Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ
ՉԱՄՉԵԱՆՑ ՄԻՔԱՅԷԼ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
ա. Որպէս ասացաք ՚ի գլ. ծ. Սմբատ որդի Գայլ Վահանայ մամիկոնէի յետ հարկանելոյ զՎախտանգ պարսիկ` եդեալ էր ՚ի դիպահոջ զկնի եւ զորդի նորա յամուրն, որ կոչիւր Այծից բերդ: Եւ զի ՚ի ժամանակս շփոթ ութեան պատերազմաց անփոյթ եղեն զնմանէ պարսիկք, Սուրէն իշխան եղբայրն Վախտանգայ այր հեզաբարոյ` որ հանապազ սուգ առնոյր վասն մահու եղբօր իւրոյ, կամելով հնարիւք իմն զերծուցանել զկին եւ զորդի նորա ՚ի ձեռաց Սմբատայ, խորհեցաւ տանիլ առ նա ընծայս մեծամեծս , երիվարս ընտիրս, ջորիս եւ ուղտս, եւ նովիմբք հաճեցուցանել զմիտս Սմբատայ եւ իբր գնով առնուլ զգերեալ վտարանդիսն. բայց զի մի վտանգ ինչ դիպեսցի նմա, էառ ընդ իւր եւ հինգ հազար այր. եւ եկն յաշխարհն Տարոնայ յամին` յորում մեռաւ Խոսրով. եւ նստաւ Կաւատ. եւ պատգամաւոր արձակեալ առաջի իւր առ Սմբատ` ծանոյց նմա զպատճառ գալստեան իւրոյ:
       Զայս լուեալ Սմբատայ` թէպէտ եւ հաւատաց բանից նորա, բայց առ անկասկած մնալոյ` պատրաստեաց եւ ինքն զչորս հազար զօրս ՚ի գիւղաքաղաքն Մեղտի. եւ պատուիրեաց նոցա կազմ եւ զգոյշ կալ. զի թէ դաւ ինչ գործեսցի. ՚ի թիկունս հասցեն: Եւ ինքն ել խաղաղութեամբ ընդ առաջ Սուրենայ. եւ պատուով ընկալեալ` էած զնա յաւանն իւր ՚ի Մուշ եւ հրամայեաց, զի զօրք նորա կացցեն յանտառս վանացն` զոր Արտից գեղ կոչէին. եւ միայն հինգ հարիւր արանց նորա թոյլ ետ մտանել ընդ նմա ՚ի Մուշ: Իսկ Սուրէն յետ կալոյ անդ զաւուրս ինչ` խնդիր արար եղբօրորդւոյ իւրում առաջի Սմբատայ եւ ծառայից նորա, թէ ուր իցէ. եւ յասել նոցա` թէ յԱյծից բերդն է. ասէ ցնոսա. անդ այծարած է` թէ դիւարած: Եւ Սմբատայ ժպտեալ ընդ բանսն` հրամայեաց երթալ բերել զեղբորորդի նորա եւ զմայր նորին առաջի իւր: Իբրեւ ածին զնոսա. ասէ սուրեն ցՍմբատ. իշխանդ հզօր տաս զսոսա ինձ ՚ի պարգեւս: Ասէ ցնա Սմբատ առն պարսկի եւ ո'չ անասուն մի տամ առանց գնոյ, թո'ղ թէ զսոսա. իսկ թէ դու կամիս առնուլ հատո ' զգին դոցա. ապա թէ ո'չ երկոքին եւս գնասցէ վերստին յԱյծից բերդ` այծս արածել, եւ բերդին ծառայել եւ կերիցեն անդ զհայս իմ ձրի :
       Այլ Սուրէն քանզի էր այր խորագէտ, ետ պատասխանի. եւ ասէ. թէեւ զշուն դարպասիդ տայիր նոցա արածել, այն պատիւ էր նոցա, զի կային ՚ի դրան քում, թո'ղ թէ հովուել զայծիս բայց թէ հաճոյ իցէ քեզ, ա'ռ ՚ի մէնջ զընծայս, եւ տուր ՚ի պարգեւ զկինս զայս եւ զմանուկս: Այլ Սմբատ պատասխանի արարեալ` ասէ. այդ` զոր ընդ քեզ բերեր, մեր է. իսկ թէ զք քեզ պիտոյ են, դու քրիստոնեայ լեր, եւ մկրտեա'ց, եւ դոքա քեզ. ապա թէ ո'չ զայլ հնարս խորեսջի'ք ձեզ: Գնացեալ անտի Սուրենայ` եբեր զքսակս դրամոց. եւ ետ ածել զուղտսն եւ զձիս. եւ ցուցել Սմբատայ` ասէ. ահաւագիկ ոք ընծայք իմ , եւ չունիմ զայլ ինչ ընծայել քեզ: Այլ Սմբատ զայլ ինչ ՚ի մէջ արկեալ` ասէ. հաւան եմ ընծայիցդ. բայց ուստի՞ առից` զորս ունին տալ պարսիկք, յոտնակոխ առնել նոցա զերկիր իմ, եւ յաւար առնուլ զբազում աւանս, եւ յայրել զգիւղս, եւ այլ ինչ բազում. զայն թո'ղ տան, եւ դու եւս լե'ր քրիստոնեայ. եւ դոքա քեզ:
       բ. Զայս լուեալ Սուրենայ` տխրեցաւ յոյժ, եւ գնաց յօթեւանս իւր, եւ եկաց անդ արտում զերիս աւուրս. եւ ոչ գտեալ զայլ հնարս` խորհեցաւ բռնութեամբ առնուլ զոր խնդրէր: Գրեաց թուղթ եւ առաքեաց առ զորս իւր, որք էին յարտից գիւղն. եւ պատուիրեաց նոցա պատրաստիլ, եւ ՚ի վաղիւ անդր յանկարծակի յարձակիլ ՚ի Մուշ: Իսկ Սմբատ ոչ գիտացեալ զայս` առաքեաց զսուհանդակ իւր առ Սուրէն` կոչել զնա: Եւ ՚ի գնալ սուրհանդակին` պատահեցաւ ՚ի ճանապարհի առն այնմիկ, որ տանէր զթուղթն: Եհարց ցնա` ո՞ւր գնաս . եւ նորա այլագունեալ` սկսաւ այլ ընդ այլոյ բանս խօսիլ: Ստիպեաց զսուհանդակն` ասել զստոյգն. եւ նա բարկացեալ եհար յերեսս սուհանդակին. յայնժամ եւ սուհանդակն ոտս արձակեալ` եհար զնա եւ ընկէց ՚ի գետին իբր կիսամահ. եւ գտեալ ՚ի ծոց նորա զթուղթն` կասկածեցաւ եւ եբեր զայն առ Սմբատ:
       Իբրեւ իմացաւ Սմբատ զմիտս Սուրենայ` առաքեաց առ նա զմի ՚ի ծառայից իւրոց դաւաճանութեամբ, եւ ասէ. մի ' հոգար, եւ մի ' ինչ տրտմիր . ըստ կամաց քոց առնեմ զամենայն. եւ արդ` ե'կ դու, եւ երթիցո'ւք յուխտ ՚ի վանսն` զոր շինեաց հայր իմ: Եւ ապա յղեաց պատուէր առ Վարազ իշխանն Պալունեաց, զի զզօրս իւր դիցէ ՚ի դարանի ընդդէմ զօրացն պարսից: Եւ իբրեւ եկն Սուրէն, առեալ Սմբատայ զհինգ հարիւր այր ՚ի զօրաց իւրոց, եւ զհինգ հարիւր զօրսն Սուրէնայ, էանց ընդ նմա յայնկոյս գետոյն Արածանւոյ հանդերձ կնաւ եւ որդւով Վախտանգայ: Եւ ՚ի մերձենալ ՚ի տեղի վանացն` իջեալ յերիվարէ` գնային հետի ինքեանք միայն. իսկ պաշտօնեայք տեղւոյն ընդ առաջ ելեալ նոցա` արգելուին զՍմբատ վասն Սուրենայ. չէ ' ասեն օրէն առն հեթանոսի մտանել յայս տեղի: Ասէ Սմբատ. եթէ պարսիկք վայրացս չեն արժանի, ապա եւ ոչ կենաց: Զայն իբրեւ ասաց նա, Վարազ իշխանն Պալունեաց ըստ ակնարկելոյ Սմբատայ դիմեալ ՚ի վերայ Սուրենայ` եհար սրովն, եւ սպան զնա. սպան եւ զորդի եւ զկին Վախտանգայ` որք ընդ նմա:
       Եւ ապա դիմեալ երկոցունց հանդերձ հինգ հարիւր զօրօք ՚ի վերայ հինգ հարիւր արանցն Սուրենայ` վարեցին մինչեւ ՚ի տեղին` ուր էին դարանամուտքն. եւ ՚ի մէջ առեալ կոտորեցին զամենին: Եւ անտի առաքեալ Սմբատայ զմի ոմն ՚ի Մեղտի առ չորս հազարսն` պատուիրեաց նոցա, զի յարձակեսցին ՚ի վերայ չորս հազար զօրացն Սուրենայ, որք էին յանտառս վանացն: Եւ ինքն ոչ սպասեալ գալստեան նոցա` դիմեաց ՚ի վերայ գնդին պարսից, եւ Վարազ իշխանն ընդ նմ, հանդերձ հինգհարիւրօքն:
       Տեսեալ Սմբատայ ՚ի հեռուստ զզօրավարն պարսից` յարձակեցաւ ՚ի վերայ նորա. եւ ՚ի հարկանել զնա` վրիպեալ սրոյն` դիպաւ ՚ի պողպատեայ թամբ երիվարին, եւ բեկաւ. եւ ձեռն նորա ընդարմացեալ մածաւ, եւ ոչ կարաց զբեկեալ սուրն փոխել: Իբրեւ զայն տեսին թիկնապահք զօրավարին, ձայն բարձին, եւ ասեն. կապեաց զնա աստուածն իւր, եւ երեկ զսուր նորա, եւ պատեալ զնովաւ` հարկանէին զնա. եւ նա բեկեալ սրովն վանէր զբաղխմունս սուսերաց նոցա:
       Յայնմ վտանգի եհաս անդր Վարազ իբր շուարեալ. եւ մխեալ զնիզակ իւր ՚ի թիկնաց միոյ ՚ի հարկանողացն` անցոյց ընդ լանջ երիվարի նորա, եւ ոչ կարաց հանել անտի. եւ ձգեալ զսուսեր իւր` զերծոյց զՍմբատ: Ելեալ Սմբատայ վաղվաղակի ՚ի պատերազմէ անտի` կալաւ եւ պրկեաց ձախու ձեռամբ զմի ոմն ՚ի զօրացն պարսից. եւ ետ զենուլ զնա ՚ի վերայ աջու ձեռին իւրոյ. եւ ՚ի ջերմութենէ արեանն եւ ՚ի խոնաւութենէն արձակեալ մատանցն` ընկէց զբեկեալ սուրն ՚ի ձեռաց իւրոց, եւ էառ զայլ սուր. եւ հեծեալ յերիվար մի` եհաս առ Վարազ: Եւ քանզի յայնմ վայրի երիվարն Վարազայ ընկալաւ վէրս եւ տկարացաւ, զայն տեսեալ պարսից` պաշարեցին զնա: Եհաս Սմբատ անդր, եւ վանեալ զպաշարօղսն , եւ սպանեալ զմի ՚ի նոցանէ` ասէ ցՎարազ. արի ' հեծի'ր յերիվարդ պարսից: ՚Ի նմին պահու ժամանեաց եւ Հաշտենից իշխանն Սմբատ գնդաւ իւրով. որոց շուրջ փակեալ զպարսիկս` կոտորեցին զբազումս ՚ի նոցանէ, եւ զմնացեալսն արարին փախստական:
       գ. Յայնմ ժամանակի ՚ի մեռանիլ Կաւատայ, եւ ՚ի թագաւորել Արտաշրի մանկան, եւ ապա Խոռեմայ զօրավարի, զորոց յիշեցաք ՚ի վերոյ, յորժամ վրդովեալ էր բովանդակ պարսից, գունդ մի մեծ ՚ի զօրաց նոցա` որք կային ՚ի պահպան ութիւն ՚ի սահմանս յունաց, կամեցեալ դառնալ ՚ի պարսս` կէսք ՚ի նոցանէ անցին ՚ի Միջագետս հանդերձ զօրավարաւ իւրեանց` որ կոչիւր Վրդուհր, եւ կէսք` որոց զօրավար էր Դեհրան կամ Տիգրան անուն, ճանապարհ արարին յաշխարհն Հայոց. եւ զի սա էր այր խրոխտ, եւ դառնացեալ էր ընդ տունն Մամիկոնեանց, ՚ի հասանել իւրում մօտ ՚ի Տարոն, պատգամ առաքեաց առ Սմբատ, եւ կոչեաց զնա առ ինքն:
       Եւ էր երէց որդի Սմբատայ Վահան անուն , որոյ մայրն գոլով ՚ի Կամսարականաց` ինքն եւս Կամսարական կոչեցաւ պատանի զուարթամիտ եւ իմաստուն: Զնա յղեաց Սմբատ քանի մի արամբք առ Դեհրան, տեսանել թէ զի՞նչ խնդրէ։ Իմացեալ Վահանայ զմիտս Դեհրանայ` գրեաց առ հայր իւր ասէ. Դեհրան խնդրէ զհարկս անցելոց ամաց, եւ ռոճիկ առատ` զօրաց իւրոց ՚ի պաշար ճանապարհի. նաեւ զնշխարս ոսկերաց Մուշեղայ. եւ թէ ոչ պատրաստեալ է ՚ի պատերազմ: Զայս իբրեւ լուաւ Սմբատ, գնաց փութանակի ՚ի վանս սրբոյ Կարապետին. եւ խնդրել աղօթս ՚ի կրօնաւորացն` ետ բերել տասն սուսերս, զի միջնորդութեամբ սրբոյ Կարապետին զօրացուսցէ զբազուկս զօրաց իւրոց, եւ հատու արասցէ զսուսերս նոցա: Եւ ապա ժողովեաց վաղվաղակի արս տասն հազար. եւ էջ ՚ի Հաշտեանս ՚ի գէօղն որ կոչիւր Գրեհ: Իսկ Վահան կացեալ առ Դեհրանայ յաւուրս ինչ իւրովք հաճոյական բանիւք որսացաւ զսիրտ նորա, եւ արար զինքն նմա սիրելի. եւ առ երեսս հաւանեցոյց զնա` խօսիլ խաղաղ ութիւն ընդ Սմբատայ. եւ որդի Դեհրանայ այնչափ ընտանեցաւ եւ բարեկամացաւ ընդ Վահանայ, մինչեւ համարիլ զնա իբրեւ զիւր հարազատ եղբայր, եւ կալ եւ ննջել ՚ի միում վրանի հանդերձ երեք նշխանօք: Եւ քանզի հնարս խորհէր Վահան կոտորել զզօրսն պարսից, գրեաց առ Սմբատ, զի պատրաստեսցէ հարիւր ջորիս, եւ երկու հարիւր կաշեայ ասպարս մեծամեծս. յորս իցէ ցցեալ երկաթ սուր յայսւոյս եւ յայնկոյս:
       Իսկ Դեհրան` որ ՚ի սրտէ խորհէր դաւաձանել յՍմբատ, եւ ջնջել զմիաբանեալսն ընդ նմա, բաժանեաց զզօրս իւր. զութն հազարսն առաքեաց ՚ի քարագլուխն, որ հայի հանդէպ լերինն Տարոնոյ, եւ զերկոտասան հազարսն առեալ ընդ իւր` էջ ՚ի հոնընկէցն. եւ յղեաց նենգութեամբ պատգամաւոր առ Սմբատ` դնել ընդ նմա դաշն խաղաղութեան, եւ ասէ. ե'կ առ իս , եւ մի երկնչիր. եւ տաց առնել զքեզ մարզպան Հայոց. միայն թէ տո'ւր ինձ զմասն ինչ նշխարացն Մուշեղայ, եւ Գայլ Վահանայ, զի տարայց յաշխարհն իմ, եւ մեղմասցին սիրտք պարսից` ՚ի վերայ չարեաց ձերոց :
       Իսկ Սմբատ իմացեալ զմիտս Դեհրանայ յազդարարութենէ Վահանայ` կալաւ եւ կապեաց զպատգամաւորսն: Եւ մինչդեռ ակն ունէր Դեհրան գալստեան պատգամաւորին, յայնմ գիշերի յարուցեալ Վահանայ ՚ի մահճէ իւրմէ եհատ զգլուխ որդւոյ նորա յորժամ ՚ի քուն էր, եւ զերից իշխանացն ` որք ընդ նմա: Եւ ապա գաղտ մտեալ առ Դեհրան` սպան եւ զնա, եւ եհատ զգլուխ նորա. եւ առեալ զհնգեսին գլուխսն` եդ ՚ի մախաղս, եւ եկն երկու ծառայիւք իւրովք առ Սմբատ: Եւ առեալ զհարիւր ջորիսն` պատրաստել էր Սմբատ, երկու երկու ասպարօք կախելովք աստի եւ անտի` գնաց հազար արամբք ընդ գողունի ճանապարհ ՚ի վերայ ութն հազրացն, որք ՚ի քարագլուխն էին. եւ Սմբատ զօրօք իւրովք զհետ նորա: Եւ իբրեւ մերձ եղեւ Վահան ՚ի տեղի անդր, մինչչեւ լուսացեալ էր, հրամայեաց յանկարծակի խթել զջորիսն, եւ վարել զնոսա տագնապաւ ՚ի վերայ պարսից, եւ հնչեցուցանել զփողսն: Յայն ձայն ասպարաց բաղխելոց` եւ փողոցն հնչելոց զահի հարեալ զօրացն պարսից ` շփոթեցան յոյժ. եւ կարծէին թէ բիւրաւոր զօրք հայոց հասեալ են ՚ի վերայ: Եւ յորժամ նոքա շուարեալ աղաղակէին, հասեալ հայոց անդր` սուր եդին ՚ի վերայ նոցա, եւ սկսան կոտորել զնոսա. եւ մնացելոցն փախստեայ լեալ գահավէժ եղեն եւ կորեան. եւ ոմանք անկան ՚ի բուն բանակն Դեհրանայ, եւ եղեւ աղմուկ մեծ:
       Դիմեցին ՚ի վրանն Դեհրանայ եւ որդւոյ նորա, եւ գտին զնոսա մեռեալ. յիմարեցան առ հասարակ եւ շփոթեցան, եւ բարկութեամբ լցեալ յարձակեցան ՚ի վերայ հայոց: Եւ Սմբատ ընդ առաջ նոցա չորս հազարաւ` եդեալ նախ ՚ի դարանի զվեց հազարսն: Եւ իբրեւ մօտ հասին պարսիկք, սկսաւ փախչիլ Սմբատ, եւ ՚ի պնդիլ նոցա զհետ Սմբատայ` դարձաւ Սմբատ ընդ կրունկն. եւ դարանամուտքն յարձակեցան զկնի. եւ ՚ի մէջ առեալ զպարսիկս` արարին կոտորած մեծ. որոց եւ զբազումս գետակուր կորուսին. եւ ապրեցան միայն հազար եւ քառասուն ոգիք. որք փախուցեալ անկան ՚ի կողմանս Մծբնայ. եւ հասեալ առ Վրդուհր զօրավար` որ տակաւին յայնոսիկ կողմանս էր գնդաւ իւրով, պատմեցին նմա զիրսն:
       դ. Ընդ այս յանհնարինս սրտմտեալ Վրդուհրայ` փութանակի դարձ արար եւ դիմեաց իբրեւ զայրագին գաղտն ՚ի Տարոն: Ժողովեալ յայնժամ եւ Սմբատայ զամենայն զօրս իւր, եւ զզօրս իշխանացն Պալուանեաց. Հաշտենից, Արջուց եւ այլոց, եդ ՚ի գարունի զերկոտասան հազարսն ՚ի կողմանս դաշտին Մատրավանից: Եւ գնացեալ հանդերձ որդւով իւրով Վահանաւ ՚ի վանս Գլակայ` խնդրեաց յառաջնորդէն, զի ամենայն կրօնաւորք վանացն եկեսցեն ընդ իւր ՚ի պատերազմ` օգնական լինել աղօթիւք. եւ էին նոքա առհասարակ երեք հարիւր եւ ութսուն ոգիք: Եւ էառ Սմբատ ընդ տասն այր ժամահար մի, եւ խաչադրոշմ բարձր, եւ եկեալ հանդերձ նոքօք, եւ վեցհազար զօրօք յեզր Արածանւոյ` ՚ի նմին տեղւոջ ճակատեցաւ ընդդէմ պարսից. եւ կարգեաց յառաջոյ զկրօնաւորսն ՚ի մի շար ուղղագիծ:
       Եւ իբրեւ ժամ եղեւ գրգռելոյ պատերազմին, կրկնեցին անդէն միանգամայն կրօնաւորք ծունր. եւ խնդրեալ յաստուծոյ յօգնութին` եդին ամենեքին զկնգուղս իւրեանց ՚ի գլուխս, եւ կանգնեցան ՚ի միասին յոտս. եւ յանկարծակի հարին զժամհարսն. ընդ որս զօրքն գոչեցուցին զփողսն: Զայն տեսեալ պարսից` ապշեցան եւ երկեան. եւ ՚ի դիմել հայոց ՚ի վերայ նոցա` շփոթեցան եւ փախեան ՚ի Մեղտի. եւ Սմբատ էանց ՚ի գեօղն, որ կոչիւր Պարսիցդէմ. եւ եդ զկրօնաւորսն անդ` կալ յաղօթս առ աստուած. եւ ինքն էջ զօրօք իւրովք ՚ի դաշտն Մատրավանից: Իսկ պարսիկք ոչինչ գիտացեալ զդարանամտիցն ՚ի դաշտն . եւ որք ՚ի դարանի էին` յարձակեցան ՚ի վերայ նոցա: Յայնմ վայրի իշխանն Պալունեաց Վարազ հանդերձ որդւով իւրով Սմբատաւ հատեալ զմի թեւ ձախակողման ճակատուն պարսից` առաջի էարկ զհատուածեալսն. եւ հալածական արարեալ` կոտորեաց զբազումս ՚ի նոցանէ : Սոյնպէս եւ իշխանն Արջուց Գորգ անուն բեկեալ զաջ կողմն գնդին պարսից` եհար զբազումս. որով առաւել եւս զօրացեալ զօրացն հայոց` սաստկացուցին զպատերազմն. եւ հատուցին անհնարին հարուածս պարսից. եւ զմնացեալսն արարին հալածական. այլ անկան եւ ՚ի հայոց բազում արք կորովիք:
       Իսկ գունդ մի ՚ի պարսկական զօրաց իբրեւ չորս հարիւր ութսուն ոգիք` փախուցեալ անկան առ կրօնաւորսն. եւ աղաչէին զնոսա առնուլ զինքեանս ՚ի ներքս եւ պահել. երդմնեցուցել զնոսա ՚ի հաւատս նոցա: Եւ յորժամ առին ՚ի ներքս, դիմեցին անդր զօրք իշխանին Հաշտենից, որք զհետ մտեալ էին նոցա, եւ ասեն. ո՞ւր գնացին պարսիկքն: Եւ նոքա թէպէտ եւ ծանուցին, թէ առ ինքեանս են, բայց ոչ ետուն ՚ի ձեռս նոցա: Եւ իշխանն Հաշտենից ցուցեալ պարսից զմարդասիրութիւն` արձակեաց զնոսա յերկիր իւրեանց: Եւ այս եղեւ յերկրորդ ամի կաթողիկոսութեան Եզրի. յորում ժամանակի թագաւորեաց ՚ի պարսս Խոսրով երրորդ. որ եւ տեղեկացեալ ամենայն անցից եւ կոտորածի պարսկական զօրուն յերեսաց Վահանայ եւ Սմբատայ` կամեցաւ վրէժ խնդրել ՚ի նոցանէ. այլ չեղեւ ձեռնհաս առնել ինչ. զի յետ թագաւորելոյ ամիսս երեք` սպանաւ յիւրոց անտի. նոյնպէս եւ սակաւօրեայ յաջորդք նորա:
       ե. Եւ իբրեւ էառ զթագաւոր ութիւն պարսից Յազկերտ վերջին` թոռն Խոսրովու երկրորդի, երկուցեալ Սմբատայ յերեսաց նորա` խորհեցաւ առնել խաղաղ ութիւն ընդ նմա. զի այլազգիք բազումք որք զօրացեալ էին, ձեռնտու էին նմա: Եւ քանզի իշխանն Վրաց Վաշտէ` էր յայնժամ ՚ի Պարսս, եւ էր բարեկամ արքայի, միանգամայն ունէր եւ սէր ընդ տանն Սմբատայ, միաբանեալ նորա ընդ իշխանին Սիւնեաց` ջանացաւ բազմօք, եւ արար հաշտ ութիւն ՚ի մէջ Սմբատայ եւ Յազկերտի, եւ ինքն դարձաւ իւր: Այլ զկնի սակաւուց` կարծիս դաւաճան ութեան առեալ Սմբատայ յարքայէն, գաղտ դեսպանս արձակեաց առ Հերակլ կայսր, եւ բանս եդ ընդ նմա` օգնական եւ նիզակակից լինել ընդդէմ պարսից: Եւ Հերակլի սիրով ընկալեալ զպատգամս նորա` խոստացաւ նմա մեծամեծս, եւ գրեաց զնա բարեկամ ինքնակալի եւ ասպետ. եւ զորդի նորա զՎահան անուանեաց պատրիկ:
       Զայս լուեալ Վաշտեայ իշխանին վրաց` որ ընդ այն ժամանակս թշնամացեալ էր ընդ յոյնս, զայրացաւ յոյժ ընդ գործս Սմբատայ. եւ ՚ի ծածուկ պատրաստեալ զօրս իբրեւ հինգ հազար ՚ի ձեռն որդւոյ իւրոյ Ջոջկայ` եդ ՚ի դարանի, եւ ապա դաւաճանութեամբ գրեաց թուղթ սիրոյ առ Սմբատ եւ առ Վահան` գալ յաշխարհն Վրաց, եւ յանդիման լինել միմեանց իբրեւ սիրելի բարեկամս: Իսկ քեռորդի Վաշտեայ Համամ անուն գիտացեալ զնենգ ութիւն քեռւոյ իւրոյ` զգացոյց զայն Սմբատայ ՚ի ծածուկ, եւ զգուշացոյց զնա: Եւ Սմբատայ գրեալ պատասխանի առ Վաշտէ` յերեսս եհար զնենգ ութիւն խորհրդոց նորա, եւ յամօթ արար զնա յոյժ բանիւք:
       Իբրեւ գիտաց Վաշտէ, թէ Համամայ է ծանուցեալ զնենգ ութիւն իւր` ետ ածել զնա առաջի, եւ եհատ զձեռս նորա. եւ ոչ այսուիկ շատացեալ` գնաց ՚ի քաղաք նորա` որ կոչիւր Տամբուր, եւ այրեաց զայն հրով. եւ կոտորեաց զբազում անմեղ մարդիկ որ ՚ի նմա, եւ զամենայն քահանայս. սպան անդ եւ զեպիսկոպոս նոցա: Եւ մինչդեռ կայր նա ՚ի դուռն քաղաքին, յանկարծակի մթացան երկինք. եւ իջեալ կայծակն ՚ի վերայ նորա` սպան զնա: Իսկ Համամ ետ նորոգ շինել զքաղաքն, եւ բնակեցաւ անդ. յորմէ եւ կոչեցաւ տեղին այն Համշէն, այն է Համամաշէն:
       Իսկ ինքն Սմբատ կեցեալ այլ եւս ամս ինչ` մեռաւ խաղաղութեամբ յերկրի իւրում. եւ էառ զիշ խանութիւն նորա Վահան որդի նորա, որ` որպէս ասացաք` ՚ի մօր կողմանէ Կամսարական կոչիւր: Այս պատմութիւնք` զորս աւանդեցաք ՚ի վերայ տանն Մամիկոնէից, սկսեալ ՚ի գործոց Գայլ Վահանայ, ընդարձակ գրին ՚ի գիրսն Յովհաննու Մամիկոնէի, որ ասի լինել ժամանակակից Վահանայ Կամսարականի : Այլ զի բազում առասպելք խառնեալ են յայլոց յայն գիրք` հանդերձ շփոթութեամբ ժամանակագրութեան, ընդ կարի զտեալ մեր` այսչափ ինչ մարթացաք ստուգել եւ դնել համեմատութեամբ բանից ճառընտրաց: Այլ զայսցանէ տե'ս ՚ի ծանօթութեան. մեք դարձցուք այժմ ՚ի կարգ պատմութեան մերոյ յաւուրս իշխանութեան Վարազտիրոցայ Բագրատունւոյ: