Տարեգիրք

Ի թուին ՈԼԶ [636=1187] մեռաւ Ռովբէն, եւ էառ զիշխանութիւնն եղբայրն Լեւոն, բարեբարու եւ աննենգ, եւ ոչինչ պատճառի եղեւ վրէժխնդիր ումեք, այլ յԱստուած ապաւինեալ յորմէ եւ յաջողեալ ուղղեցաւ իշխանութիւն նորա։ Եւ էր սա այր իմաստուն եւ հանճարեղ, ձիավարժ հմուտ եւ ի զինուորութիւնս քաջասիրտ եւ արիագոյն յամենայն գործ բարութեան ի մարդկայինսն եւ յաստուածայինսն՝ արագ եւ զուարթերես։ Զայսու ժամանակաւ տիրէր Հալպայ եւ Դամասկոսի եւ Եգիպտոսի Յուսէփ, որդի Այուպին որ կոչեցաւն Սալ/129բ/ահատին։ Սոքա Բ եղբարք էին ի գաւառէն Դըւնայ, Քուրդ շինականի որդիք որ կոչէր Այուպ, եւ որդւոցն միոյն Յուսէփ եւ միւսոյն Յէտլ, որք եկեալ յաշխարհէն իւրեանց յաղագս գինըմպութեան եւ ճորտացան Նուրըտնին Հալպայ տիրոջն, եւ նա գթացեալ ի նոսա եւ տայր նոցա ողորմութիւն փոքր փոքր, եւ նոքա ծառայէին զնա մտերմութեամբ, եւ օրըստօրէ յառաջեալ հասին ի փոքր մի կարողութիւն, եւ զոր ինչ անկանէր նոցա՝ ուտէին եւ ըմպէին ընդ ամենեսեան. եւ այսր աղագաւ սիրեցան յամենեցունց, եւ թագաւորեցին այսքան իշխանութեան եւ աշխարհի. եւ մեծացաւ յոյժ Սալահատինն, եւ եղեւ այր գոռոզ եւ պատերազմող, եւ սկսաւ եղջիւր ածել քրիստոնէից, եւ զօրացաւ օրըստօրէ առաւել քան զառաւել, եւ իմաստութեամբ խորագիտութեան իւրոյ քանդեալ տապալեաց եւ եբարձ միահաղոյն /130ա/ զզօրութիւնս քրիստոնէից յամենայն սահմանս իւր։ Ի սոյն ամի գնացեալ Սալահատինն ի վերայ թագաւորին Երուսաղեմի, եւ թագաւորն եւ Ֆրանգնին ծովեզերեայցն եւ կոմսն Տրապօլսոյ եւ Ֆրերքն խաչազգեստք առ հասարակ բանակեցան ընդդէմ Սալահատնին։ Եւ էին զօրքն Ֆրանգնոյն բանակեալ ի վերայ բլրոյն, եւ անօրէնքն վտանգէին ի ջրոյ. իսկ աստուածուրաց կոմսն Տրապօլսոյ առաքէ առ Սալահատինն եւ ասէ. զի՞նչ խոստանաս տալ ինձ զի յարուցից զբանակս քրիստոնէից եւ նստուցից յանջրդի տեղւոջ, զի դու զօրօք քո բանակեսցես ի վերայ ջրոյն։ Եւ նա խոստացաւ նմա գանձս բազումս հաստատեալ գրով։ Ապա անօրէն կոմսն սկսաւ խորհուրդ տալ թագաւորին եւ գլխաւորացն եւ ասէ. ոչ է բարիոք մեզ աստ կեալ, այլ եկայք ելցուք աստի եւ բանակեսցուք ի լեռնակողմն, եւ հաստատեսցուք զթիկունս մեր յամրոցսն։ Եւ հաւատացոյց զամենեսեան ի խոտորնակ բանս իւր. եւ իբրեւ յարեան անտի /130բ/ քրիստոնեայքն՝ բանակեցաւ սուլտանն անդ ի վերայ ջրին, եւ քրիստոնեայքն այլ ոչ կարէին ըմպել ջուր, եւ կային ի մեծ նեղութիւն եւ ի տարակուսի, եւ ոչ գտանէին ելս իրացն. ապա յուսահատեալք եդին զանձինս ի մահ եւ դիմեցին ի պատերազմ։ Եւ իբրեւ յարդարեցին կողմն զճակատ պատերազմին, անօրէն կոմսն Տրապօլսոյ զատեալ բաժանեցաւ գնդիւն իւրով ի քրիստոնէիցն, եւ եղեւ այն բեկումն քրիստոնէիցն։ Իսկ նոքա զմահ յանձն առեալ խառնեցան ի միմեանս, եւ ի յերկարել պատերազմին՝ պարտեցան քրիստոնեայքն, եւ լքեալ լուծան ի ծարաւոյն մարդ եւ անասուն։ Եւ էր տապ եւ խորշակ յոյժ, եւ զօրացան ձեռք այլազգեացն եւ կոտորեցին զամենեսեան։ Եւ յայնժամ թագաւորն եւ այլք ի զօրացն ամրացեալ կային ի վերայ բլրաձեւ գագաթան միոյ, եւ խնդրեաց ի սուլտանէն զի տարցէ զնա առ ինքն, եւ նա առաքեաց վաղվաղակի եւ եբեր։ Եւ յորժամ գայր թագաւորն՝ յար/131ա/եաւ սուլտանն ընդ առաջ եւ խոնարհեալ երկիր եպագ թագաւորին, եւ գիրկս արկեալ համբուրեաց զնա, եւ առեալ զձեռանէն եմոյծ ի խորանն եւ նստոյց ի վերայ բարձի, եւ ինքն խոնարհութեամբ նստաւ առաջի նորա եւ ասէ. սուրբ թագաւոր Ռ [1000] բարի եկիր ի տուն եղբօր քո, մի՛ ինչ տրտմիր զի այսպէս է սահման զինուորութեան, երբեմն յաղթիլ եւ երբեմն յաղթել, եւ դու ես արդար եւ ճշմարիտ եւ երդմնապահ թագաւոր, եւ ես գոհ եմ ի վերայ ուղղութեանց քոց, վասն որոյ մազ մի ի գլխոյ քումմէ մի՛ պակասեսցէ, եւ վասն քո՝ բազմաց ողորմութիւն արարից, եւ վասն սիրոյ քո զբազումս ազատեցից։ Եւ մինչ յայս բան էին՝ բերին առաջի նորա զԸռնաղտ բրինծն Տրապօլսոյ, եւ թագաւորն յարեաւ իբրեւ ետես զնա, եւ յարեաւ սուլտանն վասն թագաւորին, եւ ասէ սուլտանն ընդ Ըռնաղտ բրինծն Տրապօլսոյ որ տուր տուեաց զթագաւորն. ով անհաւատ, ես ոչ յառնեմ վասն քո, այլ /131բ/ վասն թագաւորիդ։ Եւ ասէ բրինծն. եւ ես քեզ չեմ շնորհակալ, այլ թագաւորիս։ Եւ թագաւորն ջուր խնդրեաց, եւ հրամայեաց սուլտանն բերել ոսկի բաժակաւ ըմպել ի վարդի խառնեալ ընդ ջուր եւ ընդ ձիւն. եւ առեալ սուլտանն ըմպեաց սակաւ որպէս թէ չաշնեկիր, եւ մատոյց թագաւորին, եւ թագաւորն առեալ էարբ զկէսն եւ ետ ի բրինծն Տրապօլսոյ, եւ նա էարբ։ Եւ ասէ սուլտանն ընդ բրինծն. ես ոչ տամ զըմպելիդ քեզ, այլ թագաւորիդ. եւ բրինծն ասէ ընդ սուլտանն. եւ ես քեզ չեմ շնորհակալ, այլ՝ թագաւորիս։ Եւ ասէ սուլտանն ընդ բրինծն. անհաւատ, քանի՞ցս անգամ երդուեալ ես դու ինձ եւ եդեալ զհաւատդ գրաւական, եւ ոչ պահեցեր զուխտն որ ընդ իս, այլ գերեցեր եւ սպաներ զայդքան բազմութիւն, եւ առեր զգանձն իմ ի ճանապարհն Դամասկոսի, եւ այլ բազում հեղմունս արեան արարեր ի Սեռսիմ եւ ոչ յիշեցեր զերդումն, արդ այժմ զի՞նչ ունիս տալ ինձ պատասխանի։ Եւ բրի/132ա/նծն պատասխանի տուեալ ասէ ընդ սուլտանն Սալահատինն՝ թէ շատ մի՛ հաջես, արա զկամս քո, ես զիմ արեանս վճարն Խ ամաց յառաջ առեալ եմ ի Մսլմանաց, եւ այսուհետեւ ոչինչ տամ վասն մահուան իմոյ։ Եւ ակնարկեալ սուլտանն սպասաւորացն, եւ նոքա կալեալ զոտից եւ զձեռաց նորա առաջի սուլտանին, եւ նա հանեալ զսուրն պողովատիկ, էարկ ի վերայ միջաց նորա, եւ սպասաւորքն սպանին վաղվաղակի. եւ զայն տեսեալ թագաւորն տրտմեցաւ յոյժ. եւ ասէ սուլտանն, մի՛ տրտմիր ընդ կորուստ անհաւատին քո։ Եւ ապա բերին զՖրերքն մայստռիւն հանդերձ եւ կացուցին առաջի նորա, եւ ասէ սուլտանն ընդ մայստռն. ո՛վ պատուական գլուխ եղբարց քոց, թէպէտ եւ զբազումս զօրաց մերոց կոտորեցիք, այլ ես սիրեմ զձեզ վասն քաջութեան ձերոյ, արդ ուրացարուք զհաւատս ձեր եւ դարձիք ի կրօնս մեր, եւ տաց ձեզ պարգեւս եւ պատիւս /132բ/ եւ ամենայն մեծամեծաց իմոց գերագոյն կարգեցից զձեզ, մանաւանդ զքեզ։ Պատասխանի ետ մայստռն եւ ասէ. ես, ով մեծ սուլտան, յօժարութեամբ զկամս քո առնեմ, ապա թէ հրամայեսցես՝ խօսիմ ընդ եղբարս իմ, եւ յորդորեմ զամենեսեան ի կամս քո։ Եւ նա ետ հրաման եւ ասէ. որ արասցէ զկամս իմ՝ կեցցէ, եւ որ ոչ լուիցէ՝ սրով սատակեսցի։ Եւ ժողովեաց մայստռն զամենեսեան եւ ասէ. ով եղբարք, ահա աւուրք փրկութեան հոգւոց մերոց որով շահեսցուք զարքայութիւն, աղաչեմ զձեզ, միաբան եւ անքակտելի կացէք ի սէր Քրիստոսի. խառնեսցուք այսօր զարիւնս մեր ընդ փրկական արեան նորա, մի՛ երկիցուք ի սպանողաց մարմնոյս, այլ ի հոգւոյ եւ ի մարմնոյ իշխողէն, եւ մի խաբեսցէ զմեզ մեծութիւն անցաւորիս. եւ այլ բազում բանս խօսեցաւ ընդ նոսա ի գրոց սրբոց, եւ պնդեաց զնոսա ի նոյն հաւատն մե/133ա/ռանել։ Եւ գնաց առ սուլտանն եւ ասէ. են որ հնազանդ են հրամանաց քոց, եւ են որ հակառակք, արդ հրամայեա բերել առաջի քո։ Եւ իբրեւ եկին՝ սկսաւ հարցանել մի ըստ միոջէ, եւ նոքա ոչ հաւանեցան, եւ հհրամայեաց սպանանել զնոսա. եւ ապա ասէ ընդ մայստռն. եւ դու զի՞ հայիս տալ զդաւանութիւն մեր։ Եւ մայստռն լցեալ զբերան իւր եթուք յերես սուլտանին յաղագս զայրանալոյ եւ սպանանելոյ վաղվաղակի, զի ժամանեսցէ հոգեւոր որդւոց իւրոց. եւ ասէ ընդ սուլտանն. ե՛ս զամենեսին ի մահն յորդորեցի զի եւ կենացն վերին հասանիցեն, ես զիա՞րդ արարից զկամս քո։ Եւ հրամայեաց սուլտանն եւ զնա սպանանել. եւ յորժամ սպանին՝ լոյս յերկնից էջ ի վերայ նոցա Գ օր, յամօթ եւ ի նախատինս անհաւատիցն եւ ի պարծանս հաւատացելոցն։ Եւ յորժամ այս այսպէս կատարեցաւ, ազատեաց սուլտանն զթագաւորն բազում պարգեւօք եւ զորս նորա էին։ /133բ/ Եւ հրամայեաց զի ամենայն Երուսաղեմացիքն տացեն իւրաքանչիւր գլխոյ իւրում մի դահեկան եգիպտացի, եւ զինչ կարասցէ անձամբ իւրով առցէ ի տանէ իւրմէ եւ գնասցէ խաղաղութեամբ, եւ որ ոք կամեսցի անդ կեալ՝ տացէ ի տարին գլխոյ իւրում մի դահեկան կարմիր։ Բազումք կացին եւ բազումք ելեալ գնացին, եւ ինքն Սալահատինն էառ զԵրուսաղէմ ի ձեռս իւր, եւ զգաւառս նորա, եւ հետէ ի հետ էառ զամենայն ծովերզերսն եւ զգաւառն Անտիոքու. եւ դողային յերկեղէ նորա ամենայն քրիստոնեայքն։ Ի սոյն ամի թուրքման ոմն Ըռստոմ անուն ժողովեաց անթիւ Թուրքման եւ եմուտ յաշխարհն Կիւլիկեցւոց եւ խրոխտայր բառնալ զանուն քրիստոնէից. եւ գնաց մինչեւ ի Սիս, եւ բանակեցաւ առաջի քաղաքին յՌաւինն, եւ ծածկեաց զերեսս երկրի անհամար բազմութեամբ։ Եւ յայնժամ աստուածազօրն Լեւոն Լ [30] մարդով պատերազմեցաւ ընդ նմա եւ ընկ/134ա/էց յառաջագոյն զգլխաւորն նոցա զԸռոստոմն. եւ դարձան ամենեքեան ի փախուստ, որոց զհետ մտեալ կոտորեաց զնոսա մինչեւ ի քարն Սարվանդաւի, բայց ասէին թէ մարմնաւոր տեսլեամբ եւ զգալի աչօք Բ զօրականք իջին ի բերդէն Սիսոյ եւ կոտորեցին զնոսա, որ ասի սուրբն Գէորգ եւ սուրբն Թորոս։