Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Թագաւորութին Սմբատայ` որ գրեթէ վերստին նորոգ հաստատեցաւ, ոչ տեւեաց յերկար ՚ի խաղաղութեան. այլ` անդէն առ նմին այլ իմն արմատ դառն ութեան ՚ի վեր երեւեալ` յապական ութիւն թշուառ ութեան դարձոյց զայն, ընդ նմին եւ զաշխարհն համօրէն: Քանզի քեռորդի Սմբատայ արքայի Գագիկ Արծրունի, այն է թոռն Աշոտոյ առաջնոյ ՚ի կողմանէ դստերն` որդի Դերնկան Գրիգորի, մեծ նախարարն Վասպուրականի որ էր առաջին իշխան` եւ հաւատարիմ յաչս արքայի, խնդրեաց ՚ի նմանէ տալ ինքեան զքաղաքն Նախջուան. զի այն քաղաք ընդ հայրենի ժառանգ ութեան նմա անկանէր. վասնորոյ եւ զրկանք համարէր ինքեան` չիշխել եւ այնմ: Իսկ արքայն Սմբատ ոչ հաճեցաւ տալ նմա զայն. վասն զի յառաջագոյն իսկ ձեռագրով շնորհեալ էր զնոյն նախարարին Սմբատայ Սիսակեաց` քեռառն նորին իսկ Գագկայ. որ եւ յամի միաբան եւ հպատակ էր արքայի: Եւ զի մի ծանր թուեսցի այս Գագկայ խոստացաւ արքայ շնորհիլ նմա զայլ քաղաք, ընդ որ եւ հաճեսցի նա:
       Այլ Գագիկ գժդմնեալ ընդ այս` խոտորեցոյց զսիրտ իւր յամենայն իրաւանց. եւ սկսաւ նենգութեամբ եւ դաւաճանութեամբ վարիլ ընդ ընդ արքայի: Եւ ապա առեալ բազում մեծագին ընծայս` գնաց յԱտրպատական առ ոստիկանն Յուսուփ. եւ մատուցեալ նմա զնուէրսն` դառն բանիւք ամբաստան եղեւ զարքայէն Սմբատայ վասն զրկանացն` զորս ՚ի նմանէ համարէր կրեալ: Եւ քանզի ոստիկանն այսպիսւոյ իմն սպասէր առթի, ախորժաբար ընկալեալ զԳագիկ` ետ նմա թագ արքայական. եւ զգեցուցեալ զնա արքունական զգեստուք եւ զարդուք` թագաւորեցոյց զնա` յինն եւ տասներորդ ամի Սմբատայ արքայի. կամեցեալ քակտել այսու զմիաբա նութիւն հայոց յերկուս թագաւորութիւնս. որպէս զի դիւրաւ կարասցէ երկաքանչիւրոցն յաղթել առանձինն, եւ տիրել բոլոր աշխարհիս Հայոց: Թէպէտ եւ զայս խորհուրդ իւր ամենեւին ծածկեալ պահէր Յուսուփ ՚ի սրտի, մինչեւ տեսցէ զմաքառումն երկուց թագաւորաց ընդդէմ միմեանց:
       Ընկալեալ Գագկայ զկեղծեալ զայն իշխա նութիւն թագաւորութեան եկն ՚ի Վասպուրական, եւ յինքն յանկոյց զսիրտս իւրայոց, եւ զայլոց բազմաց, նաեւ զոմանց ՚ի մեծամեծ նախարարաց. եւ նստաւ հակառակ ինքնիշխան թագաւոր ընդդէմ արքային Սմբատայ: Եւ զի թագաւորութիւն բաժանեալ յանձն աւերի, աւերմունք անհնարին հասին ՚ի թագաւորութեան Հայոց. ծագեցաւ խռով ութիւն եւ աղմուկ յաշխարհին մեծ յոյժ, եւ պատեաց մէգ տարակուսի զամենեքումբք. եւ օրըստօրէ սկսաւ բորբոքիլ բոց գրգռ ութեան ՚ի մէջ երկուց կողմանց. որպէս տեսցի յառաջիկայդ. եւ բացաւ դուռն ողբալի կորստեան զոր ոչ ումեք` քան թէ Աստուծոյ գոյր կարող ութիւն փակել. ըստ ասելոյ Յովհաննու կաթուղիկոսի ՚ի բանից Եղիշէի. գլ. դ:
       բ. Յորժամ եհաս բոթալից լուր գործոցն Գագկայ յականջս Սմբատայ, եւ նախարարաց ոմանց` որք միաբան կային ընդ նմա, զայլ ինչ հնարս չկարացին գտանել, բայց եթէ փութալ` առաքեալ ընծայիւք զՅովհաննէս կաթուղիկոս առ Յուսուփալ` առաքեալ ընծայիւք զՅովհաննէս կաթուղիկոս առ Յուսուփ. զի գուցէ այսու կարասցեն մեղմել զթափ յարձակման նորա. խոստանալով կատարել զամենայն հաճոյս կամաց նորա. քանզի գրեթէ չէր կարելի այլով իւիք փրկ ութիւն գտանել աշխարհին. որովհետեւ թշնամութիւնն յընտանեաց էր, եւ պատառումն վիրաց անբժշկելի երեւէր:
       Առեալ ապա կաթողիկոսին զբազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ եւ բազում նուէրս ոսկեճամուկ զգեստուց, եւ ականակուռ զարդուց եւս եւ զձիս եւ զջորիս զարդարեալս փութացաւ գնաց յաշխարհն Ատրպատական. եւ յանդիման եղեալ ոստիկանին բազում խոնարհուբ մատոյց նմա զընծայսն, եւ աղերսական բանիւք խնդրեաց ՚ի նմանէ հաշտ ութիւն ընդ արքային Սմբատայ եւ ընդ նախարարս նորա. եւս եւ դնել ուխտ խաղաղ ութեան ընդ աշխարհիս: Իսկ ոստիկանն ՚ի սկզբան անդ պատուով ընկալեալ զկաթուղիկոսն եւ հաճեալ ընդ ընծայս նորա, եւ յանձն առեալ զհաշտ ութիւն ընդ աշխարհին, յետ աւուրց ինչ զհակառակն եցոյց նմա. զի կալեալ կապեաց զնա, եւ եդ ՚ի խաւարային բանտի. եւ սպառնացաւ բազում չարիս հասուցանել նմա, իբրեւ թէ դաւաճանութեամբ իցէ եկեալ նորա առ ինքն: Եւ զայս արար գուցէ առ ՚ի ծածուկ յորդորանաց ոմանց ՚ի հայոց, որք ՚ի սրտէ թշնամութեամբ էին ընդ արքային եւ ընդ կաթուղիկոսին, որպէս գրէ եւ սա ինքն Յովհաննէս կաթողիկոս:
       Յորժամ անդ ՚ի բանտի էր նա, եկն փութանակի առ ոստիկանն եղբայրն Գագկայ Գուրգէն, զոր հազարապետ աշխարհին Հայոց կացուցեալ էր Սմբատայ. եւ մատուցեալ նմա զբազում ընծայս ՚ի դիմաց եղբօր իւրոյ՝ աղաչէր զնա մի յապաղել այնուհետեւ յօգնութիւն հասանելոյ ինքեանց ընդդէմ Սմբատայ։ Եւ ոստիկանն ընկալեալ զընծայսն՝ առաքեաց զԳուրգէն առ Գագիկ, զի եւ նա վաղվաղակի եկեսցէ առ ինքն։ Եւ Գագկայ առեալ ընդ իւր զհարկս աշխարհին իւրոյ եւ զայլ եւս ընծայս՝ եկն առ ոստիկանն եւ ետ նմա առաւել քան զոր պարտական էր՝ առ ՚ի ցուցանել նմա զինքն հաւատարիմ եւ առատ. եւ յորդորեաց զնա փութալ յաշխարհն Հայոց, զի պատրաստեալ ինչ իցէ Սմբատ՝ վանեսցեն զնա։ Եւ ոչ իմանայր, թէ ինքն եւս ունի վանիլ եւ այրիլ ՚ի բոցոյ անտի, զոր ընդդէմ այլում բորբոքէր. վասն զի որպէս գեղեցիկ ասէ Յովհաննէս կաթուղիկոս Հուր հրդեհեալ յոր կողմն եւ կարէ զնիւթ լուցկեաց գտանել, անաչառ ճարակի յայրեալ եւ յապականել։
       Ի գալ Գագկայ՝ ակն ունէր Յովհաննէս կաթուղիկոս, թէ միջնորդութեամբ նորա արձակեսցի ՚ի կապանաց. այլ ընդ հակառակն դիպաւ, որպէս գրէ ինքն. Ես, ասէ, ակնակառոյց իմն ի գալուստ թագաւորին Գագկայ լինէի, զի թերեւս ՚ի սադրելոյ նորա լուծումն ինձ ՚ի կապարանէն լիցի` որպէս եւ քրիստոնէական պարտն պահանջէ. այլ` ակնկալութեանն ոչ հանդիպեալ` այլ եւս չարաչար ըստ մեղաց իմոց կապեցայ:
       Եւ արդ` քանզի յայնս ժամանակի ձմեռն ՚ի վերայ կայր, Յուսուփ ոստիկանն պատուիրեաց Գագկայ եւ եղբօր նորա Գուրգենայ գնալ յաշխարհ իւրեանց, եւ զհետ լինել անդ պատրաս տութեան պատերազմի, մինչեւ մերձեսցի գարունն. եւ ՚ի գալ գարնան ինքն եւս եկեսցէ ՚ի Հայս. եւ ՚ի միասին համագունդ յարձակեսցին ՚ի վերայ Սմբատայ: Եւ ՚ի մեկնիլ նոցա յիւրմէ հրաման եհան ընդ բոլոր տ էրութեան իւրոյ, զի ամենայն այր պատերազմօղ ժողովեսցի առ ինքն ՚ի սկզբան գարնան պատրաստութեամբ մեծաւ :
       Զայս ամենայն զգացեալ Սմբատայ` խորհէր հնարս գտանել, բայց զելս փրկութեան եւ ազա տութեան ոչ տեսանէր. զի զսիրտ ոստիկանին ոչ կարէր զիջուցանել, եւ զկատաղութիւնն Գագկայ ո'չ էր մարթ մեղմել: Իսկ նախարարք իւր ոչ էին նմա օգնական. զի ոմանք ՚ի կողմն Գագկայ էին, եւ ոմանք յերկուցն եւս հրաժարեալ ոմանք կային յիւրեանց իշխանութեան իբր յանհոգս. եւ ոմանք թշնամութեամբ էին ընդ նմա եւ ընդ Գագկայ: Սոյնպէս եւ ժողովուրդք երկրին առ հասարակ յերկիւղի մեծի ըմբռնել ձեռն առ Սմբատայ ոչ իշխէին յահէ սպառնալեացն Գագկայ: Մնացեալ էին սակաւ զորք եւ սակաւ նախարարք միայն ՚ի ձեռս նորա, եւ զի նոքոք չկարէր այնպիսի պատառման դարման մատուցանել, կայր եւ շրջէր ՚ի Շիրակ գաւառի : Խորհէր յամիրապետն դիմել. բայց քանզի նա ՚ի բազում իրս պատաղեալ կայր յայնժամ ոչ համարձակեցաւ ՚ի նոյն թող զայն, զի արմատ չարեացն ՚ի ներքո անդ տարրացել էր:
       գ. Իբրեւ եհաս ժամանակ գարնանոյն, առեալ Յուսփայ ոստիկանին զբազմութիւն զօրաց իւրոց` խաղաց յաշխարհ մեր. բերեալ ընդ իւր եւ զՅովհաննէս կաթուղիկոս կապանօք: Եւ յառաջագոյն առաքեալ պատգամաւորս առ Գագիկ եւ առ Գուրգէն` կոչեաց զնոսա վաղվաղակի գալ առ ինքն ՚ի Նախջուան քաղաք հանդերձ զօրօք իւրեանց եւ կարապետել յառաջիկայ գործ դառնութեանն: Եւ ինքն հասեալ ՚ի քաղաք անդր` եկաց զաւուրս ինչ, մինչեւ հասին Գագիկ եւ Գուրգէն: Անդ պատրաստեցան ամենայնքն. եւ բաժանեցին զզօրսն ՚ի գունդս գունդս: Եւ յարձակեալք իբրեւ զհեղեղս գարնանազայր գետոյ` խաղացին զառաջինն` ՚ի կողմանս աշխարհին Սիւնեաց:
       Զայն իբրեւ ետես Գրիգոր Սուփան նախարար Սիւնի` որդի Վասակայ Գաբուռն կոչեցելոյ` քեռորդի Սմբատայ ընդ նմին եւ եղբարք նորա` Սահակ եւ Վասակ, ժողովեալ զզօրս իւրեանց` աճապարեալ կալան զանցանս մտիցն եւ զկիրճսն ճանապարհաց, եւ արիական քաջութեամբ մարտուցեալ ընդ զորս Յուսփայ` որոյ ճարակ ետուն զբազումս ՚ի նոցանէ. եւ արկին ահ զնոքօք, մինչեւ յետս նահանջիլ զօրաց նորա, եւ առնուլ զկայ: Բայց քանզի այցելութի ւն տեառն. (ասէ Յովհաննէս կաթողիկոս ) անտես արար զնոսա. վասն անմիաբան գտանելոյ նոցա ընդ թագաւորին իւրեանց յաղագս այսորիկ չկարացեալ իսպառ զդէմ ունիլ թշնամեացն` փախեան եւ անկան յամուրս քարանձաւաց, եւ ՚ի ծործորս լերանց բարձանց :
       Յայնժամ վերստին յարձակեալ զօրացն Յուսփայ ՚ի սահմանս այնոցիկ կողմանց` կոխան ոտից իւրեանց արարին զաշխարհն Սիւնեաց. եւ զորս միանգամ գտին արտաքոյ ամուր քաղաքաց ՚ի սուր սուսերի կոտորեցին զնոսա. եւ զայլս եւս բազումս ՚ի գեր ութիւն վարեցին: Եւ այս եղեւ յաւուրս տօնի մեծի զատկին յամի տեառն. 909. եւ ՚ի թուականութեանն հայոց. յծը: Եւ յետ այսր հարուածոց կացել ոստիկանին ՚ի կողմանս յայնոսիկ զաւուրս երկոտասան` ել յաշխարհէ անտի եւ չուեաց ՚ի Դուին. եւ եհար զբանակ իւր մեծ` յեզր գետոյն Երասխայ:
       Իսկ իշխանն Գրիգոր Սիւնի զմտաւ ածեալ, թէ փախստեամբ ոչինչ կարէ վճարել եկն ընծայիւք առ Յուսուփ, եւ եղեւ նմա անձնատուր. զի կարասցէ ծառայելով նմա, եւ հարկս տալով` ՚ի խաղաղ ութեան պահել զաշխարհ իւր, եւ յգերեալսն յիւրմէ իշխանութենէ զերծուցանել: Ընդ այս կարի իմն ուրախացաւ Յուսուփ, եւ ընդ երեսս պատուեալ զԳրիգոր` պահեաց զնա առ իւր. որով եւ առաւել զօրացաւ, եւ գրգռեցաւ ընդդէմ Սմբատայ: Այլ կամելով նախ խաբէութեամբ կեղեքել զնա ինքն զՍմբատ` առաքեաց առ նա պատգամ, եւ ասէ. եթէ բոլոր զսակ ամին հատուսցես ինձ, հաստատեցից ընդ քեզ ուխտ խաղաղութեան, եւ դարձայց յաշխարհ իմ:
       Զայսպիսի պատգամս ընկալեալ արքային Սմբատայ` թէպէտ եւ ամենեւին ոչ հաւատաց բանից խոստման նորա, բայց զի մի ' տացէ իւրայոցն առիթ մեղադրութեան, իբր թէ ոչ վճարելով նորա զհարկսն` առաւել բորբոքեաց զբարկ ութիւն ոստիկանին, վաղվաղակի առաքեաց նմա վաթսուն հազար դահեկանս, ցուցեալ նմա զանձն իւր պատրաստ ՚ի կատարել զհաճոյս նորա. միայն թէ հաշտ կացցէ ընդ ինքեան եւ ընդ աշխարհին:
       դ. Իբրեւ էառ ոստիկանն զառաքեալսն ՚ի Սմբատայ, առ ժամայն մրրկատագնապ շտապմամբ ճեպեաց զզօրս իւր զկնի նորա. եւ իբրեւ զհողմ զայրագին ուռուցմամբ դիմեալ եհաս ՚ի Շիրակ գաւառ. եւ վանեալ անտի զՍմբատ` վարեաց եւ մղեաց զնա սաստ կութեամբ ՚ի հիւսիսային կողմանս մինչեւ յաշխարհն Գուգարաց եւ Վրաց: Եւ Սմբատայ անճարացեալ յոյժ` աճապարեաց եւ անկաւ յանառիկ եւ անմարտնչելի ամուրս, եւ յանմատչելի ձորս Կղարջաց գաւառին յաշխարհին Գուգարաց, եւ նստաւ անդ: Տեսեալ ոստիկանին` թէ ոչ կարէ ունիլ զՍմբատ, առաւել եւս տրտմեալ յարձակեցաւ ՚ի վերայ քաղաքաց իշխանութեան նորա. եւ իբրեւ առիւծ մռնչելով` կոխեաց եւ մանրեաց զորս միանգամ եգիտ արտաքոյ, եւ յաւեր դարձոյց զաշխարհն. եւ զայն ամառն ողջոյն շրջեալ ՚ի կողմն մի Հայաստանու ՚ի քանդումն գիւղից եւ աւանից` դարձաւ ապա ՚ի Դուին. ոչինչ կարացեալ առնել ամուր քաղաքաց` յորս փախուցեալ եւ թաքուցեալ կային հայք երկաքանչիւր կողմանց եւս: Գիտացեալ Սմբատայ զդառնալ ոստիկանին` ել եւ ինքն յաշխարհէն Գուգարաց. եւ եկեալ ՚ի քաղաք իւր յԵրազգաւորս` բնակեցաւ անդ զայն ձեռն:
       Յայնմ ժամանակի Աշոտ սպարապետ եղբօրորդի արքային առեալ զընծայս բազում` գնաց առ Յուսուփ, եւ եղեւ նմա անձնատուր, խոստացեալ կալ հաւատարիմ ՚ի ծառայ ութեան նորա. քանզի խորհէր ՚ի մտի այսուիկ գործով շնորհս գտանել առաջի նորա, եւ զիջուցանել փոքր մի զտապ սրտմ տութեան նորա յազատ ութիւն տան եւ ազգին իւրոյ: Բայց որպէս խորհէրն` ո'չ եղեւ այնպէս. քանզի տեսեալ ոստիկանին, թէ երեւելիք ՚ի հայոց առ ինքն դիմեն, առաւել զօրանայր ՚ի կատարել զկամս իւր, որով հաստատեալ էր` յինքն գրաւել համօրէն զՀայաստան:
       Զայսպիսի միտս տեսել Աշոտոյ յոստիկանն Յուսուփ, ստրջացաւ յոյժ, բայց անագան. զի ոչ կարէր եւ ոչ իսկ փախստեամբ զերծուցանել զինքն ՚ի ձեռաց նորա. եւ երկնչէր եւս թէ գուցէ յանկարծակի սպանցէ զնա, եւ կամ ՚ի շղթայս արգելցէ: Ապա հնարս ինչ չգտեալ անձին փրկութեան` հարկեցաւ բոլորովին լինել նմա ոչ միայն անձնատուր, այլեւ ձեռնտու ՚ի խորհուրդս` ՚ի բանս եւ ՚ի գործս նորա. եւ յամի իսկ եղեւ նմա առաջնորդ ՚ի կատարումն կամաց նորա. սակայն այսու եւս ոչ կարաց յանկուցանել յինքն զմիտս նորա:
       ե. Արդ` իբրեւ զայն ձմեռն ՚ի Դուին անցուցանէր ոստիկանն, ՚ի պակասիլ ռոճկաց զօրուն իւրոյ` բազում ինչս պահանջել ՚ի նախարարացն, որք ընդ նմա, եւ ՚ի Գագկայ եւ ՚ի նախարարաց նորա` սկսաւ կեղեքել զնոսա: Ունէր ընդ իւր եւ զՅովհաննէս կաթողիկոս ՚ի շղթայս պահեալ զնա ՚ի բանտի ՚ի ձեռս դահճաց. եւ ես` ասէ Յովհաննէս կաթողիկոս` կրեցի այնուհետեւ ՚ի դահճաց անտի մահահօտ իմն լուտանօք գանս եւ բանտս եւ գելարանս եւ արգելարանս ՚ի խաւարչտին տեղւոջ եւ յանձուկ վայրս. այլեւ ՚ի վիրապս եւ ՚ի վիհս խորոց ընկեցայ սաստիկ եւ դառն կոտանօք: Եւ պահապանացն սաստիկ աղաղակն եւ ճուշն դատափետ ոչ հեռացեալ հատանէր ՚ի լսելեաց իմոց յերեկորեայ մինչեւ ցառաւօտն եւ սակս այնորիկ բարձեալ էր յինէն նինջ արտեւանաց. եւ հանգիստ իրանաց իմոց:
       Ձեռն արկեալ ապա ոստիկանին ՚ի նա ինքն Յովհաննէս կաթուղիկոս պահանջէր եւ ՚ի նմանէ բազում գանձս ոսկւոյ եւ արծաթոյ: Զայս պահանջող ութիւն ոստիկանին առիթ իւր առեալ կաթուղիկոսին` խնդրեաց ՚ի նմանէ ազատութիւն. իբր զի ելեալ ՚ի բանտէ անտի կապանաց` ժողովեսցէ ինչս բազումս, եւ բերցէ նմա: Հաւանեալ ընդ այս ոստիկանին` արձակեաց զնա ոչ ՚ի կապանացն, այլ` ՚ի բանտէն, կացուցեալ ՚ի վերայ նորա պահակս` զի մի փախիցէ: Զերծեալ կաթուղիկոսին ՚ի բանտէ` ժողովեաց ըստ կարի ոսկի եւ արծաթ, եւ առաքեաց առ ոստիկանն. եւ գտեալ միջոց ժամանակի` փախեաւ ՚ի ձեռաց նորա ՚ի կողմանս Աղուանից. եւ գնաց առ մեծ իշխանն Սահակ. եւ առ թագաւորն Աղուանից` որ եւ կոչիւր Ատրներսէհ: Եւ անդ կացեալ սակաւ ժամանակս ել անտի, եւ եկն ՚ի կողմանս Գուգարաց եւ բնակեցաւ անդ:
       Իսկ ոստիկանն զձմեռն ողջոյն ոչ այլ ինչ առնէր, բայց եթէ հանապազ ՚ի խորհուրդ մտեալ ընդ Գագկայ բռնաւորի. եւ ընդ այլ նախարարս հայոց` որք ընդ նմա, խնդրէր հնարս գտանել առ ՚ի զՍմբատ ՚ի ձեռս բերելոյ, Եւ քանզի գիտակ էին նախարարք հայոց. թէ անհնար է ըմբռնել զնա, խորհեցան թոթափել ՚ի ձեռաց նորա զզօրսն. եւս եւ զայնոսիկ` զորաց կասկածէին, թէ ձեռնտու լինին նմա: Եւ զի գիտէին` թէ սեւորդիք, որք էին յՈւտի աշխարհին` արք հզօրք եւ անյաղթք` յօգ նութիւն հասանեն Սմբատայ, դաւաճանութեամբ եւ պարգեւօք որսացան զմիտս նոցա. եւ տուեալ նոցա խորհուրդ նենգ ութեան յորդորեցին զնոսա, զի ՚ի կոչել Սմբատայ յնոսա` երթիցեն առ նա. բայց ՚ի ժամ պատերազմի աղմուկ յարուցեալ մեկնեսցին ՚ի նմանէ եւ դարձցին առ ինքեանս, եւ կամ խոյս տացեն յերկիր իւրեանց:
       Իսկ վասն այլոց նախարարութեանց փոյթ ինչ ոչ կալան, զի գիտէին` թէ բաց ՚ի սակաւուց ամքին առ հասարակ անմիաբան են ընդ արքայի, եւ կան նիրհեալ յաւէտ յանզգաս տութեան մտաց քան ՚ի թմր ութեան մարմնոյ` յապակա նութիւն եւ յեղծումն աշխարհաց իւրեանց , ապա թէ ոչ` եթէ նոքա, որք չէին ընդ Գագկայ, միաբանեալ էին ընդ Սմբատայ յիրաւի վանէին եւ ջնջէին զամենայն զօր ութիւնս թշնամեաց իւրեանց. եւ զի յայսմ պակասեցան, թշնամիք նոցա վանեցին զնոսա: Իսկ Սմբատ արքայ ` որ նստեալ էր էր յԵրազգաւորս յմտաւ ածեալ` թէ փախստեամբ իւրով առաւել համարձակ ութիւն տայ Յուսուփայ եւ Գագկայ, հաստատեաց ՚ի մտի` պատահիլ նոցա մարտիւ պատերազմի. ժողովեաց ապա առ ինքն որչափ ինչ մարթ էր զզօրս ՚ի հայոց, ընդ որս եւ զսեւորդիսն, ոչ ինչ գիտելով զծածուկ միաբանութենէ նոցա ընդ Գագկայ. եւ սպասէր ժամ պատեհ գտանել պատերազմի. զնոյն խորհէին եւ առնէին եւս եւ Յուսուփ եւ Գագիկ: