Խորհրդածութիւնք ի կարգս եկեղեցւոյ

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

«ՀԱՅՐ մեր որ յերկինսդ »։ Զաստուածային աղօթս ՚ի փրկչէն մեր աւանդեալ իւրոց ժառանգակցաց, բազումք ՚ի հոգեկրացն ընդարձակ քննութեամբ եդին առաջի խնդրողաց՝ որ զմեզ միշտ օգտեցուցանէ, եւ զամենեսեան որք յընթերցումն աշխատասիրաբար դեգերին, յաղագս որոյ չէ ինչ հարկաւոր զսոյն որոնել նոցայն առաջի կացեալ մեզ, այլ սուղ ինչ ընթացիւք զկարգ բանիս միայն պահեսցուք ամբողջ։
       «Հայր մեր, որ յերկինս »։ Որ հայր դաւանէ, զինքն ՚ի ներքոյ որդիութեանն սահմաինն գրաւէ. ՚ի սոցա մէջն ոխք թշնամուեթան ոչ արմատանայ, այլ թէ լինի ստահակութիւն որդւոյն՝ հայրն բնական գթովն եւ իմաստութեամբն ներէ, եւ ներողութեամբն զնա ընդ իւրեւ միշտ նահանջեալ պահէ։ Այսմ հայրենի կամացս ընդարձակութեան ծանօթ է որդիս. վասն այսորիկ ոչ զսիրոյն կապ ընդ ստամբակելոյն եւ յուսահատութեամբն խզէ, այլ զի՞նչ. որպէս մանուկ մեղանչէ, եւ դարձեալ դէմ եդեալ զհայրն անուն դաւանէ, եւ նա ներողութեամբն ՚ի ներքոյ թեւոցն ընդգրկեալ պարուրէ։ Իսկ ՚ի վերայ ծառայի ոչ պահէ զայս սահման սովորութեանս. քանզի ոչ ունելով տեառն եւ ծառայի զբնական գթոյն շաղկապ, ՚ի միանգամ մեղանչելն՝ սա զարհուրի, եւ նա պատուհասէ։ Բայց եկեղեցիս Քրիստոսի Աստուծոյ Հօր՝ ոչ են ՚ի կարգ ծառայութեան, այլ յորդեգրութեան, զի Հայր իմ ասէ եւ Հայր ձեր. ուստի եւ ոչ ՚ի յապստամբելոյն մեղօք զարհուրի , այլ զբնական գութն յիշեալ՝ աներկիւղ պատկառանօք առ հայրն դիմեալ ասէ, «Հայր մեր որ յերկինս »։ Այս ինքն զի թէպէտ փառօքդ եւ զօրութեամբդ լի է երկին եւ երկիր, սակայն ինքնութիւն անհասդ յէութեան ՚ի սեպհական քո աթոռ ՚ի յերկինսդ բազմի։ Այդանօր լու՛ր զիմս հառաչանք յերկինսդ, ուր եւ մարմնակից մեր քո Որդիդ եմուտ վասն մեր քահանայ եւ բարեխօս. լուր զդորայդ վասն իմ, եւ զիմս որ վասն դորա առաջնորդ լինելոյդ առ քեզ կանխեալ խօսակցիմ։ Եւ զի՞նչ է նխդիրսդ, զոր հայցես յամենաբաւական կամացն Աստուծոյ, զոր եւ Հայր դաւանեցեր, ո՜վ մարդ, յայտ արա. եթէ զսոսկալիդ հրեշտակաց ընդանի անուամբ ՚ի վերայ քո արժանի գտար անուանել, առ խնդրուածսդ մի՛ լինիր կեղակարծ, այլ սփռեա առաջի նորա համարձակապէս։
       «Սուրբ եղիցի անուն քո »։ Այս ոչ միայն դասիւ է առաջին ՚ի հայցուածս, այլ եւ զօրութեամբ. այս ինքն զի կարգ ընթացից ունի ամենայն բանք աղօթիցս, որպէս եւ հանդերձեալ եմք ուսանել. քանզի աղբիւրն բարեկարգութեան զիա՞րդ աստ յիւրն սովորութենէն վրիպէր. ուստի եւ զայս նախ առաջին ուսոյց խնդրել ՚ի Հօրէն. «Սուրբ եղիցի անուն քո»։ Եւ լուծումն բանիս եւ գիտութիւն խորհրդոյս ոչ կարեմք ածել այլուստ, բայց եթէ զնորին ետառն բուռն հարցուք այլուր զվարդապետութենէ, թերեւս ընդ միմեանս բախելով զնոսին՝ զկայծակն իմաստիցս կարող լիցուք առ մեզ փայլեցուցանել։ Յորժամ աղօթէր Քրիստոս առ Հարյ վասն առաեքլոցն եւ ընդ նոքօք աշխարհի, յաւել եւ զայս ասել առ Հայրն իւր. «Որպէս զիս առաքեցեր յաշխարհ, եւ ես զնոսա առաքեցի, եւ ՚ի վերայ նոցա ես սուրբ առնեմ զանձն իմ, զի եղիցին եւ նոքա սրբեալք ճշմարտութեամբ »։ Եւ Պօղոս վասն իւր ասէր առ երիցունսն Եփեսացւոց. «Սուրբ եմ ես այսուհետեւ յարենէ ձեր, զի ոչ խորշեցայ ՚ի պատմելոյ զօգտակարսն »։ Եւ ահաւասիկ յայտ եղեւ յառաքելոց՝ տեառնն սուրբ լինելն ՚ի վերայ աշակերտացն, եւ ՚ի տեառնէ մեր խնդրուածս ՚ի Հօրէ. զի սուրբ լինելն Քրիստոսի ՚ի վերայ աշակերտացն այն էր, զի ուսոյց եւ վարժեաց զնոսա ամենայն իմաստութեամբ, յետ որոյ եւ աղօթեաց նոցին. թէ այնուհետեւ յանցանէին, անձամբ զանձինս դատապարտէին։ Այսպէս եւ Պօղոս քարոզ առաքեցաւ. թէ չէր զԵփեսացիսն ուսուցեալ, ոչ էր սուրբ յարենէ նոցա. քանզի դէտ էր, յոչ զգուշացուցանելն զնոսա՝ զարիւն նոցա ՚ի ձեռաց իւրոց խնդրէր Աստուած. իսկ յետ զգուշացուցանելոյն սրբեցաւ։ Այսպէս եւ տէր մեր ուսոյց մեզ առ Հայր ասել, թէ որպէս քահանային հրամայեցեր միշտ զգուշացուցանել զմեղաւորն ՚ի չար ճանապարհէն բանիւն եւ իմաստութեամբն զոր ունի, եւ սրբել զինքն յարենէ, այսպէս եւ դու դէտ ես ՚ի վերայ մեր, եւ միշտ տեսանես զարկածս չարին ամենահայեաց աչօքդ՝ զոր սերմանէ ՚ի տկարս բնութիւն, գիտես եւ վասն այնորիկ զքո պատուհասիցդ որքանութիւն։ Իսկ մեք խաւարեալքս ՚ի զբաղումն մարմնոյ՝ ոչ զիմանալի թշնամւոյն տեսանեմք զարկածս նետից, եւ ոչ զքո պատուհասիցդ զչափ։ Վասն որոյ աղաչեմք, ողորմեա սրբեա զքո անուն ՚ի ժողովրդեան քում յարենէ՝ միշտ զարթուցանելով զմեզ նախախնամութեամբդ առ քո փառացդ սէր, եւ պատուհասիդ երկիւղ. իսկ առ թշնամւոյն գաղտնի նետիցն՝ գիտութիւն եւ պատերազմին տալով զօրութիւն։ Եթէ զայսոսիկ ունիցիմք հայցուածով մերով յԱստուծոյ, սուրբ է անուն նորայարենէ մեր ՚ի պատուհասելն, յորժամ վայելողքս ՚ի նոյն մեղանչեմք. որպէս եւ Քրիստոսին յիւրն յանցուցեալ աշակերտին վերայ սրբեցաւ ՚ի Յուդայի։ Բայց եւ ունելով զսոյն հաւատարիմ խնդրողաց՝ դժուարաւ պատահէ մեղանչելն, որպէս եւ անձամբ զանձն ՚ի հուր արկանել։
       «Սուրբ եղիցի անուն քո », Հայր, ՚ի մեր պարտեացն զգուշացուցանելովն եւ նախախնամելովն. եւ տե՛ս զյարակայութիւն խորհրդոյս. զի եղիցի ասէ, այսինքն թէ ոչ այսօր կամ վաղիւն, այլ միշտ եւ հանապազ։ Զայս եւ որդւոյ սովորութիւն է առ հայր ասել. քո խնամքդ հայրաբար լիցի ՚ի վերայ իմ միշտ. այնուհետեւ թէ սխալեմ՝ արժանապէս դատապարտեա։ Արդ զայս ուսոյց տէրն իբրեւ զբանալիս ձգել աղօթիւքս ՚ի վերայ արդարութեանն Աստուծոյ, եւ պարտական զնա ողորմութեան եւ խնամոցն դատել . թէպէտ եւ մեք անարժան նմին գտանիմք, զի նա զիւրն առանց խնայելոյ հանապազորդ սփռեսցէ զշնորհս։
       «Եկեսցէ արքայութիւն քո »։ Տե՛ս ինձ զբարեկարգութիւնս. քանզի յետ ՚ի ներքոյ խնամոցն առանց հրաժարելոյ պահելոյ, եւս ՚ի բարձրագոյն մատչի խնդրուածս, այսինքն ՚ի վերայ որոյ սրբեցեր զանուն քո ուսուցանելովն՝ տիրեա եւ դու հանապազորդ։ Է նա տէր ՚ի վերայ ամենայնի նախ քան զմեր խնդրելս, ըստ այնմ. «Տէր թագաւոր մեծ ՚ի վերայ ամենայն երկրի »։ Բայց աղերսանօք զնոյն խնդրելս՝ ոչ է վայրապար, այլ զի՞նչ. Աստուած գիտէ զինքն տէր ամենայնի, բայց բազումք ՚ի մարդկանէ տգիտանան զԱստուծոյ տիրելն կամ զինքեանս տեսանելն. վասն այնորիկ կամ բնաւ ոչ անուանեն զանուն նորա, կամ ՚ի գիտելն՝ գործովք ուրանան զնոյն. սա ասէ, եկեսցէ հոգիդ իմաստութեան եւ հանճարոյ յանձն իմ, եւ ուսուսցէ զիս գիտել զահարկութիւն քում թագաւորութեանդ, եւ զսիրոյդ առ իս զառատութիւն։ Զի եկեսցէ ասէ, այսինքն յիմ միտս, արքայութիւն քո, գիտել Հոգւովդ սրբով զտէրութիւն քո՝ որպէս մարմնական աչաց հայեցուածոց առաջի՝ ունել հանապազ առաջի իմանալի մտացս հայեցողութեան նպատակ՝ զիմանալիդ թագաւոր։ Զայս թէ այսպէս ունիցիմք, որպէս եւ հայեցմքս, անհնար է կամակար մտօք մեզ գթելն. որպէս եւ ոչ առաջի թագաւորի եւ հանդիսական նորա հրապարակի խայտառակ մերկանալն։ Բայց եւ զայս իմասցուք ՚ի նոյն կարգս, զի վայելչապէս նախ զսուրբ լինել անուանն խնդրեաց. քանզի որոգայթադիր բանսարկուն բազում անգամ մեզ եւ յաջակողմն տայ գթել, այսինքն զմեղսն՝ որպէս զկամս Աստուծոյ կերպարանէ. եւ այնպէս իբրեւ առ ճշմարտութիւն ՚ի նոյն պատրեալ զմարդիկ արկանէ։ Իսկ մեք եթէ զԱստուած առաջի աչաց ունիմք՝ ՚ի ներքին մարդս մեր բնակեալ, զօրութեամբ նորա ակրողանամք ընտրող որոշմամբ առ մեքենայիցն գիտութիւն. վասն այսորիկ ասէ, «Սուրբ եղիցի անուն քո »։ Եւ ո՞րպէս ասէ Աստուած ցիս՝ սուրբ եղիցի անուն իմ. պատասխանեմ. յորժամ գիտութիւն քում թագաւորութեանդ եկեալ բնակեսցէ յիս, եւ միշտ ահարկու արքայութիւնդ առաջի մտացս աչաց լիցի կերպացեալ. ըստ այնմ. «Յառաջագոյն տեսանէի զտէր առաջի իմ յամենայն ժամ, զի մի՛ սասանեցայց »։ Ուրեմն ապա զկերպարանս սուրբ լինելոյ անուանն Աստուծոյ, զոր յառաջագոյն խնդրեաց, ինքն ուսուցանէ նմին ըստ կարգի բանիւքս, եւ նախ ազյս թէ եկեսցէ արքայութիւն քո, գիտութիւն քում տէրութեանդ յանձն իմ։ Իսկ երկրորդ՝
       «Եղիցին, տէր, կամք քո որպէս յերկինս եւ յերկրի »։ Ո՜վ թէ ընդ ո՛ր սքանչացայց երկուց խորհրդոցս՝ զհայեցուած մտացս յինքեանս բաժանելով. այսինքն վայելչական կարգ բանիցս, եւ մեծանձնութիւն առաջիկայ խորհրդոյս։ Զի յետ թագաւորելոյն եւ զկամսն խնդրէ, որպէս եւ ՚ի մարդկան մէջ պահի այս սահման. քանզի նախ տիրէ ոք ումեք, եւ ապա զկամսն ՚ի վերայ նորին ՚ի գործ արկանէ։ Եթէ քաղաք է՝ շինէ, եթէ ծառայ՝ կերակրէ, եթէ աշակերտ՝ ուսուցանէ. այսպէս եւ սա նախ ընդ արքունական տէրութեամբն Աստուծոյ արկ զանձն լինել, եւ ապա որպէս ՚ի սեպհական տեառնէ զհոգարկելն զինքն տնօրէնութեամբ ակմացն պահանջէ։ Եւ զայս ո՞րքան. որպէս յերկինս, ասէ, է կամք քո, եղիցի եւ յերկիրս։ Ո՜վ մարդ, եւ դու ելե՞ր յերկինս, եւ անդր զտնօրէնութիւն կամացն Աստուծոյ գիտացե՞ր, զի այնպէս ունել զնոյն պահանջես։ Զի՞նչ են կամք նորա յերկինս։ Ո՞յք եւ զո՞ր կամօքն կառավարէ, ո՞րպէս եւ առ նոսա տնօրէնութիւն կամացն։ Ես ոչ գիտեմ, ասէ, բայց որ էջն յերկնից՝ նաուսոյց ինձ զսոյն աղերսել։ Եւ ո՞րպէս ուսոյց. քանզի մատեան աշակերտքն առ տէրն, եւ ուսո՛ մեզ, ասեմ, քո աշակերտացս՝ աղօթել, որպէս եւ Յովհաննէս ուսոյց իւրոցն. իսկ նա ուսոյց նոցա որպէս ինքն գիտէր աղօթել, եւ ոչ ըստ որում նոքա խնդրեցին։ Զոր օրինակ եթէ ոմանք ՚ի գռեհիկ արանց գոլով ՚ի հեռաւոր աշխարհէ՝ անկիրթ Հռովմայեցւոցն բարբառոյ ազգի եւ սովորութեան, ոչ եւ բնաւ տեսեալ կամ տեղեկացեալ զարքունական պաղատանն բարեկարգութիւն, երթան ՚ի դրունս թագաւորին ողորմութիւն աղերսել, եւ ապա հասեալ անդր տարակուսին յանձինս իւրեանց, ոչ գիտելով զորպէսն մտանել առաջի թագաւորին, կամ թէ զի՛նչ իւրեանց վայեչական խնդիրքն ՚ի նմանէ լինիցին. եւ մինչ նոքա յայս տարակոյսս կան վարանեալ, պատահէ նոցին որդի թագաւորին՝ որպէս զմի ՚ի հասարակաց զինուորաց, զոր տեսեալ՝ երագեալ յընթացս առ նա հասանեն ասելով . Ո՜վ եղբայր, ուսո մեզ, թէ ո՞րպէս մտցուք առաջի արքային։ Իսկ նորա բարեմիտ գոլով՝ ոչ անգոսնէ կամ այպանէ զտմարդութիւնն, այլ սիրով ողորմեալ նոցա՝ պատասխանէ. ես ուսուցանեմ զձեզ. յորժամ մտանէք առաջի արքային, երկիր պագէք վաղվաղակի , եւ ասացէք նմա. տու՛ր մեզ զպատիւ սինկղիտոսացն՝ որք առաջին են ՚ի պաղատ քո. եւ նոքա ոչ զսինկղիտոսացն անուն գիտեն եւ ոչ զզօրութիւն նորա, ոչ զպաղատն եւ ոչ զդասակարգութիւն նորին. այլ մտեալ առաջի թագաւորին՝ վաղվաղակի զոր ուսանն բան՝ աղաղակեն։ Իսկ դասակարգութեանն ամենայն արքունական ապարանիցն նայեցեալ ՚ի բարբառ նոցա զի օտար է, եւ ՚ի ձեւն զի շինական է, ՚ի դէմսն զի գռեհիկ է, ՚ի կերպարանս հանդերձիցն զի անպաճոյճ է, սքանչանան յինքեանս։ Ուստի՞ գիտեն սոքա կամ յումմէ՞ ուսան զանուն սինկղիտոսութեան եւ զպատիւ, այսպէս օտար գոլով յարքունական ապարանիցս։ Այսպէս եւ տէր մեր՝ անհաս ՚ի հրեշտակաց եւ ՚ի մարդկանէ արար զմարմնաւորութեանն խորհուրդ, որպէս ասէ Պօղոս. առ որ մատեան աշակերտքն, ոչ իբրեւ յԱստուծոյ՝ այլ որպէս ՚ի Յովհաննէ ուսանել զսահման աղօթից։ Իսկ նա գթացեալ ՚ի նոսա ամենագութն սիրով, ոչ որպէս տանէին՝ ուսոյց նոցին, այլ զերկնային անճառ եւ անհաս խոր խաղաղութիւնն ուսոյց նոցա աղօթիւքն ՚ի Հօրէն հայցել. «Եղիցին կամք քո, որպէս յերկինս եւ յերկրի «։ Արդ զայս խնդրելով մեր յԱստուծոյ, արդարեւ ոչ գիտեմք տիրապէս զզօրութիւն հայցուածոյս, սակայն զերկնայինսն զարհուրեցուցանեմք մեծաբանութեամբ աղօթիցս. զի զոր ոչ գիտէաք զպատիւ նոցա՝ տեղեկացեալ, մեզ Քրիստոսիւ խնդրեմք ունել սեպհական. քանզի կամս ասելով՝ զամենայն իջումն շնորհացն Աստուծոյ ընդ բանիւս պարունակեաց ունել հաւասար նոցա, այսինքն զի կամացն այլայլութիւն արգելու ՚ի մէնջ զփառս նոցա։ Քանզի առ նոսա ունի զկամս իբրեւ առ կամարարս քաղցր եւ առատ, եւ առ մեզ իբրեւ առ յանցաւորս. ըստ այնմ. «Որդեակ, դու հանապազ ընդ իս ես, եւ ամենայն որ ինչ իմ է՝ քո է »։ Արդ եղեալ այսպէս կամացն եւ ՚ի վերայ երկրիս, եղեւ եւ մարդկան նորա ամենայն ինչ՝ որպէս եւ հրեշտակացն։ Զի՞նչ տացուք տրիտուր տեառն, ո՜վ եղբարք, զայսպիսի փրկական բաժակ աղօթիցս մեզ արբուցանողի. զոր տամք հանապազ առաջի Աստուծոյ Հօր, առաջի բազմութեան ժողովոյ հրեշտակացն ՚ի գաւիթս վերինն Երուսաղեմի. զի՞նչ այլ, բայց եթէ զմածումն երեսաց ՚ի վերայ երկրի գոհութեամբ։ Արդարեւ սուտ տեսանեմ զամենայն կարծիս սնոտի զբաղանացս մարդկան, յորժամ առ որ խօսիմ նայեցեալ մտացս աչօք՝ հաւատամ զԱստուած ունել ՚ի վերայ իմ քաղցր որպէս ՚ի հրեշտակաց, եւ զիս որպէս զնոսին նմին խօսակից, եւ աղօթքս ամենաբարի կամացն ախորժակ։ Վա՜յ ինձ, եւ ես թողեալ զայս՝ յանկայուն կենցաղս զբաղնում. որ եւ թէ կայուն էր, պարտ էր ըստ բնական սովորութեանն ագահել, եւ զփոքրս ընդ մեծն փոխանակել. այլ յայտ է թէ խաբիմ, ոչ ունելով զուշ իմաստիցս առ իս ամփոփեալ։
       «Զհաց մեր հանապազորդ տու՛ր մեզ այսօր »։ Ո՜վ մարդ, եթէ որպէս ՚ի վերայ հրեշտակացն խնդրեցեր զկամսն քեզ լինել յԱստուծոյ, անուն ահցի վաղվաղակի ընդէ՞ր սմին յարմարես, որ ոչ ՚ի մէջ նոցա իմանի. քանզի նոքա իմանալի են բնութիւն, եւ գիտութեան կերակրոյն միշտ քաղցեալ փափագեն, առ որս չիք տեսանել սերմանել կամ հնձել, խահարարութիւն կամ մարմնական ճաշակումն, այլ ուտեն զսէրն Աստուծոյ եւ յագենան. ըմպեն զհեղումն բխման Հոգւոյն եւ զմայլեալ զուարճանան։ Ես, ասէ, զիմ կարգ աղօթիցս ամբողջ պահեմ. քանզի հաց ոչ զդիւրածախելին խնդրեմ, այլ զհանապազորդն. զկամսն վասն այնորիկ խնդրեսցի ունել որպէս ՚ի վերայ երկնաւորացն, զի եւ զերկնաւորացն հաց ՚ի նմանէ առից յայս օր կենցաղոյս։ Ո՞չ լուար զհաց հրեշտակաց կերեալ մարդկան. զայն կերակուրն ունել աղօթեմ, որ հանապազորդ ՚ի յուտելն ոչ ծախի, եւ յըմպելն ոչ նուազի. զկերողն յագեցուցանէ, եւ ինքն յինքնութեան ամբողջ մնայ։ «Զհաց մեր զհանապազորդն տու՛ր մեզ այսօր »։ Եւ ընդէ՞ր ասէ մեր. քանզի էր երբեմն եւ մեր՝ հրեշտակական իմաստիցն կերակուր, յայնժամ մինչ ՚ի դրախտին փափկութեան զնոյն կթէաք. խանդացաւ չարն, եւ զրկեաց ՚ի տէրութենէ կամացն Աստուծոյ եւ ՚ի հացէն, զբանջար վայրենի պատրաստեալ մեզ կերակուր. այս է մարմնոյս զգայարանացն ՚ի յօտար աշխարհիս հեշտութիւն . իսկ զհացն Աստուծոյ թերեւս կարացին ոմանք քրտամբք երեսաց եւ բխմամբ արտասուաց իւրեանց ճաշակել։ Արդ այժմ Հայր եղեալ մեր Աստուած դարձեալ եւ թագաւոր քաղցր կամօքն, ունել զմեր առաջին հացն աղերսեմք ՚ի նմանէ, մինչդեռ յայս օր կենցաղոյս պանդխտիմք։ Եւ հացն զի՞նչ է, բայց եթէ գիտութիւն եւ սէր նորին՝ որով փափագ հոգւոյս կերակրի. այն սեղանն՝ ուր տէրն զիւր աշակերտսն հրաւիրեաց. «Ուտիջիք, ասէ, ՚ի սեղան իմ յարքայութեան իմում »։ Այլ որոց ՚ի մարմնոյս պարարումն է կամքն մոլորեալ՝ առանց փափագելոյ թուի այս կերակուր, եւ անհաւատալի ՚ի հանապազ ուտելն ոչ լինելն ծախելի. զորս զարթուցանել օրինակաւ հարկաւորիմք։
       Ո՞չ հաւատաս անծախ լինել կերակուր. գիրք սուրբք ո՞չ հանապազ զմեզ կերակրեալ պէսպէս գիտութեամբ, ՚ի նոյնութեան մնան։ Դարձեալ եւ ո՞չ թուի քեզ հեշտ լինել զգիտութիւնն. յոսկիաձոյլ ապարանիցն, ՚ի յոսկէթել կերպասուցն, յականակապ բազմականացն զի՞նչ օգտի մարմինս, ընդէ՞ր հեշտանայ ՚ի տեսութիւն՝ նոցին քան ՚ի կերակուր առաւել. երգք եւ եղանակք ընդէ՞ր զուարճացուցանեն զսա առաւել քան զըմպելի. տեսութիւն եւ յիշատակ եղբարց եւ որդւոց ո՞չ քաղցրանայ կարօտելոցն որպէս զգինի. եւ զի եւս ՚ի թանձրագոյնն միտեցից, զպակշոտեալն տռփմամբ զի՞նչ օգտեցուցանէ համբոյր ողջունին։ Այսպէս չեն հաց կամ գինի, որովք մարմնոյս լնու թերութիւն. այլ զհոգեկան իղձ քաղցոյն լցուցեալ զմայլեցուցանեն զմեզ գիտութեամբն։ Այսպէս տկար մտաց մերոց առաջի թանձրացուսցուք զյիշատակ սիրոյն Աստուծոյ, եւ ծանիցուք զի անտեղեակ եմք նմին, վասն այնորիկ եւ ոչ ըղձանամք. ապա թէ տեղեկանայաք, որքան պայծառ է փառքն Աստուծոյ քան զոսկւոյն՝ այնքան ըղձականութիւն նորին առաւել է քան զնիւթոյ. վասն այնորիկ ՚ի նմանէ մաղթէ ունել զնոյն՝ ասելով. «Զհաց մեր, զանծախն եւ զհանապազորդն տու՛ր մեզ »։ Եւ ընդէ՞ր ասէ այսօր. այսօր զբովանդակ մարմնոյս զկեանս դնէ, յոր պանդխտելով՝ բազում ունիմք բնութեամբ եւ արտաքուստ ներհակ հոգեւոր կերակրոյն. թէ յայսմանէ արտաքս գնամք անաշխատ ՚ի նոյն վայելեմք։ Իսկ ապա մինչդեռ ՚ի պանդխտութեանս եմք կեանք, քրտամբք արտասուաց եւ աշխատութեամբ աղօթից հարկաւոր է զնոյն ճաշակել, որպէս եւ հրաման ընկալաք. բազումք որք առին զսոյն կերակուր , զհամեղութիւնն աղաղակեն. որպէս այն որ ասէ. «Քաղցր են ՚ի քիմս իմ բանք քո՝ քան զմեղր բերանոյ իմոյ ». եւ դարձեալ. «Ցանկալի է քան զոսկի եւ քան զականս պատուականս բազումս, եւ քաղցր է քան զխորիսխ մեղու »։ Եւ Եսայի ասէ. «Դիիցէք եւ յագեսջիք, եւ կշտապինդ վայելիցէք ՚ի ստեանց մխիթարութեան սորա »։ Զայնէ եւ Իմաստութիւնն. «Եկայք կերայք ՚ի հացէ աստի իմմէ, եւ արբէք զգինիս զոր խառնեցի. ուստի զօրանայք ատել զանզգամութիւն եւ եկալ, խնդրել զիմաստութիւն եւ ապրել»։
       «Թող մեզ զպարտս մեր, որպէս եւ մեք թողումք մերոց պարտապանաց »։ Տիրապէս խնդրեաց յԱստուծոյ զամենայն ինչ նախակարգեալ համառօտ բանիւդ. այսուեհտեւ յառաջ գայ զանձին կրից խոստովանութիւն սփռել նորին առաջի։ Բայց դու տե՛ս ինձ ազմենաբարի ընդարձակութիւն կամաց աղօթիցս ուսուցանողի. զի ոչ նախ զմեղսն թողուլ ուսոյց խնդրել, եւ ապա ընդ Աստուած խօսել, որպէս եւ մարդկան է սովորութիւն. քանզի նախ ներումն խնդրեմք ՚ի թագաւորէ, եւ ապա զհայցուածս ընդ նմա բարբառիմք։ Այլ սա ոչ այսպէս, այլ զհակառակն սորին. նախ զպարգեւսն խնդրեաց, եւ ապա զներումնն. ուսուցանելով բաւականապէս, զի թէպէտ եւ ՚ի խորս չարեաց հասանեմք, երկրորդ են յանցանք մեր խաղաղութեանն եւ գթութեանն զոր ունի Աստուած ՚ի վերայ մարդկայինս բնուեթան. վասն որոյ նախ զկարեւորն եւ զմեծն ունել աղօթեաց, եւ ապա յետ զայն ունելոյ՝ դիւրաւ գտցուք ՚ի բարերար կամացն մարդկապէս գթելոյն զներումն։
       «Թող մեզ, ասէ, զպարտիս մեր ». արդարեւ պարտք. քանզի յայսքան շնորհս նորա վայելեալ մարմնով եւ հոգւով, զիա՞րդ ոչ գտանիմք պարտական հրամանին տեառն կալ հպատակ. ուստի եւ ՚ի յանցանելն զնովաւ, վայելչապէս եւ ուղիղ խոստովանութեամբ պարտական զանձինս դատեալ՝ զներումն խնդրեմք ասելով. թոյլ արա պարտուցն զոր ընդ սխալելն ամենատես գիտութեամբդ համբարեալ ամփոփես եւ թողուս։ Է՞ր վասն . զի մարմնաւոր եմք, զի դիւրապատիր կամօքս խաբիմք, զի ՚ի խաւար կենցաղոյս շրջիմք, զի օրէնս ունիմք բնականս հակառակ օրինացս մտաց, եւ գերող զիս ակամայ ՚ի յօրէնս մեղացն. վասն այսորիկ եւ ներելն է քեզ վայելչական, որպէս բարերար տկարի, որպէս ողորմած ողորմելոյ, որպէս գթած կարօտի, որպէս եւ ես ներեմ իմումն պարտաւորի։ Բայց թերեւս ասիցէ ոք ընդդէմ ասացելոցս. ես հողեղէն մարդ զիա՞րդ կարացից նմանել Աստուծոյ, եւ ոչ միայն նմանել, այլ եւ զանձն ապացոյց նմին ընծայել, յասելս՝ որպէս ես այլոց, եւ դու ինձ արասցես. սակայն պարտ է գիտել թէ վարդապետն մեր եւ օրէնսուսոյցն Քրիստոս՝ ոչ արտաքոյ բնութեանս զոր ստեղծ, կամ սորին հակառակաւ խրատու զմեզ վարժեալ կրթէր. ապա թէ եւ օրէնքս աոխրժելի բնութեանս, ամենայն իրօք հարկաւոր է եւ կատարելն զնոյն. եւ արդ ո՞ է ՚ի մարդկանէ որ ոչ զսէրն կամի, ո՞ է որ ընդ թշնամութիւնն ոչ դժուարի. են այլ տեսակք մեղաց, որ յանցանելովն՝ մարմնոյս հեշտութիւն ընձեռեն, որպէս զպոռնկութիւնն եւ որկրամոլութիւն. բայց այս ախտ թշնամութեան եւ ոչ բնաւ. զի ՚ի տիրելն եւ ՚ի վերայ մեր՝ ՚ի հոգս եւ ՚ի ծուփս արկանէ, յերկիւղ եւ ՚ի տարակուսանս։ Եւ ընդէ՞ր ոչ զիջանելովն յանգուցանեմք զանձինս, եւ շահիմք զեղբարսն. քանզի յամբարտաւանութենէն ըմբռնիմք, ոչ զիջանելով առ յանցաւորսն սիրով. իսկ ամբարտաւանութիւնն հակառակ զինի Աստուծոյ, եւ ոչ թէ ՚ի նմանէ զներումն խնդրէ։ Աստի տիրեաց ամենայն անկարգութիւն ՚ի յաշխարհս, զորս ոչ ներէ բանս թուել, ՚ի զպարտսն ունելոյ եւ ոչ թողլոյ. սա արար զանձաւս բնակութիւն, զքաղաքս ամրութիւն, զզէնս ՚ի սպանութիւն։ Վասն այսորիկ ասէ. դու թող, քանզի ես ոչ կարեմ թողուլ զթշնամութիւնդ, զոր դու անձնիշխան կամօք ըմբռնեալ պահես։ Արդ լո՛յծ զամբարտաւանութիւնն որ հակառակ է Աստուծոյ, եւ զթշնամութիւն որ ընդդէմ է բնութեանդ, եւ թող ընկերին զպարտսն. արա դու զքո կարելին, որպէս եւ յԱստուծոյ պահանջես առնել զիւրն կարելի. թո՛ղ դու եղբօրն, եւ թողցէ քեզ Հայրն քո երկնաւոր։ Կամացդ է աշխատութիւնդ ՚ի թողուլն, եւ ոչ եթէ մարմնոյդ. իսկ եթէ զայս ոչ կամիս, զիա՞րդ զԱստուած յայն ինչ բռնադատես, զոր դու ոչ թէ տկարանաս, այլ ոչ կամիս կատարել։ Արդ ծանիցուք զերկոսեանս ՚ի մեր օգուտն լինել. մեր թողուլն՝ խաղաղութեան մեզ կենաց լինի տնօրէն. եւ Աստուծոյն զոր վասն մեր թողլոյն թողու, անվախճան կենաց կարապետ. եթէ ՚ի սոցանէ վրիպիմք սակս սնոտի ոխակալութեանն, անձամբ զանձինս դրժեմք։
       «Եւ մի՛ տանիր զմեզ ՚ի փորձութիւն , այլ փրկեա զմեզ ՚ի չարէն »։ Փորձութիւն աստ զներգոծութիւն չարին իմանամք՝ որ հանապազ ընդ մեզ մարտնչի։ Բայց ընդէ՞ր ոչ ասաց՝ մարտ կամ պատերազմ, այլ փորձութիւն. յայտ արարեալ թէ ոչ ունի իշխանութիւն անձամբ անձին ընդ մեզ մարտնչել. այլ զի՞նչ. ՚ի մերոց կամացս եւ ՚ի խորհրդոցս առնու զնիւթ պատերազմին. ըստ այնմ. «Որում պատրաստէք զանձինս ձեր ՚ի հնազանդութիւն, ծառայ էք որում հնազանդիքն, եթէ մեղաց, եւ եթէ ՚ի հնազանդութիւն արդարութեան »։ Եւ Յակովբոս գրէ. «Իւրաքանչիւր ոք ՚ի ձէնջ փորձի յիւրոցն ցանկութեանցն ձգեալ եւ պատրեալ ». ապա յայտ է թէ ՚ի մէնջ առնու զնիւթ փորձելոյն։ Ո՞րպէս. քանզի ՚ի ցանկութիւն կերակրոցն խորհրդակցի, եւ սերմանէ զորկրամոլութիւն. ՚ի ցանկութիւն փառացն Աստուծոյ կցորդի, եւ սերմանէ զսնափառութիւն . եւ այսպէս յամենայն կիրս մեք զսկիզբն խորհրդոյն բարիոք դնեմք, իսկ նա ընդ նմին զչարն նիւթէ. եւ մինչչեւ է առեալ ՚ի մէնջ զնիւթն, իւր մեքենայքն անգործ մնայ. որպէս յայտ է յաւետարանէն, զի յորժամ զկերպարանս քաղցոյն եցոյց տէրն, ապա մատեաւ առ նա փորձիչն։
       Բայց ընդէ՞ր ասի փորձութիւն. քանզի ցուցեալ մեր զհարկաւորն կարօտութիւն, գայ նա, եւ ըստ այնմ մասին շարժլեալ փորձէ զմեզ թէ ե՞մք հաստատուն ՚ի սէրն Աստուծոյ թէ ոչ. եւ խառնէ ընդ բնաւորական կրիցն զաւելորդացն ցանկութիւն։ Զոր օրինակ վէմ ինչ ունելով առաջի, որչափ հաստատուն է՝ անյոյս եմք ՚ի շարժմանէն. իսկ եթէ դրդուի յայսկոյս յայնկոյս շրջեալ, նայիմք տեսանել եւ փորձել թէ կարե՞մք զշարժեալն կործանել։ Արդ շարժումն է մեզ ցանկութիւն կերակրոց, ցանկութիւն հարկաւոր պիտոյից, ցանկութիւն փառացն Աստուծոյ. իսկ նա յորժամ տեսանէ ՚ի մի ոք ՚ի սոցանէ շարժեալ, գայ փորձէ, եւ ընդ բարի խորհուրդն զիւրն խառնէ մեքենայս. թէ կարեմք ընտրութիւն առնել օտարին եւ բնականին, շնորհօքն Աստուծոյ փրկիմք. ապա թէ ոչ կարեմք, եւ փորձութեան խորհրդոցն իբր բարւոյ հաւանիմք, ՚ի գործոյն կործանէ կատարումն. կերակրոցն ցանկութեամբ ՚ի պոռնկութիւն, հարկաւոր պիտոյիւքն յարծաթսիրութիւն, ցանկութեամբ փառացն Աստուծոյ ՚ի սնափառութիւն։ Եւ մեք ըստ մերոց ցանկութեանցն խաբեալ պատրեցաք, որպէս գրեաց Յակովբոս, ձգեալ զանձինս ՚ի խորխորատ մեղացն, եւ փորձելովն անփորձ գտաք ՚ի մարտս թշնամւոյն։ Ուստի զգուշացեալ հարկաւորապէս՝ զայս ուսոյց տէր մեր աղօթել. «Մի՛ տանիր զմեզ ՚ի փորձութիւն »։ Ոչ իբր թէ Աստուած տանի, քանզի «Աստուած անփորձ է, ասէ, ՚ի չարեաց ». այլ թէ յոր մեք գնամք խարդաւանութեամբ դաւաճանողին ընդ չարն իբրեւ ընդ բարի, դու որ տեսանես զկերպարանացն բնութիւն՝ որ չար է, եւ մեզ թուի բարի՝ եւ ոչ է տիրապէս , մի՛ թողուր զմեզ ակամայ կամօք զանձինս ՚ի նոյն կործանել։ Զոր օրինակ թէ ոք երկնչի յոմանց, թէ ընդ բարիոք կերակուր խառնեալ զմահարար դեղ արբուցանեն նմին ՚ի սպանումն, ասէ ցոք ՚ի բժշկաց. դու որ ճանաչես՝ միշտ ընդ իս լինիցիս, զի մի՛ վասն հարկաւոր պիտոյիցն պատրեալ սպանցիմ. այսպէս եւ սա ասէ. ՚ի հարկաւորսն զոր կարօտութիւն մարմնոյս պահանջէ, դու ամենահայեաց՝ մի՛ թողուր զիս փորձել, եւ արտաքոյ նորին սասանեցուցանել։ Ընդ այս կիրս անցանելով Յովբ գրէր. «Փորձութիւն են վարք մարդկան ՚ի վերայ երկրի »։ Եւ տէրն ասէ. «Հարկ է գալ գայթագղութեան »։ Ի՞ր վասն. զի զգայթագղեցուցիչն ընթացակից ունիմք յամենայն կեանս. բայց ոչ իբր զամենախնամ աջն Աստուծոյ, յորժամ խնդրեմք ՚ի նմանէ ոչ տալ զմեզ ՚ի փորձութիւն. ըստ այնմ. «Անկցին ՚ի կողմանէ քումմէ հազարք ». բայց մի՛ երկնչիր, ոչ մերձեսցին առ քեզ, քանզի «Բիւրք են ընդ յաջմէ քումմէ»։
       «Այլ փրկեա զմեզ ՚ի չարէն »։ Զփրկութիւնս ասելով ՚ի չարէն, ոչ թէ սոսկ ՚ի փորձութենէ, այլ համանգամայն առեալ՝ յամենայն մեքենայից նորա խնդրէ զերծանել։ Քանզի պատահէ բազում անգամ, զի ոչ ունելով նիւթ զկամս մեր՝ յարուցանէ ՚ի վերայ մարդկան զարկածս վտանգից. ըստ որում առ Յոբն է տեսանել, եւ առ վկայսն զորս ՚ի ձեռս թագաւորացն մատնէր։ Նոյն եւ առ երանելի հարսն. զի ե՞րբ ունէր զկամսն նիւթ Անտոնի՝ ՚ի չարաչարն զնա հարկանելն։ Ներգործէ եւ այժմ զչարութիւնն իւր առ բազումս այսպէս, յորս մատնիմք ըստ ներողութեանն Աստուծոյ. կամ զի առաքինութիւնք սրբոցն նորին յաղթանակ լիցին՝ անձանց ՚ի փառս եւ թշնամւոյն յամօթ, եւ կամ զի փորձանօք նորա զղջացեալք ընդ պատուհասելն Աստուծոյ, ՚ի չար սովորութենէ ՚ի բարի փոխեսցուք։ Արդ յայսցանէ, ասէ, փրկեա զմեզ. է՞ր վասն. զի թէ մեղաւորք եմք, դու պատուհասեալ ուղղեա, եւ մի՛ ՚ի ձեռս թշնամւոյն. եւ եթէ արդարք, որպէս կամիս ընկալ, եւ մի՛ փորձեր. մի՛ գուցէ ըստ տկար բնութեանս անփորձ գտեալ՝ կորիցուք. զի ոչ ամենայն ինչ որ ոսկի՝ անփորձ ՚ի բով մտեալ ելանէ, այլ բազում անգամ փորձելովն, եւ յառաջին գունոյն դժգունի։ Զայս գիտելով առաքեալ՝ գրէր առ Կորնթացիսն. «Հաւատարիմ է Աստուած որ ոչ տայ զձեզ ՚ի փորձութիւն առաւել քան զկար ձեր, այլ արասցէ ընդ փորձուեթանն եւ զելսն, զի համբերել մարթասջիք »։ Արդ զայս հաւատարմութիւնս պահանջէ յԱստուծոյ ունել, ՚ի փորձողէն զփրկութիւն մաղթելով. «Փրկեա զմեզ ասէ ՚ի չարէն ». յայտ արարեալ, զի թէպէտ եւ դու զօգուտն մեր տնօրինես փորձանօքն, եւ զպսակն բազմացուցանես ՚ի մարտին յաղթութեամբն, այլ իմ տկար եւ դիւրապատիր մարմնոյ վիճակեալ՝ ոչ անձամբ անձին զնոյն պահանջեմ, այլ միշտ զփրկութիւնն ունել աղօթեմ։ Արդարեւ էառ զփորձ տկար մարդկութեանս ամենայնիւ տէր մեր ըստ նմանութեան մեր առանց մեղաց. եղեւ ճշմարտապէս չարչարակից, զփորձ առեալ փորձանաւորացս. եւ զի այսմ հաւատամք տիրապէս ՚ի նախակարգեալ աղօթիցս վշտակցութենէ, վասն այսորիկ եւ զօգնականութիւնն առեալ ՚ի ձեռս հաւատոցս, միշտ ճաշակտկարութեան հոգւոցս շնորհեմք՝ որպէս գրեաց առաքեալ. «Հաւատարիմ է Աստուած ոչ տալ զձեզ ՚ի փորձութիւն »։ Այսինքն աւատալի է այս թէ չտայ . ուստի՞. յիւրոցն կրից չարչարանաց. զի թէ լոյսն ՚ի խաւարէն հալածեցաւ, խաւարն զի՞նչ կրեսցէ. իւր ոչ եհաս, զի լոյս էր, այլ զմեզ ծանեաւ, զի հասանէ. քանզի դիւրագայթ եմք։ Նա ոչ մոլորեցաւ, զի Աստուած էր, այլ զմերն իմացաւ մոլորութիւն, զի մարդիկ եմք. եղբարցս նմանեաց, զի ողորմած լինիցի. եւ հաւատարիմ է յողորմութիւնն, զի չարչարակից է. փորձեաց, զի փորձանակից լինիցի, եւ կարողապէս օգնեաց, զի զփրկելն մեզ ուսոյց աղօթել։
       Փրկութիւն դու ես Յիսուս, եւ առ ո՞ այլ յենուցումք. փորձանակից դու ես, եւ առ ո՞ այլ ապաւինեսցուք. ոչ տալն քո է, առ ո՞ այլ ապաստանեսցուք. ողորմած դու ես, եւ զու՞մ այլ ոտից նմին կարօտեալքս բուռն հարցուք։ Նայեաց տէր ՚ի փորձեալքս եւ կործանեալքս, ՚ի մատնեալքս եւ չարչարեալքս, ՚ի խոցեալքս եւ գիշատեալքս, ՚ի յարբեալքս եւ յիմարեալքս։ Փրկիչ, որ զփրկութիւն ուսուցեր խնդրել, քոյովս զքեզ թախանձեմք, փրկեա զմեզ յորսողէն. որ ես օրհնեալ յաւիտեանս , ամէն։