Սիւնիքի պատմութիւն

ԾԶ
ՏԷՐ-ՅՈՎՀԱՆՆԷՍԻ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍՈՒԹԵԱՆ ՈՒ ԻՐ ԳՈՐԾԵՐԻ ՄԱՍԻՆ

Սիւնեաց եպիսկոպոս տէր-Գրիգորիվախճանից յետոյ ընտրում են Աստծոյ երջանիկ ուփառաբանուած մարդ Յովհաննէսին, որը կարծեմ հայոցկաթողիկոս տէր-Սարգսի տոհմից էր: Եւ մեր Սիւնեաց ուԲաղաց աշխարհների բարեպաշտ ու աստուածասէրթագաւոր Վասակը նրան ազնուական մարդկանցով ումեծամեծ ընծաներով ուղարկում է Անի, հայոց սուրբհայրապետ տէր-Սարգսի մօտ` Սիւնիքի եպիսկոպոսձեռնադրուելու: Կաթողիկոսից խնդրում է վերստինշնորհել [իրենց երբեմնի] ունեցած մետրոպոլիտութեանաստիճանն ու պատիւը` առջեւից տարուող խաչը, գաւազանն ու գահաւորակը, որ վերցրել էր տէր-ԱնանիանՅակոբի խոտորուելու պատճառով: Սոյն Վասակթագաւորին էր փեսայացել Գագիկ թագաւորը, թագուհիԿատրամիդէն էլ նրա դուստրն էր, որը եւ յայտնի էրսուրբ կաթողիկէի երկնաճեմ սրահակի շինութեամբ: Վասակը նաեւ արքունի ընծաներ էր ուղարկել նրանց ուգրութեամբ յայտնել կաթողիկոսից խնդրելիքի մասին: Դրա համար էր Գագիկ թագաւորն ու Կատրամիդէթագուհին թախանձելով կաթողիկոսին`տէր-Յովհաննէսին մեծահանդէս շքեղութեամբձեռնադրել են տալիս Սիւնեաց մետրոպոլիտ: Կաթողիկոսը նրան է յանձնում Սիւնեաց սեփական խաչը, ոսկերիզ խաչվառը, թանկարժէք գաւազանը եւ պատուականգահաւորակը, որոնք պահուել էին հայրապետանոցիսրբարանի սենեակում: Այդպիսով նորոգում են Սիւնեացառաքելական մեծ աթոռի աստիճանն ու պատիւը`առաջուայ ձեւով:

Եւ ապա [մետրոպոլիտին] իր աթոռն ենուղարկում մեծապատիւ ճոխութեամբ ու երեւելիփառքով` նրան յանձնելով բազմաթիւ պարգեւներթագաւորից եւ թագուհուց. նաեւ փրկական փայտից միմաս` ոսկու մէջ ամրացուած, որ նրանց էր ուղարկելինքը` ինքնակալ կայսր Վասիլ Ծիրանածինը. այն ունէրՔրիստոսի արեան ներկուածքի հետք, որից ահռելիզօրութիւններ ու մեծամեծ հրաշքներ էին երեւանգալիս:

Եւ այդպէս անկշռելի պարգեւներովմետրոպոլիտը եկաւ Սիւնեաց սեփական աթոռը: Նրանդիմաւորեց Վասակ թագաւորը, իշխանախումբբազմութեամբ եւ մեծապատիւ շքեղութեամբ ընդունեց: Եւ նրանց մէջ ոչ քիչ խնդութիւն եղաւ: Իսկ սուրբմետրոպոլիտը առատ քարոզներով եւ քաղցր խօսքերովլուսաւորում ու մխիթարում էր իր հաւատացեալ հօտին: Այնուհետեւ այս տունն սկսեց փարթամանալ, պայծառանալ` առաջուանից աւելի: Յափշտակուած ամբողջկալուածքները վերադարձուեցին նրան: Չէ՞ որմաքենացիները Գեղարքունիքն էին յափշտակել, միմարդ` Վայոց ձորը, այնտեղ նստելով եպիսկոպոս, մէկուրիշն էլ զաւթել էր Երնջակ գաւառը եւ Երնջակիվանքում նստել եպիսկոպոս, իսկ գողթնացիները գրաւելէին Բստեձորը, Բուստն ու Օրդուատը: Նմանապէսիշխաններն էլ վանքապատկան գիւղեր էին բաշխել իրենցազատներին: Տէր-Սարգիսը, որ շրջաբերականգրութիւններով ու ահեղ նզովքներով սահմանել էր` ոչոք չյանդգնի դրանք մերժել այս թեմին, այլ բոլորըվերադարձնել սեփական աթոռին, սուրբ նշանին ուտէր-Յովհաննէսին, վերադարձրեց դրանք, իրենենթարկուեց, մերժեց ու հալածեց օտար եւ գայլացածհովիւներին: Բարեպաշտ Վասակ թագաւորը, բուռնզօրութեամբ դրան աջակցելով, վերադարձնում էյափշտակուած հոգեբաժին նուէրները` Ցօղունի գիւղնու Գոդեվանը, նաեւ իր իշխանութեան ամբողջ վիճակը: Իր ձեռքով էլ այս վիճակին վերաբերող այսպիսիթուղթ է գրում.

«Յանուն Աստծոյ սա իմ` Վասակ թագաւորիսհրամանն է, որը գրեցի չորս հարիւր վաթսունութթուականին ու տուեցի իմ Աստծոյ փոխարինողին`տէր-Յովհաննէսին, որին Աստուած դեռ մօր արգանդիցընտրեց մեծ Կարապետի նման եւ շնորհեց մեզ բարերար: Եւ նա բոլորին այնքան լուսաւորեց, որ մենք` նրա ողջվիճակայիններս, բոլոր տեղերից, բախտաւորուեցինք: Ապա սուրբ Տաթեւ մայրաքաղաքին վերադարձրինքՑօղունի գիւղն ու Գոդեվանը, որոնք առաջ ետ էինվերցրել հայրապետանոցի խանգարման ու խափանմանպատճառով, այժմ կրկին հաստատեցինք: Դրանց հետմիասին եւ բոլոր գաւառները` տասներկուգաւազաններով վերադարձրինք ու կրկին հաստատեցինքՎայոց ձորը, Գեղարքունիքը, Փորակը, Հաբանդը, Ջուղանու Երնջակը: Այսուհետեւ մինչեւ յաւիտեան ոչ ոքամենակալ Աստծուց եւ բոլոր սրբերից իրաւունք չունիհակառակ կանգնելու այս աթոռին կամ յափշտակելու այսշէներն ու գաւառները: Իսկ եթէ յանդգնեն, Աստծուց եւսուրբ հայրապետներից հոգով ու մարմնով նզովուածլինեն: - Գրեցինք մեր արքունական հրամանով ուկնքեցինք մեր մատանիով, Աստծոյ կամքով: - Ես` Սմբատիշխանս, վկայ եմ իմ քեռու` աստուածապսակ թագաւորիայս հրամաններին, որոնք ոչ ոք չի կարող խախտել: - Եսեւս` իշխանաց իշխան Աշոտի որդի Գրիգորս, վկայ եմ իմքեռու` աստուածապահ թագաւորի այս հրամաններին: Աստուած շնորհաւոր անի սուրբ աթոռինե:

Վասակ թագաւորը դարձեալ նուիրում էԳրուակ գիւղը եւ գրում այսպիսի վճռագիր.

«Աստծոյ կամքով ես` Սմբատ թագաւորի որդիՎասակս, Գրուակ գիւղը, որ առաջ տէրերը տուել էինսուրբ նշանին, վերստին հաստատեցի իր բոլորսահման[ներ]ով Տաթեւի վրայ` Սիւնեաց աստուածապատիւեպիսկոպոս տէր-Յովհաննէսի միջոցով` ազատ բոլորչարերից ու հարկերից, նախնիների ու մեր յիշատակըկատարելու համար: Եւ արդ` ով ջանայ խափանել, ամենակալ Աստծուց ու բոլոր սրբերից նզովուած լինիեւ Կայէնի բաժինն ստանայ: Իսկ եթէ մահմեդական իշխանյաջորդի ու յափշտակել ջանա, Աստծուց եւ իրփեղամբարից մերժուի եւ հազար-հազար նալլաթիարժանանայ: Չորս հարիւր վաթսունհինգ թուականին: Հաստատ է Աստծոյ կամքովե:

Իշխաններից ոմանք, այս ամէնը տեսնելով, բարի նախանձով լցուեցին եւ Շոռոթ գիւղը նուիրեցինՏաթեւին` գրելով այսպիսի կտակագիր.

«Յանուն Աստծոյ սա մեր` Սակռի որդիներիս, Խարբի, Արտաւազդի, Սուփանի վճռագիրն է, ըստ որիմենք կամեցանք որպէս մեր հօր արեան գին Շոռոթ գիւղընուիրել Տաթեւի սուրբ կենտրոնին` Սիւնեացեպիսկոպոս տէր-Յովհաննէսի միջոցով, մեր Վասակթագաւորի ժամանակներում: Վանքիս բոլորեկեղեցիները մեր հայր Սակռի հոգու համար մեզյիշատակ սահմանեցին սուրբ Սարգսի օրը պատարագել: Հայոց չորս հարիւր եօթանասունհինգ թուականին: Արդ`եթէ մէկը այս նուիրատւութիւնը խախտել կամ խափանելջանայ, ամենակալ Աստծուց մերժուած լինի, սուրբառաքեալներից, մարգարէներից, երեք հարիւր տասնութսուրբ հայրապետներից ու բոլոր սրբերից նզովուած եւմեր մեղքերին պարտական լինի. ամէ'ն: - Եւ ես` Վասակթագաւորս, իմ ձեռքով հաստատեցի ու դրեցի իմարքունական կնիքը: - Ես եւս` Յովհաննէս եպիսկոպոսս, հաստատեցի իմ ստորագրութեամբ ու կնքեցի սովորականմատանիովս: Ոչ ոք թող չհամարձակուի խախտել այսվճիռը: Իսկ եթէ մահմեդական մեծաւոր լինի ույափշտակի, Աստծուց ու իր փեղամբարից մերժուած լինի, բոլոր սրբերից նզովուած, հարիւր հազար նալլաթի[արժանի]ե: