Տարեգիրք

Եւ ի փոխել թուին, ի թուին ՇԻ [520=1071] գայր հասանէր Տիօժէնն ահագին բազմութեամբ ի Սեբաստիա, եւ ելեալ ընդ առաջ նորա որդիք թագաւորացն, Ատոմ եւ Ապուսահլ։ Յայնժամ Յոյնք սկսան չարախօսել զազգն Հայոց, եւ զբնակիչսն Սեբաստիոյ առ թագաւորն Տիօժէն, եւ ասեն թէ յորժամ եհար զմեզ կտրիճ ամիրայն, ազգն Հայոց առաւել կոտորեցին զմեզ քան զԹուրքն։ Եւ թագաւորն հաւատաց ստայօդ բանիցն, եւ խոստանայր զի ի դառնալն ի Պարսից, բարձցէ զազգն Հայոց։ Բայց նոյնժամայն յաւար ետ /46բ/ զքաղաքն զօրաց իւրոց եւ յաւար առնուլն բազումք մեռան։ Ընկէց յերեսաց զորդիս թագաւորացն Հայոց. սուգ մեծ էարկ ի վերայ քաղաքին Սեբաստիոյ, եւ ամենայն Հայոց ազգիս։ Եւ յայնժամ թագաւորն Գագիկ եւ մեծամեծք քաղաքին, եւ կտրիճ ամիրայն որ կալաւ զկուրապաղատն, ասեն ցթագաւորն, մի՛ լսեր ազգիդ քո ստութեան, զի որք մնացին ի պատերազմէն՝ սոցա օգնութեամբ զերծան։ Եւ լուեալ թագաւորին արար խաղաղութիւն, բայց դեռեւս սպառնայր բառնալ զՀայք. զոր լուեալ վանօրեայքն ամենայն, անէծս ցաւագին կարդացին նմա որպէս Յուլիանոսի, զի մի՛ ժամանեսցէ դառնալ յետս։ Եւ յարուցեալ Տիօժէնն գնաց յաշխարհն Հայոց ի Մանծկերտ եւ առ զնա, եւ զզօրսն սուլտանին որ կային անդ արար փախստական, եւ զորս եգիտ կոտորեաց. իսկ սուլտանն ծակոտեալ քարաձգութեամբ զպարիսպն Հալպայ, յորոյ վերայ գնաց, եւ ոչ կարաց առնուլ զնա։ Եւ լւ[*]/47ա/եալ զգալ Տիօժէնին յարեւելս, գնաց եւ ինքն դիմեալ յաշխարհն իւր եւ եկն յՈւռհա. հանեալ նմա դուքսն ընծայս, զոր առեալ եւ խաղաղութեամբ գնաց ի լեառն Լեսուն, եւ ի փոյթ գնալոյն բազում երիւարք սատակեցան։ Եւ առժամայն գիր նենգաւորին Տիօժէնին ժամանէր առ նա, եթէ ընդէր փախչիս, ահա մեծ մասն զօրացս ընդ քեզ է։ Եւ լուեալ սուլտանին զտեղի առնոյր, եւ առաքէր առ Տիօժէնն եւ խնդրէր առնել ընդ միմեանս սէր եւ միաբանութիւն. իսկ Տիօժէնն հպարտացեալ ոչ առնոյր յանձն, այլ եւս առաւել խրոխտայր։ Եւ մատուցեալ նենգաւորացն ասեն, ով թագաւոր, ոչ ոք կարէ կալ ներհակ քեզ, եւ ահա զօրքս տառապին ի կերակրոյ, արդ արձակեա զդոսա գունդս գունդս զի երթեալ ապրեսցին մինչեւ ի լինել պատերազմին։ Որ եւ լուեալ չար խորհրդոցն, արձակեաց զկտրիճ ամիրայն ի Կոստանդինուպօլիս, եւ զՏարխանիատն ԼՌ-աւ [30000] դարձոյց /47բ/ ի վերայ Խլաթայ. եւ ԺՌ [10000] առաքեաց յԱպխազք. եւ այսպիսի նենգութեամբ զամենայն զօրսն ցրուեաց։ Եւ այս ամենայն ազդ լինէր սուլտանին, ապա պատրաստեաց սուլտանն զզօրս իւր տալ ընդ նմա պատերազմ. եւ լուեալ Տիօժէնն կարգեաց զզօրս իւր դասս դասս, եւ կացոյց զօրագլուխս զքաջ իշխանսն ի Հայոց, զԽատապ եւ զՎասիլակ, եւ խառնեցան ի պատերազմ. եւ ի լինել սաստիկ պատերազմին սպանաւ Խատապ եւ Վասիլակ, եւ պարտեալ զօրքն Յունաց եղեն փախստական։ Զայս տեսեալ Տիօժէնն հրամայէր ժողով լինել ամենայն զօրաց իւրոց, եւ ոչ ոք գայր ի կոչ նորա, քանզի որք բաժանեցան ի նմանէ անցեալք գնացին ի Կոստանդինուպօլիս. ապա յայսմանէ ծանեաւ Տիօժէնն զնենգութիւն ազգին իւրոյ։ Եւ դարձեալ ի միւսում աւուրն պատրաստեցան ի պատերազմ մերձ ի Մանծկերտ, ի տեղին որ կոչի Տողուտափ, եւ կացուցա/48ա/նէր Տիօժէնն զՈւզն եւ զՊածինակն յաջմէ եւ յահեկէ իւր, եւ զայլ զօրսն զառաջոյ եւ զթիկանց։ Եւ իբրեւ մխեցան ի պատերազմ, Ուզն եւ Պածինակն անցին ի կողմն սուլտանին, եւ եղեւ սաստիկ կոտորած ի զօրսն Յունաց. եւ կալեալ զթագաւորն եւ բազում իշխանս կացուցին կապանօք առաջի սուլտանին, եւ լցան աւարաւ նոցա։ Ապա արար սուլտանն սէր, եւ հաստատեաց երդմամբ ընդ Պարս եւ ընդ Յոյնս եւ եղեն եղբարք միմեանց արեամբ սուլտանն եւ թագաւորն, եւ արձակեաց զթագաւորն յաշխարհն իւր։ Եւ մինչդեռ անցանէր եւ գայր ի Սեբաստիա, լուաւ եթէ թագաւորեաց Միխայլն որդի Տուկծին, եւ զօրքն իւր փախեան ի նմանէ, եւ մնացեալքն յարեան ի վերայ նորա։ Իսկ նա ի յահէն զգեցաւ զգեստ աբեղայի եւ ել առ զօրագլուխն, որ էր եղբայր Տուկծին եւ ասէր, ահա ես կրօնաւորեցայ եւ բնակիմ ընդ վանականս, լիցի ձեզ թագաւոր Միխայլն, եւ Տէր եղիցի ընդ նմա /48բ/։ Իսկ անօրէն ազգն իւր անաստուածաբար խաւարեցուցին զաչսն Տիօժէնին. զոր լուեալ սուլտանին լայր եւ ապաշաւէր, եւ ածէր զմտաւ թէ ոչ գոյ Աստուած ազգին այն, եւ յայսմհետէ խզեցաւ սէրն իմ որ ընդ նոսա, այսուհետեւ մաշեցից զնոսա ի սուր սուսերի, եւ զամենայն քրիստոնեայս, եւ ոչ ողորմեցայց նոցա։ Եւ յայնմ ժամանակի դարձեալ արար ժողով Աբասլան սուլտանն եւ եմուտ յաշխարհն Սմրղնդոյ, եւ բանակեցաւ ի վերայ բերդին որ կոչի Համա, եւ տէր բերդին էր այր քաջ եւ սրտեայ, ազգաւ Գութ եւ չարաբարոյ. եւ սուլտանն կոչէր զնա գալ նմա ի հնազանդութիւն։ Իսկ նա խնդրեաց համբերութիւն Գ օր, եւ յետ այնր արասցէ զկամս սուլտանին։ Եւ յայն Գ օրն կերաւ եւ ըմբեաց որդւովք եւ կնաւ իւրով, մեծաւ ուրախութեամբ, գուսանօք եւ երգօք. եւ ի կատարման Գ աւուրն յարուցեալ ի գիշերի եզեն ձեռօք իւրովք զկինն իւր եւ զորդիսն, եւ վաղիւն ելեալ գնայր առ /49ա/ սուլտանն ունելով ի թեզնիքն դանակս ծածուկ. եւ իբրեւ մօտ եկն յերկրպագել սուլտանին, հանեալ զդանակն եւ յարձակեալ ի վերայ եհար զնա Գ տեղի։ Եւ նոյն ժամայն սպանին զնա սպասաւորք սուլտանին, եւ յետ Ե աւուր մեռաւ եւ սուլտանն. եւ եդ ի տեղի իւր զորդին իւր զՄելեքշահն։ Իսկ Մելեքշահն էր այր բարի եւ քաղցր ի վերայ քրիստոնէից, եւ հասեալ գնաց յաթոռ հայրենեաց իւրոց, եւ արար խաղաղութիւն աշխարհին Հայոց։