128.
ՉՈՐՈՒՏ.
ՇՈՐԱՁՈՐ
Միւս
գետակն
`
զոր
յիշեցաք
`
բղխեալ
յարեւմտից
կուսէ
բարձու
լերինն
Զինճիրլի
կամ
Միսխանլը,
զոր
մարթ
է
Բջնոյ
լեառն
կոչել
`
մինչեւ
գտցի
սեփական
անունն
հայկական,
խաղալով
ընդ
խորաձոր
`
ուղղակի
իջանէ
՚ի
հարաւ
՚ի
Հրազդան,
անդ
ուր
սա
յարեւմտից
դառնայ
՚ի
հարաւ:
Ի
բարձրաւանդակի
աղբերականցն
յարեւմտից
կողմանէ
կան
հանգրուանք
վրանաբնակ
անդէորդաց,
եւ
լքեալ
Կապարահանքն,
ուր
՚ի
սկիզբն
դարուս
`
առ
իշխանութեամբ
Պարսից
`
փորձեցին
հանել:
-
Յերի
նոցին
յարեւմտակողմն
՚ի
մայրեւոր
եւ
առապար
վայրի
`
կայ
մենաստան
մի
անծանօթ
անայցելու
մնացեալ
վասն
դժուարութեան
ճանապարհին:
-
Սուղ
ինչ
՚ի
ստորեւ
կայ
Ախվէրան
գիւղ
փոքր
15
տամբք
այլազգեաց.
որոց
են
եւ
՚ի
ձախմէ
գետոյն
`
այն
է
յարեւելից,
յարեւմտեան
հարաւային
ստորոտս
լերինն
`
հանգրուանք
կամ
գեօղավայրք
Կէապէր-Ալի
?,
Լէյլի-խարապա,
Մուրթուզ.
մերձ
՚ի
սոսա
եւ
Չորուտ
`
՚ի
խորաձոր
լեռնամիջի,
յորոց
հարաւային
լանջս
՚ի
գիտակ
վայրի
`
կայ
աւերակ
վանաց
`
՚ի
միջի
պտղատու
եւ
անպտուղ
ծառոց,
զորս
արբուցանէ
վտակ
ականակիտ
իջեալ
՚ի
բարձանց:
Յեկեղեցւոջն
կործանելոյ,
միջակ
մեծութեամբ
եւ
երկու
մատրամբք
առ
սեղանովն,
յորմն
հիւսիսային
`
որ
միայն
կանգուն
կայ,
՚ի
ներքուստ
գրեալ
կան
արձանք,
յորս
եւ
թուական
սկզբան
ԺԳ
դարու,
1207,
յորոց
յայտնի
անուն
եկեղեցւոյն
Ս.
Աստուածածին,
շինողն
`
մանաւանդ
թէ
նորոգող
`
Սարգիս
ոմն
վարդապետ:
Արձան
սորա
եւ
միւս
արձանն
այն
`
որ
ՈԾԶ
թուականաւ
է
`
աղարտեալք
են,
բայց
անաղարտ
մնայր
միւս
այս
արձանագիր
անթուական.
Կամաւքն
Աստուծոյ
ես
Մեսրոբ
երէց
գնեցի
զՇատլոյսենց
այգոյն
չարէքն,
զԱնձրեւին
բաժինն
ի
Խ
դահեկան,
եւ
ետու
Սուրբ
Աստուածածնիս.
եւ
սպասաւորքս
ետուն
Բ
պատարագ
ի
տարւոջն.
ով
խափանէ
իմ
մեղացն
պարտական
է:
Չէ
անդէպ,
ըստ
Շահխաթունեան
տեղագրողի
`
համարել
զայս
տեղիս
`
Ղորաձոր
անուանեալն
՚ի
Կիրակոսէ
պատմչէ,
որ
ասէ
մերձ
լինել
՚ի
Բջնի,
եւ
՚ի
Զաքարեանց
կալուած
տուեալ
Գետկայ
վանաց.
այլ
զի
անսովոր
է
՚ի
մեզ
Ղ
տառիւ
սկզբնաւորութիւն
անուան,
համարելի
է
վրիպել
գրչաց,
փոխանակ
գրելոյ
Չորաձոր,
նա
զի
յօրինակս
ինչ
պատմչին
գրի
եւս
Շորաձոր:
-
Վայելչագեղ
ձորակիս
է
եւ
պատշաճաւոր
բազմազան
բուսաբերութիւն
լեռնային,
արժանի
քննութեան,
յորոց
յիշէ
վերոյիշեալ
եպիսկոպոսն
տեղագրող
`
զհոտաւէտ
Ծաղկին
Մարիամու
կամ
զԲրաբիոն,
եւ
զկոչեցեալն
՚ի
Թուրքաց
Զանթափ,
որ
է
գնտաձեւ
ծաղիկ
երկկանգնեայ
բարձր
ցողնոյ,
եւ
ջրով
եռացեալ
`
լինի
ազդու
դեղ
կողացաւի:
Կիսով
փարսախաւ
՚ի
Հր.
Չորուտայ
`
երկու
գիւղք
կան
`
Վերին
եւ
Ստորին
Տելիլեր
անուանելք
մին
՚ի
վերայ
գետակին,
միւսն
յԵլ.
նորին,
իբր
20
տամբք
միանգամայն:
-
Կիսով
եւս
փարսախաւ
՚ի
Հր.
Տէլիլէր
գեղջ
՚ի
ձախմէ
գետակին
եւ
մերձ
՚ի
խառնուրդս
նորին
՚ի
Հրազդան
`
կայ
Արզաքան
գիւղ
մեծ,
35
տամբք
Հայոց
15
տամբք
Թուրքաց.
երկու
եկեղեցիք
են
՚ի
նմին,
մին
՚ի
միջի
գերեզմանաց,
յարեւելեան
հիւսիսային
ծայր
գեղջն,
խարտեալ
քարամբք
շինեալ
՚ի
վաղուց,
եւ
նորոգեալ
առ
մեօք
`
հասարակ
քարամբք
եւ
փայտիւ,
եւ
Ս.
Գեորգ
կոչեցեալ.
միւսն
նորաշէն
՚ի
շինամիջին,
յանուն
Ս.
Ստեփաննոսի:
-
Իբրեւ
քառորդու
ժամու
՚ի
Հս.
գեղջս
`
՚ի
ծործորս
լերանց
կայ
մենաստան
մի
եւս
Ս.
Աստուածածին
Նեղուսի
կոչեցեալ,
զի
Նեղուս
կոչի
աւերակ
շինի
որ
ընդ
մէջ
գեղջն
եւ
վանացն.
իսկ
այժմ
յանուն
Արզաքանայ
կոչի
վանքն,
եկեղեցին
ըստ
օրինակի
Աստուածընկալ
գեղջն
է
`
քարաշէն
փոքրիկ
եւ
անսիւն
գմբեթաւոր,
երկոքումք
մատրամբքն
`
յաջմէ
եւ
յահեկէ
սեղանոյն,
եւ
դրամբ
յարեւմտից,
յոր
հանէ
ժամատուն
ընդարձակ
կամարակապ
՚ի
վերայ
չորից
միաստանի
սեանց.
յանկիւնս
արեւելակողմանն
առ
տաճարաւն
են
երկու
մատրունք
կրկնայարկք,
դուռն
յարեւմըտեան
հարաւային
անկեան,
որոյ
կամար
պալարաձեւ
քանդակեալ
եւ
գոգացեալ
յորմն
վայելուչ
եւ
ճարտար
արուեստիւ
`
ունէր
արձանագրութիւն,
այլ
՚ի
խախտելոյ
քարանցն
՚ի
սասանութենէ
`
արդ
անիմաստ
մնայ:
Կայ
եւ
՚ի
վերոյ
դրան
տաճարին
արձանագիր
թերակատար
1271
ամի:
Յուսովն
Աստուծոյ
ես
Հայրապետ
միաբանեցա
սուրբ
ուխտիս
եւ
ետու
Ճ…
գինն.
սոքա
շնորհեցին
Ի
աւր
ժամ
ինձ
Գորգ…
Թվ.
ՉԻ:
Գոն
եւ
այլ
արձանագիրք
նուիրատուաց
յորմունս
տաճարին:
-
Քարընկէցիւ
միով
՚ի
բացեայ
յարեւմտից
տաճարին
`
կայ
աւերակ
մատուռն
գեղեցկաշէն,
եւ
գերեզմանք
եւ
խաչվէմք
անկեալք
առ
նովաւ.
՚ի
միումն
թերատ
արձանագիրս
յորմէ
թուի
թէ
բազում
հնութեանց
եւ
արձանագրութեանց
ակնունելի
էր
՚ի
տեղւոյ
աստի.
Կամակցութեամբ
սուրբ
եւ
արժանաւոր
վարդապետի
Մարգարէի
կանկնեցի:
Իսկ
բնակարանք
միաբանիցն
՚ի
սպառ
աւերեալք
են:
-
Ի
հարաւոյ
կողմանէ
գեղջս
կամուրջ
փայտեայ
արկեալ
է
՚ի
վերայ
գետակին,
սուղ
ինչ
՚ի
վերոյ
խառնըրդոցն
ընդ
Հրազդանայ:
Ցայս
վայր
տեղագրեալքս
են
յերկոսին
փոքրիկ
ձորահովիտս,
յարեւմտեան
մասին
վիճակիս.
մատիցուք
արդ
՚ի
բուն
ձորահովիտ
Հրազդանայ
գետոյ,
կամ
յարեւելեան
մասն
վիճակին:
