Տարեգիրք

Ի թուին Հայոց ՆՂ [490=1041] մեռաւ թագաւորն Յովհաննէս, եւ թաղեցաւ ընդ հարս իւր։ Իսկ թագաւորն Յունաց Միխայլն, բազում զօրօք հասանէր ի գաւառն Հայոց եւ աւերէր զաշխարհ սրով եւ գերութեամբ. քանզի Յովհաննէս յառաջագոյն գիր էր տուեալ Յունաց, որ յետ մահուան իւրոյ Անի ի նոսա դառնայր. զոր անօրէնն Սարգիս. ի տանէն Հայոց, ազդ առնէր Միխայլին, ի տուր տայր նմա զաշ/18ա/խարհն Հայոց. եւ ինքն յափշտակեալ զգանձս թագաւորացն բերդամուտ լինէր. եւ աւանս բազումս պահէր ընդ ձեռամբ իւրով, եւ կամէր թագաւորել Հայոց։ Զոր ոչ ընդունեցան ազգն Բագրատունեաց, եւ Անհողենի յառնէր ասպատակաւ ի վերայ աշխարհին Հայոց, եւ բազում գաւառք հնազանդեցան նմա, վասն ոչ լինելոյ գլխաւոր Հայոց։ Եկին եւ ի վերայ թագաւորական քաղաքին Անւոյ. յայնժամ ժողովեցան մնացեալ զօրքն Հայոց առ սպարապետն Հայոց Վահրամ Պալհաւունի, եւ խնդրէին պատերազմել ընդ զօրսն Յունաց, վասնզի ոչ կարէին տանել սաստիկ հայհոյութեան եւ չարաչար նախատանացն։ Ապա լցեալ սրտմտութեամբ եւ բարկութեամբ զօրքն Հայոց, յարձակեցան ի վերայ նոցա եւ զհպարտացեալ զօրութիւն նոցա կոխան արարին երիւարաց իւրեանց, եւ մաշեցին զնոսա ի սուր. եւ որ մազապուրծ լինէին ոչ կարէին փախչել /18բ/ ի սաստիկ ձայնէն Հայոց, մինչեւ ընդ մէջ անցեալ առաքինին Վահրամ Պալհաւունի, եւ աղաչանօք հազիւ հաւանեցուցանէր զզօրսն Հայոց, սակաւ մի թոյլ տալ զի մնացեալքն գնասցեն։ Եւ ի Ռ արանցն Ճ զերծան, եւ այլ ոչ յիշեցին զԱնի, եւ յանգեան յայգ։ Եւ յայնժամ ծագեալ երեւեցաւ պատանեակ մի վայելուչ եւ իմաստուն, Գագիկ անուն, որդի Աշոտոյ արքայի Բագրատունոյ, հմուտ աստուածային ուսմանց. եւ ժողովեցան իշխանքն Հայոց, հրամանաւ մեծին Գրիգորի, որդւոյ Վասակայ Պալհաւունոյ, եւ գնացեալ առ սուրբ հայրապետն տէր Պետրոս՝ օծին զԳագիկ թագաւոր ի վերայ տանն Հայոց։ Այս Գագիկ եղեւ բարեպաշտ եւ աստուածասէր, եւ անպարտելի յիմաստասիրաց դասս, եւ իմաստութեամբ հաստատեաց զաթոռ թագաւորութեան իւրոյ։ Յայնժամ ի ձեռն զօրաց իւրոց ըմբռնեալ զապստամբն Սարգիս, եւ խոշտանգանօք առնոյր /19ա/ ի նմանէ զամրոցսն եւ զգանձն արքունի զոր յափշտակեալ էր, եւ զգաւառսն։ Եւ զօրքն Յունաց դադարեցին ի խնդրելոյ զԱնի, եւ խաղաղացաւ աշխարհն Հայոց։ Եւ յայնժամ ժողովէ Գագիկ զզօրսն Հայոց, եւ գնաց ընդ կողմանս աշխարհի հայրենեաց իւրոց, եւ զանհնազանդսն հնազանդեցոյց, եւ զհակառակսն հալածեաց. եւ երթեալ բանակէր յԱյրարատ գաւառ ի Վաղարշապատ քաղաք, առնուլ վրէժս յազգացն հարաւայնոց։ Եւ յայնժամ սպառազինեալ մեծն Գորգիոս Պալհաւունին, որդին Վասակայ, եւ երթեալ բանակ հարկանէր ի վերայ Ախուրան գետոյ, մերձ յամուրն Բջնի. եւ զօրքն այլազգեաց գային պատերազմաւ ի վերայ զօրացն Հայոց, եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ։ Եւ զառաջինն յաղթեցին զօրացն Հայոց, եւ ապա օգնութեամբն Աստուծոյ դարձուցին զզօրսն այլազգեաց ի փախուստ եւ կոտորեցին յոյժ. եւ զիշխանս նո/19բ/ցա արարին ձերբակալս, եւ մնացեալքն գնացին ի Պարս փախստական։ Զայսու ժամանակաւ մեռանէր արքայն Յունաց Միխայլն, եւ թագաւորեաց Կեսառոսն, քուերորդի նորա ամս Դ, վասնզի համարձակեալ գործեաց գործ լրբութեան, եւ զթագուհին Կեռազաւի զդուստր Կոստանդիանոսի թագաւորին՝ խուզեալ զհերսն որպէս զպոռնկի եւ առաքեաց յաքսորս։ Նոյնպէս եւ զպատրիարքն ըմբռնեալ եւ եդ ի բանտի, վասնզի կամէր զանօրէն եւ զպիղծ ազգն իւր յառաջ բերել վասն թագաւորութեան իւրոյ յառաջ ելանելոյ։ Իսկ պատրիարքն իմաստութեամբ զերծեալ յարգելանոցէն անկաւ ի սուրբ Սոփի, եւ արար անդ ժողով իշխանաց, եւ կալեալ զԿեսառոսն եւ զազգականս իւր, խաւարեցուցին զաչս նոցա, եւ դարձուցին զթագուհին եւ զայլսն յաքսորանաց մեծաւ պատուով ի Կոստանդինուպօլիս, եւ ուրախ եղեն յոյժ։ Յայսմ ամի զօրաժողով արար տէրն Հերայ եւ Սալա/20ա/մաստայ, եւ եկին ի վերայ գաւառին Վասպուրականի. եւ տէրն Վասպուրականի Խաչիկ, էր այր քաջ եւ պատերազմօղ, այլ ծերացեալ էր, եւ պարապեալ բազում ժամանակաւ ի գործոց պատերազմաց, եւ որդիք նորա Հասան եւ Ճնճղուկն, էին առ թագաւորին Միխայլի. եւ կրտսեր որդին, Իշխան, տղայ էր տիօք։ Ապա հարկաւորեալ ինքն ելանէր ի պատերազմ սակաւ զօրօք եւ հալածէր զբանակս այլազգեացն. իսկ որդի նորա Իշխանն, առանց կամաց հօրն, յարձակեցաւ ի պատերազմն եւ անպատրաստաբար եմուտ ի մէջ թշնամեացն եւ սպանաւ։ Իսկ Խաչիկ, տեսեալ զայն լքաւ ի պատերազմէն, եւ սպանաւ եւ նա ի պատերազմին։ Եւ զկնի աւուրց ինչ եկին որդիք նորա յարեւմտից, Հասան եւ Ճնճղուկ, եւ զգեցեալ սուգ ի վերայ հօրն եւ եղբօրն. յայնժամ Հասան աւագ որդին կոչեաց առ ինքն ըռայիս մի քուրդ, սիրելի իւր, եւ տայ նմա /20բ/ Ռ դահեկան եւ ասէ՝ մուտ ի Հեր եւ ի Սալամաստ եւ ասա թէ աշխարհն Վասպուրականի անմարդ է, զի՞ կայք պարապ, եւ բազում ծառայս եւ հօտս ոչխարաց անմարդ շրջին։ Եւ արար ռայիսն այսպէս, եւ ժողովեցին այլազգիքն զօրս բազումս, եւ եկեալ բանակեցան ի նոյն տեղւոջն. եւ գայր ռայիսն պատմէր Հասանայ, եւ սա ժողովեաց զզօրս իւրեանց եւ պատրաստեցան ընդդէմ նոցա ի պատերազմ. եւ ձայն տւեալ Հասան ի ճակատ այլազգեացն եւ ասէ, ո՞ր է այրն որ եսպան զհայրն իմ Խաչիկ, եւ զեղբայրն իմ զԻշխան։ Եւ ահա այր մի խափշիկ հզօր յանդուգն յարձակմամբ ասէր, ես եմ, եւ ահա ձին իւր եւ սլէհն։ Եւ քաջն Հասան յարձակեցաւ սրով ի վերայ, եւ պատառեաց զնա ընդ երկուս, եւ էառ զձին զզէնն հօրն։ Նոյնպէս խնդրեաց եւ Ճնճղուկն զսպանօղ եղբօրն, եւ ոմն մի նոյնպէս /21ա/ յառաջ ել, պարծելով ցուցանէր զինքն. եւ նա եհար զնա նիզակաւն ի սիրտն եւ յերկիր ընկէց, եւ էառ զձի եղբօրն եւ զզէնն։ Եւ քաջապէս յարձակմամբ կոտորեցին զնոսա, եւ առին զամենայն ինչս նոցա, եւ դարձան ուրախութեամբ ի յարկս իւրեանց։