Այրարատ

202. ԱՅԺՄԵԱՆ ՎԻՃԱԿ

Չիք երկբայել ումեք եթէ յետ այսքան եւ այսպիսի հարուածոց, եւ հրոյ եւ սրոյ ճարակութեան յինչ դարձան վայելչութիւնք Պայէզիտու. ո՞ւր բարձրահայեաց բերդն Դարօնից ու՞ր ապարանք Մահմուտի. որպիսի՞ փոփոխութիւնք յաւուրց առաջնոյ յիշատակի տեղւոյն ` Այրաքաջ Բագրատունւոյն Սմբատայ մինչեւ ՚ի վերջին ճարտար ճողոպրումն  բերդապահացն ՚ի ձեռն այլոյ Հայկազնոյ ( Տէր Ղուկասովի ): Գուցէ՞ յոյս յետ այսպիսի  եւ այսքան նորանոր եւ դեռածուխ աւերակաց գտանել նշմար ՚ի դաստակերտաց մերոց նախնի պայազատաց, կամ ՚ի բերդի անդ բարձու, կամ ՚ի սրբազանն Ամենափրկիչ եկեղեցւոջ որ կայր ՚ի ստորեւ յարեւմտեան հարաւակողմն քաղաքին, ՚ի միջի նորոց գերեզմանաց Հայոց, այլ վաղու իսկ քայքայեալ եւ աւերեալ հազիւ մասն ինչ որմոցպահելով, եւ ՚ի նոսին ( ՚ի հիւսիսակողմն ) թերատ եւ կիսեղծ արձանագիր  մի ՚ի վկայութիւն իսկութեանն.

Ի Պատրկութեան (Աշոտոյ) իշխանի Հայոց ազգի… ինքնական կենակցութեան….. Եւ ի հադերձեալ քո գալստեան:

Ի ծագաց մտիցն արեւու ածեալ պարգեւել մեզ հաճեցար որ յամենայնի.

Աւանդեն յեկեղեցւոջ աստ ամփոփեալ զշիրիմ Սմբատայ ուրումն Սպարապետի Հայոց: Պատուին անդ եւ Թուխ մանուկ նշան, եւ մատրունք փոքունք, յորոց մին կոչի Ս. Սիմոն, միւս Ղզրոյ ( Ղազարու ), յորում գոյր աւետարան մի նուիրական, եւ Գառնիկ Աղբիւր: - Պնդասիրտ հայրենասիրի միայն մարթ է յարուցանել եւ յայպիսի վհաքատակ վայրաց յիշատակս նախնականս, յոր խորս չիցէ մխեալ աւերածու եւ աւարառու ձեռաց եւ նիզակաց Սլիվանլը, Հայտէրանլը, Ճելալի, Արտէնլի, եւ Սեպիքի կամ Սէպիքանլը ցեղից Քրդաց, որք ճարակին յամարանի զպարարտութիւն Կոգովտի, սփռեալք յաւէտ զափամբք Գազլը կէօլ լճի: - Բնակիչք քաղաքին հաշուին արդ 400 տունք, յորս 180 Հայոց: Այժմեան եկեղեցի սոցա կոչի Ս. Կարապետ, քարաշէն, այլ փայտայարկ կարկատեալ ` շինողքն եւ ժամանակ շինութեանն ` ոչ հին ` յայտնին յարձանագրէն (1754 - 1789 ամաց ).

ՌՄԲ թուին յառաջին `

Էր նախ շինեալ առըն մեծի

Մինաս անուամբ վարդապետի,

Ընդ խոհական մեծ իշխանի

Որ Կարապետ անուամբ յարգի,

Որոց հոգւոյն Տէր ողորմի.

Զոր յիշատակըս մեզ թողին:

Եւ ներկայ ժամանակս կրկին

Եղեւ շինումըն տաճարիս

ՌՄԼ թուականիս.

Զոր համակամ ժողովեցաք,

Հիմամբ ի վերայ նորոգեցաք

Հասարակութեան զօժիտս տուաք.

Անձամբ մերով աշխատեցաք,

Մինչ ի կատարումըն տեսաք.

Ի փառս Սուրբ Երրորդութեան

Եւ ի պարծանս Հայկազեան.

Զի սա է դուռն արքայութեան

Որ մտցեն ի սուրբ խորան

Նոքա ելցեն յերկնից կայան.

Լսեն զձայն երանական:

Արդ հայեցէք ի Սուրբ Հոգւոյն

Աշխատողացըս թողութիւն,

Եւ համայն ժողովրդոց

Ննջեցելոց արքայութիւն.

       Ամէն

ՈՄԲ թիւ յառաջ.

Արդ ի շնորհէ կանխագէտին

Նորոգեցաւ կամօք Փրկչին,

Հանգոյն երկնային կամարին.

Տապան կազմեաց

Ի Գրիգորեան Սուրբ տաճարիս,

Հեղինակին տեառըն Մինաս

Հանգուցեալ վարդապետին.

Եւ այժմ ի նորոյս պատճառն

Ողորմութեամբ Տեառն անձին

Սա շինեցաւ տուն Աստուծոյ զարմանալի.

Եւ յոյժ Փէն ?

Զոր Տէր պահեսցէ հաստատուն

Մինչ ի կէտ վերջին դուռ ? ( դարուն )

Ի ծոց սորին ժողովելոց

Հասարակացն փրկութիւն.

Քահանայից զգաստութիւն

Եւ իշխանաց կարողութիւն.

Մեծամեծաց եւ ի փոքունց

Ամենեցուն վարձատրութիւն.

Եւ մեծաջան աշխատողաց

Զողորմութիւն տըւողաց,

Զյիշատակից կազմողաց

Տացէ Աստուած վարձըս բարեաց:

- Ի սկիզբն դարուս նորոգեալ է եկեղեցիս այս, ըստ նորագոյն արձանագրութեանն որ յամի 1818.

Թուին ՌՄԿԶ. կամօքն Աստուծոյ եւ Սրբոյ Աստուածածնին վերստին նորոգեցաւ Սուրբ Կարապետ եկեղեցիս ի հայրապետութեան Տեառն Եփրեմի սրբազան կաթողիկոսին ամենայն Հայոց, եւ մերոյս առաջնորդ Ստմէօն արքեպիսկոպոսի:

Որ եւ ողորմութեամբ ամենազօրին

Եւ օժանդակութեամբ Ս. Աստուածածնին

Շինեցաւ եկեղեցիս մեր վերստին

Անուամբ Սրբոյ Կարապետին.

Ի պարծանս Հայոց ազգին

Ի փրկութիւն հոգւոց նոցին.

Նաեւ արդեամբք հասարակաց

Եւ բարեպաշտօն իշխանաց,

Համայնից է յիշատակ,

Մինչեւ յետին աշխատողաց.

Վարձս բարեաց տացէ Աստուած

Ամենեցուն հասարակաց.

Ի ծոց սորին քահանայից

Տացէ Աստուած խոնարհութիւն.

Եւ ըզնորոգ եկեղեցիս մեր

Պահեսցէ Տէր հաստատուն.

Թուին 1266 էր ընդ նմին:

Յայտնապէս նշմարին յարձանսդ բազում վրիպակք գրութեան եւ ստուգելիք: