Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Յաւուրս ժամանակացս այսոցիկ Աշոտ արքայորդի` եղբայր Յովհաննու թագաւորին հայոց` կեցեալ յիշխան ութեան իւրում ամս. ժթ. վախճանեցաւ. եւ տարեալ թաղեցին զնա յԱնի քաղաք. եւ մնաց նորա որդի մի չորեքտասանամեայ` Գագիկ անուն մանուկ իմաստուն եւ հզօր: Եւ յայնմ օրէ հանդարտեաց արքայն Յովհաննէս առանձինն յիշխանութեան իւրում. այլ ոչ երկարեաց կեանք նորա ՚ի նոյն. քանզի եւ նա ՚ի նմին ամի ըստ աւանդելոյ Լաստիվերացւոյն եւ Վարդանայ` փոխեցաւ յաստեացս. կացեալ ՚ի թագաւորութեան ամս. ՚ի. ոչ ունելով զորդի. եւ թաղեցաւ ՚ի գերեզմանս թագաւորացն հայոց յԱնի քաղաք առ եղբօր իւրում Աշոտոյ. տե'ս զսմանէ ՚ի ծանօթ. ծ. (1):
       ՚Ի վախճանել երկուց եղբարց Աշոտոյ եւ Յովհաննու, մնաց աշխարհն Հայոց առանց թագաւորի ամս երկուս. զի թէպէտ եւ որդի Աշոտոյ Գագիկ` էր իրաւամբ ժառանգ թագաւորութեանն, բայց քանզի նախարարք հայոց չէին միաբան ՚ի կանգնել զթագաւոր ութիւն ազգին իւրեանց ոչինչ փոյթ կալան ՚ի թագաւորեցուցանել զնա: Յայնժամ մի ոմն ՚ի նախարարաց անտի` Վեստ Սարգիս, կամ որ նոյն է ազատ Սարգիս Սիւնի` զորմէ յիշեցաք. ՚ի գլ լզ. որ եւ ՚ի մահուն Յովհաննու հոգաբարձու էր նմա, անտէր գտեալ զաշխարհս Հայոց` կողոպտեաց բազում ինչ յարքունի գանձուցն . եւ տարաւ յամուրն իւր. եւ տիրեալ բռնութեամբ բազում աւանաց աշխարհին` դարձաւ յԱնի քաղաք, եւ խորհէր ՚ի մտի թագաւորել ՚ի վերայ հայոց: Ասեն զսմանէ Սամուէլ երէց եւ Կիրակոս, թէ շինեաց զբազում բերդս եւ զեկեղեցիս եւ զվանորայս բայց թուի թէ այլ ոք իցէ լեալ այն:
       բ. Իսկ իբրեւ լուաւ կայսրն Միքայէլ զմահն Յովհաննու թագաւորին, հոգ տարաւ առնուլ զքաղաքն Անի եւ զաշխարհն իբրեւ իւր սեպհական ժառանգութիւն. զի ունէր ՚ի ձեռին զթուղթ խոստման քաղաքին . սմին իրի առաքեաց հրեշտակս ՚ի Հայս եւ խնդրեաց զքաղաքն զայն` ըստ խոստանալոյն Յովհաննու բայց հայք ոչ առին յանձն տալ զայն քաղաք ՚ի ձեռս յունաց. զի այն էր յայնժամ գլուխ քաղաքաց յաշխարհին Հայոց, եւ աթոռ թագաւորութեան, մեծաշէն, բազմագանձ մարդաշատ:
       Ապա յետ բազում հրեշտակութեանց տեսեալ Միքայէլի կայսեր, թէ չէ հնար խաղաղութեամբ առնուլ զքաղաքն զայն ՚ի ձեռաց հայոց ժողովեաց զոր բազում յոյժ. ըստ Ուռհայեցւոյն` հարիւր հազար. եւ առաքեաց յաշխարհ Հայոց: Որոց ընդ առաջ ելեալ Վեստն Սարգիս` ձեռնտու եղեւ նոցա ՚ի չարիս առանց գիտելոյ զայն հայոց: Եւ նոցա եկեալ ՚ի սահմանս Հայաստանու` սկսան աւար հարկանել զայն. եւ դառնալ, Եւ զի ոչ ոք էր` որ ընդդէմ ելանէր նոցա` եւ վանէր զնոսա. կրկին յարձակեցան նոքա, եւ երիցս եւս. եւ ՚ի չորրորդումն համարձակ դիմեալ հասին ՚ի կողմանս Շիրակ գաւառի. եւ եկեալ պաշարեցին զքաղաքն Անի: Յայնժամ շարժեալ ամենայն հայոց առ հասարակ ՚ի նախանձ վրիժու , ամքին զայրացեալք եւ բար կութեամբ լցեալք` ժողովեցան առ ծերունին Վահրամ սպարապետ Պահլաւունի ՚ի յամուրն ներքին. որոյ անուն մեծ էր յայնժամ առ յոյնս. եւ աղաչէին զնա առաջնորդել նոցա ՚ի պատերազմ ընդդէմ յունաց. ամենայնքն պատրա'ստ եմք ասեն մեռանիլ. բայց ո'չ մեռցուք ասեն, մինչեւ ոչ սպանցուք զթշնամիս մեր, որք տարապարտ եկեալ են ՚ի վերայ մեր, եւ կամին յափշտակել զաշխարհս: Տեսեալ Վահրամայ` թէ բազումք յեկելոց անտի առ ինքն անբաւական են պատերազմելոյ ընդդէմ ահաւոր զօրուեն յունաց, ընտրեաց ՚ի նոցանէ երեսուն հազար հետեւակս, եւ քսան հազար հեծեալս. եւ անցեալ նոքօք ընդ դուռն` որ կոչիւր Ծաղկոցի, յերիս գունդս բաժանեաց զնոսա:
       Եւ մինչդեռ զօրքն յունաց ՚ի պատրաստ ութիւն բաբանաց եւ մանդղիոնից զբաղեալ էին` առ ՚ի կարգելոյ զմարտ պատերազմի ընդդէմ քաղաքին, զօրքն հայոց յանակնկալ եւ յեղակարծումն ժամու յանկարծակի հասեալ ՚ի վերայ նոցա. եւ զայնքան բազմութիւն սպայակոյտ զօրացն շարժեալ իբրեւ զխռովիւս անապատի ցիրեւցան արարին զնոսա. եւ ընդ կրունկն դարձուցեալ կոտորեցին անողորմ ՚ի բերան սրոյ. մինչեւ յո րդութեան արեանց նոցա իբրեւ զհեղեղ ջուրց հոսիլ յԱխուրեանն գետ. որով եւ ջուրք գետոյն կարմրացեալ իբրեւ արիւն ընթանային: Իսկ որք ՚ի փախուստ դառնալ աճապարէին, ՚ի ձայնէ աղաղակի զօրացն հայոց յիմարեալք եւ ապշեալք, զշաւիղս ընթացից իւրեանց ոչ տեսանելով` ՚ի ձեռս սրոյ մատնել լինէին. եւ ոմանք ցնորեալ վաղիւք ՚ի գետ անդր զեղեալ խեղդէին: Եւ այնպիսի ահեղ կազմութիւնք պատրաստութեանց նոցա յայսպիսի աղէտ տարակուսի խոնարհէին. եւ ապա առ հասարակ աղաղակ բարձել աղաչէին զհայս դադարիլ ՚ի մոլի հարուածոց անտի: Յայնժամ ընդ մէջ անցեալ մեծին Վահրամայ` ողոքէր զզօրս հայոց. մինչեւ հազիւ ուրեմն հաւանեցուցանէր զնոսա նահանջել զսուսերս իւրեանց ՚ի յունաց. որով զերծեալ մնացելոց զօրացն` փախստեայ անկանէին յաշխարհ իւրեանց:
       գ . Իսկ Սարգիս` որ ձեռնտու լեալ էր զօրացն յունաց, ՚ի յարձակիլ հայոց ՚ի վերայ նոցա` երկու հեծելովք ճողոպրեալ այլուր` դարձաւ անտի յանի` իբր անմեղ գոլով եւ անծանօթ եղելոցն: Եւ յորժամ խորհէին յոյնք վրէժ առնուլ ՚ի հայոց գրգռութեամբ Սարգսի, անկաւ ՚ի նոյն աւուրս շփոթ ՚ի մէջ նոցա` յապստամբիլ ոմանց ՚ի Միքայէլ կայսերէ. ընդ որս էր եւ Գրիգոր պատրիկ Տարոնեցի` որդի Աշոտոյ եւ թոռն Գրիգորի. որ եւ ձերբակալ եղեալ ընդ այլս ` պատուհասեցաւ: Եւ իբրեւ մեռաւ կայսրն, յաջորդեաց Միքայէլ հինգերորդ` Կալափատ. որ յետ հինգ ամսոց անկաւ յաթոռոյն եւ զրկեցաւ յաչաց. եւ նստաւ ՚ի տեղի նորա Կոստանդին Մոնոմախոս:
       Այլ մինչդեռ զհետ էր Սարգիս հնարից խորամանկութեան, Դաւիթ Անհողին Բագրատունի` արքայ Աղուանից գրգռեալ ՚ի յունաց, եւ անտէրունչ տեսեալ զաշխարհն, էառ զզօրս իւր, եւ արշաւեաց ասպատակաւ ՚ի գաւառն Շիրակայ. եւ յաւարի էառ զբազում տեղիս, ո'չ վասն զյոյնս հաճելոյ, այլ զի կամէր ահացուցանել զամենայն հայս, զի թերեւս նուաճեսցին ընդ ձեռամբ իւրով, եւ յանձն առցեն տիրել եւ թագաւորել նաեւ ՚ի վերայ իւրեանց: Զայն իբրեւ ետես ծերունին Վահրամ սպարապետ հայոց, ել սակաւ գնդաւ ընդդէմ Դաւթի, եւ դարձոյց զնա ամօթով յետս. եւ յետ կրկին անգամ վանելոյ զնա Վահրամայ` ապա ամոքական պատգամօք եւ ընծայիւք հաճեցոյց զերեսս նորա` հանդարտիլ ՚ի տեղւոջ իւրում:
       Իսկ ՚ի դադարիլ Դաւթի Անհողինի` միւսանգամ գլուխ ամբարձ Վեստն Սարգիս Սիւնի. եւ որսացեալ զմիտս բազմաց ՚ի բնակչացն Անւոյ` բռնացաւ թագաւորել անդ ՚ի վերայ հայոց: Բայց Վահրամ սպարապետ Պահլաւունի, եւ ազգակիցք նորա եւ եղբօրորդիք` ամքին իբրեւ երեսուն ազատք ո'չ միաբանեցան ՚ի խորհուրդս նորա. ընդ որս էր եւ Գրիգոր Մագիստրոս որդի Վասակայ եղբօր նորին Վահրամայ: Պատգամաւորեալ ապա սոցա առ միմեանս, եւ յորդորեալ զայլ եւս ազատս հայոց` ժողովեցան իբր ՚ի ծածուկ առ Պետրոս կաթողիկոս, եւ արարին խորհուրդ` կացուցանել թագաւոր հայոց զԳագիկ որդի Աշոտոյ եղբօր արքային Յովհաննու վախճանելոյ, որ յայնժամ էր վեշտասան կամ եօթանասուն ամաց, եւ էր փախուցեալ յերեսաց Սարգսի. զսա հնարիւք իմն մուծեալ յԱնի քաղաք` ածին թագաւոր ՚ի վերայ ազգին. յամի տեառն. 1042. եւ ՚ի թուին հայոց նղա:
       Այս Գագիկ թագաւոր անդստին ՚ի տասներորդ ամէ հասակի իւրոյ սկսաւ կրթիլ յուսումն գիտութեանց. եւ վարժեցաւ առ մեծի վարդապետի միում յիմաստս հելլենացւոց եւ աստուածային գրոց. եւ սնաւ ՚ի վարս բարեպաշտութեան. եւ էր ինքն գեղեցիկ եւ վայելչահասակ. եւ ընդ բնաձիր խառնուածոյն վեհանձն. եւ ընդ ուժոյ արութեան հզօր. եւ ընդ կառավարութեանն յաջող զգաստ եւ խոհական. եւ ընդ գնացից վարուցն առաքինի: Եւ եթէ միաբան ընդ իւր ունէր սա զնախարարս հայոց, լինէր իբրեւ զմի ՚ի նախնի քաջազանց. եւ ընդարձակէր յոյժ զտր ութիւն իւր, եւ զօրանայր առաւել քան զՏիգրան. եւ տիրէր համայն թագաւորութեանց Ասիոյ. շարժէր եւ զթագաւորութիւնն Յունաց յաթոռոյ. բայց քանզի ամփոփեալ էր ձեռն ամենակալին ՚ի հաստատելոյ զտէր ութիւն ազգին, փոխանակ այսպիսի բարեմասնութեանց ձախողակի երեւեցան ելք իրացն. եւ կորեաւ հանդերձ թագաւո րութեամբ իւրով. որպէս եւ տեսցի ՚ի կարգի պատմութեանս:
       Իբրեւ ետես Վեստն Սարգիս, թէ թագաւորեցուցին զԳագիկ ՚ի վերայ հայոց ՚ի քաղաքի անդ ՚ի յԱնի, երկեաւ յոյժ. եւ ժողովեալ զհամախոհս եւ զնիզակակիցս իւր ` եմուտ ՚ի ներքնաբերդն Անւոյ, եւ ամրացաւ անդ: Զայն իմացեալ Գագկայ արքայի գնաց առ նա միայնակ աներկիւղ. եւ ընդ իմաս տութեան իւրում` ողոքական բանիւք հաւանեցոյց զմիտս նորա մեկնիլ յամրոցէ անտի. եւ նա ելեալ գնաց ՚ի բերդաքաղաքն` որ կոչիւր Սուրմառի. բայց ոչ դարձոյց զամուրսն, զորս յափշտակեալ էր յառաջն. այլ` խորհուրդ վատ եդեալ ՚ի մտի` կամէր տալ զայնս յունաց, եւ ապաւինիլ, եւ ապաւինիլ առ նոսա, եւ շարժել զնոսա ՚ի վերայ հայոց, եւ ինքն սկսաւ ասպատակ սփռել յայլեւ այլ տեղիս, եւ աւար հարկանել զաշխարհն Հայոց:
       Տեսեալ Գագկայ` թէ ոչ դադարի Սարգիս ՚ի չարութենէ, այլ` հանապազ բորբոքէ զնոյն, ժողովեալ առ ինքն սակաւ արս կորովիս ` դիմեաց ՚ի վերայ նորա. եւ քաջութեամբ մտեալ ՚ի մէջ բանակի նորա` կալաւ եւ կապեաց զնա. եւ առեալ տարաւ յԱնի քաղաք, եւ եդ ՚ի բանտի: Եւ ապա խնայեալ ՚ի նա` յետ աւուրց ինչ ընդ սադրելոյ ոմանց արձակեաց զնա խաղաղութեամբ. եւ պատրեալ ՚ի կեղծաւորեալ խոնարհութենէ նորա` արար զնա իւր խորհրդակից եւ բարեկամ, եւ ոչ գիտաց. թէ նա է լինելոց պատճառ իւրոյ կորստեան: Եւ յետ այսորիկ սկսաւ Գագիկ շրջիլ յամենայն տեղիս տ էրութեան իւրոյ, եւ նուաճեալ զստահակսն, եւ զանհաւանսն ածել ՚ի հնազանդութիւն. եւ տիրել գաւառաց եւ քաղաքաց, զորս յափշտակեալ էին յոյնք ՚ի հայոց ձեռնտուութեամբն Սարգսի:
       դ. Մինչդեռ Գագիկ թագաւոր յայսպիսի գործս զբաղեալ էր, ազգք սկիւթացւոց` որք էին յարեւելս հարաւային կողմանց առ սահմանօք Թուրքաստանի, անհամար բազմութեամբ հորդան տուեալ եւ անցել ընդ երկրին Մարաց` հասին յաշխարհս Հայոց մինչեւ ՚ի Նիգ գաւառ. եւ բանակ հարեալ նստան առ Հուրաստան գետով մերձ ՚ի մեծ բերդն Բջնի, ուր նստէր Գրիգորի Մագիստրոս: Զայն տեսեալ Գագկայ արքայի` ժողովեաց զայլ եւս զօրս, եւ առեալ ընդ իւր զնա ինքն զԳրիգոր Մագիստրոս զտէրն Բջնոյ` խաղաց ՚ի վերայ սկիւթացւոց. եւ եկել մօտ ՚ի Հուրաստան գետ, եհար զբանակ իւր յայսկոյս գետոյն: Եւ յերկրորդում աւուր ՚ի դարանի եդեալ վեց հազար դարձաւ ընդ կրունկն տասն հազար արամբք, որպէս թէ փախչիցի յերեսաց թշնամեացն:
       Իբրեւ տեսին այլազգիքն, եթէ Գագտկ դարձաւ յետս, աճապարեալ անցին ընդ գետն , եւ դիմեցին զկնի նորա: Եւ ՚ի հեռանալ նոցա ՚ի գետոյ անտի` զհետ եղեն նոցա դարանամուտքն հայոց. եւ հատեալ ընդ այլ կողմն զճանապարհ նոցա` յանկարծակի հոսեալ հեղան ՚ի վերայ նոցա. եւ հարին զնոսա չարաչար: Յայնժամ ընդ կրունկն դարձեալ եւ Գագկայ` յերկոցունց կողմանց սկսան կոտորեալ զնոսա. եւ առաջի արկեալ վարեցին սաստութեամբ մինչեւ ՚ի գետն. եւ անդէն իսկ զբազումս ՚ի նոցանէ գետակուր կորուսին, եւ զայլ եւս բազումս շնչասպառ կիսամեռ թողին. եւ զյոլովս յիշխանաց նոցա ձերբակալ արարեալ` ՚ի գեր ութիւն վարեցին. եւ զմնացեալսն արարին փախստական: Եւ թէպէտ` ՚ի հայոց եւս կոտորեցան, բայց սակաւք. իսկ կոտորած թշնամեցան առաւել եղեւ յոյժ: Ժողովեալ ապա Գագկայ զաւար անկելոցն, եւ թողեալ զմարմինս իւրոցն, դարձաւ յաղ թութեամբ մեծաւ յԱնի քաղաք:
       ե. Իսկ փախստեայ զօրքն թշնամեաց դիմեալք յաշխարհն Կորճէից` անկան ՚ի գաւառն Հերայ. զի բազումք ՚ի նոցանէ յայնմ գաւառէ էին, ՚ի Հեր եւ ՚ի Սաղամաստ քաղաքաց այնր գաւառի: Եւ յետ դադարելոյ նոցա անդ զաւուրս ինչ` ելին անտի, եւ խաղացին ՚ի Վասպուրական աշխարհ. եւ ասպատակութեամբ սփռեցան ՚ի Թոռեւան կամ ՚ի Թոռունաւան գաւառ, որում իշխէր այր ոմն զօրաւոր, որ կոչիւր Առիւծ Խաչիկ Խուլ` յազգէ Արծրունեաց` ընդ տէրութեամբ յունաց. ընդ որում այն ընդ նոցա իշխանութեամբ էր յայնժամ. որպէս գրեցաք ՚ի վերոյ:
       ՚Ի յասպատակել անդ թշնամեացն` Խաչիկ իշխանն ո'չ էր ՚ի գաւառն Թոռեւան, այլ` հանդերձ կրտսեր որդւովն, որ էր հնգետասանամեայ, եւ կոչիւր Իշխանիկ, գնացեալ էր յայլ տեղի. եւ այլ երկու որդիք նորա Հասան եւ Ճնճղուկ գնացեալ էին զօրօք ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի գործ իրիք ծառայ ութեան կայսերն: Եւ եղեւ իբրեւ լուաւ Խաչիկ զոտնակոխ լինել իւրոյ գաւառին յասպատակաց անտի, յանհնարին տարակոյս տրտմ ութեան պաշարեցաւ. զի ինքն ծերացեալ էր, նաեւ ոչ զօրս ՚ի ձեռին: Այլ դկարացեալ հանդուրժել` էառ ընդ իւր արս եօթանասուն, եւ թողեալ զորդի իւր զԻշխանիկ ՚ի տան` ուր էրն, յարուցեալ գնաց ՚ի գաւառ իւր. եւ զայրագինս դիմեալ ՚ի վերայ թշնամեացն իբրեւ երիտասարդ, բազում արեան ճապաղիս եհեղ զնոքոք. մինչեւ ՚ի զարմացումն ածել զնոսա յոյժ :
       Մինչդեռ նա յայսպիսի մարտս արիանայր, Իշխանիկ որդի նորա ըստ բարուցն աշխոյժ ութեան ոչ կարացեալ ժուժել ՚ի տան անդ` ել անտի երկու ծառայիւք. եւ հապճէպ արշաւանօք եկն ՚ի տեղի պատերազմին: Յորժամ ետես Խաչիկ զդիմել որդւոյ իւրոյ անդր, յոգւոց եհան, եւ շուարեցաւ. քանզի վտանգ մեծ էր նմա. զի դեռեւս չէր մտեալ նորա ՚ի մեծ պատերազմ. բայց նա ուժգին սաստ կութեամբ իբրեւ զկորիւն առիւծու յարձակեալ ՚ի խումբս թշնամեացն` բաղխեցաւ ընդ նոսա. եւ նոցա ՚ի մէջ առեալ հարին եւ սպանին զնա: Զայն իբրեւ ետես Խաչիկ հայր նորա, յիմարացաւ եւ գալարեցաւ եւ թմրեցաւ ՚ի կսկծանաց սրտի իւրոյ. անկաւ եւ սուրն ՚ի ձեռաց նորա. եւ ՚ի նմին պահու դիմեալ թշնամեացն ՚ի վերայ նորա` չարաչար հարին եւ սպանին զնա. եւ մնացեալքն եղեն փախստականք. եւ թշնամիքն յաւարի առեալ զգաւառ նորա` գնացին յաշխարհ իւրեանց: Յորժամ եհաս լուր այսր գործոյ յականջս Հասանայ եւ Ճնճղկայ` երկուց որդւոցն Խաչկայ, հրաման առեալ նոցա ՚ի կայսերէ փութանակի չու արարին եւ հասին հինգ հազար արամբք` ՚ի հայոց եւ ՚ի յունաց` յերկիր իւրեանց ՚ի գաւառն Թոռեւան. եւ սուգ առին ՚ի վերայ հօր եւ եղբօր իւրեանց: Եւ ապա դիմեալ ՚ի գաւառն Հեր ՚ի վերայ թշնամեաց` յաւեր դարձուցին զբազում տեղիս: Գումարեցան յայնժամ եւ ելին ընդդէմ նոցա զօրք Հերայ եւ Սաղամաստայ` թուով հնգետասան հազար. եւ եկեալ բանակեցան ՚ի դաշտի ուրեք: Հասին անդր եւ Հասան եւ Ճնճղուկ հանդերձ գնդաւ իւրեանց: Եւ ՚ի ճակատիլ ընդդէմ միմեանց ` ձայն ետ Հասան ՚ի բանակն այլազգեաց, եւ ասէ. եթէ կամիք խաղաղութեամբ վճարել. տուք ՚ի ձեռս իմ զայրն զայն` որ սպան զհայր մեր: Աղաղակեաց եւ Ճնճղուկ եղբայր նորա, եւ ասէ. տո'ւք եւ ՚ի ձեռս իմ զայրն զայն` որ սպան զԻշխանիկ զեղբայր մեր:
       Ելին յայնժամ երկու արք զօրաւորք ՚ի գնդէ անտի թշնամեաց, եւ յառաջ մատուցեալ խրոխտալով ասեն. ահա մեք եմք` որք սպանաք զհայր ձեր եւ զեղբայր. թէ կամիք ` ելէ'ք եւ դուք առ մեզ` զի եւ զձեզ յուղարկեսցուք առ նոսա: Եւ ասէ մինն. աւադիկ երիվար հօր ձերոյ եւ վառ նշանակ նորա եւ սուսեր, զորս ժառանգեցի. եւ միւսն ասէ. ահա սպիտակ ձի եղբօր ձերոյ եւ ամենայն կազմած զարդու նորա ՚ի ձեռս իմ. զի ես հարի զնա բազկաւ իմով: Զայն իբրեւ լուան եւ տեսին երկոքին եղբարքն Հասան եւ Ճնճղուկ, դառնացան յանձինս իւրեանց. եւ իբր թէ առիւծացեալ յարձակեցան ՚ի վերայ երկուց արանցն . եւ միջակտուր տապաստ արկեալ զնոսա` յառաջ անցին հանդերձ արամբք իւրեանց, եւ մխեցան ՚ի մէջ բանակի թշնամեացն. հարին եւ կոտորեցին՚ի նոցանէ ոգիս երեք հազար. եւ զմնացեալսն ՚ի փախուստ դարձուցեալ` դարձան ՚ի տեղի իւրեանց բազում աւարաւ : Եւ յետ ժամանակաց իբրեւ մեռաւ սոյն այս Հասան, որդի սորա Ապլխարիպ գնացեալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս` պատուեցաւ ՚ի կայսերէ. եւ էառ զիշխանութիւն Տարսոն քաղաքի եւ ամենայն գաւառաց նորա յաշխարհին Կիւլիկիոյ, որոյ սահմանն այժմ Խարամանիա ասի: