Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Սիոն երանելի հայրապետ հայոց կացեալ ՚ի կաթուղիկոս ութեան ամս. ը. վախճանեցաւ. եւ յաջողդեաց զաթոռն տէր Եսայի ՚ի Նիգ գաւառէ յԵղապատրուշ գեղջէ: Պատմի վասն սորա, թէ մինչդեռ մանուկ էր ստնդիաց` եւ միամօր որդի ծնողաց, մեռաւ հայրն, իսկ մայր նորա աղքատ մնացեալ` էառ զնա եւ տարաւ ՚ի Դուին ՚ի դուռն եկեղեցւոյ կաթողիկոսարանին. եւ անդ նստեալ սնուցանէր զնա. եւ ոչ մեկնէր անտի բնաւ, զտիւ եւ զգիշեր ՚ի բացօթեայս կալով յամառան եւ ՚ի ձմերան: Եւ յորժամ հարցանէին ցնա քահանայք տեղւոյն, թէ ընդէ՞ր այդպէս բացօթեայ դադարես աստ յայսչափ դառնաշունչ խս տութեան օդոյ հանդերձ ստնդեայ մանկամբդ եւ ոչ նստիս ՚ի տան ուրեք, նա տայր պատասխանի ասելով. ո՞չ գիտէք , զի ես վասն կաթուղիկոս ութեան սնուցանեմ աստ զորդեակս իմ: Որով գրեթէ մարգարէանայր վասն մանկանն. զի յետ փոքր ինչ մեծանալոյ նորա` կացեալ եւ սնեալ ՚ի նմին կաթուղիկոսարանի, եւ զարգացեալ ՚ի բարի վարս եւ յուսմունս, ձեռնադրեցաւ նախ եպիսկոպոս Գողթան գաւառի, որ եւ գտաւ ՚ի ժողովն` զոր արար Սիոն կաթուղիկոս` ըստ պատմելոյ մեր ՚ի նախընթաց գլուխդ. եւ ապա կոչեցաւ ՚ի պատիւ կաթուղիկոս ութեան ՚ի վերայ ազգին:
       Էր յաւուրս սորա երեւելի ՚ի մէջ հայոց Ստեփաննոս Դունեցի դրան երէց կաթողիկոսարանին, այր բանիբուն. զորմէ ասէ Սամուէլ անեցի, թէ եհաս ՚ի կատարումն ամենայն իմաստասիրական եւ գրամարտիկոս արհեստից` հանդերձ հոգեւորական առաքինութեամբ: Յաւելու եւս ասել. Էին յայնմ ժամանակի եւ վարդապետք յաշխարհիս հայոց ընտրեալք եւ լուսաւորեալք, տէր Եփրեմ, եւ Անաստաս, եւ Խաչիկ, եւ Դաւիթ Հոռոմայրեցի:
       Ընդ այն աւուրս առաքեցաւ ՚ի Հայս Հասան անուն ոստիկան ոմն ՚ի տեղի Պէքիրայ. եւ սա առաւել գտաւ քան զՊէքիր եւ քան զայլս ՚ի կեղեքել եւ ՚ի չարչարել զհայս. նաեւ զօրք նորա անդադար արշաւեալ աստ եւ անդ` ասպատակ սփռէին եւ աւերէին զաշխարհն: Ընդ որ դառնացեալ յոյժ Մուշեղայ Մամիկոնէի` խորհեցաւ ապստամբիլ յոստիկանէն. եւ ժողովեալ ընդ իւր արս քանի մի քաջս ՚ի Մամիկոնեանց ` յարձակեցաւ ՚ի վերայ զօրաց նորա, որք եկեալ էին ՚ի կողմանս Տարոնոյ, եւ ասպատակէին ՚ի գիւղս եւ յաւանս. եւ սպան ՚ի նոցանէ ոգիս երկերիւր. եւ ապա միւսանգամ պատահեալ նոցա` եհար զչորս հազարս ՚ի նոցանէ. եւ դիմեալ ՚ի Դուին` վարեաց անտի զոստիկանն: Ընդարձակ ութիւն գտեալ յայնժամ եւ այլ իշխանք հայոց սկսան եւ նոքա իբր ինքնագլուխ տիրել գաւառաց իւրեանց:
       ՚Ի լինել այսր այսպէս` յայտնեցաւ ՚ի Հայս կրօնաւոր ոմն անազգի, որ արտաքուստ խստակրօն վարս երեւեցուցանելով` սկսաւ ստութեամբ եւ պատիր բանիւք գուշակ ութիւնս առնել, թէ լցեալ են ժամանակք հագարացւոց, եւ ունին վերջանալ. վասն որոյ չէ ' պարտ ձեզ ասէ հնազանդիլ նոցա, այլ` վանել զնոսա իսպառ յաշխարհէ ձերմէ: Հաւատացեալ ընդ այս իշխանացն հայոց` յայտնապէս ապստամբեցան ՚ի հագարացւոց. եւ ոմանք ՚ի նոցանէ արք իբր հինգ հազարք ժողովեցան ՚ի մի. որոց գլուխ եղեն Մուշեղ եւ Սմբատ եւ Սամուէլ: Եւ ՚ի յարձակիլ բազմ ութեան հագարացւոց իբր երեսուն հազարաց ՚ի հայս, ետուն պատերազմ ընդ նոսա յաւուրս զատկաց. եւ հարան ՚ի նոցանէ չարաչար յոյժ. եւ կոտորեցան ոգիք իբր երեք հազար, եւ առաջնորդք նոցա ընդ նոսա, Մուշեղ` Սմբատ եւ Սամուէլ. եւ այլք մազապուր փախուցեալ ցրուեցան յայլեւայլ տեղիս. ընդ որս եւ երկու որդիք Սմբատայ Աշոտ եւ Շապուհ, եւ եղբայրն Սամուէլի Շապուհ. եւ երկու որդիք Մուշեղայ` միւս եւս Շապուհ եւ վարդ. որք անկան յերկիրն Վասպուրական, այլ զերկոսին զսոսա զՎարդ եւ զՇապուհ սպան Մերուժան Արծրունի եղբայր Սահակայ եւ Համազասպայ. իբր թէ պատճառ այսր հարուածոյ լեալ իցէ հայր նոցա Մուշեղ:
       Գրէ Վարդան, թէ էին այսր Մուշեղայ չորս դստերք եւս. որոց մին կամելով առնել իւր թիկունս եւ ապրեցուցանել զանձն ՚ի թշնամեաց` ամուսնացաւ ընդ Ջահապի ումեմն հագարացւոյ առն հզօրի. որ գրաւեալ էր յինքն զմասն ինչ երկրին Արշարունեաց ՚ի գաւառին Շիրակայ` որ էր ՚ի ձեռս Կամսարականաց. եւ խորհէր հնարիւք իմն ՚ի ձեռն կնոջ իւրոյ առնուլ եւ զբոլորն. այլ ոչ կարաց:
       բ. Իսկ բազմութիւնք հագարացւոց յետ վանելոյ զմիաբանեալսն ընդ Մուշեղայ` դիմեցին ՚ի ներքս ՚ի հայս` յաւարի առնուլ զաշխարհն. յորոց զահի հարեալ իշխանացն հայոց` եւ շուարեալ, ոմանք ամրացան ՚ի քաղաքս իւրեանց, եւ կային ՚ի նոսին տարակուսեալք. եւ ոմանք փախեան յանմատոյց տեղիս. նոյնպէս եւ գիւղականք պաշարեալ ՚ի վտանգս` ոմանք ապաստան եղեն յամուր քաղաքս. եւ բազումք ցրուեցան եւ զերծան ՚ի լերինս. եւ կէսք ղօղեցան ՚ի յայլս եւ ՚ի ձորս : Սոյնպէս եւ որդիք Բագրատունւոյն Սմբատայ` Աշոտ, որ մականուամբ Մսակեր կոչիւր, եւ Շապուհ, կամելով պահել զբնիկ երկիր իւրեանց զգաւառն Սպեր` բաժանեցին զայն ՚ի մէջ իւրեանց, եւ զգուշանային նմին. եւ ոչ տային թոյլ թշնամեաց միջամուխ լինել յայն գաւառ: Լուեալ սոցա` թէ բազմութիւնք հագարացւոց սփռեալ են զկողմամբք Աշոցայ եւ Տաշրաց, եւ քանդեն զերկիրն, ժողովեցին յինքեանս զարս կորովիս. եւ հասեալ յանկարծուստ ՚ի վերայ այլազգեաց` հարին եւ վանեցին զնոսա անտի:
       Եւ իբրեւ այս յաջողեցաւ նոցա, դիմեցին ապա եւ զերկիրն Շիրակայ յԱրշարունիսն, եւ վանեցին անտի զՋահապ իշխանն եւ զամենայն զօրս հագարացւոց` որք էին անդ. որով առաւել եւս վստահացեալ` ետուն գանձ բազում ՚ի Կամսարականս, եւ գնոյ առին ՚ի նոցանէ զայն գաւառ, ուր եւ նորոգ շինեալ Աշոտոյ զերկրորդն Անի, որ յառաջն էր աւան փոքրիկ, բնակեցոյց ՚ի նմա զընտանիս իւր: Սոյն այս Աշոտ` գտաւ եւ բարեպաշտ յամենայն ՚ի գործս իւր. եւ յոր միանգամ ձեռնամուխ լինէր, նախ կանխէր առ աստուած: Յաւուր միում մինչդեռ կայր նա յաղօթս յեկեղեցւոջ, ազդ եղեւ նմա, թէ դիմեալ գան հագարացիք ՚ի վերայ քո. այլ նա ոչ թուլացաւ ՚ի խօսելոյ ընդ Աստուծոյ մինչեւ ցաւարտումն աղօթից. եւ ապա ելել ընդդէմ նոցա` առանց ճակատելոյ յարձակեցաւ ՚ի վերայ, եւ պատահել գլխաւորի նոցին` որ կոչիւր Լիպառոն Աբդլմէլիք, եհար եւ յերկուս կտրեաց զնա. եւ կոտորեաց ՚ի զօրաց նորա արս իբր հինգ հարիւր: Զայսպիսի քաջ ութիւն սորա լուեալ ազգին Գնունեաց` որք բնակէին յԱղիովիտ, առաքեցին առ նա, եւ խնդրեցին թափել զինքեանս յասպատակ ութեան հագարացւոյ. եւ նորա հասեալ անդր հազար արամբք` վանեաց զասպատակսն. եւ առ ապահովս առնելոյ զԳնունիսն` տարաւ զնոսա աղխիւն իւրեանց, եւ բնակեցոյց ՚ի Տայս:
       Իսկ Ջահապն հանդերձ որդւով իւրով Աբդլլայիւ դիմեալ ՚ի Դուին` էառ զայն. եւ թողեալ անդ զորդի իւր` ժողովեաց արս հինգ հազար, եւ յարձակեցաւ ՚ի Տայս: Այլ քաջին Աշոտոյ ելեալ ընդդէմ նորա երկու հարիւր հեծելօք եւ երեք հարիւր հետեւակօք` կոտորեաց զչորս հազարս ՚ի գնդէ զօրաց նորա, եւ էառ զամենայն աւար նոցա, եւ դարձաւ անդրէն փառաւորելով զաստուած: Նոյնպէս եւ Շապուհ եղբայր նորա ասպատակեալ ՚ի կողմանս Դունայ, եւ առեալ աւար բազում` դառնայր անտի. եւ ՚ի պնդիլ զօրաց քաղաքին զհետ նորա` քաղաքացիքն սպանին զԱբդլլայ զորդի Ջահապայ. եւ իբրեւ դարձան նոքա յետս, փակեցին զդուռն քաղաքին ընդդէմ նոցա. որով եւ անտէր եւ անճար մնացեալ զօրացն` ցրուեցան: Իսկ Ջահապ դիմեալ սակաւաւոր զօրօք ՚ի կողմանս Եղիմացւոց` տիրեաց առ եզերք ծոցոյն պարսից յարեւելից կուսէ. եւ շինեաց անդ իւր քաղաք ՚ի բերան գետոյն. յորմէ եւ ազգք տեղւոյն կոչեցան Ջահապք: ՚Ի դիմել դարձեալ հագարացւոց յաշխարհէն Վասպուրական` ՚ի դիմի հարան նոցա եւ վանեցին զնոսա երեքին եղբարք` Սահակ, Համազասպ եւ Մերուժան. եւ սպանին զգլխաւորս նոցա: Եւ այս խառնակութիւնք ապստամբ ութեան տեւեցին ամս վեց:
       գ. Այլ իբրեւ նստաւ ամիրապետ Հարոն եղբայր Մուսէի, առաքեաց՚ի Հայս ոստիկան ոմն Եզիտ անուն, տուեալ ՚ի ձեռս նորա զօր բազում յոյժ. եւ նորա եկեալ յաշխարհ մեր` նուաճեաց զապստամբսն ողոքանօք եւ սպառնալեօք. եւ էարկ վերստին զհայս ընդ իշխանութեամբ ամիրապետին իսպառ: Եւ կոչեալ առ ինքն զերեւելի իշխանս` արգել զնոսա առ իւր. եւ առեալ յամենեցունց ՚ի նոցանէ պատանդս արձակեաց զնոսա: Եւ ինքն զհետ մտեալ էր` զբռամբ ածել զերեսին եղբարս` զիշխանսն Արծրունեաց, զՀամազասպ, զՍահակ, եւ զՄերուժան. զի պատուէր ունէր յամիրապետէն վասն նոցա` կամ ուրացուցանել եւ կամ սպանանել: Եւ զի ոչ վստահէր զայս առնել ՚ի Դուին, գնաց ՚ի Պարտաւ քաղաք Աղուանից, եւ պատճառանօք իմն կոչեաց զնոսա գալ առ ինքն. եւ նոցա յանձն արարեալ զաշխարհ իւրեանց ՚ի Դաւիթ Մամիկոնեան` գնացին առ նա: Եւ իբրեւ յանդիման եղեն նմա, եցոյց նոցա Եզիտ զպատգամս ամիրապետին. եւ ասէ. երկու ինչ առաջի կայ ձեզ. կամ թողուլ զկրօնս ձեր, եւ կամ զրկիլ յամենայն ընչից եւ ՚ի կենաց: Պատասխանի ետուն նոքա. եւ ասեն, երկոքին խնդիրքդ եւս օտար են յիրաւանց. մեք ոչ կարեմք թողուլ զՔրիստոս. իսկ թէ դու կամիս սպանանել զմեզ յանիրաւի, տացես համարս աստուծոյ, եւ մեք առցուք ՚ի նմանէ զպսակն նահատակութեան: Բարկացեալ ՚ի վերայ նոցա Եզիտայ` էարկ ՚ի բանս. ուր ուրացեալ Մերժուանայ զհաւատս իւր` ել եւ գնաց առ ամիրապետն, եւ էառ ՚ի նմանէ զիշ խանութիւն համօրէն աշխարհին Վասպուրականի:
       Այլ Սահակ եւ Համազասպ կացին հաստատուն ՚ի հաւատս. վասնորոյ եւ ոստիկանն հրամայեաց հատանել զգլուխս նոցա: Եւ յորժամ տանէին զնոսա ՚ի տեղի գլխատման, նոքա ցնծալով գոհանային զաստուծոյ, որպէս թէ հրաւիրեալ իցեն ՚ի թագաւոր ութիւն եւ ՚ի փառս. եւ ՚ի ճանապարհի յորդորէին զմիմեանս` աներկիւղ համարձակութեամբ մատչիլ ՚ի մահ վասն Քրիստոսի, եւ մի ինչ փոյթ յանձին ունել վասն կենաց, կամ վասն որդւոց եւ կանանց եւ ընչից: Գնային զկնի նոցա եւ բազմութիւնք մարդկան` հայոց եւ այլազգեաց , ընդ նոսին եւ նա ինքն ոստիկանն, որ անդադար խրատէր զնոսա եւ ողոքէր յուրացութիւն :
       Եւ ՚ի հասանել ՚ի տեղին, այն ինչ յարդարէին դահիճքն զսուսերս. նոքա ծունր եդեալ խնդրեցին յաստուծոյ զօրացուցանել զինքեանս` անվեհեր մտօք տալ զանձինս ՚ի զենումն վասն սիրոյ նորա: Ապա յառաջ մատուցեալ Համազասպ` որ երէցն էր, ասէ ցերանելին Սահակ. եղբայր իմ, դու` որ կրտսեր էիր քան զիս ընդ մարմնոյ լե'ր այժմ անդրանիկ ըստ հոգւոյ վկայական մահուամբս. ես գահու ՚ի վեր նստէի, նիստ դու այժմ ՚ի վեր մարտիրոսութեամբ. ՚ի խրախութիւնս մարմնոյ ես յառաջ ըմպէի բաժակաւ, այժմ դու յառաջ արբցես զբաժակ փրկութեանն Քրիստոսի, եւ փառաւոր լիցի անուն տեառն ՚ի քում նահատակութեանդ: Յայնժամ կնքեալ Սահակայ զինքն նշանաւ սրբոյ խաչին` խոնարհեցոյց զպարանոց իւր առաջի որոյ դահճին, եւ կատարեցաւ. եւ երանելին Համազասպ նախ փառս տուեալ Աստուծոյ վասն կատարման եղբորն` ինքն եւս զկնի նորա նահատակեցաւ յառաջնում աւուր ամսեանն ահեկանի, այն է ապրիլի. 8. յամի տեառն. 786. եւ ՚ի թուին հայոց. մլե: Իսկ յորժամ դարձ արար ուրացեալն Մերուժան` եւ գայր ՚ի Վասպուրական ել ընդ առաջ նորա Դաւիթ Մամիկոնեան` որ նստէր ՚ի Վան, եւ սպան զնա: Այսու նահատակութեամբ երկուց եղբարց Արծրունեաց, եւ կորստեամբ երրորդին, կատարեցաւ նախագուշակ ութիւն սրբոյն Մովսեսի Խորենացւոյ, ըստ յիշատակելոյ մեր յերկրորդ գիրս. գլ. կ . երես. 538:
       դ. Յետ նահատակելոյ Եզիտայ զերանելին Սահակ եւ զՀամազասպ` եկն ՚ի Նախջուան քաղաք. եւ վաղվաղակի առաքեաց գործակալս ՚ի գաւառս գաւառս` առնուլ հարկս եւ տուրս: Եւ զմի ոմն ՚ի պատուաւորաց իւրոց Ալի անուն առաքեաց ՚ի գաւառն Բագրեւանդայ. որոյ հասեալ ՚ի գեօղն Բագուան` եկն եւ եմուտ ՚ի վանս եկեղեցւոյ սրբոյն Գրիգորի . եւ անդ ագաւ աւուրս ինչ: Ուր տեսեալ նորա զգեղեցիկ եւ զչքնաղ սպասս եկեղեցւոյ, եւ զոսկեղէն եւ զարծաթեղէն անօթս, եւ զոսկեճամուկ վարագոյր խորանին, եւ զփառաւոր զգեստս, հարաւ ագահութեամբ սիրտ նորա ՚ի յափշտակ ութիւն նոցին. եւ խորհէր զայնպիսի գտանել հնարս, զի իբրեւ իրաւամբք կարասցէ առնուլ յինքն զնոսին:
       Այսպիսի խորհրդով վարանեալ նորա` ետ խեղդամահ առնել ՚ի գիշերի զմի ոմն յանարգագոյն ծառայից իւրոց. եւ ընկենուլ զայն ՚ի վիհ մի խորափիտ` որ անդ կայր . եւ կափուցանել զմուտ նորին: Եւ իբրեւ այդ եղեւ, որպէս թէ ոչ գիտելով զեղեալսն` սկսաւ խնդիր առնել ծառային սպասելոյ. եւ յոչ գտանելն զնա` եցոյց զբարկ ութիւն մեծ. եւ հրամայեաց կոչել առաջի իւր զկրօնաւորս վանիցն . եւ հարցանէր ՚ի նոցանէ. ո՞ւր է ասէ ծառայն իմ. գուցէ յինէն նեղեալ` ՚ի նմանէ առիք վրէժս:
       Պատասխանի ետուն նոքա. ո'չ գիտեմք ասեն` ո՞ է, եւ ո'չ իսկ տեսեալ է մեր զնա: Յայնժամ հրամայեաց իշխանն կապել զնոսա, եւ պահել ՚ի բանտի. եւ ինքն սկսաւ յուզել զվանսն եւ զամենայն վայրս. եւ հասեալ ՚ի վիհն` զոր ինքն կափուցեալ էր, եբաց զայն. եւ տեսեալ անդ զխեղդեալ ծառայն` ճիչ եբարձ , եւ ասէ. ահա սպանին սոքա զծառայն իմ, եւ արկին ՚ի վիհս յայս. եւ հանեալ զնա անտի` եցոյց բանտարկելոցն, եւ ասէ. ա՞յս է ձեր մարդասիրութիւն` զոր ցուցիք ինձ ա'րք չարք եւ անօրէնք` պարտականք մահու: Եւ նոյն ժամայն առաքեալ այր մի առ ոստիկանն եզիտ` զգացոյց նմա. եւ բազում բանս ամբաստան ութեան բարդելով ՚ի վերայ կրօնաւորացն` մահու պարտաւոր եցոյց զնոսա. եւ ոստիկանն առանց հարցուփորձ առնելոյ` հրամայեաց սպանանել:
       Զայսպիսի հրաման ընկալեալ Ալի իշխանին` խողխողեաց ՚ի բանտի զամենայն կրօնաւորսն` որք էին աւելի քան զքառասուն. եւ մնացին սակաւք ոմանք` որք ՚ի սկզբան ՚ի ծագել շփոթ ութեան թաքեան ՚ի ծածուկ տեղիս: Ապա յաւարի առեալ իշխանին զամենայն սպասս եւ զամենայն զարդս եկեղեցւոյն, եւ մերկացուցեալ զվանսն յամենայնէ` ել եւ գնաց անտի: Յայնժամ որք թաքուցեալն էին յանյայտ տեղիս` ելեալ արտաքս, եւ տեսեալ զեկեղեցին դատարկացեալ եւ խրթնացեալ ՚ի բարեզարդութենէ` սգացին յոյժ. եւ գնացեալ ՚ի բանտն ` իբրեւ տեսին զդիակունս կրօնաւորաց, յափշ ութիւն ըմբռնեալ` ուշաթափ անկան անդէն, եւ յետոյ զգաստացեալ` ողորմելի եւ ցաւագին ողբովք լային ՚ի վերայ նոցա. եւ բարձեալ զմարմինս նոցուն` թաղեցին պատուով իբրեւ զմարմինս մարտիրոսաց: Եւ այս եղեւ առ ժամանակօք Եսայեայ կաթողիկոսի կամ փոքր մի յետոյ. որպէս պատմէ Յովհաննէս կաթողիկոս. այլ Ասողիկ բազում ամօք յառաջ դնէ, այսինքն է յաւուրս Սահակայ կաթողիկոսի. իսկ Վարդան յերկուս տեղիս եւս յիշէ:
       ե. Մինչդեռ յայսպիսի տառապանս էին հայք, ամիրապետն Հարոն ետ զՀայաստան համօրէն` եղբօր իւրում Ոբէթլայ. եւ նա առաքեաց յաշխարհս Հայոց հարկահան ոմն Իպնդօկլ ուրացօղ յազգէ հոռոմոց: Եւ սա ՚ի ձեռն ոստիկանին Եզիտայ եւ ինքնին իսկ այնչափ խոշտանգեաց զհայս, մինչեւ յոգիս լինել նոցա ապաստան . վասնորոյ եւ նախարարք հայոց հանդերձ կաթողիկոսիւ Եսայեաւ բողոք կալեալ առ նա ինքն Իպնդօկլ` աղաչէին թեթեւացուցանել զանուր ծանր ութեան հարկացն. բայց նա առաւել եւս` եւ կրկին քան զառաջինն եդ հարկս ՚ի վերայ նոցա. որով եւ ընդ ասելոյ` մարդիկ աշխարհին հասին վերստին ՚ի յետին սնանկութիւն: Զայս տեսել Շապհոյ Ամատունւոյ, եւ որդւոյ նորա համամայ, խորհեցան թողուլ զաշխարհն եւ փախչիլ. եւ ՚ի նոցանէ յորդորեալ եւ այլ եւս երկոտասան հազար ոգիք` մեկնեցան անտի, եւ գնացին յաշխարհն Հոռոմոց: Իբրեւ գիտաց զայս հարկահանն Իպնդօկլ, առաքեաց զօրս զկնի նոցա. եւ իբրեւ հասին նոքա ՚ի սահմանս Կողայ, դարձան հայք ՚ի վերայ նոցա. եւ մարտ եդեալ ընդ նոսա` վանեցին զնոսա. եւ ինքեանք անցեալ ընդ գետն` որ կոչիւր Ակամսիս, մտին ՚ի սահմանս յունաց: Լուեալ զգալուստ նոցա Կոստանդինայ կայսեր` ետ նոցա տեղի բնակ ութեան ՚ի բարւոք երկրի. եւ նոքա մնացել անդ` ոչ եւս դարձան ՚ի Հայս:
       Վախճանեցաւ յայն աւուրս Եսայի կաթուղիկոս, կացեալ ՚ի հայրապետութեան ամս. ժգ: Իբրեւ գիտաց զայն Իպնդօկլ հարկահան, բռնութեամբ ետ բերել առաջի իւր զամենայն սպասս եկեղեցւոյն Դունայ. եւ որ ինչ հաճոյ երեւեցաւ յաչս իւր, էառ զամենայն: Յայնժամ Ստեփաննոս դրան երէց Դունեցի մատուցեալ նմա եւ ոստիկանին ինչս` հաճեցոյց զնոսա, եւ կալաւ զաթոռ հայրապետութեն ամս. բ: Եւ ապա Յովաբ կամ Յովբ յՈստանէն յապարանից Կիւրապաղատին` ամիսս. 6: Իսկ Իպնդօկլ կողոպտեալ եւ յայլ տեղիս զվանորայս եւ զեկեղեցիս` դարձաւ ՚ի տեղի իւր. եւ մնաց Հայաստան ՚ի ձեռս ոստիկանին Եզիտայ այլեւս ամս իբր . է: