Յիշատակարան. Մասն III (1777-1779)

Հեղինակ
ՍԻՄԷՕՆ ԿԱԹՈՒՂԻԿՈՍ ԵՐԵՒԱՆՑԻ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Թղթեր, նամակներ, կոնդակներ  Պատմագրութիւն  
Դիտել
ՆԹ. Առ Նախիջեւանցի մահտեսի Զաքարիա ոմն ի Պօլիս:
       Ի յաւուրս Յակոբայ կաթողիկոսին՝ տեղապահ Մկրտիչ վարդապետն ի Պօլիս հանդիպեալ՝ ոմն Նախիջևանցի մահտեսի Զաքարիաանուամբ այր տուեալ էր նմա զերկուս սկիհս, զմինն վասն Երնջակու սուրբ Կարապետի վանիցն և զմիւսն վասն Շատիկու Անապատին: Իսկ նորա բերեալ զայնս, զմինն յղեալ էր ի սուրբ Կարապետ և յԱռաջնորդէն գիր առեալ և յղեալ՝ որ չէր հասեալ առ նա: Իսկ Շատիկու Անապատն որովհետև աւեր էր, զնորին սկիհն, տուեալ էր սուրբ Հռիփսիմէի վանիցն : Այնու պատճառաւ, զի յաւերիլն նոյն Անապատին, նորին Առաջնորդ Անտօն վարդապետն զսակաւ մնացեալ պղնձեղէն և զայլ նիւթեղէն գոյս սորին բերեալ էր անդ, զի անդ Առաջնորդ էր և անդէն իսկ վախճանեցաւ: Իսկ թուղթ միամտական յումեքէ չէր գնացեալ առ տուօղսն: Վասնորոյ՝ այժմ նոյն մահտեսի Զաքարիայն գրեալ էր տեղապահւն, և զորպէսն հարցեալ, զոր և նա ծանոյց սրբազան վեհին և խնդրեաց միամտութիւն գրել նմա: Ու՛ստի զթուղթ միամտական գրեաց սրբազան վեհն առ մահտեսի Զաքարիայն և իւր եղբայր Ստեփանն, թէ՝ սուրբ Կարապետի սկիհն անդ հասոյց սա մերով գիտութեամբ, թէպէտ Առաջնորդի գիրն առ ձեզ չէ հասեալ: իսկ Շատիկու Անապատն որովհետև աւե՛ր է ասէ, նորին աղագաւ ձեր տուեալ սկիհն ի սուրբ Աթոռոջս մնաց, զի տէր Վանորէից և Անապատից սուրբ Աթոռս է և մեք և մերձակայ վանքն և անապատք որք աւերեցեալք են, նոցին ի յաւարառութենէ մնացեալ սակաւ գոյքն ի սուրբ Աթոռոջս են, երբ շինեսցին՝ մե՛ք եմք տալոց նոցա զգեստ՝ և զանօթս, և շինեցուցանելոց : Շատիկու Անապատն ևս եթէ շինեսցի բարեաւ, զձեր սկիհն ևս այլ իրաց տալոց եմք անդ, զի ձեր յիշատակն ի վերայն գրեալ աստ գոյ, չէ կորնչելոց: Ետուք զայս տեղապահին որ ընդ մեծ ուխտաւորացն յղեաց, զի եկեալ էին որպէս յիշելոց եմ ի ներքոյ՝ Յունիս ԺԳ:
      
       Ընդ ուխտաւորացն եկաւ հասաւք:
      
       Յայսմ միջոցի եկին ուխտաւորք սրբոյ Աթոռոյս ըստ սովորութեան՝ յերկրէն Օսմանցւոց ի բազում տեղեաց: Յորոց ոմանք բերեալ զտուրս ինչ յանձանց բարեպաշտից՝ տարան զթուղթս օրհնութեան: Որք են:
       Թուղթ ի յԱտրանակ առ մահտեսի Ստեփաննոսն, և յորդիսն իւր՝ Խաչատուրն և մահտեսի Յարութիւնն: Զի եղբայրն սորին Բենկացի մահտեսի Սուքիասն՝ վախճանեալ էր, ուստի՝ սա վասն հոգւոյ նորին յղեալ էր զդրամ, (2ծ ) ի ձեռն Ուռուսջուղցի կարապետին, և թուղթ ևս էր գրեալ, որում օրհնութիւն,, մխիթարութիւն և շնորհակալութիւն: Ա թապաղ ևս նոր թուղթ յղեցաք:
       Ի Պօլիս առ Նաւրուզեան Հացագործ Մարտիրոս Ամիրայն ի պատասխանի սիրոյ թղթոյն՝ յատուկ օրհնութեաբ, զի ընդ նոյն Կարապետին աջահամբոյր էր յղեաց սրբազան վեհին, (բ ) սէր և օրհնութիւն, և պատուէր անպակաս առնել զյատուկ սէրն և զգիրն, և վասն նուիրակին ևս յանձնարարութիւն: Իսկ և յառաջ քան զայս Ա գիր ևս էհաս աստ ի սմանէ, որ վասն Յակով վարդապետին՝ որ ի մարտի Ե յղեցաւ ի Պօխաթ նուիրակ, գրէր թէ՝ յղեա՛ աստ, զի պատրիարքին պիտոյ է, վիճէ ընդ Ախթարմայսն՝ և մարդ չունի: իսկ մինչ այն թուղթն եկն, Յակոբ վարդապետն գնացեալ էր ի Թօխաթու վիճակսն է նուիրակութիւն: Ու՛ստի՝ ծանոյց սմա, և գրեաց թէ՝ եթէ գիտէաք թէ յայդր գալոյ կամք ունի, ի հարկէ՝ բռնութեամբ չէաք արգելուլ զնա աստ՝ այլ նա ի բնէ ի սուրբ Աթոռո՛ջս գոլով սնեալ և վարժեալ՝ ինքնին յօժարեցաւ մնալ աստ, և ի գործս սորա գնալ, մեք ևս յղեցաք ի նուիրակութիւն: Եւ թէ՝ ի գրելդ զգիր ընդէ՞ր ո՛չ գրես մեզ զոմանց մեղապատշաճ որպիսութեանց, և հարկ ի գրել: Մանաւանդ զպատրիարքէն, թէ յինչ կացութեան կայ և որպիսարար: Մեք քանիցս գիր գրեցաք իւրեան ասէ՝ վասն ոմանց հարկաւոր բանից, զմեր գրեցելոց պատասխանիսն ևս չգրէր, թող զիւր որպէսն չգրելն. վասնորոյ՝ դու իմասցիս ասէ՝ թէ զինչ է պատճառն թուղթ չգրելոյն առ մեզ և մեզ ծանուսցես: Նմանապէս և զԱխթարմայից վիճոցն ասաց գրել, թէ որպէս արարին:
       Առ Ագուլեցի մահտեսի Թումանն, և իւր որդի Գիւլբասարն ի պատասխանի թղթոյն՝ զոր ընդ նոյն Կարապետին գրեալ էր, և աջահամբոյր ևս յղեալ սրբազան վեհին: (և պլ՛՛ ) Եւ թուղթն՝ է՛ր իբրու պատասխանի այնր թղթոյ սրբազան վեհին, որ գրեցաւ առ նա յանցեալ ամին ընդ նուիրակ Մինաս վարդապետին ի փետրուարի ԻԷ: Օրհնութիւն և շնորհակալութիւն:
       Ի ձեռն Ուռուսջուղցի խօջայ Կարապետին, առ Բենկացի մահտեսի Վարդերեսն ի յԱտրանայ, (իե ) առ Պօլսեցի Յովհաննէսն, (բ ) առ Ղայսարցի Աստուածատուրն, (զ ) առ Ուռուսջուղցի Աւետիքն, (գ ) և կինն իւր, (կ փ՛՛ ) առ մահտեսի Մամիկ կինն (ա ) և առ Տրապզոնցի մահտեսի Յովհաննէսն (բ):
       Ի Պրուսայ՝ առ մահտեսի Պետրոսեան Միսայէլն, և մահտեսի Սողօմոնն , ի պատասխանի թղթոյն իւրեանց, որք գրեալ էին թէ՝ Մատթէոս եղբայրն մեր ի մեռանիլն կտակ էր արարեալ վասն հոգւոյ իւրոյ քառասնից՝ (1) զոր տուաք նուիրակ Յակոբ վարդապետին, (որ էր պատրիարքի Յակոբն զոր ի վերդ յիշեցաք ): Բայց զթուղթ օրհնութեան ի քէն ոչ ընկալաք ասէին, գուցէ մոռացմամբ զանց արարեալ իցես: Եւ խնդրէին գրել ինքեանց զմիամտութիւն: Իսկ Յակոբ վարդապետն զայս բանս չէր ասացեալ բնաւ աստ: Սակայն՝ առ ի միամիտ առնել զսոսա, գրեաց թէ՝ Յակոբ վարդապետն ասաց մեզ, այլ մեք ի բազմութենէ զբաղմանց մերոց մոռացեալ՝ ոչինչ գրեցաք ձեզ զարդ: Այլ արդ միամիտ լերուք առ այն: Եւ սակս այսր շնորհակալութիւն և օրհնութիւն որպէս վայել էր և մխիթարութիւն ևս վասն եղբօրն: Եւ յատկապէս շնորհակալութիւն ևս՝ որք աջահամբոյր էին յղեալ (ա ) ի ձեռն նոյն Պրուսացի մահտեսի Յակոբին ի մէջ թղթոյն:
       Ի Պրուստ՝ առ Նալբանդ օղլի Յակոբն ի ձեռն մահտեսի Յակոբին:
       Ի մեծն Պօլիս առ Սարգիս ոմն, որ վասն հոգւոյ հանգուցեալ Սրմաքէշ մահտեսի Մինասին և իւր կին մահտեսի Գօհարին՝ զդրամս էր յղեալ ըստ նոցին կտակին ի ձեռն Յովհաննէսին: (ժ ) Օրհնութիւն և միամտութիւն:
       Ի մեծն Պօլիս, առ Ղափամաջի Մկրտիչն, որ մէկ սկհւոյ ծածկոց էր յղեալ՝ առ տիրացու Մարտիրոսն, (ա ) առ մահտեսի Եղիայն, (ծ փ՛՛ ) առ Պետրոսն, (ա ). այսք ձեռամբ Ագուլեցի Դօլպանտջի Միքայէլին: Իսկ Ե րդն առ Մարիամ կին ոմն, (. ) ձեռ. Դանիէլին, որ էր ազգական նոյն Միքայէլին:
       Ի մեծն Պօլիս, առ Մարտիրոս ոմն, որ Ա գիւլաբաթունով ծաղկեալ ծածկոց էր յղեալ վասն սուրբ Գեղարդեանն. և լուսագին ևս, (ա ) առ Սերոբն, որ ժամուց էր յղեալ վասն հոգւոյ եղբօրն իւրոյ Ռաֆայէլին: (ը: Ի փ՛՛ ) և առ սորին մայր Մարիամն, որ Ա միւջասամ բօղջայ էր յղեալ վասն սրբոյ Գեղարդեանն: Երեքեանն ևս ի ձեռն Շահինին:
       Ի մեծն Պօլիս, առ այր ոմն, (որոյ զանունն մոռացեալ էր բերօղն ). ըր զաջահամբոյր էր յղեալ, (դ ), և Ա Թօռլամայ մահրամայ, ձեռմաբ մահտեսի Սերոբին:
       Ի յԱտրանա, առ եղբօր որդիսն հանգուցեալ մահտեսի Զաքարիային, առ մահտեսի Աղէքսանդրն, մահտեսի Յովհաննէսն՝ և մահտեսի Գասպարն, որք ըստ ամենայն ամաց սովորութեանն իւրեանց՝ զլուսագինս էին յղեալ, (ժ ) և զթուղթ սիրոյ գրեալ: Նոյնպէս և իւրեանց ընտանիքս ևս էին յղեալ, այսինքն՝ մահտեսի Արզուխաթունն (բ ) մահտեսի Զէպուրխաթունն, (ա ) մահտեսի Եւայն, (ա ) և մահտեսի Նօնֆարն ւ մահտեսի Օղիտայն, (ա ) ձեռ. տիրացու Յովհաննիսին: Օրհնութիւն և շնորհակալութիւն ամենիցն:
       Ի յԱտրանայ՝ առ Սառաֆ տիրացու Պետրոսն, (ա ) և Սառաֆ տիրացու Մկրտիչն (ա ) ձեռամբ նոյնոյ:
       Ի մեծն Պօլիս՝ առ Ալաճաջի տիրացու Մարտիրոսն, (բ ) ձեռ. նոյն տիրացու Յովհաննիսին:
       Ի մեծն Պօլիս, առ Բօռնօթիջի Գաբրիէլն Մուրադեան, ար զթուղթ ևս էր գրեալ առ սրբազան վեհն, (բ պլ՛՛ ) առ Ոսկերիչ Խաչատուրն, (զ ) և առ Կիրակոսն, (կ փ՛՛ ) ձեռ. մահտեսի Մարտիրոսին:
       Ի մեծն Պօլիս, առ Ունղափանու Իկիթբաշի գրիգորն, մահտեսի Կիրակոսն, մահտեսի Տօնիկն, մահտեսի Առաքելն, գանձապետ մահտեսի Խաչատուրն, մահտեսի Վարդանն, և մահտեսի Աստուածատուրն, որք ձեռամբ ուխտաւոր Վարդանին աջահամբոյր էին յղեալ սրբազան վեհին, (ժ ) օրհնութիւն և շնորհակալութիւն:
       Ի մեծն Պօլիս՝ առ Ղախմաջի տիրացու Մաղաքեայն, որ Ա արծաթեայ մասնատուփ էր յղեալ, և առ Յարութիւնն (Ի փ՛՛ ) ձեռամբ նոյն վարդապետին:
       Ի մեծն Պօլիս առ մահտեսի Թօրոս ոմն, որ թուղթ էր գրեալ սրբազան վեհն, յայտնելով զսէրն իւր ո՛ր առ սուրբ Աթոռս. և խոստացեալ էրգալ յուխտ ի սուրբ Աթոռս յեկօղ ամին: Որում օրհնութիւն և հրաւիրումն ի գալ: (Իսկ անուն տրոց ի թղթոջն ո՛չ գոյր, այլ յետոյ իմացաք ի բերողէ թղթոյն, թէ Ոսկերիչ Խաչատուրն որ զտաւարս էր յղեալ, (զ) (որ ի վերդ յիշի ) սորինն է լեալ: Իսկ մեք ի թղթոջն բան չյիշեցաք, այլ զսոյն թուղթս ետուք մահտեսի Մարտիրոսին որ զնոյն տուրսն (զ ) և զթուղթն եբեր:
       Ի մեծն Պօլիս, առ Սրմաքէշ Յարութիւնն, (ա ) ձեռմաբ Յովհաննիսին : Օրհնութիւն:
       Չանղրա, առ Խաչատուրն, Փանոսի մայրն, Ադինն, Ասմարն, Տէրմանջի Գրիգորն, Դաւիթն, Գասպարն, Բ Սարգսեանն, և այլ անձինս՝ որք ընդ սոսա ի միասին էին ոգիք Ե, որք իւրաքանչիւրքն ըստ իւրեանց կարողութեանց շատ և սակաւ տալով, ժողովեալ էին զդրամ, (ժա: ԼԴ փ՛՛ ) ձեռ . Փանոսին:
       Առ Ղուրտբէլանկցի Յովակիմն, (բ ) ձեռամբ Շահբազին օրհնութիւն և շնորհակալութիւն:
       Ի Բաղչաջուկ, առ Տէր Վարդանն, (գ ) և առ մահտեսի Խաչերն, (Լ փ՛՛ ) ձեռամբ Ստեփանին:
       Թուղթ ևս ի Մարսուան, առ մահտեսի Պապիկն, (գ ). ձեռամբ վերոյիշեալ Ստեփանին:
       Ի յԻզնիմիտ, առ Հացագորշ Յովհաննէսն, (ա ) առ Ստեփանն, (բ ) առ Մինասն, (ա ) և առ Մարտիրոսի կինն, (ա ) ձեռամբ մահտեսի Կարապետին: