Սիւնիքի պատմութիւն

  ԼԶ
ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏ ԱՐՔԱՅԱԶՆ ԱՂՋԿԱՅ ԵՒ ՄԵՐ ՍԻՒՆԵԱՑ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ ԿԱՏԱՐՈՒԱԾ ՄԵԾ ՈՒ ԱՀԱԶԴՈՒ ՀՐԱՇՔԻ ՄԱՍԻՆ

Ո'վ եղբայրներ, ցանկանում եմ ձեզ պատմել այն զարմանալի հրաշքի մասին, որ այն ժամանակ եղաւ աստուածային տնօրինութեամբ: Աղուանքի գահերէց իշխան Վարազ Տրդատը մի դուստր ունէր` Շահանդուխտ անունով: Նրա կերպարանքն արտասովոր էր ու հրաշալի. չքնաղ գեղեցութիւնը զարմանք էր պատճառում տեսնողներին: Ոչ ոքի չէր թւում, թէ նա նիւթեղէն է, այլ կարծես թէ կերպարանաւորուած էր լուսատարր օդից ու նրբանուրբ շողերից: Նրան հարս խնդրեցին Թորգոմեան տնից: Եւ նա դուրս ելաւ իր աշխարհից, հայրենի տնից գնաց կին դառնալու հայ իշխանին: Մտնելով Բաղաց աշխարհը` անցնում էր ապահով տեղանքի ճանապարհով, մի ապառաժոտ վայրով, որտեղ մի քարաժայռի փլուածք էր` ահռելի խորութեամբ, որն անդունդի նման ուղղուած էր դէպի Տաթեւի մեծ հայրապետանոցի կողմը: Հէնց այնտեղ թաքնուած, ծուարած էին սուսերամերկ զօրքի լեգէոնախումբ ջոկատներ, որոնք Շահանդուխտի սքանչելի գեղեցկութեան պատճառով եկել էին Պարսկաստանից, հսկում էին ճանապարհների անցքերն ու կիրճերը, որ յափշտակեն այդ աղջկան:

Ուղեւորներն այդ բանին իրազեկ չէին: Զինուած խմբերը յանկարծակի յարձակուեցին նրանցվրայ եւ սրերը քաշած` սկսեցին անխնայ կոտորել [այս]քրիստոնեաներին: Ապա խորահաւատ օրիորդն այստեսնելով` հասկացաւ պատճառը եւ, տէրունականխաչով երեսին խաչ հանելով, ձին մտրակեց ու թռաւքարաժայռի փլուածքը: Այս [տեղեկութիւնը] գտանք մի հնացած նամակում, որը իր իսկ` Շահանդուխտի ձեռքովէր գրուած այսպէս. «Ես` Քրիստոսի մեղաւոր աղախին Շահանդուխտս, Վարազ Տրդատի դուստրս, Թորգոմեանտունը հարս էի գնում. հասայ Բաղքի սահմանները, այս քարաժայռի գլուխը, որտեղով ճանապարհն է անցնում: Ահա [այստեղ] ինձ յանկարծակի հանդիպեցին իսմայէլացիները, որոնք իմ հռչակուած գեղեցկութեան պատճառով կամենում էին ինձ յափշտակել: Նրանք սրերը քաշած կոտորեցին ինձ հետ եղած հեծելագունդը: Եւ ես լաւ համարեցի գայլաբարոյ այլազգիների ձեռքով կորչելու փոխարէն գահավիժումով մեռնել իմ Քրիստոսի համար: Եւ յիշելով սուրբ Աստուածածնի ու սուրբ Հռիփսիմէին` ինձ յանձնեցի Սուրբ Երրորդութեանը. ողորմելի անձս խաչակնքեցի սուրբ խաչով եւ ձիու սանձը ետ դարձնելով` թռայ քարաժայռից: Քամու ուժգին հոսանքով, աներեւոյթ զօրութեամբ, կարծես թէ կառքով իջայ այս ձորի խորխորատը, ձիս էլ հետս` անվնաս: Այնտեղ դադարառնելով` մեծ հիացումով խիստ գոհունակութիւն վերառաքեցի ինձ այդպէս Փրկողին եւ այս անդորր տեղում իմ անձը նուիրեցի Քրիստոսին. ուխտեցի այլեւս այստեղից դուրս չգալ մինչեւ կեանքիս վերջը: Իսկ իսմայէլացիներն այս տեսնելով` մեծ զարմանքով անվնաս թողեցին իմ զօրախմբի [մնացած մասը] եւ գնացին: Ես էլ այստեղ շինեցի մի մատուռ ու մի խցիկ, որտեղ ճգնեցի կեանքիս [մնացած] ամբողջ ժամանակամիջոցում: Թէեւ ծնողներս ու հարսնածու իշխանները շատ թախանձեցին, բայց ես տեղիցս չշարժուեցի: Հրաւիրելով Սիւնեաց երանելի եպիսկոպոսին` ենթարկուեցի նրան եւ իմ ամբողջ ունեցուածքը տուեցի նրա ձեռքը` կէս մասը բաժանելու կարիքաւորներին, կէսն էլ տալու Տաթեւի սուրբ եկեղեցուն: Նաեւ սուրբ եկեղեցուն աւանդեցի այս տեղերը` ամբողջ ձորով հանդերձ, որ ընկած են Շնհերի սահմանից վեր, մինչեւ Գինական գետըե: Եւ սա Շահանդուխտը հէնց իր ձեռքով էր գրել: Նա մնալով այնտեղ իր մօտ է հաւաքում ուրիշ կոյսերի եւտառապալից ճգնութեամբ ապրելով երեսուն տարի` մեռնում է: Եպիսկոպոսը գնալով թաղում է նոյն տեղում սրբի երանելի մարմինը, որի բարեխօսութեամբ Քրիստոսը թող խնայի այս տունը եւ սրան բաժին ընկած հարազատ հօտին: