Տարեգիրք

Ի թուին ՉԺԲ [712=1263] սուգ անբերելի ժամանեաց աշխարհին Կիւլիկոյ, զի ամենայն ոք մարգարէական հոգւով խօսէր թէ շինութիւն այսմ աշխարհի ի կենդանութեան արքայահօրն /165ա/ Կոստանդեայ է, որ եւ ի սոյն ամի յամսեանն փետրուարի ԻԴ, յաւուր կիւրակէի թագաւորահայրն Կոստանդին փոխեցաւ ի կենցաղոյս բարիոք խոստովանութեամբ առ Քրիստոս։ Եւ էր նա իբրեւ զնահապետ երկրին Կիլիկոյ եւ նորին խրատով անդրդուելի մնային եւ հաստատուն, զոր եւ տեսին ամենեքեան յետ փոքր մի ամաց մահուան նորա՝ թէ որպէս գերի վարեցան հաւատացեալքն յԵգիպտոս, եւ տունք Աստուծոյ հրկէզ եղեն յԻսմայելացոցն ազգաց, այլ եւ գեօղք եւ ագարակք առ հասարակ։ Իսկ յառաջ քան զմահն Կոստանդեայ թագաւորահօրն՝ յարեաւ ոմն ի խորանաբնակ Իսմայելացոցն ցեղէն, Խարաման անուն, եւ եկեալ յարեցան ի նա ի նոյն ցեղէն բազումք, որ եւ ետ կոչել նոցա զինքն սուլտան, եւ այնչափ զօրացաւ նա՝ մինչեւ սուլտանն Հոռոմոց Ըռուգնատինն յահի եղեալ ի նմանէ ոչ իշխէր ընդդիմախօսել նմա, եւ բազում տեղիս հանդերձ ամրոցօք ընդ ձեռ/165բ/ամբ իւրով բռնակալեաց, եւ բազում նեղութիւն էած կողմանն Սաւրիոյ եւ Սելեւկիոյ գերելով զնոսա, եւ երկիցս անգամ կոտորեաց ի զօրաց արքային Հեթմոյ, զոր կացուցեալ էր անդ կողմնապահս, որ եւ անդ սպանաւ ամենագովելին Հալկամ, որ էր Յոյն ազգաւ, զոր յառաջ յիշեցաք զնա։ Եւ սկսաւ Խարամանն այն եղջիւր ածել թագաւորաեղբօրն Սմբատայ, զի յայնմ գաւառին յորում Խարամանն բնակէր՝ բազում աշխատութեամբ եւ առատաձիր պարգեւօք դղեակ մի յանօրինացն թափեաց Մանիօն անուն, որ յառաջագոյն քրիստոնէից էր եղեալ. եւ թագաւորաեղբայրն եւ սպարապետն Հայոց Սմբատ Գ ամ կալաւ զնա ի մէջ այնքան բազմութեան անօրինացն։ Եւ գոռոզն Խարաման նեղէր զնա սաստկապէս եւ ամենայնի վտանգ հասուցանէր Սմբատայ, որ եւ բազում ոսկիս եւ արծաթս անդ վատնեաց ի պէտս զինուորաց եւ դղեկին այն կարեաց։ Եւ եկեալ Խարամանն ի վերայ /166ա/ նոյն բերդին եւ պատեաց զնա շուրջանակի զամիսս Թ եւ նեղէր սաստկապէս. եւ սկսաւ անտի խօսիւք ամբարտաւանել եւ պատուիրել առ արքայն Հայոց Հեթում, ասելով, թէ կամիս առ իս գալ՝ յիմս ոտն մի՛ գայցես, այլ համբերեա փոքր մի մինչեւ աշնանային հողմն սրբեսցէ զդառնութիւն երկրիդ քո, զի մի՛ յորժամ գայցեմ՝ տկարանայցեմ եւ ոչ կարիցեմ գործել ինչ։ Իբրեւ լուաւ զայս արքայն Հեթում յարեաւ եկն առ հայր իւր Կոստանդին եւ պատմեաց նմա. իբրեւ լուաւ զայս նոր նահապետն Կոստանդին, ասէ ցարքայն. յարուցեալ գնասցես վաղվաղակի ի վերայ այդր պատուիրանաց, զի յառաջ լուայ զհամբաւ վերանալոյ նորա, եւ երկրորդ զզօրացն քոց կոտորումն որ ի Սաւրիա, եւ երկնչէի թէ գուցէ երկրորդ Սալահատին յայտնեցաւ, բայց երբ զայդ պատուէր լուայ զոր յղեաց առ քեզ՝ գնա համարձակ, զի Աստուած տալոց է զնա ի ձե/166բ/ռս քո։ Եւ յարեաւ արքայն եւ եկն ի Տարսոն, եւ ժողովեաց զզօրս իւր եւ գնաց ի Սելեւկիա եւ անդ հաւաքեցան հեծեալն եւ հետեւակն, եւ բեռնակիրքն, զի Ռ [1000] քոռ ցորենոյ տանէին ի դղեակն ածել. եւ իբրեւ հասին ի սահմանս բերդին զօրքն քրիստոնէից եւ արքայն, անօրէնքն որ պաշարեալ էին զբերդն՝ յետս կոյս չոգան ի բերդին, եւ իբրեւ եկն թագաւորն զօրօքն ի բերդն, ոչ եգիտ զանօրէնն Խարամանն անդ, եւ հրամայեաց թագաւորն թափել զցորեանն ի բերդն, եւ եհան զպահապանսն որք պանդխտացեալ էին, եւ նորս կացոյց ի տեղի նոցա։ Եւ ապա դարձան եւ ընդ այլ ճանապարհ գային յաշխարհն իւրեանց անհոգութեամբ։ Իսկ անօրէնն այն Խարաման, եկեալ էր ի տեղի ինչ մացառուտ եւ դժնեայ, քարակոյտ եւ անձուկ որպէս խողովակ եւ անդ դարանամուտ եղեալ. եւ յորժամ եկին ի տեղին յայն զօրքն քրիստոնէից, անօրինացն ճիչ /167ա/ բարձեալ եւ նետաձգութեամբ խոցոտէին զհաւատացեալսն. եւ եհաս աղաղակն առ արքայն եւ արիագոյնքն թողեալ զգունդս իւրեանց հասին ի տեղի պատերազմին, եւ հարեալ զանօրէնսն ի փախուստ դարձուցին, որ եւ խոցոտեցին նիզակաւ եւ նետիւ զԽարամանն, եւ դարձաւ ամօթով, եւ յետ սակաւ աւուրց սատակեցաւ ի խոցուածէն անօրէնն այն։ Եւ ի տեղի մարտին սպանաւ եղբայր անօրինին որ կոչէր Պօնսուզ, եւ փեսայ նորին… եւ ի զօրացն արքային սպանաւ պայլն Կոստանդին Սոմայցին, եւ զիշխանն Գրիգոր որ էր տէր Մազոտ Խաչին, զաջոյ ձեռինն նորա զբոյթն սրով հարեալ ի բաց ընկեցին, եւ սակաւք կորեան ի քրիստոնէիցն յայնմ աւուր։ Իսկ եղբայրն Բակուրնայ եւ Կոստանդեայ Սմբատն, որ էր ազգաւ Յոյն, տղայ գոլով հասակաւ, ի զարմէ հօրն արքային Հեթմոյ, յարձակեցաւ ընդ այլ քա/167բ/ջամարտիկսն եւ յանօրինացն դիթաւալ յերկիր ընկենոյր. զոր տեսեալ արքային եւ այլոց բազմաց՝ գովեցին զնա, եւ առաքեցին աւետաբերս առ Կոստանդին հայրն արքային, զոր իբրեւ լուաւ՝ ի մեծի ուրախութեան եղեալ եւ առատաձիր պարգեւօք եւ ընծայիւք դարձոյց զնա ի տուն իւր, առ եղբարսն եւ առ մայրն իւր տիկին Շահանդուխտ։ Եւ արքայն եկն ուրախութեամբ յաշխարհ իւր եւ ցնծութեամբ, զի զայնպիսի գոռոզն սակաւ աշխատութեամբ յամօթ արար։

Ի թուին ՉԺԲ [712=1263] թագաւորն Հայոց Հեթում գնաց յԱնտիոք սիրոյ աղագաւ առ ի տես քաղաքին, եւ տարաւ ընդ իւր զգովելի րաբունն եւ զարքեպիսկոպոսն Անարզաբու զտէր Յակոբ, հանդերձ քահանայիւք եւ սարկաւագօք, եւ բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ ի սենեկի հօր իւրոյ Կոստանդեայ, զի բաշխեսցէ աղքատաց եւ տացէ յուխտեալ տեղիսն առ ի յիշատակ հոգւոյ նորա. եւ յորժամ եմուտ ի քաղա/168ա/քն թագաւորն, ուրախութեամբ ելին ընդ առաջ նորա, եւ շուրջ պատեալ զքաղաքաւն ի սուրբն Պօղոս եւ Պետրոս եւ յայլ ուխտսն, եւ տայր պարգեւս նոցա, նաեւ ի սուրբ ուխտն որ կոչի Ճըպիք. գնաց եւ եղբայրացոյց նոցա զհայրն իւր Կոստանդին, եւ եղեւ եւ ինքն թագաւորն եղբայր նոցա, եւ բազում պարգեւս ետ նոցա կտակաւ զի յամենայն ամի գայցեն յաշխարհն իւր եւ առցեն։ Եւ եկաց յԱնտիոք ոչ սակաւ աւուրս եւ դարձաւ յաշխարհն իւր Կիլիկիա։ Ի սոյն ամի յամսեանն յունիսի, ճանապարհ արարեալ թագաւորն Հեթում գնաց յարեւելս առ Հուլայուն խանն, վասն պատճառի ինչ զոր հասուցանէր տունն Գամրաց յամենայն ամի նեղութիւն առ ստորոտով լերանց բնակչաց աշխարհին Կիլիկիոյ։ Եւ խանն Հուլայուն վասնզի յոյժ սիրէր զթագաւորն, առաքեաց զկնի իւր իրաւադատ Մուղալք Արղուչիք, որք եկեալք զկնի թագաւորին մինչեւ յԱռակլի, եւ եկն անդ սուլտանն Հոռոմոց Ըռուգնատինն, եւ եղեն անդ աւուրս ինչ եւ եդին դաշինս սիրոյ /168բ/ երդմամբ, եւ արարին խաղաղութիւն, եւ եղեն հայր եւ որդի՝ թագաւորն եւ սուլտանն, եւ դարձան իւրաքանչիւր ի տեղի իւր։ Յայսմ ամի գունդէսն Ճաֆուն Կեռամառի, քոյր արքային Հեթմոյ տրտմութեան աղագաւ եկեալ էր առ հայրն իւր Կոստանդին, եւ հասեալ նմա օր մահուն՝ վախճանեցաւ ի բերդն Լամբրուն, եւ թաղեցաւ ի սուրբ ուխտն Սկեւռայն, թողլով Բ ուստերս եւ Գ դստերս։