115.
ԿԼԱՐԱ
ԶՕՀՐԱՊԻՆ
[Բարիզ],
16
յուլիս,
1908,
հինգշաբթի
ժամը
10
1
/
2
Սիրականս,
Ճիշդ
2
ժամ
է
որ
փողոցներն
եմ.
հոս
հոն
կը
պտըտիմ,
սպասելով
որ
expressը
սա
հռչակաւոր
նամակը
բերէ:
Բնաւ
տեսնուած
չէ
որ
մարդս
այս
աստիճան
անհամբերութեամբ
գէշ
լուրի
մը
սպասէ:
Հեռագրիս
պատասխան
մը
առնելով
գոնէ
երէկ
գիշեր
քիչ
մը
հանգիստ
անցնել
կ՚ուզէի.
պատասխանը`
«նամակին
մէջ
է»
ըսելէ
կը
բաղկանար:
Ատիկա
գիտէի.
կ՚երեւայ
թէ
հանդարտեցնելիք
բան
մը
չունէիր,
հեռագրով
երկար
բարակ
բացատրութիւն
ալ
չէիր
կրնար
տալ:
Ուստի
«Նամակը
կարդա»
ըսիր:
Պիտի
կարդամ
այդ
նամակը,
եւ
որովհետեւ
երեք
օրէ
ի
վեր
այս
նոր
գէշութեանն
ալ
վարժութիւնը
ըրի,
առանց
խռովելու
պիտի
դիմադրիմ
այս
նոր
հարուածին:
Ասոր
ծանրութիւնը
ամենէն
զգալին
է.
ասիկա
չքաւորութիւն
չէ,
այլ
աւելի
բան
մը.
որչափ
որ
կ՚զգամ
կոր
այս
մէկ
քանի
օրուան
մէջ
չի
պիտի
կրնամ
—
ինչպէս
կը
բաղձայի
—
գալ
զքեզ
գրկիլ.
ատկէ
ալ
զրկուած
պիտի
մնամ:
Որքան
օր,
թերեւս
ամիս
չեմ
գիտեր:
Սպասել
եւ
յուսալ
գրուած
էր.
սպասել
եւ
չի
յուսալ
չի
կար
դեռ:
Ատիկա
կ՚երեւի
թէ
իմ
բաժինս
ու
ճակատագիրս
է:
Այդպէս
թող
ըլլայ:
Ժամը
11ին
քառորդ
կ՚ուզէ:
Որքան
ատենէն,
1
/
2
ժամէ՞ն,
1
ժամէ՞ն
պիտի
հասկնամ
սա
նոր
պատահած
եղելութիւնը:
1
/
2
ժամ,
1
ժամ`
որ
տարիներէ
էվել
կը
տեւէ
կոր:
Այս
նամակը
Continentalէն
կը
գրեմ
կոր,
վասնզի
facteurը
[1]
հոն
պիտի
բերէ
նամակն,
ուստի
այս
առտու
հոս
եկայ,
վայրկեան
մը
առաջ
ձեռք
անցունելու
համար
սա
անիծեալ
թուղթը:
Հինգշաբթի,
ժամ
12
Սիրականս,
1.
Արշակին
նամակը
առի,
քուկդ
ալ
կարդացի:
Ոստիկանութեան
գրեր
են
եղեր
որ
զիս
Պոլիս
դառնալուս
բռնեն
կամ
հարցաքննեն.
ատոնք
իմին
բապուճս
չեն:
Միայն
թէ
հարկաւ
պարապ
տեղը
բանտ
մտնել
նոյնիսկ
24
ժամուն
համար,
չեմ
ուզեր:
Բայց
Դեսպանատունը
հոգ
չընէ,
թող
գայ
ըսէ,
անմիջապէս
կուգամ:
Հարցնելիք
ունեն
նէ`
ես
պատասխան
տալէ
չեմ
փախչիր.
միմիայն
բանտ
մտնել
չեմ
ուզեր:
Ասկից
առաջ
դեսպանատունը
զիս
պէտք
եղած
կերպով
չի
պաշտպանեց:
Բայց
այն
ատեն
փաստաբանութիւնս
արգիլած
չէին
եւ
թարգման
ըլլալս
ճանչցած
չէին:
Այս
կէտը
Մայքօֆին
աղէկ
միտքը
դիր:
Քանի
որ
թարգման
է
կ՚ըսեն
կոր
եւ
երկու
տարի
է
որ
զիս
կ՚արգիլեն
կոր
հաց
ճարելէ,
դատավարութեան
խնդիր
ծագի
նէ`
ալ
նորէն
թարգման
պէտք
է
նկատուիմ:
Փաստաբանութենէ
արգիլուելու
համար
թարգման
հարցաքննելու
կամ
բանտ
մտնելու
գայ
նէ`
ոչ
թարգման
չըլլար:
Մայքօֆ
այս
նոր
խայտառակութեան
դէմ
հարկաւ
պիտի
բարկանայ
եւ
հիմակուց
պէտք
եղածը
պիտի
ընէ:
Եթէ
ես
բանտարկելու
ուշ
չեմ
տար`
հոգ
մի՛
ըներ,
թող
գայ
ըսէ
նէ,
կարծեմ
թէ
կը
բաւէ:
2.
Սիրվէր
պէյը
սենեակ
կանչել
տուր:
Անիկա
զապթիէն
ազգական
մ՚ունի.
անկէ
կրնայ
հասկնալ
թէ
պալատէն
ինչ
գիր
գրուած
է
իմ
մասիս:
Ատիկա
հասկցէք
եւ
ինծի
իմացնելով
հանդերձ
Մայքօվին
ալ
հաղորդեցէք:
Եթէ
Սիրվէր
պէյը
չի
կրնայ
հասկնալ`
Արշակը
թող
ուրիշի
ձեռքով
հասկնալու
նայի:
3.
Բոլոր
գրած
նամակներս
պատռէ՛:
Բնաւ
քովդ
թուղթ
մի՛
պահեր:
4.
Ինչպէս
որ
ասկից
առաջ
ըսեր
էի,
նայէ՛
որ
Մուխթար
պէյը
իմ
մասիս
թագաւորին
գիր
մը
գրէ:
Նաեւ
Նազիֆ
Աւրայի
պէյը
Թահիր
պէյը
այս
վերջինին
կրնայ
ուզածին
պէս
գիր
մը
գրել
տալ:
5.
Պէտք
տեսնես
նէ`
Արշակին
հետ
Րաղըպ
փաշային
գնա
եւ
այս
նոր
եղելութիւնը
պատմէ
եւ
օգնութիւն
ուզէ:
6.
Ես
միտք
ունիմ
այսօր
թագաւորին
հեռագիր
մը
զարնելու:
Եթէ
զարնիմ`
քեզի
հեռագրով
լուր
կուտամ,
որպէսզի
ի՛նչ
ազդեցութիւն
ըրած
ըլլալը
Թ.
պէյով
հասկնաս:
Եթէ
Մայքօֆը
ուշ
գայ,
հոգ
չի
ընէ
ըսէ`
beau
temps
[2]
հեռագիրը
տուր
ինծի:
Եթէ
ես
պալատ
հեռագիր
տամ`
envoyé
ombrelle
[3]
հեռագիրը
կուտամ
քեզի:
Եթէ
հեռագիրը
աղէկ
ազդեցութիւն
ընէ`
malade
bien
[4]
։
Եթէ
դուն
համոզուիս
որ
վտանգ
չի
կայ`
partez
[5]
։
Մայքօֆին
սա
կէտը
աղէկ
բացատրելու
է,
որ
հարցաքննութեանը
ըսելիք
չունիմ:
Ուզածնին
թող
հարցնին,
բայց
բանտարկութիւնը
չեմ
ընդունիր:
Սա
ալ
ըսէ
իրեն
որ
հրատարակած
գիրքիս
մէջ
գլխուս
փորձանք
չի
բերեմ
եւ
նոր
զրպարտութեանց
տեղի
չի
տամ
տէյի,
շատ
մը
թագաւորին
չուզած
բաները
վերցուցած
եմ:
Օրինակի
համար`
Տաճկաստանի
մէջ
Սահմանադրութիւն
կայ,
եւ
օրէնքը
Երեսփոխանական
ժողովով
կրնայ
դրուիլ
չեմ
ըսեր.
քրիստոնեաներուն
ենթակայ
եղած
անիրաւութիւններուն
եւ
անհաւասարութիւններուն
խօսքը
չեմ
ըրեր
եւ
այլն
եւ
այլն:
Ասիկա
Մ.
Մայքօֆին
աղէկ
հասկցուցէք
որ
ո՛ր
աստիճան
զգոյշ
եղած
եմ
միշտ:
Ես
շիտակը
հոգ
չեմ
ըներ
կոր.
ալթը
բիւթիւնտէն
հայրլը
չքար
[6]
կ՚ըսեն:
Շատ
մը
պաչիկներ:
Գ.
ԶՕՀՐԱՊ
Կ՚ուզեմ
որ
Րաղըպ
փաշայէն,
Մուխթար
պէյէն,
Թահիր
պէյէն,
Նազիֆ
Սատայիէն
առած
պատասխաններդ
ինծի
մէկիկ
մէկիկ
հեռագրես.
Րաղըպ
փաշային
համար`
Adolphe.
Մուխթար
պէյ`
Jean.
Թահիր
պէյ`
Helene.
Նազիֆ
Սատայի`
Edmond.
Թէ
տուած
պատասխանէն
գոհ
մնաս
եւ
համոզուիս
որ
թագաւորին
բան
մը
պիտի
գրեն
իմ
մասիս`
vienneին
[7]
քով
bonne
santé
[8]
կ՚աւելցնես:
Օրինակի
համար`
Եթէ
գրեց`
santé
excellente
[9].
Եթէ
Մուխթար
պէյ
թագաւորին
գիր
մը
գրելու
խօսք
տուաւ`
Jean
bonee
santé
[10]
կը
հեռագրես:
Եթէ
թագաւորին
գրեց`
Jean
santé
excellente
[11],
կը
հեռագրես:
Եւ
կը
ջանաս
որ
արդիւնքներն
ալ
կարելի
եղածին
չափ
հասկնաս:
Ուշադրութեամբ
կարդա
այս
գրածներս
Արշակին
հետ
եւ
ուշադրութեամբ
գործադրէ:
Հոգդ
մի՛
ըներ.
աս
է
նէ,
բան
մը
չէ:
[Գ.
Զ.
]
[3]
Հովանոցն
ուղարկուած
է։
[6]
Տակինը
բոլորից
խէրով
դուրս
կը
գայ։
[10]
Ժանի
առողջութիւնը
լաւ
է։