ԿԳ
ՏԷՐ-ԳՐԻԳՈՐԻՑ
ՅԵՏՈՅ
ՆՇԱՆԱԿՈՒԱԾ
ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՆԵՐԸ
Վախճանւում
է
տէր-Գրիգորը`պաշտօնավարած
լինելով
յիսունութ
տարի:
Նրանյաջորդեց
տէր-Ստեփանոսը`
[իշխելով]
քսանեօթ
տարի:
Սրա
օրօք,
հինգ
հարիւր
ութսունեօթ
թուականին,
եղաւԳանձակի
երկրաշարժը,
եւ
երկիրը
հիմքերից
դողաց:
Տաթեւի
մեծ
եկեղեցու
գմբէթն
իր
բոլորաձեւշրջանակով
թռաւ
ու
ընկաւ
սուրբ
Գրիգոր
եկեղեցու
եւբակում
գտնուող
գաւթի
վրայ
ու
ամբողջը
փլցրեց:
Իսկհինգ
հարիւր
իննսուներկու
թուականին
վախճանուեցայս
եպիսկոպոսը,
եւ
դժնդակ
ժամանակ
վրայ
հասաւ,
որիմասին
լեզուն
չի
կարող
պատմել:
Մարդ
ու
անասունամբողջովին
բնաջնջուեցին,
Սիսական
ողջ
աշխարհնամայացաւ:
Միայն
ժայռերի
ծերպերում
տեղ-տեղ
մնացելէին
երկու
կամ
երեք
մարդ:
Տէր-Ստեփանոսից
յետոյ
աթոռը
գրաւում
էտէր-Բարսեղը,
որը,
կարճ
ժամանակ
ապրելով,
միպատահմունքով
Աստապատ
գիւղի
մօտ
Երասխ
գետն
էընկնում`
իր
հեծած
ջորու
հետ
միասին:
Լողորդներըմտնելով
հանում
են,
եւ
ջրի
վրայ
մեծ
լոյս
էճառագում:
Նրան
տանում,
թաղում
են
Մաղարթայվանքում,
որը
կառուցուել
էր
սուրբ
Բարդուղիմէոսիկողմից:
Եւ
պահուեց
եկեղեցու
պատի
մէջիսրայէլացիների
երեք
հատ
մանանայի
նման,
որըհաստատում
է
Միխայէլ
պատմագիրը:
Այնուհետեւ
աթոռնամայացել
էր
բնակիչներից,
եւ
տէր
կամ
իշխող
չկար,
որհոգ
տանէր
եկեղեցու
կամ
հաւատացեալ
համայնքիմնացորդների
մասին
ու
առաջնորդի
համար
որոնումներկատարէր:
Մեղրի
մեծ
աւանում
կար
մի
աւագ
քահանայ`Գրիգոր
անունով,
ճշմարտասէր
մի
լաւ
մարդ,
որըտէր-Բարսեղի
եղբայրն
էր:
Սրան
յորդորեց
Ծամամկոչուած
իր
սրբասէր
ու
խորահաւատ
տիրուհին`
ասելով.
«Ո'վ
քահանայ,
Սիւնեաց
աթոռն
ամայացաւ,
փութա'
եւեղի'ր
քահանայապետ,
որ
մեր
որդեակն
էլ
քահանայապետիորդի
դառնայ.
յիշի'ր
սուրբ
Գրիգորին
եւ
նրաորդիներին
ու
թոռներին,
որ
բոլորն
էլ
ամուսնացածէին
եւ
կին
ունէինե:
Դրանից
համարձակութիւնստանալով`
այս
աւագ
քահանան
գնում
է
Ներսէսի
եղբայրհայոց
կաթողիկոս
տէր-Գրիգորիսի
մօտ
եւ
այնտեղեպիսկոպոս
ձեռնադրուելով`
գալիս
է
Սիւնեացվիճակը.
քսան
տարի
աթոռակալելով`
մեռնում
է
Վայոցձորի
Խարձա
գիւղում,
հաւատացեալ
համայնքի
մէջշրջելիս,
վեց
հարիւր
տասնեօթ
թուականին:
Նրանտանելով
Նորավանքի
սուրբ
ուխտը`
թաղում
ենտէր-Յովհաննէս
Կապանեցի
սուրբ
եպիսկոպոսի
մօտ:
Նրատեղն
յաջորդում
է
իր
որդի
Ստեփանոսը
մանուկհասակում`
լի
բազում
շնորհներով,
սիրուած
ումեծարուած
ժամանակի
իշխող
աւագների
աչքում,
որոնքէին`
Ելտկուզ
աթաբեկը,
նրա
որդիներ
Փալհաւանը
եւԽզիլ
Ասլանը,
Բուպաք
աթաբեկը,
որոնք
փաղաքշականանուամբ
նրան
կոչում
էին
Ֆախր
էլ
Մսեհ,
այսինքն`«սիրող
Քրիստոսիե,
նրան
պատւում
տուղրայ
գրով,
ֆարմանով
ու
մանշուրով,
որը
մենք
սիգէլ
ենքանուանում:
Այս
Ստեփանոսի
ժամանակներում
էինԹամարը
եւ
Լաշա
Գէորգին`
Վրաստանի
թագաւորները,
մեծամիրսպասալար
Զաքարէն
ու
իր
եղբայր
Իւանէ
աթաբեկը,
որոնք
մեծապէս
սիրում
ու
յարգում
էին
սրան:
Կայէնգաւառում
սրան
հանգստեան
տեղ
յատկացրին
Հաղարծինիգերահռչակ
վանքն
ու
Աբասաձոր
գիւղը:
Սա
նորոգեցՏաթեւի
սուրբ
Առաքելոց
խարխլուած
եկեղեցին
եւ
վրանգմբէթ
դնել
տուեց
Յակոբ
Ճահկեցի
վանահօր
միջոցով:
Հաղպատում
եպիսկոպոս
ձեռնադրեց
տէր-Գրիգորիսին`Զաքարէի
եւ
Իւանէի
քրոջորդուն:
Եպիսկոպոսութեանպաշտօնին
մնալով
քառասունվեց
տարի`
մեռաւ
Վայոցձորի
Արփա
գիւղում,
տարուեց,
դրուեց
իր
հօր
մօտ,
նոյն
Նորավանքում,
վեց
հարիւր
վաթսունհինգթուականին:
Դեռ
սրա
կենդանութեան
օրօք
եպիսկոպոսէր
ձեռնադրուել
իր
քրոջորդի
տէր-Սարգիսը`
Աղուանքիկաթողիկոս
իր
քեռու
հրամանով:
Եւ
տէր-Ստեփանոսիմահից
յետոյ
նրա
միւս
հօրեղբօրորդին`
Յովհաննէսանունով,
գնացել
էր
Աղթամար,
այնտեղ
ձեռնադրուելեպիսկոպոս,
որը
նստում
է
Տաթեւում:
Իսկ
այստէր-Սարգիսը
բնակւում
էր
Վայոց
ձորում,
Նորավանքիմենաստանում:
Բաժանելով
թեմը`
բովանդակ
Վայոց
ձորնինքն
է
վերցնում,
իսկ
մնացածը
թողնում
էտէր-Յովհաննէսին:
Եւ
այնուհետեւ
ու
հետագայում
էլՆորավանքը
հաստատուեց
եպիսկոպոսական
աթոռ.
չէ՞
որՍիւնեաց
տան
աւերման
ժամանակ
տուն
ու
ապաստարան
էր,
հանգստարանի
տեղ
էր,
որտեղ
էին
բազմաթիւեպիսկոպոսների
շիրիմները:
Դրա
շէնացմանորպիսութեան
ու
ծաղկման
պատճառի
մասին
յետոյպիտի
պատմեմ:
Տէր-Յովհաննէսը,
[դրանից
յետոյ]ապրելով
երեսունութ
տարի,
վախճանւում
է
Տաթեւիմեծահռչակ
ուխտում
եւ
թաղւում
նորակառոյցեկեղեցու
գաւթում,
եօթ
հարիւր
թուականին:
Նրա
աթոռըգրաւում
է
իր
եղբօրորդի
տէր-Հայրապետը,
եւ
ապա`
միւսազգականը`
տէր-Սողոմոնը:
Իսկ
տէր-ՍարգիսըՆորավանքում
վեց
հարիւր
վաթսունհինգ
թուականինգեղատեսիլ
եկեղեցու
հիմք
է
դնում`
հրամանով
ուօժանդակութեամբ
Ելիկումի
որդի
մեծ
իշխանաց
իշխանԼիպարիտի`
Վրաց
աշխարհից
եկած
Օրբելեան
մեծնահատակութեան
ցեղից:
Եօթ
տարի
աշխատելով`
շէնքնաւարտում
է
հրաշակերպ
կերտուածքով,
մէջը
ութխորհրդաւոր
խորաններ`
սուրբ
Նախավկայի
անուամբ:
Նաբազում
արդիւնաւէտ
ու
երեւելի
գործերից
յետոյգնում
է
Կիլիկիա,
հայոց
բարեպաշտ
արքայ
Հեթումիմօտ:
Նրանից
մեծ
պատիւների
արժանացաւ,
հանգստեանտեղ
ստացաւ
Մելիճի
աւանը:
Այնտեղ
շատ
ճգնելով`գնաց
Երուսաղէմ
սուրբ
քաղաքը,
մեր
Աստուած
եւ
ՓրկիչՅիսուս
Քրիստոսի
գերեզմանը:
Երկրպագելով
Աստծոյկոխոտած
տեղերին`
գտնում
է
անկշռելի
պարգեւը`
սուրբՍտեփանոս
Նախավկայի
աջը,
եւ
վերցնում
է
ֆրանկից,
քանի
որ
այն
ժամանակ
ֆրանկներն
էին
տիրում
Սուրբքաղաքին:
Նրա
վրայ
ֆրանկ,
յոյն
ու
ասորի
գրով
գրուածէր,
թէ
սուրբ
Ստեփանոս
Նախավկայինն
է:
Այնուղարկում
է
Նորավանքի
սուրբ
ուխտը,
որը
եւ
այնտեղգտնւում
է
սուրբ
եկեղեցու
մէջ:
Եւ
ապա
Խորազմըփռանգից
վերցրեց
Երուսաղէմը,
սաստիկ
կոտորած
արեց,
Տիրոջ
տաճարը
լցրեց
արեամբ:
Երանելի
տէր-Սարգիսեպիսկոպոսին
ուրիշ
երեք
ընկերների
հետ
գտնելովՏիրոջ
գերեզմանի
վրայ
սաղմոսերգելիս`
գլուխըկտրեցին
եւ
արիւնը
թափեցին
Տիրոջ
գերեզմանիծածկոցի
վրայ:
Եւ
նա
այսպէս
արեամբ
պսակուեց
մերՔրիստոս
Աստծուց:
Նրա
տեղը
յաջորդեց
իր
քրոջորդիտէր-Ստեփանոսը`
[աթոռակալելով]
քսան
տարի:
Նրանիցյետոյ
[իշխեց]
տէր-Սարգիսը`
տէր-Ստեփանոսի
եղբայրՎահրամ
ճգնաւորի
որդին,
մի
իմաստուն,
գործունեայմարդ,
ընտիր
գիտնական
ու
բազմաշխատ,
որն
այս
տանըշատ
արդիւնաւէտ
ու
երեւելի
գործեր
կատարեց.
եկեղեցիները
զարդարեց
պատուական
սպասքներով.
հրաշափառ
սուրբ
մենաստանն
առաւել
փայլեցրեց,
քանիր
նախորդները:
Իսկ
տաթեւցիները
[վերա]շինեցինվանքը,
որ
բազում
տարիներ
ի
վեր
աւեր
ու
ամայի
էրմնացել,
որը
եւ
ամէն
տեսակի
անհրաժեշտ
բաներովփարթամացրին
մեծ
եւ
փառաբանած
իշխանաց
իշխաններՍմբատն
ու
Տարսայիճը`
Լիպարիտի
որդիները:
Այնտեղմիասին
իշխած
[եպիսկոպոսներից]
նախ
վախճանուեցտէր-Սողոմոնը,
եւ
ապա`
տէր-Հայրապետը`
իշխած
լինելովքառասուն
տարի:
Եւ
քանի
որ
վերջինիս
կենդանութեանժամանակ
ձեռնադրուել
էր
իր
եղբօրորդին`
Յովհաննէսանունով,
նրանից
յետոյ
բազում
հակառակութիւններովերեք
տարի
սա
աթոռակալեց,
վախճանուեց
ու
թաղուեցիր
հօրեղբայր
տէր-Հայրապետի
մօտ:
Այս
Յովհաննէսից
յետոյ
մեր
ապիկար
ուչնչին
անձը
յաջորդեց
Սիսական
տանսմետրոպոլիտութեան
կրկնանորոգ
գահին,
եւ
երկուգահակալական
աթոռներն
ու
աշխարհախումբհանդիսարանները`
Տաթեւն
ու
Նորավանքը,
իրենց
բոլորհաւատացեալ
համայնքներով
միատեղելով`
այժմ
կանքկանգուն`
որպէս
երկնանման
կամար
լեռների
վրայ,
մինչեւ
ինձ
համար
սահմանուած
ժամանակները,
որըՏէրը
պիտի
սպառի: