Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Աւանդի ՚ի գիրս ինչ, թէ առաջին ամիրապետն տուեալ իցէ հայոց յետկար նամակի անկասկած պաշտելոյ զօրէնս քրիստոէութեան. որպէս գրէ եւ Սամուէլ երէց` յասելն. անմոռաց երդմամբ կնքեաց մուրհակ Հայոց աշխարհիս` համարձակ ունել զքրիստոնէութիւնն: Զայս գրէ եւ Կիրակոս , առեալ ՚ի Սամուէլէ բառ առ բառ: Զսոյն գտանեմք եւ ՚ի ճառընտիրս ՚ի վարս երանելւոյն Սահակայ. ուր գրի թէ ՚ի գալ Մոհմատայ Ոգբայի ՚ի Հայս, Սահակ կաթողիկոս եւ Համազասպ իշխան տարան առ նա զձեռագիր առաջնոյ ամիրապետին. եւ ցուցին նմա զայն. եւ նա եթող հայոց զհարկս երից ամաց եւն:
       ՚Ի սոցունց առել եւ այլոց ուրումն յետին պատմագրի` գրէ յաւելուածով իմն այսպէս: Սոյն այս առաջին ամիրապետ անմոռաց երդմամբ կնքեաց մուրհակ աշխարհիս Հայոց, որ այժմ կոչի Մեծ Մանշուր, համարձակ ունել զքրիստոնէութիւն: Յետ որոյ միւս Մահմէտ (որ է Մոհմատ ) ետ զՓոքր Մանշուրն ազգին հայոց` նովին օրինակաւ, զոր գրեաց առաջին Մահմէտն, ազատ լինել քահանայից եւ ազատաց եւ հեծելոց յամենայն հարկէ. եւ համարձակ եւ յայտնի պաշտել զհաւատս իւրեանց: ՚Ի վերայ սորա չունիմք ինչ գրել աստանօր. զի ՚ի հին պատմութիւնս հայելով, ոչ գտանեմք. եւ յետնոց համարձակ հաւատալ ոչ վստահիմք. իսկ թէ որպէս լեալ իցէ` ոչ գիտեմք:
       Գտանեմք եւ ՚ի գիրս ինչ յունաց սմին նման քանի մի բանս. որպիսի է եւ այն, զոր գրէ Լաւոնիկոս Քաղկոնտիւղաս յոյն պատմիչ ՚ի գ. գիրս. ուր յետ պատմելոյ զառաջնոյ ամիրապետէն ինչ ինչ` յաւելու եւ զայս. Միայն ՚ի հայոց ասէ ոչ առնուն գերի հագարացիք. քանզի մի ոմն ՚ի հայոց գուշակեաց, թէ իշխանութիւն Մահմէտի հանդերձեալ է տարածիլ ՚ի բազում տեղիս. եւ ահա այս եւեթ է ասէ պատճառն չգրելոյ նոցա ստրուկ ՚ի հայոց` ՚ի պատիւ երեսաց առն գուշակողի: Բայց թէ որպէս լեալ իցէ այս, ոչ կարացաք զստոյգն գտանել: