Գրէ
Կլեմէս.
հատ.
բ.
՚ի
յառաջաբ.
եւ
յերես.
131.
քաղելով
յանծանօթ
պատմագրէ
ումեքէ
մակաբերութեամբ
իմն,
թէ
Սահակ
կաթողիկոս
հայոց
գնաց
հանդերձ
եպիսկոպոսօք
իւրովք
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
հրամանաւ
կայսերն
Յուստինիանոսի
Փոքու,
որ
նստաւ
յամի
տեառն.
685.
եւ
անդ
քնն
ութիւն
արարեալ
՚ի
վերայ
բանից
հաւատոյ`
ձեռագրով
ընկալաւ
զդաւան
ութիւն
յունաց:
Իսկ
թէ
զիա'րդ
լեալ
իցէ
այս,
չունիմք
մեք
ուստէք
հաստատել:
Այլ
սակայն
գիտելի
արժան
է,
զի
Ասողիկ.
բ.
2.
՚ի
պատմելն
զգալստենէ
սորին
Յուստինիանոսի
կայսեր
՚ի
Հայս`
յաւելու
գրել
եւ
զայսպիսի
ինչ.
Զոմանս
յիշխանացն
ընդ
իւր
առեալ
(կայսեր`
յաշխարհէն
Հայոց
).
եւ
զոմանց
որդիսն
պատանդ
խնդրեալ.
ընդ
որս
եւ
զկաթուղիկոսն
հայոց
զՍահակ
հանդերձ
հինգ
եպիսկոպոսօք
արգելեալ
առ
ինքն.
եւ
զոմանս
յիշխանացն
արքունատուր
պատարագօք
պատուեալ`
կացոյց
իշխանս
աշխարհացն…
եւ
ինքն
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
դարձաւ:
Յայս
բան
հայեցել`
մարթ
է
ասել,
թէ
գուցէ
կայսրն
ընդ
իւր
տարեալ
իցէ
յայնժամ
զՍահակ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
՚ի
գումարիլ
առանձին
ժողովոյ,
զոր
յիշեցաք
՚ի
պատմ.
երես.
370.
անդ
գտեալ
իցէ
Սահակ:
Բայց
եւ
զայս
դնել
չէ
կարելի.
զի
ստոյգ
եմք`
թէ
այն
ժողով
գումարեցաւ
յամի
տեառն
իբր.
685.
իսկ
գալուստ
Յուստինիանոսի
՚ի
Հայս`
եղեւ
անտարակոյս
յամի
տեառն.
իբր.
690.
հինգ
ամօք
զկնի:
Աստանօր
Տաթեւացին
այլ
իմն
նորալուր
ժողով
պատմէ
լեալ
յաւուրս
Սահակայ
եւ
Յուստինիանոսի.
թ.
8.
երես.
544.
՚Ի
Կարին
ասէ
ժողով
եպիսկոպոսաց
յունաց,
հռոմոց,
եւ
հայոց
եւ
վրաց
եւ
աղուանից.
եւ
Սահակ
կաթողիկոս
գնաց
անդ.
եւ
նզովեցին
զաղանդն
Մարկիանու
եւ
զԱրտեմոնի,
(յաւելու
ասել
`)
եւ
զտումարն
Լեւոնի:
յորմէ
առեալ
է
եւ
Ջահկեցին
յերես.
322:
Զայս
անճոռնի
ժողովոյ
պատմութիւն
ընդարձակ
բանիւ
եւ
խառն
ոճով
մուծեալ
են
ոմանք
՚ի
նոր
օրինակս
ինչ
կանոնագրոց.
՚ի
գլ.
լը.
՚ի
վերջն.
ուր
եւ
գրի
այսպէս.
Կանոնք
սուրբ
ժողովոյն
Թէոդուպօլսի,
որ
այժմ
կոչի
Կարնոյ
քաղաք:
Սուրբ
եւ
աստուածասէր
ժողովոյն`
որ
ժողովեցան
յամենայն
քաղաքաց
եւ
յաշխարհաց
Յունաց
եւ
՚ի
Հռովմայ,
՚ի
Հայոց
եւ
՚ի
Վրաց
եւ
յԱղուանից,
եւ
մեծին
հրամանաւ
թագաւորին
Յուստինեայ,
հանդերձ
կաթուղիկոսաւն
հայոց
Սահակաւ…
նզովել
զամենայն
հերձուածօղսն
զառաջինս.
նախ
առաջին`
զաղանդն
Մարկիոնեայ,
եւ
զաղանդն
զԱրտեմոնի,
եւ
զաղանդն
Մանիքեցոյն,
եւ
զաղանդն
Պօղոսի
Սամոստացւոյն,
եւ
զաղանդն
Արիոսի,
եւ
զաղանդն
Մակեդոնի,
եւ
զտումարն
Լեւոնի,
եւ
զամենայն
հերձուածօղսն`
որ
արտաքոյ
սրբոց
առաքելոցն
քարոզ
ութեան
եւ
սուրբ
ժողովոյն
են
ասացեալ,
եւ
արտաքս
ընկենուլ
եկեղեցւոյ,
եւ
օտար
համարիլ.
ընդ
այնպիսեացն
մի
'
հաղորդիլ.
այլեւ
թագաւորական
հրամանաւն
յաքսորս
բնակեսցի
այնպիսին
մինչեւ
ցօր
մահուն.
եւ
ինչ
որ
պէտք
էին`
եդին
՚ի
լր
ութիւն
սուրբ
եկեղեցւոյ
եւ
՚ի
կանոնս
զգուշաւորս:
Եւ
ապա
ասի`
թէ
հաստատեցաւ
յայս
ժողով,
զի
ծնունդ
եւ
յայտն
ութիւն
մի
'
լիցի
՚ի
դեկտեմբերի.
իե.
այլ`
՚ի
յունվարի.
զ:
Նոյնպէս
եւ
տեառն
ընդառաջն
լիցի
՚ի
փետրվարի.
ժդ:
Հաց
խորհրդոյն
մի
'
լիցի
խմորուն,
եւ
մի
'
արկցի
ջուր
՚ի
բաժակն.
եւ
այլ
եւս
բանք:
Այս
ժողով
յայտնապէս
եղջերուաքաղ
իմն
է,
եւ
ստութեամբ
ստեղծեալ
՚ի
հակառակասիրէ
ումեմնէ
եւ
մուծել
՚ի
գիրս.
եւ
ստ
ութիւն
դորա
ակն
յայտնի
տեսանի
յայդոցիկ
կանոնաց.
զի
եթէ
արդարեւ
այդ
հրամանաւ
կայսեր
Յուստիանեայ`
յեպիսկոպոսաց
գումարելոյ
՚ի
Յունաց
եւ
յայլոց
ազգաց,
զիա՞րդ
մարթ
էր
նոցա
կանոն
սահմանել
ընդդէմ
իւրեանց
յայտնի
ծիսից,
թէ
հացն
մի
'
լիցի
խմորուն,
ջուր
մի
'
դիցի
՚ի
բաժակն,
ծնունդն
մի
'
տօնեսցի
՚ի
դեկտ.
իե:
Եւ
դարձեալ`
զիա՞րդ
մարթ
էր
նոցա
հաւանութեամբ
Յուստինիանոսի
նզովել
զտումար
սրբոյն
Լեւոնի,
զոր
միշտ
ընկալան
եւ
հաստատեցին
իբրեւ
անմոլար
կանոն
հաւատոյ:
Այլ
որպէս
ինձ
թուի,
որովհետեւ
յաւուրս
սորին
Յուստինիանոսի
բանք
եղեն
՚ի
մէջ
յունաց
նաեւ
՚ի
վերայ
ծիսից
հայոց
՚ի
տրուղեան
ժողովն,
եւ
յոյնք
սահմանեցին`
զի
հայք
համաձայնեսցին
ինքեանց,
ընդ
հակառակն
ստեղծեալ
են
եւ
ոմանք
ստութեամբ
՚ի
միւս
կողմանէ
զայլ
ժողով,
ասելով`
թէ
յոյնք
ժողով
արարեալ
սահմանեցին,
զի
հայոց
ծէսքն
պահեսցին
նաեւ
՚ի
յունաց
եւ
՚ի
հռովմայեցւոց:
Տեսանե՞ս,
թէ
զիա'րդ
յերկաքանչիւր
կողմանց
այսպիսի
ստապատիր
բանիւք
որոգայթ
դնին
առաջի
պարզամտաց.
որք
ոչ
գիտելով
որոշել`
այսպիսեացս
հաւատան.
եւ
հաւատալով`
զօտար
ազգս
արհամարհեն
իբրեւ
ոչ
պահօղս
կանոնաց.
յոյր
սակս
իսկ
եւ
մեք
յիշեցաք
զայս
աստ`
զի
զգուշասցին
ընթերցօղք:
Այլ
արժա'ն
է
ծանուցանել
աստանօր
եւ
զայս.
զի
ընդ
որում
պատմի
՚ի
հաւաքմունս
ժողովոց.
հատ.
ժբ.
երես.
188.
եւ
189.
զկնի
երկիցս
անկանելոյ
այսր
Յուստինիանոսի
յաթոռոյ`
Փիլիպպիկոս
Բարդեան`
որդի
Նիկեփոռայ
Պերգամոնացւոյ
յաջորդեալ
՚ի
կայսերութեան,
արար
առանձինն
չարաժողով
ինչ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
հերքեաց
զվեցերորդ
ընդհանուր
սուրբ
ժողովն.
եւ
յառաջ
քան
զայն
ընկեցեալ
զԿիւրոս
պատրիարգ
Կոստանդինուպօլսոյ`
աքսորեաց
՚ի
վանս
Քոռայ.
արար
եւ
զայլ
անկարգութիւնս:
Երեւի
թէ
զգործս
սորա
խառնեալ
իցեն
ոմանք,
եւ
այլով
օրինակաւ
ընծայեալ
Յուստինիանոսի.
եւ
զի
յոմանց
աւանդի`
թէ
այս
Փիլիպպիկոս
հայ
էր
ազգաւ,
նմին
իրի
վստահացեալ
են
դնել`
թէ
նա
հաստատեաց
կանոնագրութեամբ
պահել
ամենեցուն
զծէսս
հայոց:
Բայց
եւ
այն
է
տարակուսելի`
այսինքն
թէ
նա
հայ
իցէ
ազգաւ .
զի
որպէս
երեւի`
որք
հայ
կոչեն
զնա,
շփոթեն
զբառս
Բերղամինիոս`
որ
է
Պերգամոնացի,
ընդ
բառիս
Բերսարմենիոս`
որ
է
Պարսկահայ:
Դարձեալ`
կայ
եւ
այլ
շփոթ
իմն
աւանդ
ութիւն
յանծանօթ
գիրս
ինչ
հայոց,
իբր
թէ
յաւուրս
առաջնոյն
Յուստինիանոսի
մեծի
լեալ
իցէ
հակառակ
ութիւն
՚ի
վերայ
տօնից.
եւ
մասնաւորապէս
սքանչելիք
գործեալ
իցեն
յԵրուսաղէմ
յաւուր
տօնի
տեառն
ընդ
առաջի`
՚ի
նշանակ
ուղղ
ութեան
ծիսի
այնոցիկ`
որք
ոչ
առնեն
ընդ
յունաց.
եւ
զայսպիսի
հրաշս
իբր
ականատես
գրեալ
իցէ
յԵրուսաղէմ
՚ի
Հայս
Գրիգոր
սարկաւագապետ
Արծրունի:
Այլ
սոքին
եւ
որ
նմանք
են
սոցին`
սնոտի
բանք
տղայականք
են.
զորովք
չէ
'
արժան
մեզ
դեգերիլ.
մանաւանդ
զի
եւ
այլուր
յայլոց
սոցին
ներհակ
աւանդին:
