ա.
Ծանուցեալ
Կոստանդեայ
Մոնոմախոսի
կայսեր
՚ի
ձեռն
ազդարարութեան
Վեստ
Սարգսի`
թէ
նախարարք
հայոց
չեն
միաբան
ընդ
թագաւորին
իւրեանց
Գագկայ,
այլ`
թշնամացեալ
ընդ
նմա,
դիպօղ
ժամ
համարեցաւ
կատարել
զկամս
իւր.
եւ
փոքու
աշխատանօք
առնուլ
զԱնի
՚ի
ձեռաց
Գագկայ:
Յղեաց
պատգամ
առ
Սարգիս`
ընդ
նմին
եւ
առ
ոմանս`
՚ի
նախարարաց
հայոց`
գաղտ
՚ի
Գագկայ.
եւ
խոստացաւ
նոցա
բազում
ինչ`
որսալ
հնարիւք
զմիտս
արքայի,
եւ
հաւանեցուցանել
զնա`
տալ
զանի
՚ի
յոյնս:
Եւ
նոցա
՚ի
մի
խորհուրդ
վա
տութեան
միաբանեալ`
հաստատեցին
բանս
՚ի
մէջ
իւրեանց`
մատնել
ո'չ
միայն
զանի,
այլեւ
զնա
ինքն
զԳագիկ
արքայ
հանդերձ
աշխարհաւն
՚ի
ձեռս
յունաց,
պատրեալք
յընդունայն
եւ
՚ի
ստուերաշուք
խոստմանցն
կայսեր:
Գրեցին
ապա
թուղթ
առ
կայսրն
Մոնոմախոս,
եւ
ասեն.
կոչեա
'
առ
քեզ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
զԳագիկ
արքայ`
սիրոյ
եւ
հաշ
տութեան
աղագաւ.
եւ
արգե'լ
զնա
այդր.
եւ
առցես
՚ի
նմանէ
զքաղաքն
Անի`
որպէս
եւ
հաճեսցիս.
եւ
մեք
պատրաստ
եմք
ծառայել
քեզ
յամենայնի:
Զայն
իբրեւ
լուաւ
Մոնոմախոս
կայսր,
ուրախ
եղեւ
յոյժ.
եւ
խորհեցաւ`
ոչ
միայն
զԱնի
քաղաք,
այլեւ
զհամօրէն
Հայաստան
յինքն
գրաւել,
եւ
զթագաւորութիւնն
Հայոց
բառնալ
իսպառ:
Ապա
գրեալ
թուղթ
սիրոյ
առ
Գագիկ`
յորդորեաց
զնա
գալ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս:
Բայց
նա
ոչ
էառ
յանձն
գնալ`
կասկածեալ
՚ի
նմանէ`
թէ
գուցէ
վրէժս
խնդրեսցէ
վասն
հարուածոցն,
որով
եհար
չարաչար
զզօրս
յունաց:
Կրկին
եւս
գրեաց
առ
նա
կայսրն
հանդերձ
երդմամբ`
երաշխաւոր
կացուցեալ
զաւետարանն
սուրբ
եւ
զխաչն
կենարար.
եւ
խոստանայր
նմա
դարձուցանել
առ
նա
զնամակ
Անւոյ
քաղաքին,
եւ
հաստատել
խաղաղ
ութիւն
մշտնջենաւոր:
Այլ
Գագիկ
այսու
երդմամբ
առաւել
կասկածել`
հաստատեաց
՚ի
մտի
չերթալ
բնաւ
անդր.
մանաւանդ
զի
եւ
սպարապետն
Վահրամ
Պահլաւունի,
եւ
բազումք
՚ի
նոցանէ`
որք
թագաւորեցուցինն
զնա,
եւ
չէին
թշնամացեալ
ընդ
նա,
յորդորէին
զնա
՚ի
ծածուկ`
մի
'
գնալ:
Իսկ
այլ
նախարարք
հայոց,
մանաւանդ
նենգամիտ
Սարգիս`
նենգութեամբ
եւ
դաւաճանութեամբ
սկսան
ստիպել
զնա,
զի
գնասցէ.
գուցէ
յոչ
երթալ
քո
ասեն
առ
կայսրն
յուզեսցին
՚ի
միջի
խռովութիւնք
եւ
չարիք
ընդ
մեզ
եւ
ընդ
նա.
եւ
մեք
ոչ
կամիմք
եւ
ոչ
կարեմք
տալ
պատերազմ
ընդ
նմա.
իսկ
եթէ
կասկածիս
ինչ,
մեք
պատրաստ
եմք
պաշտպանել
զքեզ
եւ
զաշխարհ
քոյ:
Եւ
յոչ
հաւանիլ
նորա
տակաւին`
երդուան
նմա:
Եւ
ապա
կոչեալ
զայլ
եւս
նախարարս,
եւս
եւ
զՊետրոս
կաթուղիկոս`
կացուցին
զնա
վկայ
՚ի
միջի.
եւ
արարին
վերստին
երդմունս
սաստիկս
եւ
ահագինս
յեկեղեցւոջ
առաջի
սրբոյ
պատարագին.
եւ
ընդ
աւանդելոյ
Ուռհայեցւոյն`
արեամբն
Քրիստոսի
գրեցին
զգիր
երդմանն
երկդիմի
բանիւք,
եւ
յանձնեցին
զայն
թուղթ
՚ի
ձեռս
կաթուղիկոսին:
Յայսպիսի
գործ
նոցա
վստահացեալ
Գագկայ`
յանձն
արար
զքաղաքն
՚ի
հաւատարմութիւն
Պետրոսի
կաթողիկոսին.
եւ
եդ
եւս
յատուկ
վերակացու
քաղաքին
զապիրատ
ոմն
իւր
սիրելի
հանդերձ
զօրօք
հայոց,
եւ
կացոյց
խնամակալ
տան
իւրում
զչարն
Սարգիս.
էառ
ընդ
ինքեան
եւ
զհաւատարիմս
իւր,
եւ
քանի
մի
զօրս.
եւ
՚ի
չու
անկեալ
եկն
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
՚ի
չորրորդ
ամի
թագաւորութեան
իւրոյ:
Որոյ
ընդ
առաջ
ելեալ
մեծամեծք
քաղաքին
մեծաւ
հանդիսիւ
եւ
փառօք
ընկալան
զնա
իբրեւ
զթագաւոր.
եւ
յոգնաշուք
պատրաստութեամբ
տարան
զնա
առ
կայսրն
Մոնոմախոս .
եւ
կայսրն
սիրով
եւ
պատուով
ընկալեալ
զնա`
եցոյց
նմա
բազում
մեծարանս:
Եւ
յետ
աւուրց
ինչ
առաջի
էարկ
նմա
կայսրն
զխնդիր
Անւոյ
քաղաքին,
եւ
պահանջէր
զայն
՚ի
Գագկայ.
եւ
խոստանայր
տալ
նմա
փոխանակ
նորա
զբարելից
քաղաքն
Մելետինէ
Փոքուն
Հայոց,
այն
է
Մալաթիա`
հանդերձ
գաւառաւն:
Այլ
յոչ
առնուլ
նորա
յանձն`
առաւել
եւս
պնդեալ
կայսրն`
արգել
զնա,
եւ
ոչ
եթող
մեկնիլ
՚ի
Կոստանդինուպօլսոյ.
եւ
եդ
զնա
՚ի
դիպհոջ
՚ի
կղզի
մի:
Միջնորդ
կալեալ
նորա
զիշխանս
առ
կայսրն,
եւ
յիշեցուցեալ
նմա
զերդմունս`
ոչինչ
կարաց
շահիլ.
եւ
կայր
՚ի
տարակուսի
մեծի`
եւ
՚ի
սրտմ
տութեան
սրտի`
իբրեւ
առիւծ
՚ի
գառագղի:
բ.
Իբրեւ
ազդ
եղեւ
նախարարացն
հայոց,
թէ
արգելաւ
Գագիկ
՚ի
կայսերէ,
ծագեցաւ
՚ի
մէջ
նոցա
խռով
ութիւն
մեծ.
զի
որք
՚ի
ծածուկ
դաշնադիր
էին
ընդ
կայսերն,
ստիպէին
զայլս`
տալ
զԱնի
՚ի
ձեռս
կայսեր.
իսկ
այլք
ոչ
առնուին
յանձն,
մանաւանդ
վասն
երդմանց`
զորս
արարին:
Կէսք
ասէին
յանձն
առնել
զքաղաքն
՚ի
Դաւթի
Անհողին
արքայ
Աղուանից`
որ
էր
Բագրատունի,
եւ
կամ
՚ի
Բագարատ
արքայ
ափխազաց
որդի
Գորգեայ.
եւ
այլք
եւս
՚ի
յԱպուսվար
այլազգի
իշխանն
Դունայ,
որ
առեալ
էր
զքոյրն
Դաւթի
իւր
՚ի
կնութիւն:
Եւ
՚ի
զօրանալ
մեծամեծ
շփոթութեանց`
նենգաւորն
Սարգիս
բարեպաշ
տութեան
կերպարանօք
որսաց
՚ի
կողմն
իւր
զպարեպաշտ
իշխանսն,
ընդ
որս
եւ
զնոյն
ինքն
զՊետրոս
կաթուղիկոս.
եւ
հաւանեցոյց
զնոսա,
թէ
լաւ
եւս
լինի
մեզ
՚ի
հզօր
թագաւորութին
Յունաց
յիշեցուցանել
զտէրութիւնն
Անւոյ
եւ
աշխարհիս
Հայոց,
քան
թողուլ
այսպէս
անտր
եւ
խռովեալ
եւ
շփոթեալ,
եւ
կորուսանել
իսպառ
զամենայն:
Այսպիսի
խորհրդոց
նորա
անսացեալ
եւ
այլոց`
գրեցին
թուղթ
հանդերձ
կաթողիկոսիւ
առ
իշխանն
Սամուսատայ
քաղաքին,
որ
տիրէր
՚ի
վերայ
արեւելից
կողման,
որ
եւ
կոչիւր
Միքայէլ
Ասիտ
Պառակամանոս.
ծանո
'
ասեն
կայսեր,
զի
մեք
պատրաստ
եմք
տալ
զԱնի
եւ
զաշխարհս
՚ի
ձեռս
նորա.
միայն
թէ
պաշտպանեսցէ
զմեզ
՚ի
թշնամեաց:
Եւ
յետ
գրելոյ
զայս`
առանց
սպասելոյ
պատասխանւոյ,
Սարգիս
եւ
այլք
ոմանք
՚ի
նախարարաց
ծածուկ
՚ի
կաթողիկոսէն
եւ
յԱպիրատայ
վերակացուեն
եւ
յայլոց`
առաքեցին
առ
կայսրն
զբանալիս
Անւոյ
քաղաքին
եւ
ապարանից
թագաւորին.
եւ
յղեալ
առ
նա
թուղթ
ասեն .
քո
'
է
այսուհետեւ
Անի
քաղաք
եւ
ամենայն
արեւելք:
Եւ
ինքեանք
ցրուեցան
իւրաքանչիւր
՚ի
տեղիս
իւրեանց:
Առեալ
կայսերն
զթուղթ
նախարարացն
եւ
զբանալիս
քաղաքին`
կոչեաց
զԳագիկ
առ
ինքն.
եւ
եդ
առաջի
նորա,
եւ
ասէ.
զի՞նչ
եւս
ունիս
ասել.
ահա
ինձ
ետուն
նախարարք
քո
զԱնի
եւ
զամենայն
արեւելք:
Զայն
տեսեալ
Գագկայ`
յոգւոց
եհան,
եւ
ասէ.
դա'տ
արասցէ
Աստուած
ընդ
իս
եւ
ընդ
դաւաճանօղս
իմ.
եւ
ապա
ասէ
ցկայսրն.
եթէ
նոքա
ետուն
քեզ,
մի
թէ
դու
կարե՞ս
առնուլ
իրաւամբք
եւ
արդարութեամբ:
Եւ
նա
ասէ.
նոքա
ետուն,
եւ
ես
առնում:
Ասէ
Գագիկ.
նոքա
ո'չ
են
տէր
Անւոյ
եւ
արեւելից,
այլ`
ես
ընդ
նոսա.
եւ
յոչ
տալս
իմ
զայն
քեզ
ընդ
նոսա,
դու
ոչ
կարես
արդարութեամբ
առնուլ.
թո'ղ
զայն`
զի
ոչ
ամենայն
նախարարք
հայոց
հաւա'ն
են
ընդ
այդ:
Ասէ
կայսրն.
բաւական
է
հաւան
ութիւն
այսչափ
նախարարաց
ընդ
նամակին
Յովհաննու
թագաւորի,
որ
տէրն
էր
Անւոյ`
եւ
ետ
զայն
մեզ
յունացս:
Ասէ
Գագիկ.
այդոքիկ
նախարարք
առանց
հաւանութեան
թագաւորի
ոչ
կարեն
տալ
ումեք
զքաղաք
թագաւորի.
եւ
ոչ
իսկ
թագաւորն
կարէ
զքաղաք
թագաւորութեանն
առանց
հաւան
ութեան
նախարարացն
տալ
այլում.
զի
այն
քաղաք
թէպէտ
եւ
թագաւորին
է,
բայց
բոլոր
ազգին
եւս
է.
ապա
եթէ
տուեալ
իցէ
զայն
Յովհաննու
թագաւորի
յետկարաւ
երդման,
եւ
կամ
միայն
նախարարք
հայոց,
այն
ոչինչ
է.
զի
ոչ
գոյ
հաւա
նութիւն
յերկուց
կողմանց.
քանզի
յառաջնումն
անդ
հակասի
հաւա
նութիւն
իշխանաց,
եւ
յերկրորդումդ
հաւան
ութիւն
թագաւորի:
Եւ
առաւել
ստիպել
կայսերն`
ասէ
Գագիկ.
արդար
իրաւամբք
ժառանգ
թագաւորութեանն
Հայոց
ես
եմ,
՚ի
նախնեաց
այսր
ունելով
զիրաւունս
տէր
ութեան
՚ի
վերայ
աշխարհին
Հայոց.
եւ
չեմ
ինչ
մեղուցեալ
ընդդէմ
թագաւորութեան
իմոյ.
ապա
առանց
հաւան
ութեան
իմոյ
ոչ
է
քեզ
հնար
իրաւամբք
առնուլ
զայն
յինէն:
Ասէ
կայսրն.
թէպէտեւ
դու
էիր
ժառանգն,
բայց
հօրեղբայր
քոյ
զրկեաց
զքեզ:
Իսկ
Գագիկ
ասէ.
ինքն
ոչ
ունէր
իրաւունս
զրկելոյ
զիս.
ուստի
եւ
դու
չունիս
իրաւունս
յափշտակելոյ
յինէն
զժառան
գութիւն
իմ:
Եւ
յերկարել
բազում
բանից`
ասէ
Գագիկ.
կա'յսրդ
օգոստափառ,
եթէ
դու
ժառանգ
թագաւորութեան
յունաց
էիր,
եւ
նախընթաց
քո
Միքայէլ
խոստացեալ
էր
տալ
այլում
թագաւորին
զայս
քաղաք
Կոստանդինուպօլիս
առանց
հաւանութեան
իշխանաց
ազգին,
այժմ
կարէ՞ր
նա
իրաւամբք
պահանջել
զսա
առանց
քումդ
հաւանութեան,
թէպէտ
եւ
հաւան
լինէին
իշխանք
քո:
Ասէ
կայսրն.
ո'չ
բնաւ:
Ասէ
Գագիկ.
ապա
զիա՞րդ
դու
կարասցես
պահանջել
իրաւամբք
զԱնի
քաղաք
առանց
հաւան
ութեան
իմոյ,
որ
եմ
ճշմարիտ
ժառանգ
այնր:
Իսկ
եթէ
կամիցիս
բռնութեամբ
առնուլ
յինէն,
ինչ
ոչ
ունիմ
առնել.
զի
իշխանք
իմ
նենգեցին
ինձ.
եւ
դու
խաբէութեամբ
կոչեցեր
զիս`
տուեալ
ինձ
զերդումն
մեծ.
իսկ
եթէ
քաջութեամբ
կամիցիս
առնուլ,
պատրա'ստ
եմ:
Եւ
զայս
ասացեալ
Գագկայ`
ել
յերեսաց
կայսերն
զայրացեալ
յոյժ:
գ.
Զայս
ամենայն
լուեալ
Գրիգորի
Մագիստրոսի`
որ
դեգերէր
յաշխարհին
Յունաց,
դարձաւ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս`
դեղ
ինչ
առնել,
եւ
սպեղանիս
դնել
մեծի
խոցուածոյս,
որով
հարաւ
թագաւորութին
Հայոց:
Եւ
տեղեկացեալ
ամի
որք
եղենն`
ինքն
եւս
դարձաւ
՚ի
կողմն
կայսեր.
եւ
եղեւ
կամակից
նախարարացն.
որպէս
գրէ
զայս
եւ
ինքն
՚ի
թուղթն
յղեալ
առ
կրօնաւորս
Սանահնի
վանացն:
Եւ
գիտացեալ
ստուգիւ,
թէ
այնուհետեւ
չունի
աշխարհսս
գտանել
ինչ
հանգիստ`
ետ
կայսերն
մուրհակաւ
զհայրենի
ամրոցս
իւր,
զԲջնի,
զԿայեան,
եւ
զԿայծոն.
եւ
էառ
՚ի
տեղի
նոցա
զքաղաքս
եւ
զգիւղս
՚ի
սահմանս
Միջագետաց
գրով
եւ
մատանեաւ
ժառանգել
զայնս
որդւոց
յորդիս.
եւ
պատուեալ
յոյժ
՚ի
նմանէ`
ընկալաւ
զիշ
խանութիւն
դք
սութեան
՚ի
վերայ
մասին
ինչ
Միջագետաց.
եւ
ելեալ
գնաց
անդր:
Առեալ
էր
սա
յառաջագոյն
եւ
զիշխա
նութիւն
ինչ
՚ի
վերայ
միոյ
մասին
Տարոնոյ,
եւ
սահմանաց
ինչ
Վասպուրական
աշխարհի
եւ
կողմանց
Սասնոյ.
զորս
եւ
յանձն
արար
՚ի
Թոռնիկ
Մամիկոնեան`
որդի
Մուշեղայ
Տարոնեցւոյ`
յիշխանն
քաջ,
որ
նստէր
յԱշմուշատ
քաղաքի.
առ
որ
եւ
բազում
անգամ
գրեաց
թուղթս
ընտանի
բարեկամութեամբ
նա
ինքն
Գրիգոր
Մագիստրոս :
Իսկ
Գագիկ
արքայ
իբրեւ
ետես
թէ
ոչ
եւս
նմա
կարելի
զերծուցանել
զաշխարհ
իւր`
՚ի
ձեռաց
կայսերն,
եւ
ոչ
իսկ
զանձն,
անճարակ
գտեալ`
կամայ
եւ
ակամայ
զիջաւ
եւ
հաւանեցաւ
տալ
նմա
զԱնի
եւ
զաշխարհն
թղթով:
Զի
թուղթ
եւս
պահանջէր
՚ի
նմանէ
կայսերն.
զոր
իբրեւ
էառ.
ետ
նմա
փոխարէն
զքաղաք
մի`
որ
կոչիւր
Պիզու.
եւ
զայլ
կալուածս
՚ի
կողմանս
Կապադովկիայ
եւ
Խորձենայ
եւ
Լիկանդիոյ`
ընդ
Կեդրենոսի.
եւ
պալատ
մի
մեծ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս
քաղաքի,
կարգեալ
նմա
եւ
ռոճիկս:
Եւ
այուհետեւ
կայր
Գագիկ
երերեալ
եւ
տատանեալ
՚ի
պանդուխտն
իւրում
՚ի
մէջ
ազգին
յունաց.
եւ
որ
իբրեւ
առիւծն
գոչէր
եւ
սիգայր
՚ի
վերայ
լերանցն
Հայաստանեայց,
իբրեւ
անզոր
թափառական
դեգերել
շրջէր
յօտար
ութեան
՚ի
հասակի
պատանեկութեան`
քսան
եւ
երկու
ամաց
գոլով,
ունէր
անբերելի
սուգ
մեծ
՚ի
սրտի
՚ի
վերայ
ազգին
իւրոյ,
եւ
՚ի
վերայ
թագաւորութեանն`
զոր
կորոյս,
հաւաստեաւ
գիտելով`
թէ
ոչ
եւս
ունի
գտանել
զայն:
Եւ
այժմ
ոչ
գիտեմ,
թէ
ընդ
ո՞ր
առաւել
պարտ
իցէ
զարմանալ.
ընդ
գո՞րծ
նախարարացն,
եթէ
ընդ
զրկող
ութիւն
կայսերն.
ընդ
յափշտակ
ութիւն
աշխարհին
անիրաւութեամբ,
եթէ
ընդ
ցաւ
դառնութեան
կսկծանաց
սրտի
արքային:
Բայց
եւ
ոչ
ընդ
մին
պարտ
եւ
զարմանալ,
այլ`
յաւէտ
նախախնամութիւնն
աստուծոյ.
որ
յայսչափ
ժամանակաց
փորձեալ
եւ
տեսեալ,
թէ
յայնպիսի
ուր
տիրէ
երկպառակ
ութիւն
մեծամեծաց ,
չէ
'
մարթ
զայսպիսի
իշ
խանութիւն
ըստ
օրինի
վարել,
առեալ
զայն`
ետ
՚ի
ձեռս
այլոց.
Եւ
թէպէտ
որ
ետն
իրաւամբք
արար,
այլ`
որ
էառն`
առանց
իրաւանց
ժառանգեաց.
վասնորոյ
եւ
նա
կորոյս
անդարձ
զոր
էառն.
եւ
զոր
ունէրն
իսկ.
այլ
մեք
ելցուք
՚ի
կարգ
պատմութեանս:
դ.
Կայսրն
Մոնոմախոս
յետ
առնլոյ
զհաւա
նութիւն
՚ի
Գագկայ`
գումարեալ
զօր
բազում
՚ի
ձեռս
Նիկողայոսի
զօրավարի`
առաքեաց
յաշխարհն
Հայոց
հանդերձ
թղթովն
Գագկայ ,
զի
տիրեսցէ
քաղաքին
Անւոյ.
յղեաց
եւ
պարգեւս
մեծամեծս
առ
Պետրոս
կաթողիկոս:
Այլ
իբրեւ
ազդ
եղեւ
այս
յաւանջս
Ապիրատայ
վերակացութիւնն
եւ
զօրացն
հայոց,
որք
կային
՚ի
քաղաքի
անդ
եւ
արտաքոյ,
ոչ
գիտելով
հաւաստեաւ
զեղեալսն`
ոչ
հաւանեցան
տալ
զքաղաքն
՚ի
ձեռս
յունաց,
տէր
քաղաքիս
ասեն
եկեսցէ
եւ
տացէ.
մեք
առանց
տեսանելոյ
զնա
ոչ
կարեմք
տալ
՚ի
ձեռս
այլոց
զքաղաք
նորա:
Իսկ
զօրացն
յունաց
արհամարհեալ
զբանս
նոցա,
մանաւանդ
թէ
զայրացեալ
՚ի
վերայ
նոցա
`
պաշարեցին
զքաղաքն,
եւ
սկսան
պատերազմիլ
ընդ
նա,
եւ
կամէին
առնուլ
բռնութեամբ:
Զայն
տեսեալ
հայոց`
որք
կային
՚ի
ներքո,
ձայն
բարձին
՚ի
մի
բերան,
եւ
աղաղակեալ
յարձակեցան
արտաքս
անհնարին
սրտմտութեամբ.
եւ
հարին
զզօրս
յունաց
՚ի
հարուածս
սաստիկս
յոյժ.
եւ
հալածականս
արարին
զնոսա
՚ի
սահմանաց
անտի:
Այլ
յետ
այսորիկ
իմացեալ
նոցա,
թէ
թագաւորն
Գագիկ
ճշմարտիւ
ոչ
եւս
ունի
դառնալ
յաշխարհ
իւր,
եւ
գիտացեալ`
թէ
այս
գործեցաւ
՚ի
դաւաճանութենէ
նախարարացն ,
եւ
ոչ
ոք
է`
որ
օգնական
լիցի
՚ի
կանգնումն
թագաւորութեանն,
ողբս
՚ի
բերան
առեալ
առ
հասարակ
կոծէին.
եւ
ժողովեալ
՚ի
վերայ
գերեզմանաց
թագաւորացն`
կական
բարձեալ
լային
՚ի
վերայ
իւրեանց,
եւ
՚ի
վերայ
կորուսել
թագաւորութեանն .
՚ի
վերայ
կործանման
Բագրատունեաց
իշխանութեանն,
եւ
՚ի
վերայ
արքային
Գագկայ.
եւ
ոչ
կարէին
մխիթարիլ.
եւ
անէծս
ցաւագինս
կարդային
առ
այնոսիկ`
որք
այնպէս
դաւաճանեցին
զնա:
Չգտեալ
ապա
նոցա
զելս
հնարից`
գրեցին
թուղթ
առ
Ասիտ
իշխանն
արեւելից`
գալ
եւ
տիրել
քաղաքին
Անւոյ.
եւ
նորա
հրաման
առեալ
՚ի
կայսերէ`
եկն
յԱնի.
եւ
հայք
ետուն
՚ի
ձեռս
նորա
զքաղաքն,
ընդ
նմին
եւ
զաշխարհն
Շիրակայ
բոլոր.
եւ
Ասիտ
յետ
տիրելոյ
Անւոյ`
եցոյց
սէր
առ
քաղաքացիսն,
եւ
մեծարեալ
պատուէր
զմեծամեծսն,
եւ
առաւել
եւս
զՊետրոս
կաթողիկոս:
՚Ի
նմին
ամի
՚ի
սասանիլ
թագաւորութեանն
հայոց`
սասանեցաւ
եւ
այն
համօրէն.
քանզի
՚ի
հասանել
ամարայնոյ`
եղեւ
անդ
զարհուրելի
երկրաշարժութիւն.
որով
բազում
եկեղեցիք
եւ
ապարանք
հիմնայատակ
տապալեցան:
Այս
սասա
նութիւն
երկրի
առաւել
սաստիկ
եղեւ
յԵկեղեաց
գաւառի.
ուր
ընդ
մեծի
մասին
կործանեցաւ
անուանի
եւ
հին
քաղաքն
Երիզայ,
այն`
որ
Եզնկայ
կոչի.
եւ
՚ի
պատառիլ
անդ
երկրի`
սուզան
՚ի
խորս
անհամար
բազմութիւնք
մարդկան.
եւ
որպէս
գրէ
Մատթէոս
Ուռհայեցի,
՚ի
բազում
աւուրս
՚ի
խորոց
անտի
լսելի
լինէին
ձայնք
ողբոց
եւ
վայից.
զի
յոչ
ամփոփիլ
պատառուածոյն`
դեռեւս
կենդանի
մնացեալ
ոմանց
՚ի
խորասուզի
անդ,
՚ի
մնչել
նոցա
`
ձայնք
նոցին
՚ի
վեր
ելանէին.
եւ
այն
լինէր
զարհուրելի
իմն:
ե.
Իսկ
Գագիկ
թագաւոր
կացեալ
զժամանակ
ինչ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս,
հրաման
ընկալեալ
՚ի
կայսերէ`
էառ
իւր
կին
զդուստր
Դաւթի
Արծրունւոյ
թագաւորին
Սեբաստիոյ,
որ
վախճանել
էր .
եւ
՚ի
տեղի
նորա
նստէր
եղբայր
նորին
Ատովմ:
Եւ
ապա
շինեաց
Գագիկ
վանք
մի
՚ի
Պիզու
յիւրում
քաղաքի.
ուր
գնացեալ
բազում
անգամ`
լայր
դառնութեամբ
՚ի
վերայ
ազգիս:
Եւ
եղեն
Գագկայ
երկու
որդիք.
անուն
երիցուն
Յովհաննէս,
եւ
կրտսերոյն
Դաւիթ:
Իսկ
միւս
Գագիկ
արքայ
որդի
Աբասայ,
որ
նստէր
՚ի
փոքրն
Վանանդ
՚ի
քաղաքն
Կարս
իբրեւ
յիւրում
իշխանութեան,
սեփականեալ
ունէր
զայն
երկիր.
եւ
յոյնք
եւս
ոչ
պահանջէին
՚ի
նմանէ.
զի
այն
էր
նորա
հայրենի
ժառանգութիւն:
Այլ
յետ
քանի
մի
ամաց
զայն
եւս
յափշտակեցին.
որպէս
ունիմք
ասել
՚ի
գլ.
խե:
՚Ի
սոյն
աւուրս
մեռաւ
Դաւիթ
Անհողին
Բագրատունի`
արքայ
Աղուանից,
եւ
թաղեցաւ
՚ի
վանս
Սանահնի.
եւ
թագաւորեաց
՚ի
տեղի
նորա
որդի
նորին
Կորիկէ
ասացեալ,
այն
է
Գորգէն.
որոյ
աթոռ
իշխանութեան
էր
՚ի
լօռի
քաղաքի
տաշրաց
յաշխարհին
գուգարացւոց
առ
սահմանօք
աշխարհին
Վրաց:
