Եղիշէ
եւ
Փարպեցին
ժամանակակիցք
յայտնի
աւանդեն,
թէ
նահատակութեան
սրբոց
Ղեւոնդեանց
եղեւ
՚ի
վեշտասաներորդ
ամի
Յազկերտի.
այն
է
յամի
տեառն.
454.
ընդ
այսմ
դնէ
եւ
Ստեփաննոս
Ասողիկն.
բ.
2.
եւ
թէպէտ
յայժմու
օրինակս
գրոց
նորա
զոր
առ
մեզ
ունիմք,
դնի
՚ի
ժե.
ամենայն
Յազկերտի,
բայց
Վարդան
պատմիչ
վկայ
բերեալ
զնա
ինքն
զԱսողիկ`
ասէ
թէ
նա
դնէ.
ժզ.
յորմէ
յայտ
է`
թէ
՚ի
հին
օրինակս
նորա
այնպէս
էր
եդեալ:
Այլ
գիտելի
է,
զի
երկոքին
սոքա
Ասողիկ
եւ
Վարդան
զայն
վեշտասաներդ
ամն
Յազկերտի
համեմատեն
երրորդ
ամի
Մարկիանոսի
կայսեր,
որով
եւ
այլազգ
չափի
ժամանակն.
բայց
այդ
չէ
ինչ.
զի
սոքա
զնստիլ
Մարկիանոսի
երկու
ամենայն
յետոյ
դասելով`
այդպէս
դնեն.
ապա
թէ
ոչ`
պարտ
էր
համեմատել
հինգերորդ
ամի
նորա.
զի
վեշտասաներորդ
ամն
Յազկերտի
համեմատի
հինգերորդ
ամի
Մարկիանեայ.
որպէս
յայտնի
տեսանի
այս
թէ
՚ի
կարգի
պատմ
ութեան
հայոց,
եւ
թէ
՚ի
պատմութիւնս
յունաց
եւ
ասորւոց:
Դարձել`
Ասողիկ
եւ
Վարդան,
որպէս
եւ
այլք
ոմանք`
համարին,
թէ
նահատակութիւն
Ղեւոնդեանց
լեալ
իցէ
զկնի
երկուց
ամաց
կատարման
Վարդանանց.
բայց
զայս
ասեն
սոքա
լայնաբար.
զի
հարկ
է
դնել`
զկնի
երից
ամաց
եւ
երկու
ամսոց.
վասն
զի
Փարպեցին
որոշակի
գրէ,
թէ
կատարումն
Վարդանանց
եղեւ
յերեքտասաներորդ
ամի
Յազկերտի.
(՚ի
յունիսի.
2.
յամի
տեառն.
451.
)
զնոյն
յայտնի
աւանդէ
եւ
պատմութիւն
Եղիշէ:
Եւ
յետոյ
երկոքին
եւս
ասեն,
թէ
՚ի
վեշտասաներորդ
ամի
Յազկերտի
եղեւ
կատարումն
Ղեւոնդեանց
(՚ի
յուլիսի.
31.
յամի
տեառն.
454.
)
յորոց
միջոցի
կան
ամք
երեք,
եւ
ամիսք
երկու.
եւ
ոչ
թէ
երկու
ամ:
Աստանօր
արժան
է
ծանուցանել
եւ
զայս,
զի
Կլեմէս
Գալանոս.
ա .
8.
երես.
67.
զնահատակութիւն
սրբոց
Ղեւոնդեանց
տանի
՚ի
վեր
յաւուրս
առաջնոյ
Յազկերտի.
քանզի
ընթերցեալ
՚ի
գիրս
լատինացւոց,
թէ
յաւուրս
Յազկերտի
առաջնոյ
եղեւ
հալածումն,
եւ
տեւեաց
այն
նաեւ
յաւուրս
Վռամայ
եւ
Յազկերտի
երկրորդի.
զորմէ
եւ
մեք
գրեալ
եմք.
բ.
55.
երես.
500.
ընթերցեալ
եւս
յայսմաւուրս
հայոց,
թէ
Ղեւոնդեանք
նահատակեցան
՚ի
Յազկերտէ,
տանի
զայն
նահատակ
ութիւն
նոցա
յաւուրս
առաջնոյն,
բայց
յայտ
եւ
թէ
այս
ընդդէմ
է
բանից
ականատես
եւ
ժամանակակից
վկայից:
Իսկ
զոր
՚ի
վկայ
ութիւն
կոչէ
Կլեմէս
զԲարոնխոս
զԿիւրեղ
աբեղայ,
այդ
ընդ
վայր
է.
զի
նոքա
ոչ
ասեն,
թէ
Ղեւոնդեանք
յայնմ
ժամանակի
նահատակեցան,
այլ
թէ
յայնժամ
բազումք
յարեւելեայց
կատարեցան
նահատակութեամբ:
Ուստի
եւ
ինքն
իսկ
Կլեմես
ասէ
անդ,
թէ
այսոքիկ
պատմիչք
ոչ
յիշէն
յանուանէ
զՂեւոնդեանս.
եւ
յաւելու
պատճառս
տալ,
քանզի
ասէ
ոչ
գիտացին
զյատուկ
անուանս
վերոյիշեալ
մարտիրոսացն
(Ղեւոնդեանց
):
Բայց
ո'չ
է
՚ի
դէպ
այդ
պատճառ.
զի
թէեւ
գիտացեալ
էր
նոցա
զանուանս
զՂեւոնդեանց,
ո'չ
էր
մարթ
դնել
զնոսա
յաւուրս
այնր
հալուածման
Յազկերտի
առաջնոյ,
զորմէ
են
բանք
նոցա:
Իսկ
յաղագս
մոգպետին,
որ
ընդ
աւանդելոյ
Եղիշէի`
հաւատաց
՚ի
Քրիստոս,
եւ
նահատակեցաւ
յաւուրս
Ղեւոնդեանց,
դիտելի
է .
զի
Փարպեցին`
որպէս
յիշեցաք
գիրք.
ի.
երես.
640.
զանց
առնէ
յիշել
զնմանէ.
յորմէ
եւ
զսկիզբն
նահատակութեան
Ղեւոնդեանց
եւ
զգործս
խուժիկին
փոքր
մի
այլազգ
կարգէ`
քան
զոր
գրէ
Եղիշէի.
բայց
քանզի
յիրում
գեղեցիկ
միաբանին,
մեք
համաձայնութեամբ
միմեանց
եդաք
՚ի
պատմութեան:
Գրի
աստանոր
ուրեք
յաշխարհագրութեան
Վարդանայ
ուրումն
այսպիսի
ինչ.
Երանելի
մոգպետն`
որ
հաւատաց
՚ի
Քրիստոս
առ
Ղեւոնդեաց
նահատակութեամբն,
հրամանաւ
թագաւորին
տարան
՚ի
Կուրան
եւ
՚ի
Բակուրան`
որ
է
խորին
Խորասան,
եւ
ընկեցին
՚ի
վիրապն,
եւ
խնդրեաց
յայ,
զի
մի
ծածկեսցի
նահատակ
ութիւն
նորա.
եւ
ել
ջուր
՚ի
յատակս
հորոյն.
եւ
այն
է
տարմաջուրն.
ուր
որ
տանին,
տարմ
հաւուց
զհետ
երթայ
նորա :
Զայսմանէ
չունիմք
ինչ
ասել,
բայց
վասն
ջրոյն`
զորմէ
ասէ,
թէ
ուր
եւ
տանին
զայն,
տարմք
կամ
սարեկք
գնան
զկնի.
այդ
թերեւս
վասն
համակ
րութեան
ինչ
է.
զորոյ
զնմանն
տեսեալ
է
եւ
իմ
աչօք
՚ի
Մուսուլ.
ուր
յեօթն
ամին
միանգամ
տան
բերել
կահոյր
մի
ջուր
յաշխարհէն
Պարսից,
՚ի
կողմանց
Ասպահանայ,
եւ
դնեն
զայն
՚ի
բարձր
տեղւոջ,
եւ
գան
զհետ
ջրոյն
բազում
սարեկք`
վասն
ունելոյ
համակր
ութիւն
ընդ
ջրոյն.
եւ
նման
յայն
սահմանսն,
եւ
ուտելով
նուազեցուցանեն
զբազ
մութիւն
մարախից.
այլ
յետ
իբր
եօթն
ամաց
՚ի
պակասիլ
զօր
ութեան
ջրոյն`
սկսանին
դառնալ
յետս.
որոյ
վասն
եւ
մարախք
բազմանան
անդ
յոյժ,
մինչեւ
վերստին
տայցեն
բերել
նորոգ
յայնմ
ջրոյ:
