Տարեգիրք

Իսկ յորժամ եղեւ թուականն Հայոց 420, մեռանէր արքայն Հայոց Գագիկ խաղաղական մահուամբ։ Եւ եղեւ հակառակութիւն ի մէջ որդւոց իւրոց Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ. քանզի Յովհաննէս աւագ էր եւ էր այր իմաստուն. այլ տարտամ եւ հեղգ գոլով եւ թուլամորթ եւ անկիրթ ի պատերազմունս. իսկ Աշոտ այր քաջ էր, անպարտելի եւ յաղթող ի պատերազմունս։ Բայց բռնակալեաց Յովհաննէս զաթոռ թագաւորութեանն. իսկ Աշոտ շրջէր զօրօք, եւ աւար հարկանէր զբազում տեղիս, եւ նեղէր զքաղաքն Անի։ Եւ գնացեալ առ Սենեքերիմ՝ արքայն Վասպուրականի, որ էր երկրորդ Ապուսահլին՝ որդւոյ Գագկայ, Արծրունի ազգաւ. եւ առեալ զօրս ի նմանէ անցանէր առ [ի] լեառն Վարագ. եւ մտեալ ի վանս սրբոյ Նշանին երկրպագէր սուրբ խաչին եւ պատկերի սուրբ Աստուածածնին։ Եւ տայր պարգեւս բազումս յոսկւոյն Արաբացւոց. եւ արար զայն պահարան սրբոցն, զոր պարգեւեալ էր նմա արքայն Բաբելացւոց. եւ գայր, հասանէր զօրօքն բազմօք ի քաղաքն Անի։ Զոր լուեալ Յովհաննէս հանէր զզօրսն իւր ի պատերազմ ընդդէմ նորա. եւ ինքն նստէր ի գահոյսն, որպէս եւ էր անհմուտ ի պատերազմի. եւ դղրդեալ քաղաքն ելանէին ի դէմ Աշոտոյ ի պատերազմ։

Իսկ ոմն իշխան ի թագաւորէն Վրաց եկեալ դեսպան առ Յովհաննէս. եւ յաւուր յայնմիկ անդ էր. եւ խոստանայր թագաւորին եւ ասէր «Թագաւոր՝ հրամայեա՛ զի ցուցցեն ինձ Աշոտ. եւ ես առեալ ձեռամբ ածից զնա առաջի քոե։ Եւ զայս ասէր [այրն] յաղագս քաջութեան անձին իւրոյ զի էր այր պատերազմող։ Եւ ասէր թագաւորն «մի՛ արհամարհեր զկորիւնն առիւծու մինչեւ տեսցեսե։ Եւ յորժամ ելին ճակատ՝ իշխանն Վրաց ձայն բարձեալ խնդրէր զԱշոտ. եւ լուեալ Աշոտոյ եւ զայրացեալ՝ ընթացան առ իրեարս. եւ հարկանէր Աշոտ զնա սուսերաւն ի վերայ սաղաւարտին, եւ հերձեալ ընդ մէջ՝ յերկիր ընկենոյր. եւ եղեւ սաստիկ պատերազմ։ Եւ պարտեալ զօրք թագաւորին եղեն փախստական. եւ Աշոտ զկնի նեղէր. եւ ոչ ետ նոցա անկանիլ ի քաղաքն. այլ ելից զամենեսին ի գետն։

Ապա խորհեցան Պահլաւունիքն եւ Բագրատունիքն առնել խաղաղութիւն ի մէջ երկուց եղբարցն։ Յայնժամ սուրբ հայրապետն Անանիա եւ իշխանք քաղաքին ելին առ Աշոտ. արարին խաղաղութիւն այսպէս՝ զի լիցի Աշոտ թագաւոր Դրուց աշխարհին. եւ Յովհաննէս նստցի յԱնի. եւ եթէ յառաջագոյն մահ հասցէ Յովհաննիսի՝ Աշոտ լիցի թագաւոր ամենայն Հայոց։ Եւ հաւանեալ Աշոտ՝ յայնժամ նստաւ Աբաս ի Կարս թագաւորական իշխանութեամբ հրամանաւ Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ. եւ Գեորգի՝ յաշխարհն Աղվանից զի էին յազգէ թագաւորաց. եւ կային ի հնազանդութեան երկուց թագաւորացն Յովհաննիսի եւ Աշոտոյ։ Եւ Աշոտ ոչ ժամանեաց մտանել յԱնի զամենայն աւուրս կենաց իւրոց։

Իսկ իշխան ոմն Ապիրատ անուն՝ որդի Հասանայ, վասն մտերմութեանն զոր ունէր առ Աշոտ՝ երկեաւ գնալ առ Յովհաննէս. փախեաւ, գնաց առ Ապուսահլ՝ Պարսից զօրավարն երկոտասան հազար հեծելով։ Եւ նա զառաջինն պատուով ընկալաւ զնա. ապա ի սադրելոյ իւրոց իշխանացն եւ յերկիւղէ քաջութեան կասկածեալ կորուսանէ զԱպիրատն գաղտնի ի զօրաց իւրոց։ Եւ իշխանն Սաբի առեալ զկին եւ զորդիսն Ապիրատին գայր մեծ սգով յԱնի առ Յովհաննէս։ Եւ Յովհաննէս յոյժ ապաշաւեաց զանիրաւ մահ նորա. եւ տայ որդւոց նորա եւ ամենայն զօրացն գաւառս եւ իշխանութիւնս։

Զայսու ժամանակաւ զօրապետն Դելմանաց բազում զօրօք հասանէր ի գաւառսն Հայոց յամուրն Բջնի։ Վասակ Պահլաւունի՝ սպարապետն Հայոց, տէր Բջնոյ, որդւով իւրով Գրիգորիւ եւ այլ փառաւորագոյն ազատօքն բազմեալ կայր ի գահոյս. եւ ուրախացեալ ի գինարբուս, եւ հայէր ընդ ճանապարհ լերինն. եւ ահա գայր ոմն թէզ։ Զոր տեսեալ Վասակայ ասէ խաբարբեր է այրն այն։ Եւ հասանէր այրն ի դուռն բերդին, եւ մեծաւ աղաղակաւ ասէր «գերեցաւ ամենայն գաւառսե։ Յայնժամ յարուցեալ քաջն Վասակ յանձն առնէր զտուն իւր եւ զամրոցն Գրիգորի՝ որդւոյ իւրիոյ. եւ հաղորդեալ ի կենարար մարմնոյ եւ արենէն Քրիստոսի, հագնէր զրահս եւ վառէր զինու ի կռիւ հանդերձ ազատօք որ մերձ պատահեցան. եւ ոչ ժողովեաց զզօրսն իւր բովանդակ զի ունէր արս իբրեւ հինգ հազար։ Այլ առեալ զՓիլիպպէ եւ զԳորգ Չորտոանելն եւ զքաջն Միհրան՝ կազմեցան ի պատերազմ հարիւր զօրօք միայն. եւ ելին, գնացին դէմ այլազգեացն. եւ պատահեցան բազում զօրաց որք ի գեօղ մի փախուցեալ էին եւ լցեալ յեկեղեցին. եւ շուրջ առեալ կոտորէին իբրեւ զգառինս։ Յայնժամ քաջն Վասակ գոչեաց զէտ առիւծ եւ յարձակեցաւ ի վերայ այլազգեացն. եւ կոտորեցին ի նոցանէ իբրեւ երեք հազար. եւ որք զերծան՝ գնացին փախստական ի բանակն իւրեանց. եւ շարժեալ բանակն ամենայն գայ ի վերայ քրիստոնէիցն։ Իսկ նոցա զմահ յանձն առեալ անկան ի մէջ նոցա, եւ հերձեալ զբանակն յայս կոյս եւ յայն կոյս՝ զարմանալի կոտորածս առնէին։

Իսկ ի զօրաց այլազգեացն ելանէր այր մի ահաւոր եւ խափշիկ, զոր յաղագս քաջութեանն եօթն գայլ անուանէին. եւ ի ձայն բարձր աղաղակէր եւ յուզէր զՎասակ. եւ խափշիկն սեւ գայր ըռմբովն դէմ Վասակայ. եւ Վասակ յառաջ երեկ, թրովն եզարկ զնա ի վերայ գլխոյն. եւ յերկուս հերձաւ եւ անկաւ յերկիր։ Մոլորեցան ի միմեանց զօրքն Վասակայ, եւ ի բազմութենէ զօրաց այլազգեացն ոչ գտանէին զմիմեանս։ Յայնմ աւուր քաջն Միհրան սպանաւ ի պատերազմին. եւ Վասակ պատառէր զզօրսն բանակին, եւ ելեալ դառնայր յետս. եւ զատեալ ի թշնամեացն հանգիստ խնդրէր զի յոյժ ձանձրացեալ էր ի պատերազմէն. եւ հասեալ ի քարանձաւ ինչ ննջէր։ Իսկ այր ոմն եկեալ գտանէր զնա, եւ գիտաց թէ ի թշնամեացն է. եւ ուժով բախեալ ընկէց եւ ձգեաց զնա ի վերուստ ի վայր. եւ այնպէս կատարեցաւ քաջ զօրականն Քրիստոսի։