Սիսուան

Հրովարտակ Հեթմոյ Ա, եւ Զապել Տիկնոջ, որով պարգեւեն զՀարուն՝ Եղբարց Տանն Ալամանաց [1] ։

« Կամօք բարերարին Աստուծոյ Հօր եւ շնորհօք Տեառն մերոյ եւ Փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, եւ հաճութեամբ Հոգւոյն Սրբոյ, ՀԵԹՈՒՄ Քրիստոսի Աստուծոյ հաւատարիմ Թագաւոր Հայոց, որդի արքայազարմն Կոստանդնի, եւ ԶԱՊԵԼ Թագուհի դուստր ’ ի Քրիստոս հանգուցեալ թագաւորին Լեւոնի, յայտ առնեմք ձեզ որ յայժմուս էք եւ որք յետոյ գալոց. Զի տուաք, որպէս եւ խնդրեացն, աստուածաբնակ տան Հիւրանոցին Ալամանաց, ’ ի ձեռն սրբազան եւ բարեպաշտօն մայստռին [2] ( կարգապետի ) Եղբօր Հերմանի [3], եւ Աստուծոյ սիրելի քօմանտորին ( հրամանատարին ) Եղբօր Լիդդոլտի, զանուանի եւ զգեղանի քաղաքն Հարոնիա, շրջակայ սահմանօք նորին, յարակցօք եւ անջատելովք, որպէս ունէր երբեմն Պարոն Կաւփրետ ( Ջօֆրի ), յորժամ տիրէին Հարոնիոյ. զորս յիշեսցուք մի ըստ միոջէ, վաներովն, գիւղովք, ագարակօք, հողով եւ ջրով, աղօրեօք, գետնօք, լերամբք եւ բլրովք, եւ պտղաբեր հարթ վայրօք, եւ ամենայն պտղովք, կալուածովքն եւ ստացուածովք: Քանզի տեսաք զսուրբ եւ զբարեկրօն տունն Հիւանդանոցին Ալամանաց ` լցեալ եւ առաւելեալ ամենայն բարութեամբ, յամենայնի եւ ամենեւին խաչազգեցեալ եւ զինեալ ընդդէմ թշնամեաց խաչին Քրիստոսի, եւ նովին յաղթող գտեալ հակառակացն ’ ի պատերազմունս, եւ զարդարեալ եւ զօրացեալ ’ ի սպասաւորութեան հիւանդաց, միշտ եւ հանապազ մատակարարելով տուրս տնանկաց. որք եւ զմեր թագաւորութիւնս ընկալան յիւրեանց եղբայր եւ ’ ի քոյր: Եւ արդ քանզի կցորդակիցք եղեաք, ոչ վայրապար սիրով ` այլ ամենասերտ կապանօք, որպէս եւ խոստանան մեզ պահպանել եւ պաշտպանել զթագաւորութիւնս մեր ` յամենայն կողմանց, իբրեւ եղբարք հարազատք եւ բարեկամք անբաժանելիք, ըստ հրամանի Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, որ է սիրել զմիմեանս, եւ այնու լինել աշակերտս նորին. որպէս եւ եղբարք սրբոյ Տանն Ալամանաց լնուն զամենայն օրէնս գրեալս եւ զքրիստոնէականս, եւ փոխանակ անցաւոր կենացս ընտրեցին եւ գնեցին զանմահականն եւ զյաւիտենական արքայութիւն Աստուծոյ. որպէս եւ գրեալ է, թէ, « Ուր եսն եմ՝ անդ եւ պաշտօնեայն իմ եղիցի ». եւ դարձեալ, թէ. « Ուր իցեն երկուք կամ երեք ժողովեալ յանուն իմ ` անդ եմ ես ’ ի մէջ նոցա ». Վասն այսորիկ զսուրբ զայս Տուն ` աստուածաբնակ կոչեցաք, եւ կամ եղեւ մեզ հաղորդակիցս լինել յամենայն բարիս նոցին. ( վասն որոյ եւ ) տուաք նոցա զվերոյիշեալ քաղաքն Հարոնիա, յարակից եւ հեռակաց նորին երկրաւ, հանդերձ սահմանօքն, որպէս եւ վճռեալ տրամադրեալ է. զոր եւ յիշեսցուք մի առ մի: Եւ են այսոքիկ. քաղաքն Հարոնիա եւ աղօրիք նորին, վանքն Հովտին, վանքն Ս. Մամասայ, վանքն Սուկրի [4], գեօղն Լուլիան ( կամ Լալիան ), գեօղն Կոստինոց, գեօղն Կուստկընակ, գեօղն Կոսքինեայ, գեօղն Գերրար, գեօղն Շակորին ( կամ Կագորին ) եւ աղօրիք նորին, գեօղն Գենգեքիս ( կամ Կենդեքիս ), Աղեկմոյն [5], ագարակքն Ս. Դանիէլ, Դաւենիմ, Սաարկակ, Ս. Թորոս, Սեւաւերակ բերդ, Կեանք-թլակ, Մօտրիկ բերդ, Գընիկ, Հախուտակ ` յորում են մշակք արքունիք եւ մշակ [6] մի Պարոն Միքայելի Անդրաբլենց, եւ այլոց արքունի լիճ ճորտից մշակք, եւ Պարոն Պաղտինի Ամիրենց. եթէ հաճոյ թուիցի Ֆրաթնուն ( Եղբարցն ) արձակել զմշակսն յերկիր իւրեանց, տացեն նոցա ըստ յառաջագոյն սահմանելոցն, տալ զկէս հասիցն որ կոչի ըստ Հայոց Հնգեակ [7] ` Հարոնիոյ, եւ զմնացեալն ` տեարց նոցին. իսկ եթէ այր իւրաքանչիւր առցէ զմշակ իւր, եւ ելցէ ’ ի տեղւոջէ իւրմէ, եւ մնայցեն տեղիքն համօրէն կահիւք իւրեանց, եղիցի երկիրն յիշխանութիւն Եղբարցն, քանզի ընդ սահմանաւ նոցին է:

« Եւ արդ զքաղաքդ նախասացեալ եւ զերկիրդ նախանշանակեալ ` զոր մի ըստ միոջէ յիշեցաք եւ սահմանօքն որոշեցաք, տուաք հրեշտակերամ եղբայրութեան Հիւանդանոցին Ալամանաց, մշտնջենաւոր եւ յարամնայ ժառանգութիւն, որոց են յայժմուս եւ որ յետոյ գալոցն են: Արդ մի՛ ոք իշխեսցէ յամենայն երկրիս Հայոց ’ ի մերոց հպատակաց, ոչ մեծ եւ ոչ փոքր, նեղել կամ ոյժ առնել սրբոյ Տանս եւ հոգեւոր եղբայրութեանս, կամ զսահման նոցին եւ զկալուածսն նուազեցուցանել. այլ ըստ բարձր հրամանաց մերոց ` Հիւանդանոցին Ալամանաց եղիցի իշխանութիւն ’ ի վերայ նախագրեալ եւ սահմանեալ երկրին: Յայս սակս տուաք զմեր պարգեւական հրամանքս. եւ վասն առաւել հաստատութեան ` թագաւորական ձեռնագրովս ստորագրեցաք, եւ ոսկի կնքով մերով կնքեցաք: — Գրեցաւ ’ ի ԻԲ աւուր ամսեան յանուարի, ’ ի թուականիս Հայոց ՈՁԵ, յ ’ Թ ընդիկտիոնի, ձեռամբ Մանուելի ջանցլերի » [8]:

De civitate Haronia cum suis pertinentiis, que dedit Domui (Teutonice) Eython, Rex Hermenie.

Voluntate beneficii Dei Patris et gracia Domini nostri et Salvatoris [9] Jhesu Christi et beneplacito Sancti Spiritus, ego EYTHON, Christi Dei fidelis Rex Armenie filius Costantini stirpis regie, et ELISABETH [10] Regina ejusdem filia quiescentis in Christo Leonis Regis. Notum facimus vobis, qui nunc estis et qui post futuri estis, quod dedimus, ut petiit, Dei habitaculo domui Hospitalis Alemannorum, per manus sancti et religiosi Magistri Fratris Hermanni et dilecti Dei Comendatoris Fratris Lutoldi [11], nominatam et speciosam civitatem Haroniam cum sui dispositione confinii, sicut est contiguum et separatum, secundum quod Dominus Gaufridus [12] habebat, quando Haronie dominus erat; quod nominamus singillatim cum abbaciis, casalibus, gastinis, terra, aqua, molendinis, prodiis montibus collibus et fructiferis planis. et omnibus fructibus et pertinentiis et possessionibus. Quia vidimus sanctam et religiosam Domum Hospitalis Alemannorum impletam et refertam omni bonitate in omnibus et per omnia cruce signatam et militantem contra inimicos crucis Christi, et per ipsum vincentem in adversarios in prelilis, et ornatam et confortatam in servicio infirmorum, et semper sibi provident in dona pauperum, et receperunt nostrum regnum [13] in veram fraternitatem et sororitatem. Modo autem amplius conjuncti sumus, non ficto amore set verissimo vinculo, sicut confitentur nobis servare et tueri regnum nostrum ab omni parte, sicut veri fratres et inseparabiles amici, secundum mandatum Christi Dei nostri, quod est diligere invicem, et in hoc discipulos ejus fieri; sicut sancte Domus Alemannorum fratres perficiunt omnem legem scriptam et christianam, et pro transitoria vita voluerunt et emerunt immortalem et eternum regnum Dei, sicut scriptum est: «Ubi ego sum, illic et minister meus erit», et iterum: «Ubi duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ibi ego sum in medio eorum». Propter hoc, sanctam domum istam Dei habitaculum appellamus et volumus ipsorum participes fieri in omnibus hiis bonis, et dedimus eisdem supra nominatam civitatem Haroniam cum terra sibi contigua et separata, cum suo confinio, sicut dispositum est, et nunc recordamur per partes sigillatim: Civitatem Haroniam, cum molendinis, abbaciam Ovide, abbaciam Sancti Mamas, abbaciam Sougre, casale Lalyan [14], casale Costinos, casale Goustgenache [15], casale Gausquigne, casale Cherrare, casale Chacorin [16], cum suo molendino, casale Cainchequice [17], Aguechemoin, castine, Sanctum Danielem, Davenim, Saargague, Sanctum Thoros, Cievaverac Pirt, Quiang Thelague [18], Mautrigue Port, Guenecch, Hachoudage [19], in quo sunt regis rustici et unus rusticus domini Michælis d'Andraple, et alii regis ligioum hominum rustici, et domini Baugdin [20], Emerance [21]. Illos rusticos si volunt fratres dimittere in sua terra, dabunt sicut ante erat costitutum, ut darent medietatem redditum qui dicentur armenice engague Heronie, et cetera dominis suis. Sin autem accipiet unusquisque suos rusticos et exibit de suo loco [22], et remanebunt illa loca cum suis rebus integre, et erit terra in mandato fratrum, secundum quod est intra eorum confinium.

Igitur predictam civitatum et terram pretaxatam quam nominatim recolimus et per confinia distincximus, dedimus angelice legionis fraternitati Hospitali Alamannorum in perpetuam et permansuram hereditatem, qui nunc sunt et qui post futuri sunt. Non ergo habeat aliquis potestatem in tota regione Armenie de subditis nostris, neque magnus, neque parvus, sancte Domui et spirituali fraternitati, vim vel molestiam facere, neque de confinio, neque de pertinencia minuere; sed sit Hospitalis Alemannorum supranominate et distincte terre, auctoritas ex nostro magnifico mandato. Propter hoc, ergo dedimus nostrum gratuitum Privilegium: et ut majorem habeat firmitatem, manu regia subscripsimus et sigillavimus aureo sigillo nostro.

Datum januario mense, xxaija die, anno Armenorum DCXLXXXV ^o [23], indictione ixa, per manus Manuelis Cancellarii.