Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Զպատ մութիւն գործոց եւ հալածանացն Յազկերտի թէպէտ եւ յոյնք եւս գրեցին, որպէս եւ ասորիք, բայց ճշմարտագոյնս եւ ճոխագոյնս գրեաց զայնցանէ երանելին Եղիշէ վարդապետն մեր` ականատես գոլով, ընդ նմին եւ Ղազար Փարպեցի: ՚ի գիրս յունաց հայեցեալ տեսանեմք երկոքումբք այլեւայլութիւն: Մին է այս, զի զանուանս Յազկերտի առաջնոյ եւ Վռամայ եւ Յազկերտի երկրորդի խառնեն ընդ միմեանս. որպէս յիշատակէ եւ Եւագրիոս. ա. 19. եւ զգործս նոցա շփոթեն. եւ զմեծ հալածումն զայն` որ եղեւ ՚ի վերայ քրիստոնէից ՚ի Յազկերտէ երկրորդէ, ընդ հալածման Յազկերտի առաջնոյ եւ Վռամայ երկրորդի ՚ի միասին պատմեն. եւ զոր գրէ Եղիշէ եւ Փարպեցին` ընդ նոյն շարայարեն. որով եւ զճշմարտ ութիւն եղելոցն ՚ի Հայս այլայլեն:
       Երկրորդն է այս , զի որ ինչ գործեցաւ յաւուրս այսոցիկ երից թագաւորացս պարսից` (թողում զայլոցն ), եթէ ՚ի յաղթ ութիւն հայի, բազում պանծանօք երկար գրեն. իսկ եթէ ՚ի պարտութիւն՝ պատրուակեն. որպէս առնէ աստ Պրոկոպիոս. եւ կամ բնաւ իսկ զանց առնեն. որպէս է տեսանել յայլս: Տաց քեզ օրինակ զմի զայս դիպուած. թագաւորք պարսից երկիցս խնդրեցին ՚ի Փոքրն Թէոդոսէ զհաւատացեալ պարսիկս, որք փախուցեալ էին ՚ի կայսերական քաղաք: Առաջինն եղեւ յաւուրս Վռամայ. բայց Թէոդոս ոչ էառ յանձն` տալ զնոսա, ընդ խրատու Ատտիկոսի պատրիարգին. եւ վասն այսր իսկ բազում պատերազմունս արար նա ինքն Թէոդոս ընդ Վռամայ. եւ զայսմանէ երկար գրէ Սոկրատ ժամանակակից. է. 18. եւս եւ Պրոկոպիոս. պարս. ա . 2. Աղաթիաս. գ. Թէոփանէս. Անաստաս. ա. Կեդրենոս. եւ այլք. որք եւ ասեն. թէ յաղթեցան պարսիկք, եւ հաշտ ութիւն խօսեցան ընդ կայսեր. ՚ի մէջ բերելով եւ զհրաշս: Երկրորդն եղեւ յաւուրս Յազկերտի երկրորդի. եւ յայսմ նուազի Փոքրն Թէոդոս զահի հարեալ` դարձոյց զնոսին ՚ի ձեռն Անատոլեայ. որպէս որոշակի աւանդէ զայս ՚ի գլ. ա. սուրբն Եղիշէ ժամանակակից, որ եղեւ ականատես դարձելոցն. Որք պարսիկք ասէ` որք փախուցեալ էին վասն քրիստոնէութեան, եւ կային ՚ի քաղաքն կայսեր, կալաւ եւ ետ զնոսա (Թէոդոս ) ՚ի ձեռս նորա (այսինքն Յազկերտի ). եւ զամենայն` զոր ինչ ասաց ՚ի ժամանակին, կատարեաց ընդ կամաց նորա. եւ արգել զնա ՚ի բազում բարկութենէն: Բայց զայս ամենեւին ոչ յիշեն նախակարգեալ յոյն պատմիչք. ընդ այսմ եւ զայլ գործս Յազկերտի: Զայս յայն սակս ստիպեցաք յիշել աստ, զի մի ' յընթեռնուլ ոմանց ՚ի գիրս յունաց այլազգ ինչ` քան զոր երանելին Եղիշէ գրէ, համարեսցի` թէ մեք յանհիմն պատմութեանց առեալ գրեմք: