…
Տեղւոյ
դատաւորքն
վաճառեալ
էին,
զի
նորին
քեռն
հասցին
ինչք
նորին:
Որ
և
զդրամն
նորին,
որ
լեալ
էր
իբրու
ԱՌ
և
ԱՃ
ղռուշ.
հասուցեալ
էին
փօլիցայիւ
ի
Զմիւռին,
ի
ձեռն
նոյն
կնոջ
վէքիլ
Մոսկով
կոչեցեալ
Յովհաննիսի
ումեմն,
և
նա
առեալ
և
հասուցեալ
էր
յԱմասիա
ի
ձեռն
նոյն
կնոջ,
և
նա
տիրեալ
էր:
Եւ
յետոյ
Ղուկաս
վարդապետն
ելեալ
անտի
դէպ
ի
սուրբ
Աթոռս,
Եսայի
վարդապետն
մտեալ
էր
անդ,
և
յայնժամ
վէճեղէն
ինչքն
Յովաննէս
վարդապետին
ևս
էին
հասեալ
ի
Զմիւռին՝
ի
ձեռն
նոյն
Յովհաննիսին,
և
նա
վաճառեալ
զայն,
ԱՌ
ղռուշ
էր
լեալ
գինն:
Զոր
ևս
էր
կամեցեալ
հասուցանել
առ
այն
կինն:
Ապա
Եսայի
վարդապետն
իբրու
հրամանաւ
սրբազան
վեհին
արգելեալ
էր,
թէ
ի
դմանէ
ԵՃ
ղռուշ
ի
սուրբ
Աթոռն
պարտի
հասանիլ,
զի
նա
սրբոյ
Աթոռոյն
էր
միաբան,
և
անտի
առաքեցեալ:
Զայս
այսպէս
ասացեալ
արգելեալ
էր
և
գրեալ
էր
սրբազան
վեհին,
զի
հարկիւ՝
գրեսցէ
ինքեան
առնուլ
զԵՃ
ղռուշն,
և
Ամասիա
գրել
հարկի՛ւ
և
սաստիւ,
զի
գիր
առցեն
ի
յայն
պառաւոյն
ի
վերայ
նորին
վէքիլ
Մօսկով
Յովհաննիսին,
զի
զայն
ԵՃ
ղռուշն
տացէ
Եսայի
վարդապետին:
սրբազան
վեհն
ևս
ա՛յսպէս
արար.
գրեաց
յԱմասիա՝
(որպէս
ասելով
եմ
յետոյ
).
զոր
և
ծանոյց
սմա
և
իւրեան
ևս
հարկիւ՝
գրեաց
առնուլ
զԵՃ
ղռուշն:
Այլև՝
սովորութիւն
էր
լեալ
ի
Զմիւռին.
յաւուր
կիւրակէի
Վարդավառի
երթալ
յուխտ
յԵփեսոս
ի
յՈղքոսի
լեառն,
ի
հանգստարանս
սրբոց
Մանկանց
Եփեսոսի:
Եւ
զի
տեղին
այն
ի
ձեռս
Յունաց
էր,
ուստի՝
յաւուրն
այնմիկ
մեծ
աղմուկ
և
վէճ
լինէր
անդ,
նաև
զբազում
հիւանդութիւնս
ևս
կրէին
գնացօղքն
վասն
շոգոյ
ժամանակին:
Ուստի
կամելով
նոցա
փոխել
զօրն
զայն,
և
ի
յինանց
չորրորդ
կիւրակէին
երթալ
անդ
յուխտ:
Զոր
և
ասացեալ
էին
Եսայի
վարդապետին
գրել
սրբազան
վեհին,
զի
կանոնաւ
հաստատեսցէ
այնպէս
առնել:
Վասնորոյ
գրեաց
զկոնդակ
ի
վերայ
քաղաքին
Զմիւռին,
և
ըստ
իւրեանց
կամեցողութեանց
գրեաց
և
կանոնեաց
ի
Յինանց
չորրորդ
կիւրակէին
երթալ
անդ
յուխտ,
և
զՎարդավառի
երթալլ
խափանել:
Եւ
զի
չէր
անդ
սովորութիւն
հոգեբաժին
և
կողոպուտ
տալ
սրբոյ
Աթոռոյս,
ըստ
որում
առաջնորդական
վիճակ
էին
մեր
և
տէրունի
ժողովուրդք:
Եւ
զստակն
ևս
զոր
տային
սրբոյ
Աթոռոյս
հանգուցեալքն,
հաւասար
այլոց
վանօրէից
տային:
Եւ
յորժամ
զհոգեբաժին
խնդրէին,
ասէին
թէ՝
ահա
կտակն
է՝
զոր
ետուք.
վասնորոյ
սիրով
և
մեղադրութեամբ
գրեաց
սոցա
սրբազան
վեհն
թէ՝
կտակն
կամայական
տուրք
է
ննջեցելոյն,
և
հոգեբաժինն
և
կողոպուտն
իբրու
հարկ՝
զոր
տան
իւրեանց
առաջնորդին
և
վանիցն:
Արդ՝
դուք
փոխանակ
առաւել
պատուելոյ
զսուրբ
Աթոռս
ըստ
որում
մայր
այլոց
վանորէից
և
եկեղեցեաց՝
և
դուք
տէրունի
ժողովուրդք
սորին,
ստո՛ր
արկանէք
զսա
քան
զմասնաւոր
վանորայս,
որ
զսորին
հարկապիսի
տուրսն
ո՛չ
տայք.
այսինքն
զկողոպուտն
և
զհոգեբաժինն:
Զի
զկտակ՝
յանտէրունի
տեղեացն
ևս
սրբոյ
Աթոռոյս
քան
զայլ
վանորէիցն
բազմապատիկ
և
զհոգեբաժինս
ևս
տան
շատք
յանտէրունեացն:
Իսկ
դուք
զկտակն
հաւասար
այլոց
տայք
և
զհոգեբաժին
և
կողոպուտ
ոչ
բնաւ:
Եւ
հարկեաց
կանոնադրութեամբ,
զի
զհոգեբաժին
և
զկողոպուտ
տացեն
սրբոյ
Աթոռոյս
նման
այլ
վիճակաց՝
որք
իւրեանց
վանիցն
և
առաջնորդին
տան,
և
զկտակն
ևս
մի՛
այլոց
հաւասար
տալ,
այլ
պահել
զպատիւն
սրբոյ
Աթոռոյս:
Օրինակն
սորին
ի
բոլորագրահամար
տետրոջն
է,
յերեսն
ՊԽԶ,
ՊԽԷ,
ՊԽԸ,
ՊԽԹ:
Զոր
յղեաց
աե
Եսայի
վարդապետն,
և
պատուիրեաց
այսպէս
հաստատել
զոր
գրեաց:
Եւ
վասն
Նազարէթի
յետս
յղեալ
փօլիցայագրին
գրեաց
թէ՝
նոքա
ընդ
քոզ
այլ
բան
չունին,
լեր
միամիտ.
ես
ահա
նոր
փօլիցայագիր
յղեցի
ի
ձեռս
նոցա,
որ
ի
մահտեսի
Աղամջանէն
առնուն
զայն
դրամն,
կամ
Նազարէթն,
կամ
Առաքելն:
(որպէս
ի
Նազարէթի
թղթոջ
ասացաւ
):
Իսկ
վասն
սորին
առաւել
միամտութեան,
նորապէս
զղապզ
գրեալ
յղեաց
առ
սա
թէ՝
ահա
մասն
ինչ
ղապզն
յառաջագոյն
գրեալ
յղեալ
եմք
առ
մահտեսի
Աղամջանն՝
քեզ
հասուցանել,
(որպէս
ասացեալ
է
ի
մայիսի
ԻԹ
):
Իսկ
վասն
մնացելոյն
ահա
զայս
յատկապէս
գրեալ
առ
քեզ
յղեցաք:
Լե՛ր
ուրեմն
միամիտ
և
զայդ
զապզդ
պահեա՛
ընդ
քեզ ,
զի
յաւուր
հաշուատրութեանդ
պիտոյասցի:
Թուղթ
առ
Համադանցի
Յովհաննէս
վարդապետն՝
որ
և
Բաղդատցի
կոչիւր,
որ
այժմ
յԵրուսաղեմայ
եկեալ
էր
ի
նուիրակութիւն
Զմիւռնոյ
ի
պատասխանի
յապրիլի
Ի
գրեալ
թղթոյն,
որ
գրեալ
զանցից
ինչ
որ
ի
Սաղիմ
անցեալ
էր :
Զի
Հաճնցի
Սարգիս
պետն
և
նմին
հետևելով
պատրիարքն,
և
այլք
աննշանք
առեալ
զբանս
ի
յԱղօթական
գրոց
սրբազան
վեհին,
որ
Զբօսարան
կոչիւր,
և
չարաչար
և
թիւրապէս
մեկնեալ:
Ընդդէմ
որոց
մաքառեալ
էին
սոյն
Յովհաննէս
վարդապետն,
և
միաբանքն,
և
ջատագովութիւնս
արարեալ
սրբազան
վեհին:
Զի
ո՛չ
միայն
զայս՝
այլ
և
զտօնս
Օձնեցւոյն
Որոտնեցւոյն
և
Տաթևացւոյն
զորս
եդեալ
էր
սրբազան
վեհն
ի
տօնացուցին,
կամեցեալ
էին
չըտօնել
և
զկիւրակէսն
զորս
հաստատեալ
էր՝
խափանել:
Ուստի
սաստկապէս
ընդդիմացեալ
նոցունց
և
անդէն
գտանեցեալ
ուխտաւոր
իշխանացն
այսինքն
մահտեսի
Արիստակէս
Ամիրային.
(առ
որ
գրեցաւ
այժմ
թուղթ,
որպէս
ցուցաւ
ի
վերն
)
և
այլոց:
Որք
պատասխանեալ
էին
թէ՝
որովհետև
այդպէս
ընդդիմանան
դոքա
սրբազան
վեհին
մերոյ,
Պօլսոյ
Ամիրայքն
իմանալ
պարտին
զայդ
և
դատաստան
առնել:
Յորոց
ընդ
սոյն
Յովհաննէս
վարդապետիս
գրեալ
էին
առ
սրբազան
վեհն
զայս
ինչ:
Եւ
յայսմ
յոյժ
դատապարտեցեալ
Հաճնցւոյն,
ելեալ
էր
ի
վանիցն:
Այլ
իշխանքն
զհաշտութիւն
արարեալ,
ածեալ
էին
ի
վանսն,
և
չկամեցեալ
մնալ
անդ
և
վրդովել՝
զՀաշտարխանու
նուիրակութիւնն
տուեալ
էին
նմա
և
ի
դուրս
յղեալ,
մինչև
իմասցին
իշխանքն
Պօլսոյ:
Եւ
յովհաննէս
վարդապետս
այս
ևս
վասն
սիրոյն
որ
առ
սրբազան
վեհն,
չժուժեալ
մնալ
անդէն,
զնա
ևս
համոզեալ
էին ,
և
առ
ի
շահել՝
զնուիրակութիւնն
Զմիւռնոյ
տուեալ
էին
ինքեան
և
յղեալ
անդ:
Ուստի
զշնորհակալութիւն
գրեաց
սմա
սրբազան
վեհն
վասն
հարազատութեան:
Եւ
զայս
ևս
թէ
յատկութիւն
է
քաջավարժ
գողոց
այնքան
արի
լինիլ
ջանալ,
զի
զտէր
տանն
գող
հռչակել
կարասցեն:
Այլ
վերջապէս
ինքեանք
կախին
ի
կախաղանի:
Տեսին,
զի
ոչ
գոյ
յայս
ժամանակիս
վրէժխնդիր,
այնքան
կատաղեցան,
մինչ
զի՝
ըստ
առակին
զջամուն
դուռն
ապականել
կամին
յայտնի:
Այլ
գտանի
յետոյ
քար
մի՝
ի
ջախջախել
զգլուխս
իւրեանց:
Զի
մարդոյս
հաւաստի
վկայն
իւր
ներսին
դատաւորն
է:
Մեք
ունիմք
Աստուծով
զվկայս
անպարտութեան
մերոյ.
և
ինքեանք
չարաժայթքն
ևս
գիտեն,
զի
ինքեա՛նք
են
յամենայնի
դատելի
և
պատժապարտ:
Եւ
թէ
ընդէր
այդպէս
ի
զուր
հաչան
ի
վերայ
մեր.
գիտեն
զի
ինքեա՛նք
են
յամենայնի
թիւրեալք
ի
ճշմարտութենէ,
սակայն՝
նախանձոտն
մինչ
տեսանէ
զյաջողութիւն
ընկերին,
լաւ
համարի
զկուրանալն,
քան
զտեսանելն:
Վասն
այսորիկ
միշտ
խանձէ
զինքն
այլոց
բարեաւն
և
տոչորի,
և
անդադար
ջանայ
և
հնարէ՛,
զի
յանյաջողութեան
տեսցէ
զընկերն:
Եւ
այսքան
է
ասէ
ինձ
ուրախութիւն,
զի
թիւրօղքն
ուղղութեան
և
ստօղքմ
ճշմարտութեան,
ինքեանք
ամենևին
տգէտք
են
և
ալիֆբիլմազք.
ամենևին
անմասն
ի
ճշմարտութենէ:
Ուրեմն՝
որքան
կարեն
ասէ,
հաչասցեն:
Որովհետև
իշխանք՝
և
ամենայն
տեղւոյ
եղեալքն
իմացեալ
են,
մեզ
լռել
արժան
է.
և
թողուլ
իշխանաց
դատմանն,
մինչև
տեսցուք
զկատարածն
Աստուծով:
Եւ
զի
սա
ի
կարճոյ
էր
գրեալ,
գրեաց
լիապէս
գրել՝
թէ
ո՞վք
են
հաչօղքն
և
ըմբռնօղքն
զսխալանս
մեր.
և
թէ
տեղւոյ
իշխանքն
ո՞րպէս
իմացան,
և
ո՞րպէս
իցեն
գրելոց
ի
Պօլիս:
Զի
այժմ
ասէ
իբրու
ո՛չ
գիտացեալ
և
ո՛չ
լուեալ
եղաք
բնաւ:
Զի
Սաղիմայ
պատրիարքն
ասէ
մեզ
սիրոյ
գիր
էր
գրեալ.
և
խոստացեալ
էր
յղել
աստ
զոմանս
ի
ձեռնագրիլ,
և
ո՛չ
այլ
ինչ:
Մեք
ևս
ասէ
սիրով
գրեցաք
զպատասխանին
և
յղեցաք
ի
Պօլիս
հասուցանել
առ
նա
և
միաբանիցն
ևս
ողջոյն
գրեցաք.
և
ոչ
այլ
ինչ:
Եւ
պատուիրեցաք
նմա
դէտ
լինիլ
անդուստ,
թէ
ի
Պօլիս
զի՞նչ
առնեն
այսր
սակս,
և
գրել
ինքեան:
Եւ
զի
գիտեն
զայդ
ասէ
ամենեքեանք,
ի
հանդիպիլդ
ի
պատշաճաւոր
տեղիս
պատմեա
զիսկն,
զի
մի՛
այլք
թիւրապէս
մեկնեսցեն:
Եւ
ընդ
Եսայի
վարդապետին
ևս
պատուիրեաց
սիրով
մնալ:
Եւ
զայս
թուղթս
առ
Եսայի
պետն
յղեաց
տալ
նմա:
Եւ
պատուիրեաց
սէր
առնել
միշտ
ընդ
նմա,
և
սիրով
կառավարիլ
և
խորհրդակցիլ:
Թուղթ
ի
յԱմասիա
առ
առաջնորդ
Յովհաննէս
վարդապետն,
առ
մահտեսի
տիրացու
Սատաթն ,
և
առ
այլ
իշխանսն,
որոց
ծանոյց
թէ՝
Յովհաննէս
վարդապետն՝
էր
սպասաւոր
Ղազարու
կաթուղիկոսին,
և
ի
նմանէ
ձեռնադրեցեալ
և
յղեցեալ
ի
յԱմստէրդամ,
և
միաբան
սրբոյ
Աթոռոյս:
Այժմ
մինչ
վախճանեցաւ,
նորին
բոլոր
կայքն
սրբոյ
Աթոյոյս
պարտ
էին
հասանիլ
իրաւամբ:
Իսկ
այդ
պառաւդ
նաղտ
դրամոյն
տիրեալ,
որ
է
ԱՌԱՃ
ղռուշ,
(որպէս
ի
թղթոջ
Եսայի
վարդապետին
ևս
ասի
)
կամի
զվէճեղինաց
գինն,
ևս՝
որ
է
ԱՌ
ղռուշ,
բոլորովիմբ
զաւթել:
Որում
թէպէտ
կամէաք
տալ
զիւր
արժանին,
այլ
Ղուկաս
վարդապետն
առ
մեզ
ներկայ
գտանեցեալ՝
շատ
աղաչեաց
և
աղերսեաց
ներել
դմա.
զի
աղքատ
է
ասէ,
և
անկեալ:
Մեք
ևս
իմացեալ
զխղճութիւնն՝
ներեցաք.
սակայն
գրեցաք
Եսայի
վարդապետին
զհինգ
հարիւր
ղռուշն
վասն
սրբոյ
Աթոռոյս
արգելուլ.
և
չթողուլ
դմա
տալ
և
ԵՃըն
դմա
լիցի,
որ
դմա
հասեալ
յեղբօր
ընչիցն
ԱՌԶՃ
ղռուշ
և
սրբոյ
Աթոռոյս
ԵՃ
ղռուշ:
Ուրեմն
կոչեալ
զդա
զգաստացուցէք,
և
թո՛ւղթ
առէք
ի
վերայ
իւր
վէքիլ
Մօսկով
Յովաննիսին,
որ
զհինգ
հարիւր
ղռուշն
տացէ
Եսայի
վարդապետին
ի
բաժին
սրբոյ
Աթոռոյս,
զի
մի՛
զրկիցի
հոգի
եղբօրն,
և
պարտական
մնասցէ
սրբոյ
Աթոռոյս
իսպառ:
Թուղթ
ևս
ի
Թօխաթ
առ
սրբոյ
Աթոռոյս
վէքիլ
և
գործակալ
մահտեսի
Աղամջանն
գրեաց,
և
զԱմասացւոց
թուղթն
առ
սա
յղեաց,
յղել
առ
նոսա:
Եւ
Բ
թուղթք
էին
եկեալ
այժմ
ի
նմանէ,
մինն
անթիւ,
և
մինն
ի
յունիսի
ԻԳ
գրեցեալ:
Եւ
զի
վասն
մինչև
ցարդ
գրեալ
թղթոցն
տարակուսէր,
գրեաց
թէ՝
ամենեքեանքն
առ
մեզ
են
հասեալ:
Եւ
մեք
զնոցին
պատասխանիսն
գրեալ
եմք
առ
քեզ:
Այլ
զի
դու
այժմ
կրկնես
զառաջին
գրեալսն,
ևս
վերայիշմամբ
գրեմք
քեզ:
Վասն
Անկիւրիոյ
նուիրակ
Աստուածատուր
վարդապետի
փօլիցային
տարակուսէր,
զոր
ի
Կարին
առ
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգոր
գանձապետն
մեր
էր
յղեալ:
Գրեաց
թէ
մեզ
է
հասեալ.
և
մեք
զղապզն
յղեալ
եմք:
Ջուղայեցի
տէր
Յովհաննէսի
որդի
տիրացու
Ստեփանին
դրամ
էր
տուեալ,
և
գրէր.
այն
մեզ
էհաս
ասէ,
և
զսանատն
ետուք
իւրեան.
զՕրհնութեան
թուղթս
էր
խնդրեալ
վասն
տուսղաց
արդեանց,
յղեալ
եմք
ասէ
յառաջ.
և
քանի
մի
անուն
զոր
չէիր
գրեալ,
չուղարկեցաք,
այլ
գրեցաք
որ
պարզ
գրես,
և
ապա
գրեալ
յղեսցուք:
Այսպէս
արա
ուրեմն:
Նուիրակն
Թօխաթու
Սահակ
վարդապետն
գիր
էր
գրեալ
առ
սրբազան
վեհն,
և
փօլիցայ
առնել
խնդրէր,
զոր
ս՛ա
էր
յղեալ:
Ուստի՝
ղապզ
և
փօլիցայագիր
գրեալ
յղեաց
առ
սա,
որ
ի
Սահակ
վարդապետէն
դրամ
առնուցու:
Եւ
նոյն
Սահակ
վարդապետն
Իհատ
տօնացոյց
էր
խնդրեալ
ի
սմանէ,
և
սա
գրէր
սրբազան
վեհին,
գրեաց
թէ՝
յղեա՛
առ
նա՝
որպէս
խնդրէ:
Եւ
վասն
Նազարէթի
յետս
յղեալ
փօլիցայագրին
զոր
ինչ
Նազարէթին
և
Եսայի
վարդապետին
գրեաց.
զնոյնս
և
սմա
գրեալ
ծանոյց,
թէ
ահա
զայն
ղապզն
պատառեցի,
և
նոր
ղապզ
գրեալ
առ
քեզ
յղեցի.
առաջին
ղապզն
ևս
առ
քեզ
է
ասէ,
զոր
յղեալ
եմք.
զերկուսն
ևս
ասէ
յղեա՛
առ
Եսայի
վարդապետն,
զի
միամիտ
լիցի,
և
մեզ
հասեալ
գիտասցէ
զայն
քեզ
հասուցեալ
դրամն:
Եւ
զսոյն
դրամս
ասէ
փօլիցայ
արարաք
ի
վերայ
քոյ
ի
ձեռն
Մուրտիկզադէիցն,
տուր
նոցա,
որն
և
պահանջիցէ,
թէ
Նազարէթն
ի
Պօլսոյ,
և
թէ
Առաքելն
ի
Կարնոյ:
Այլ
և
ի
Կարնոյ
վէքիլ
Հայրապետն
փօլիս
էր
արարեալ
ի
վերայ
սորա
և
սա
տուեալ
էր,
այլ
չէր
գրեալ
թէ՝
ուստի՞
էր
տուեալ:
Վասնորոյ
գրեաց
թէ՝
գրեա՛
մեզ
թէ
զայդ
ուստի՞
ետուր՝
զի
գիտասցուք,
և
գրեա՛
ի
դաւթարոջ,
և
ի
վերայ
մեր
հաշուեա.
զի
մեզ
է
հասեալ:
Այլև
ի
վերայ
Անկիւրիոյ
նուիրակ
Աստուածատուր
վարդապետին
ղապզ
գրեալ,
փօլիցայ
արար
ի
վերայ
նորա,
զոր
և
յղեաց
առ
սոյն
մահտեսի
Աղամջանս,
առնուլ
ի
նմանէ
և
գրել
ինքեան:
Կրկին
ևս
այևմ
իրիջայ
էր
արարեալ
վասն
ի
ջանիկներն
եղեալ
Շէշիբէշ
կոչեցելոյն,
զի
ի
նախիջևանցի
Պետրոս
վարդապետէն
զարձակման
թուղթ
առեալ
յղեսցէ:
Եւ
թէպէտ
ի
յուլիսի
Զ
գրեաց
թէ՝
տացէ
զարդիւնսն
սրբոյ
Աթոռոյս
և
ապա
արձակիցի,
այլ
այժմ
խնայեալ՝
գրեցոյց
Պետրոս
վարդապետին
զարձակման
թուղթ,
և
յղեաց
առ
սա,
տալ
նմա
թուղթ
առ
Անկիւրիոյ
նուիրակ
Աստուածատուր
վարդապետն,
փոքր
ինչ
մեղադրութիւն
վասն
թուղթ
չգրելոյն,
և
պատուէր՝
արի
լինել
ի
գործն,
և
գրելն
թուղթս:
Եւ
վասն
անցելոյ
փօլիցային
կրկին
ևս
միամտութիւն
այժմ:
Եւ
զնոր
փօլիցայն
զոր
այժմ
արար,
գրեաց
զի
տացէ,
և
առնուցու
ի
մահտեսի
Աղամջանէն
զղապզն,
որ
ի
նորին
թղթոջն
յիշեցաւ:
Թուղթ
ևս
առ
Թօխաթու
նուիրակ
Սահակ
վարդապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
յուսահատական
գրոյն,
զոր
գրեալ
էր
ի
յապրիլի
Բ:
Որ
էր
հին
գիր,
և
տակաւին
զԿեսարիոյ
անցն
յիշէր
յուսահատութեամբ,
և
տրտնջէր:
Այլ
յետ
սորին
գրոյ
թուոյն՝
որ
էր
յապրիլի
Բ,
Մատթէոս
վարդապետն
գրեալ
էր
զհաշտիլն
ընդ
միմեանս,
և
ձեռնամխիլն
նորին
ի
գործն,
և
սրբազան
վեհն
ի
յապրիլի
ԻԲ
գրել
ետ
Մկրտիչ
վարդապետին
և
Երեմիա
վարդապետին
առ
սա
զբանս
մխիթարութեան.
սփոփել,
և
մոռանալ
զանցեալսն.
և
Մատթէոս
վարդապետին
ևս
զյանդիմանութիւնս
ետ
գրել
նոյն
Մկրտիչ
և
Երեմիա
վարդապետացն:
Իսկ
առ
այսց
չունելով
տեղեկութիւն,
յոյժ
յուսահատէր:
Վասնորոյ
այժմ
գրեաց
նմա
սրբազան
վեհն
զսփոփութիւնս,
և
մխիթարեաց,
պատուիրեաց
մոռանալ
զանցեալսն,
և
այլ
ոչ
ևս
յիշել.
և
լինել
միշտ
արի
և
ժիր
և
ի
հարազատութեան
որպէս
և
լեալ
է
մինչև
ցանդ,
որոց
սակս
և
զշնորհակալութիւնս
գրեաց:
Եւ
վասն
առաջին
արարեալ
փօլիցային,
դեռ
ևս
տրտնջէր
թէ՝
ինձ
ղապզ
ո՛չ
էհաս:
Գրեաց
թէ՝
ղապզն
յառաջ
եմք
յղեալ
ի
նոյեմբերի
Թ,
և
յետոյ
գրեալ
եմք
ևս՝
թէ
մեզ
է
հասեալ
դրամն,
եթէ
տակաւին
առ
քեզ
չլինիցի
հասեալ
այն
ղապզն,
և
կորուսեալ
լինիցի,
այս
թուղթս
քեզ
ղապզ
լիցի
վասն
այն
դրամոյն,
լե՛ր
միամիտ:
Իսկ
վասն
ի
Կարին
եղեալ
յոյն
Եակուբ
օղլուն
որ
գրեալ
էր
սա
յառաջ
դրամ
առնուլ
ի
նմանէ
և
գրել
ինքեան,
զի
ի
Կեսարիա
տացէ
ի
նորին
տունն,
մեք
գրեցաք
ասէ
ի
Կարին
Մսրլեան
մահտեսի
Գրիգորին
և
վէքիլ
Հայրապետին
առնուլ
ի
նմանէ
զդրամ,
նոքա
գրեցին
յառաջ՝
թէ
ոչ
տայ:
Յետոյ
գրեցին
թէ՝
Սահակ
վարդապետն
անդ
դրամ
է
տուեալ
ի
տուն
Եակուբ
օղլուն,
որ
սա
աստ
տայ:
Եւ
այլ
չիմացաք
թէ
որպէս
եղև,
և
դու
ևս
ո՛չ
էիր
գրեալ.
զոր
պարտ
էիր
գրել՝
եթէ
տուեալ
ես:
Ինչ
և
իցէ,
մեզ
դրամ
ո՛չ
է
հասեալ
ի
քէն
ասէ
մինչև
ցարդ,
բաց
ի
յայն
դրամոյն՝
զոր
յառաջ
հասուցեր
մեզ
ի
ձեռն
Մուրտիկեանցն:
Եւ
զնորոգութենէ
սեան
սրբոյ
եկեղեցւոյն,
և
զպակասութենէ
և
զբազմութենէ
ծախուց
սրբոյ
Աթոռոյս
գրեաց
սմա՝
որպէս
և
պատրիարքին:
Եւ
ծանոյց՝
թէ
ահա
փօլիցայ
արարի
ի
վերայ
քոյ.
(որպէս
ասացաւ
ի
թղթոջ
մահտեսի
Աղամջանին ,
զոր
և
հարկեաց
տալ
):
Այս
Բ
թուղթքս
ևս
առ
մահտեսի
Աղամջանն
յղեցան,
հասուցանել
նոցա:
Եսայի
վարդապետի
պահարանն
ևս
առ
սա
յղեաց,
հասուցանել
առ
նա
շուտով
ի
Զմիւռին:
Թուղթ
ևս
ի
Կարին
առ
Մուտիկզատէ
Խօջայ
Առաքելն,
և
տիրացու
Սիմէօնն
գրեաց,
ի
պատասխանի
ի
յօգոստոս
ամսոյս
Ա
գրեալ
թղթոյն:
Որք
գրեալ
էին
զհասանելոյն
անդ
Պետրոս
վարդապետին՝
որ
գնաց
աստի
ի
յուլիսի
Գ:
Զոր
սիրով
ընկալեալ
էր
սարասկեարն,
և
զընծայս
սրբազան
վեհին
և
զթուղթն
յոյժ
սիրով
և
շնորհակալութեամբ
ընկալեալ,
զոր
և
սոքա
գրեալ
էին.
և
Պետրոս
վարդապետին
ևս
զազդու
իմն
բայրուրթու
տուեալ
և
շատ
յուսադրեալ՝
առ
ի
համարձակ
վարել
զիշխանութիւն
առաջնորդութեան:
Եւ
որ
ի
յուլիսի
գ
մեղադրութիւն
գրեաց
սոցա
վասն
յամր
գիր
գրելոյն,
և
զառ
ինքեանս
եղեալ
ի
Պօլսոյ
և
Հալէպու
եկեալ
ամանաթսն
չյղելոյն
աստ,
նոքա
յղեալ
էին
ի
Բայազիտ,
քանզի՝
յառաջագոյն
ևս
էր
գրեալ
մեղադրութեամբ,
որ
ի
Բայազիտու
ևս
աստ
հասին:
(Որպէս
ասացաւ
ի
թղթոջ
Երուսաղեմայ
պատրիարքին
):
Այլ
վասն
մեղադրութեացն
որք
քանիցս
գրեցան
սոցա,
գրէին
սոքա
զտրտունջ.
թէ
ոմանք
սևագլուխք
ծուռ
բան
հասկացուցանեն
քեզ
զմէնջ.
և
դու
նեղանաս
ի
վերայ
մեր:
Գրեաց
թէ՝
ի
սևագլխացն
մերոց
ո՞վ
է
ձեզ
թշնամի,
որ
զձէնջ
վատաբանութիւնս
առնիցէ
առ
մեզ:
Ես
ձեզ
երբեմն
զթօհմաթ
գրեմ
սիրով,
մի՞
գուցէ
կարծէք
թէ
այլոց
խօսիւք
գրեմք.
կամ
ո՞վ
է
զձեզ
նեղացուցանօղ
սևագլուխն,
զոր
դուք
գրէք:
Ես
զձեզ
նոր
ո՛չ
ճանաչեմ,
որ
այլոց
բանիւ
զձէնջ
բէքէֆ
լինիցին,
և
կամ
զորիշ
կարծիս
առնիցեմ.
այլ
որովհետև
զգրեալսն
մեր
զանց
առնէք
դուք
շատ
անգամ,
և
գիր՝
և
ամանաթ
որ
առ
ձեզ
հասանի՝
շուտ
ոչ
յղէք,
վասն
այսորիկ
մեք
ձեզ
թօհմաթ
գրեմք ,
և
ո՛չ
թէ
այլոց,
այլ
որիշ
մարդ
ի՞նչ
բան
ունի,
և
ի՞նչ
կարօղ
է,
որ
ձեզ
բանին
խառնուի,
և
ձեզ
բան
ասէ:
Ահա
Ստամբօլու
և
Հալէպու
ամանաթքն՝
տարին
մօտի
որ
մեզ
գրեալ
են,
դուք
դեռ
նոր
յղէք.
դուք
լինիք,
չէ՞ք
նեղասրտիլ:
Գիտեմ,
դուք
ևս
շատ
զբաղմունք
ունիք,
այլ
զի՞նչ
առնեմք,
մեզ
ևս
պիտոյ
է
լինում
և
դուք
չէք
ուղարկում,
ապա
ո՞ւմ
գրեմք
զմեր
ցաւն:
Իսկ
և
սոքա
զդրամ
էին
յղեալ
ի
Բայազիտ
ի
ձեռն
Արապկերցի
Սահակին
և
գրէին
սրբազան
վեհին
թէ՝
ա՛ռ:
Եւ
սրբազան
վեհն
երկիցս
գրել
ետ
առ
տէր
Վահանն՝
առնուլ
ի
նմանէ:
Եւ
նա
խնդրեալ
էր,
իսկ
Սահակն
պատասխանեալ
էր
թէ՝
ապրանքս
պիտի
ծախեմ,
որ
տամ:
Վասնորոյ
գրեաց
իբր
մեղադրութեամբ
թէ՝
դուք
մեզ
վերայ
շուտով
հիսապ
դնէք,
մեք
դեռ
փարա
չեմք
առեալ:
Մեղադրեաց
ևս
թէ
Նազարէթն
զայն
ղապզն
է՞ր
պիտի
յետս
յղէր,
մեք
ձեզ
գրեցաք
թէ
յԱղամջանէն
առէք,
թող
կամ
դուք
առեալ
յայդր
բերէիք,
և
կամ
առեալ
ի
Պօլիս
տանէր,
և
մեղադրութիւն
առ
այս
շատ,
որպէս
և
Նազարէթին:
այսպէս
բաներ
որ
գրեմ
ասէ,
դուք
այնպէս
կարծէք
թէ
որիշ
մարդոյ
խօսիւք
գրեմ:
Եւ
այլ
շատ
բան
առ
այս:
Զորս
և
շահել
ջանալով՝
գրեաց
զսփոփանաց
բանս,
զի
միամտեալք
ցաւակցաբար
մուղայէթ
լինիցին
մեր
բանիցն:
Եւ
զղապզն
զոր
գրեաց
առ
պատրիարքքն
Պօլսոյ՝
տալ
սոցա
դրամ
յարդեանց
սրբոյ
Աթոռոյս,
յղեաց
առ
սոսա,
զի
և
սոքա
առ
Նազարէթն
յղեալ,
առնուցուն
ի
պատրիարգէն
զդրամն:
Ղապզ
և
փօլիցայագիր
ևս
ի
վերայ
մահտեսի
Աղամջանին
գրեալ
առ
սոսա
յղեաց,
զի
առնուցուն
ի
նմանէ
զվերոյիշեալ
դրամն,
որ
ի
յԵսայի
վարդապետէն
հասեալ
էր
առ
նա:
Զոր
կամ
ինքեանք
առեալ
ի
Կարին
բերցեն,
և
կամ
Նազարէթն
առեալ
ի
Պօլիս
տարցէ,
և
մեզ
հասուսցէն:
Եւ
ձեռամբ
Կարսեցի
Գէորգին
դրամ
էին
յղեալ
ի
Կարս.
երբ
մեզ
հասցէ
ասէ՝
ձեզ
գրելոց
եմ:
Այս
յամսոյս
ԺԷ
ևս
յիշեցաւ:
Էհարց
և
վասն
Յամթայ
Պետրոս
վարդապետի
տալեացն
ո՞րպէս
եղև,
չգրեցիք
մեզ.
մեք
ձեզ
ղապզ
յղեցայք
այնր
աղագաւ,
ո՞րպէս
եղև,
ընդէ՞ր
ո՛չ
գրէք,
նոյնպէս
և
վասն
Արաբկերցի
Մարտիրոսի
տալեացն
էհարց,
թէ
որպէս
եղև՝
թէ
տան
ասէ
ա՛ռ
և
ծանո՛
մեզ,
և
թէ
ո՛չ,
ևս
գրեա՛
մեզ
շուտով:
Եւ
վասն
մեծ
ֆռանկի
չառեալ
դրամոյն
և
մահտեսի
Գասպար
Ամիրայի
տուեցելոյն,
գրեաց
թէ՝
հասեալ
են
առ
Նազարէթն,
և
դուք
ո՛չ
գրէք
մեզ:
Ի
Յամթայ
նուիրակ
Ղազար
վարդապետէն
ևս
է
ասէ
հասեալ
ձեզ
դրամ,
ի
սուրբ
Կարապետի
աառաջնորդ
Յօնան
վարդապետէն
ևս
հասեալ
է
ձեզ
դրամ
(որոյ
աղագաւ
և
գրեալ
զղապզանման
թուղթ
առ
Յօնան
վարդապետն,
յղեաց
առ
սոսա
հասուցանել
նմա
):
Եւ
Բ
փօլիցագիր
ևս
յղեցի
առ
ձեզ
ի
վերայ
պատրիարքին
և
մահտեսի
Աղամջանին:
Ուրեմն՝
դուք
ևս
մեզ
շուտով
դրամ
հասուցէք
ի
վերայ
Կարսայ
զի
շատ
պակասութիւն
ունիմք:
Ծանոյց
զնորոգումն
սեան
եկեղեցւոյն,
և
զբազմութիւն
ծախուց
ներկայիս,
և
զդրամ
խնդրեաց
հարկիւ:
Թուղթ
ևս
առ
վէքիլ
Հայրապետն
գրեաց,
ի
պատասխանի
ի
յուլիսի
ԺԴ
գրեալ
թղթոյն:
Զայն
դրամն
զոր
ի
Թօխաթցի
Ամլիկէն
առեալ
էր,
հասոյց
մեզ,
գրեաց
զհասանիլն:
Եւ
ի
Խօխաթցի
Թօվմա
և
Գրիգոր
անուամբ
երկուց
արանց
դրամ
էր
առեալ
սա,
և
փօլիցայ
արարեալ
ի
վերայ
մահտեսի
Աղամջանին:
Եւ
յայս
փօլիցայ
դրամոյս
զմասն
ինչ
մեզ
էր
յղեալ
սա,
ընդ
վերոյ
յիշեալ
դրամոյն
հասոյց
մեզ:
Մասն
ինչ
ևս
ինքն
խարջեալ
էր
վասն
մեր
խնդրեալ
իրացն:
Այդ
ևս
ասէ
ահա
էհաս,
լեր
միամիտ:
Իսկ
ի
դմանէ
մնացեալն
առ
քեզ
մնասցէ
ասէ,
մի՛
յղեր:
Եւ
մահտեսի
Աղամջանին
որ
վասն
այս
դրամոյն
միամտութիւն
գրեաց
թէ
մեզ
էհաս,
սմա
ևս
ծանոյց:
Եւ
զի
գրէր
սա
թէ՝
Սահակ
վարդապետն
մեզ
գրեալ
է
դրամ
առնուլ
ի
յԵակուբ
օղլուցն,
զի
ինքն
անդ
տուեալ
է
ի
տունն
նորին.
ո՞րպէս
արարիք
ասէ,
առի՞է
թէ
ոչ:
Ահա
վատէն
ևս
անցաւ
ասէ.
եթէ
առեալ
էք,
յղեցէք
կամ
ի
Բայազիտ
առ
տէր
Վահանն,
և
կամ
ի
Կարս
առ
Գէորգն
և
Կօշտօ
Կարապետն,
զի
և
սոքա
մեզ
հասուսցեն:
Եւ
որ
այժմ
փօլիցայ
արար
ի
վերայ
Սահակ
վարդապետին
ի
ձեռն
մահտեսի
Աղամջանին,
սմա
ծանոյց:
Զոր
հանդերձ
այլ
դրամովք
մահտեսի
Աղամջանն
քեզ
է
հասուցանելոց
ասէ,
զի
և
դու
առ
մեզ
հասուսցես:
Թուղթ
ևս
առ
առաջնորդ
Պետրոս
վարդապետն
գրեաց ,
ի
պատասխանի
ի
յուլիսի
Ի
գրեալ
թղթոյն:
Եւ
զի
սա
ևս
գրեալ
էր
զորպէսն
երթալոյն
առ
փաշայն,
այլ
ո՛չ
որպէս
Մուրտիկեանքն
և
Գէորգն:
Ուստի
գրեաց
թէ՝
զոր
ինչ
վայրի
վերոյ
որպիսութիւնս
գրեալ
էիր,
փոքր
ի
շատէ
ծանեաք,
և
զլիապէսն
ի
թղթոյ
այլոց
գիտեցեալ
միամտեցաք,
և
իմացաք
որ՝
զընծայսն
մեր
սիրով
ընկալեալ
է
սարասկեարն
և
զբույրուլթու
տուեալ
և
այսպէս
ի
կողմանէ
քումմէ
անհոգացաք
ասէ:
Եւ
հարկեաց
գրել
զմեզապատշաճ
տեղեկութիւնս,
և
զգիրն
պակաս
չառնել:
Եւ
վասն
սուրբ
Կարապետի
վէքիլ
չիք
Մովսէսի
լրբութեանն,
և
ուխտաւորաց
անցիցն,
որք
ասացաք
ի
յուլիսի
Գ
ի
թղթոջ
պատրիարքին,
գրեաց
այժմ
զկոնդակ
մի
ի
Կարին,
և
բանադրեաց
զչիք
Մովսէսն,
և
պատուիրեաց
սմա
արտաքսել
զնա
յեկեղեցւոյն,
և
որոշել
ի
ժողովրդենէ:
Յետոյ
այլ
ինչ
պատճառաւ
ի
մէջ
անկեալ,
այլ
ո՛չ
յղեաց
զկոնդակս.
այլ
գրեաց
սմա,
և
ծանոյց
զայժմ
զյղելն:
Թուղթ
ևս
առ
նուիրակ
Մեսրօպ
վարդապետն
գրեաց:
Սուղ
ինչ
մեղադրութիւն,
որ
զթուղթ
ո՛չ
գրէր.
մանաւանդ՝
որ
ընդ
կարսեցի
Գէորգին
չէր
գրեալ
զթուղթ,
և
պատուէր՝
զգիրն
անպակաս
առնել:
Եւ
զվերոյգրեալ
բանն,
այսինքն՝
զգրելն
ի
Կարին
այժմ
զկոնդակ,
և
զՄովսէսն
բանադրելն,
և
յետոյ
այլ
չյղելն
զկոնդակն
պատճառաւ
ինչ
այժմ,
սմա
ծանոյց:
Ի
կարս
առ
պարոն
Գէորգն
գրեաց,
ի
պատասխանի
յօգոստոս
ամսոյս
ԺԲ
գրեալ
թղթոյն:
Շնորհակալութիւն
գրելոյն
լիապէս
զորպիսութիւնսն
Կարնոյ՝
որ
սարասկեարն
զընծայսն
մեր
սիրով
ընկալեալ՝
յոյժ
շնորհակալեալ
էր
սրբազան
վեհէն ,
և
զՊետրոս
վարդապետն
սիրով
ընկալեալ:
Եւ
վասն
Մուրտիկեանց
փոքր
ինչ
խոժոռելոյն՝
(որ
ի
թղթոջ
նոցին
ասացաւ
)
սա
իրիջայ
գրէր,
և
զհարազատութիւնս
նոցա
գովէր,
գրեաց
թէ՝
ես
լաւապէս
գիտեմ
զհարազատութիւնս
նոցա,
սակայն
վասն
ծուլութեանցն
երբեմն
զսիրախառն
թօհմաթս
գրեմ,
առ
ի
յարիանալ:
Գրեա՛
ասէ՝
զի
միամիտ
լիցին
և
մի
յայլ
և
յայլ
կարծիս
անկցին:
Եւ
զի
զորդի
Իբրահիմ
Աֆանդուն
զՂափուջիբաշի
Նօման
Աղայն
կոչեալ
էին
ի
մեծն
Պօլիս
ընդ
ամենայն
Ղափուճոց՝
որք
յայս
կողմունքս
էին,
զի
կամէին
նորել
զմարտն
որ
ընդ
Ռուսաց,
որոյ
աղագաւ
յոյժ
տրտմութիւն
ունէր
Իբրահիմ
Աֆանտին,
որոյ
սակս
և
սրբազան
վեհին
եղև
տրտմութիւն:
Եւ
զչիք
Մովսէսն
բանադրելն,
և
զկոնդակ
գրելն
ի
Կարին,
և
այլ
չյղելն ,
սմա
ևս
ծանոյց:
Եւ
որպէս
ի
վերն
ի
թղթոջ
Մուրտիկեանց
Առաքելին
ասացաւ,
դրամ
էր
բերեալ
սա
ի
նոցանէ
առ
ի
հասուցանել
մեզ:
Ուստի՝
զդահբաշի
Թօմասն,
և
զայլ
թուանկչիս
յղեցաք
ի
Ղօշավանք,
զի
Կարապեռ
վարդապետն
կամ
զայլ
հաւատարիմ
մարդ
յղեալ
բերել
տացէ
անդ,
զի
անտի
ևս
մեր
տղայքն
բերցեն,
որպէս
զի՝
զձայն
ինչ
մի՛
հանցեն
ի
վեր,
կամ
զմի
ոմն
ի
մեր
տղայոցն
յղեսցէ
ի
Կարս,
առ
ի
բերել
զայն:
Զայս
այսպէս
ծանոյց
Գէորգին,
և
առ
Կարապետ
վարդապետն
ևս
գրել
ետ
Մկրտիչ
վարդապետին:
Որում
և
ետ
հարցանել
վասն
փայտից
Մօլլաղարային,
թէ
տակաւին
առ
մեզ
ո՛չ
հասին
այն
փայտքն,
և
ոչ
զձայն
ինչ
լուաք,
որպէս
եղև :
Եւ
վասն
Կարսայ
փաշային
լսէաք
թէ՝
մանզուլ
է,
էհարց
զորպէսն:
Այլ
և՝
կամէր
սրբազան
վեհն
առ
Իբրահիմ
Աֆանդին
զթուղթ
գրել
այժմ,
այլ
զի
տկար
էր
Միրզայն,
չգրեցաւ:
Ուստի՝
ծանոյց
զայս
Գէորգին,
զի
այսպէս
ծանուսցէ
Աֆանտուն:
Եւ
յետ
քանի
մի
աւուրց
գրել
խոստացաւ:
Առաքելին
ևս
ասաց
ծանուցանել
զայս,
զի
նա
ևս
ասասցէ
Աֆանտուն:
Զի
դեռ
ի
Կարին
էր
Աֆանտին:
Ելին
դահբաշի
Թօմասն
և
թուանկչիքն
որք
ընդ
նմա
յամսոյս
ԻԶ:
