Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Գրգռեցաւ ՚ի նոյն աւուրս եւ այլ իմն աղմուկ ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի պատճառս Ղազարու աբեղային` զոր յիշեցաք ՚ի գլուխ ԼԲ: Սա թէպէտ եւ ՚ի սկզբան բարեկամութեամբ էր ընդ Մարտիրոս վարդապետի Կաֆացւոյ, այլ յետ որոյ ձեռնադրեցաւ եպիսկոպոս Տիվրիկոյ, եւ Մարտիրոս նստաւ պատրիարգ թագաւորական քաղաքին, ստացաւ ընդ նմա թշնամութիւն. զոր առաւել եւս գրգռեցին երիցունք սրբոյն Նիկողայոսի` որք հակառակ էին Մարտիրոսի. վասն որոյ իբրեւ դէպ եղեւ Մարտիրոսի գնալ ՚ի Պրուսա վասն իրիք գործոյ` պարապ առեալ Ղազարու` սկսաւ բազում չարիս խօսիլ զնմանէ յեկեղեցիս ՚ի լուր ժողովրդեան. եւ յաւելոյր եւս ասել, թէ նա տարապարտուց զհետ մտեալ է իմ, եւ կամի հալածել զիս ՚ի քաղաքէ աստի: Կային ՚ի նմին ժամանակի ՚ի Կոստանդինուպօլիս ոմանք ՚ի Հայոց տիվրիկցւոց, որք յառաջնմէ չքաւոր գոլով` փարթամացեալ էին կնդ խնամարկութեամբ տիվրիկցի Իպրահիմ աղայի արքունի դիւանադպրի. եւ սոքա միաբանեալ ընդ Ղազարու` նիւթէին հնարս ընդդէմ Մարտիրոս պատրիարգի. բայց ՚ի փութալ նոցա ՚ի նոյն, յայլ իմն վտանգ պաշարեցան. որպէս տեսցի այժմ:
       Բազմացեալ էին յոյժ ՚ի նմին ժամանակի ՚ի թագաւորական քաղաք անդր հայք գաւառացն Եւդոկիոյ, Սեբաստիոյ, Կամախու եւ այլն. եւ զի չափ արքունական հարկաց որոշեալ էր ըստ գաւառաց, յելանել բնակչաց ՚ի տեղեաց անտի, եւ ՚ի գալ նոցա ՚ի քաղաքն Կոստանդինուպօլիս, բովանդակ հարկն դիզանէր ՚ի վերայ մնացորդաց նուազելոց. եւ ոչ այսչափ միայն` այլեւ որք եկեալ բնակեալ էին ՚ի թագաւորական քաղաքի` յիւրեանս գրաւեալ զգործակալութիւն հարկահանութեան բնիկ քաղաքաց իւրեանց` բազում տուգանս եւ զրկանս հասուցանէին նոցա. որոյ վասն եկին ոմանք ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի կամախեցւոց անտի ՚ի սեբաստացւոց եւս եւ ՚ի տիվրիկեցւոց. եւ բողոք կալան առ Քեօփրիւլիւ եպարքոսն, թէ զծանրութիւն հարկաց աշխարհին` որ հասարակաց է` այժմ մեք առանձին կրեմք. քանզի քաղաքակիցք մեր թողեալ են զմեզ` եւ եկեալ են այսր, եւ ՚ի հանգստեան վայելեն, եւ տիրաբար եւս իշխօղ լինելով ՚ի վերայ մեր` կեղեքեն զմեզ անխնայ:
       Իբրեւ իմացաւ զայս եպարքոսն ` որ յայնժամ ՚ի յԻսկիւտար էր հանդերձ թագաւորաւ, ետ գիր հրամանի ՚ի ձեռս նոցա, եւ զօրականս արքունուստ, զի զո'վ ոք եւ գտցեն ՚ի գաւառակցաց իւրեանց` առեալ տարցին անդր: Յայնժամ որք եկքն էին` տիվրիկեցիք, կամախեցիք եւ այլք, խուսափեալ այսր եւ անդր փախչէին եւ թաքչէին, եւ աղաչէին բազում խնդրուածովք եւ տրովք զեկեալ գաւառակիցս իւրեանց` թողուլ զինքեանս մնալ անդ, եւ խոստանային նոցա հաւասարիլ ընդ նոսա ՚ի տուրս հարկաց. միջնորդ կալան եւ զոմանս ՚ի մեծամեծաց այլազգեաց աղաչել զեպարքոսն վասն նոցա: Եւ ՚ի լինել բազում հակառակութեանց` ձանձրացեալ եպարքոսին` յանձն արար զիրսն ՚ի տեղապահ իւր յԻսմաէլ Ղայմախամ, եւ ՚ի մեծ դատաւորն. եւ նոքա եղեն ՚ի կողմն այնոցիկ` որք բնակէին ՚ի Կոստանդինուպօլիս. որոյ վասն դիմեցին նորեկքն ՚ի յԻսկիւտար` առ եպարքոսն. եկին անդր ոմանք ՚ի միւս կողմանէ` գանգատել զմիմեանց. եւ յաւուր միում յորժամ ելեալ եպարքոսն ՚ի վրանէ իւրմէ` գնայր ՚ի վրանս թագաւորին, ընդ առաջ եղեն նորեկքն` եւ աղաղակ բարձեալ բողոքէին առ նա: Յայնժամ ՚ի ցասումն բարկութեան բրդեալ եպարքոսին` սաստիւ ՚ի բաց վարեաց զնոսա, եւ ձգեաց ուժգին զկնի նոցա զլախտ իւր (այսինքն զթօփուզն ). եւ ապա ետ ըմբռնել զերիս ՚ի Հայոց բնակելոց ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ դնել երկաթի կապանօք ՚ի բանտ նաւատեղեաց (՚ի Թէրսխանայն ), ցամս երիս. բայց բարեկամք նոցա ծախեալ բազում դրամս` ազատեցին զնոսա. եւ նոքին իսկ եւս ՚ի դրունս մեծամեծաց դեգերեալ` հազիւ ուրեմն լռեցուցին զնորեկ գաւառակիցս իւրեանց:
       բ. Իբրեւ զերծան տիվրիկեցիք ՚ի խռովութենէ աստի, դարձեալ սկսան գրգռել զեպիսկոպոս իւրեանց զՂազար` զհետ լինել պատրիարգութեան. եւ խոստանային օգնական լինել նմա. եւ նա անկաւ առ իշխանս այլազգեաց` ընկենուլ զՄարտիրոս: Զայս իմացեալ բարեկամաց պատրիարգին` խորհուրդ ետուն նմա աքսորել զՂազար` արքունի իշխանութեամբ, եւ կամ այլազգ ինչ պատուհասել. եւ բերէին օրինակ զայն` որ գործեցաւ ՚ի նոյն աւուրս ՚ի մէջ Յունաց. զի պատրիարգ նոցա ետ դնել զյոյն եպիսկոպոս մի ՚ի բանտ նաւատեղեաց, եւ զայլ եպիսկոպոս մի ետ տարագիր առնել, եւ զոմն մեծ եպիսկոպոս ետ կախել: Բայց Մարտիրոս վարդապետ չեղեւ ձեռնհաս առնել ինչ Ղազարու: Եւ Ղազար ունելով ինքեան ՚ի թիկունս զԻպրահիմ դիւանադպիր տիվրիկցի, նոյնպէս եւ զփարթամացեալ գաւառակիցս իւր` զօրացաւ նոքօք. եւ տուեալ ՚ի դուռն քսան քսակ` ընկեց զՄարտիրոս վարդապետ Կաֆացի յԱթոռոյ. եւ ինքն նստաւ յԱթոռ պատրիարգութեան յամսեանն նոյեմբերի: Այլ քանզի գլխաւոր գործակից նորա Շրվան անուն տիվրիկցի` ծախեալ էր բազում ինչ վասն այսր, անկաւ ընդ ծանր պարտիւք ընչից. եւ յուսահատեալ ուրացաւ ՚ի հաւատոց. եւ յետոյ անկեալ ՚ի մտաթափութիւն` շրջէր ՚ի փողոցս. եւ քարամբք եւ փայտիւք հալածէր զայլազգիս. որոյ վասն կալեալ զնա` եդին յարգելանոց յիմարաց:
       Յայսմ ժամանակի ՚ի Կոստանդինուպօլիս գտաւ Եղիազար Անթապցի փոխանորդ Երուսաղէմի` որ ծախիւք իւրովք եդեալ էր պատրիարգ զնա ինքն զՄարտիրոս վարդապետ. եւ յընկենուլ զնա Ղազարու` փոխանակ ՚ի կողմն Մարտիրոսի լինելոյ` Ղազարու եղեւ կամակից. զի Եղիազար թշնամացեալ էր ընդ Մարտիրոսի վասն պէսպէս իրաց. նոյնպէս եւ Մարտիրոս ընդ նմա: Այլ իբրեւ անկաւ նա ՚ի պատրիարգութենէ` միջնորդութեամբ ոմանց հաշտեցաւ ընդ նմա Եղիազար. եւ կամելով մխիթարութիւն ինչ տալ նմա` առաքեաց զնա ՚ի դիմաց Աստուածատրոյ պատրիարգին Երուսաղէմի նուիրակութեամբ յարեւելս: Իսկ Մարտիրոս ուղղեալ զճանապարհ իւր յԷջմիածին` չոքաւ առ Յակոբ կաթուղիկոս, եւ ցածուն բարս ցուցեալ առաջի նորա` հաճոյ գտաւ յաչս նորուն, եւ ձեռնադրեցաւ ՚ի նմանէ եպիսկոպոս Ղրիմոյ` յորմէ էր ինքն. եւ գնացեալ նստաւ անդր. այլ ժողովուրդք երկրին ոչ յարեցան ՚ի նա սրտիւ. զի նա յաւուրս պատրիարգութեան իւրոյ վասն թեթեւ ինչ իրաց ընդ բանիւ արարեալ էր զոմանս ՚ի նոցանէ, եւ խստութեամբ վարեալ էր ընդ նոսա:
       Այլ ՚ի նմին ամի` յորում այս իրք գործեցան` քանի մի ամսօք յառաջ անկաւ հրդեհ մեծ ՚ի Ղալաթիա` յապրիլի. 7. եւ այրեաց զբոլոր քաղաքն` որ ՚ի բերդի, եւ արտաքոյ պարսպին եւս զբազում տեղիս: Եւ դարձեալ յետ երից ամսոց ՚ի յուլիսի. 14. յաւուր շաբաթու` եղեւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս զարհուրագին հրդեհ. որով եւ աւերեցաւ երկու մասն քաղաքին ՚ի հնգից մասանց նորին. եւ այրեցան երեսուն հազար տունք. եւ իբր հինգ հազար անձինք, զորս ոմանք երեք հազար ասեն: Այրեցան եօթն եկեղեցիք Յունաց. այրեցաւ եւ եկեղեցի մի Հայոց. այն է Սուրբ Նիկողայոս ՚ի վլանկա. նոյնպէս այրեցաւ եւ մնացուած եկեղեցւոյ Սրբոյն Սարգսի. եւ հազիւ իմն զերծաւ եկեղեցի Աստուածածնին: Զայսմանէ գրէ եւ Ստեփաննոս վարդապետ մեղրցի ՚ի թուղթն իւր առ միաբանս Էջմիածնի. որպէս է տեսանել ՚ի գիրս Առաքելի. գլուխ Ծ. երես 536: Երկար գրէ զսոյն եւ Երեմիա Չէլէպի Քեօմիւրճեանց Կոստանդինուպօլսեցի. եւ այլք. ոմանք:
       Դէպ եղեւ յայն աւուրս գնալ վերստին սուլտան մէհէմմէտի յԱդրիանուպօլիս ընդ եպարքոսին իւրում Քեօփրիւլիւ Մէհէմմէտ փաշայի. եւ կարգեցաւ տեղապահ եպարքոսի որդի նորա Ահմէտ փաշայ. յորում ժամանակի սկսան յոյնք շինել եւ նորոգել զայրեալ եկեղցիսն, ասելով` թէ եպարքոսն հրամայեաց. շինեցին եւ հայք զՍուրբ Նիկողայոս վայելուչ քան զառաջինն. եւ յայս գործ ձեռնտու եղեւ Հայոց ՚ի պէտս ծախուց Եղիազար վարդապետ Անթապցի: Մեռաւ ՚ի նմին ժամանակի եպարքոսն յԱդրիանուպօլիս. եւ ըստ խնդրոյ նորա կարգեցաւ անդ յարքայէ ՚ի պատիւ եպարքոսութեան` որդի նորին նա ինքն երեւելին Ահմէտ փաշայ Քեօփրիւլիւ օղլու. եւ եկեալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի մարտի. 30. յաւուր Զատկի` կործանեաց զնորոգ շինեալ եկեղեցիսն Յունաց եւ Հայոց: Եւ այս եղեւ ՚ի սադրելոյ վանի էֆէնտիին` որ նստէր մերձ ՚ի Ղանտիլլի. յորոյ անուն եւ տեղին այն կոչի Վանի Քեօյիւ: Աստի յորդորեալ եւ այլոց այլազգեաց` կործանեցին եւ յայլ տեղիս զերկուս եկեղեցիս Հայոց. զմին ՚ի Կարս, եւ զմիւսն յակն. իսկ զմեծ եկեղեցին` որ էր ՚ի Կարին քաղաք ՚ի մէջ պարսպին, արարին մզկիթ, եւ զվանսն կարգեցին տեղի բնակութեան:
       Այլ իբրեւ քակեցաւ եկեղեցի Սրբոյն Նիկողայոսի, մի ոմն յիշխանցն այլազգեաց Համզա Չաւուշ կոչեցեալ` որոյ ապարանք մերձ էին եկեղեցւոյն, առանց հրամանի եպարքոսին զամենայն երեւելի նիւթս քանդուածոցն ետ կրել ՚ի տուն իւր. եւ նոքօք նորակերտ զարդարեաց զապարանսն. եւ ՚ի սեանց կամարի սեղանոյն` արար իւր գահս. իսկ զսղեանն քարեղէն` յորոյ վերայ պատարագ մատչէր, եդ հուպ սանդղոց տանն ՚ի պատուանդան ոտից իւրոց , զի յելանելն յերիվար եւ յիջանել` կոխեսցէ ՚ի վերայ նորա: Եւ եղեւ զկնի տասն ամսոց, ՚ի յունվարի. 14. անկաւ հուր ՚ի տեղին յայն. եւ այրեցան բովանդակ ապարանք Համզայի, եւ մի եւս այլ տուն առ նմա: Լուեալ եպարքոսին` թէ համզա ՚ի քարանց եկեղեցւոյ էր զարդարեալ զտուն իւր` բարկացաւ ՚ի վերայ նորա. եւ նա խոյս ետ եւ ել ՚ի քաղաքէ անտի:
       գ. Եկեալ էր յայն աւուրս նուիրակ յԷջմիածնէ Յովհաննէս վարդապետ ոմն , զոր ռամիկք Թութունճի կոչէին. սա ժողովեալ զտուրս նուիրակութեան իւրոյ ՚ի ժողովրդենէ` ծախեաց զամենայն ՚ի դրունս մեծամեծաց. զի ինքն լիցի պատրիարգ. եւ օգնական իւր առեալ զԱստուածատուր Թլթլ երէց` դիմեաց առ եպարքոսն Քեօփրիւլիւ Օղլու, որ գնացեալ էր ՚ի Սիլիվրի հանդերձ արքունի բանակաւ` երթալ ՚ի պատերազմ ընդդէմ մաճառաց: Հասեալ անդր Յովհաննու` բազում տրովք դրամոց հաճեցոյց զնա, եւ էառ զիշխանութիւն պատրիարգութեան. եւ զգեցեալ զզգեստ պատուոյն` եկն եւ նստաւ յԱթոռն, ՚ի բաց վարեալ անտի զՂազար. եւ յընդդէմ դառնալ Ղազարու` էառ Յովհաննէս վասն նորա հրաման արքունուստ, եւ ետ դնել զնա ՚ի բանտ` ձեռնտուութեամբ Թլթլեանց` որք հակառակն կային Ղազարու:
       Բայց քանզի գիտէր Յովհաննէս, թէ ոչ կարէ մնալ յերկար յայնմ իշխանութեան` զոր ստացաւ ընդդէմ կամաց մեծի եւ փոքու, սկսան համբաւել ՚ի ժողովրդեան, թէ ես վասն այն ընկալայ զայս իշխանութիւն, զի նուաճեցից զդիմադարձս Սրբոյ Աթոռոյն Էջմիածնի. եւ զոր ինչ պարտիցիմ հատուցանել Աթոռոյն` ՚ի հասից պատրիարգութեանս անպակաս վճարեցից: Եւ առ ՚ի հաստատելոյ զսոյն` միաբանեաց ընդ իւր զերկուս յարեւելեան իշխանաւորաց Հայոց` զՄիրզէ եւ զԽոսրով. որք եկեալ էին վաճառականութեամբ ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ ետ նոցա գրել թուղթ վկայութեան առ տէր Յակոբ կաթուղիկոս Ջուղայեցի, թէ ազատեցաք զթագաւորական զայս քաղաք յապստամբեալ Ղազարէն. եւ միաբան հաւանութեամբ ամենեցուն կարգեցաք պարտրիարգ զՅովհաննէս վարդապետ զնուիրակ ձեր` վասն օգտի Աթոռոյդ եւ մեր. որոյ վասն խնդրեմք, զի հայրապետական իշխանութեամբդ շնորհեսցես կոնդակ հաստատութեան վասն սորա` լինել մինչեւ ցմահ առաջնորդ տեղւոյս. եւ մի ' ոք իշխեսցէ հանել զպատրիարգութիւն ՚ի ձեռաց սորա` եւ կամ հակառակիլ ինչ սմա: Իսկ վասն պարտուց նորա առ Սուրբ Աթոռդ` մեք ասեն լինիմք երաշխաւոր, զի հատուսցէ զամենայն. որպէս եւ ետ մեզ մուրհակ ձեռամբ իւրով:
       Զայս գիր գրեալ Միրզէի եւ Խոսրովու, եւ եդեալ զկնիք իւրեանց ՚ի նոյն, մատուցին եւ առ բնիկ իշխանաւորս Հայոց` որք էին ՚ի Կոստանդինուպօլիս` առնուլ եւ ՚ի նոցանէ վկայութիւն: Բայց նոքա ոչ հաճեցան բնաւ ընդ այն վասն բազում պատճառաց, եւ մանաւանդ վասն այսորիկ զի Յովհաննէս ունէր իւր գործակալս եւ խորհրդակիցս զԹլթլեանս, յորոց ամենայնիւ տաղտկացեալ էին` եւ ոչ կամէին յիմիք մասնակից լինել ընդ նոսա: Յայնժամ երկոքին նոքա Միրզէ եւ Խոսրով գտեալ զոմանս յաննշան արանց` ետուն նոցա ստորագրել զթուղթ իւրեանց. եւ յանձն արարին զայն ՚ի ձեռս Մինաս վարդապետի ուրումն արեւելցւոյ, եւ միում աշխարհիկ առն, տանիլ յԷջմիածին:
       Եւ եղեւ յելանել նոցա` ՚ի ճանապարհ ` իբրեւ իմացան զայն տիվրիկցիք կուսակից Ղազարու, փութացան եւ առին զօրականս յարքունի դրանէ, եւ յղեցին զկնի թղթատարաց. եւ նոցա հասեալ շտապաւ ՚ի տեղին կոչեցեալ Խարդալ` կալան զթղթատարսն, եւ բերին կապանօք առ տեղապահ եպարքոսի` այսինքն առ Ղայմախամն. եւ նա եհարց ցասմամբ ցՄինաս եւ ցընկեր նորա, զի՞նչ է թուղթդ` զոր տանիք, եւ է՞ր վասն. եգիտ առ նոսա եւ զկոնդակ նուիրակութեան Յովհաննու` զոր տուեալ էր նա ցՄինաս` տանիլ առ կաթուղիկոսն . եւ բացեալ զայն իշխանին, եւ տեսեալ զկնիք կաթուղիկոսական, եհարց` թէ ո՞յր իցէ այս եւ առ ի՞նչ տուեալ. եւ ապա ասէ բարկութեամբ. ընդէ՞ր յայլոց տանէ տարածանի իւղ ՚ի մեր իշխանութիւն: Զայս ասացեալ` հրաման ետ պահել զնոսա ՚ի կապանս բանտի. ուր մնացին նոքա զաւուրս տասն. մինչեւ ետուն տուգանս հազար դահեկանի, եւ զերծան եւ եղեւ խափանումն գործոյ նոցա:
       Զայս ամենայն լուեալ Յակոբայ կաթուղիկոսի` գրեաց թուղթ առ Կոստանդինուպօլսեցիս, ցուցանելով` թէ չէ ' հաճեալ ինքն ընդ պատրիարգութիւն Յովհաննու եւ ընդ արարս նորա. կշռեցէ'ք ասէ զգործս դորա եւ զՂազարու. քանզի Ղազար յայտնապէս հակառակ էր սրբոյ Աթոռոյս. վասն որոյ եւ ամենեքին իւրովի խորշէին ՚ի նմանէ. իսկ դա կեղծաւորութեամբ իբր հարազատ որդի մեր ժողովեալ զարդիւնս քրիստոնէից` եւ զառատ տուրս նուիրակութեան` վատնեաց ՚ի դրունս օտարաց եւ ՚ի պէտս համախոհից իւրոց յիշխանասիրութեան սակս. եւ փոխանակ օգնական լինելոյ Աթոռոյս` հասոյց վնաս մեծ. եւ զմեզ ՚ի լեզու աշխարհի էարկ` թէ այսքան ինչս հասուցեալ իցէ նորա յԱթոռն Էջմիածնի. զորոյ զդատաստանն ինքնին տէր տեսցէ:
       ՚Ի ժամանել այսր թղթոյ հայրապետին ՚ի Կոստանդինուպօլիս` առաւել եւս անկաւ Յովհաննէս յաչաց ժողովրդեան. այլ նա առ ՚ի շինել զմիտս ամենեցուն` խոստանայր, թէ ՚ի մօտոյ հանդերձեալ եմ վճարել Աթոռոյն Էջմիածնի զամենայն պարտս իմ, եւ ցուցանել զվաստակ իմ: Եկն յետ սակաւուց նուիրակ Էջմիածնի Մինաս վարդապետ առաջնորդ Գաղատիոյ. եւ սա եւս ՚ի սադրելոյ Թլթլեանց միտեցաւ ՚ի կողմն Յովհաննու. որոյ վասն իսկ` եւ ժողովուրդք ոչ տային նմա լիով զտուրսն: Եւ ՚ի գանգատել նորա առաջի Թլթլեանց, թէ ՚ի պատճառս ձեր եւ զիս անգոսնեցին, ձեռն արկին նոքա առնել նոր ինչ այսպիսի. զի գնացեալ առ տեղապահ եպարքոսին ` առին ՚ի նմանէ գիր հրամանի (որ ասի Տիվան Թէսկէրէսի ), յորում պատուիրեալ լինէր սաստիւ` եկեղեցեաց Հայոց եղելոց ՚ի քաղաքի անդ տալ ըստ օրինի եւ առատութեամբ զնուէրս նուիրակին: Զայս տեսեալ ժողովրդեան` զերեսս ՚ի բաց դարձուցին ՚ի Մինաս վարդապետէ. մինչեւ հազիւ քսակ մի դրամոյ կարաց ժողովել. որ եւ այն ծախեցաւ ՚ի դրունս այլազգեաց եւ ՚ի բաժին պատառոյ Թլթլեանց: Իսկ Յովհաննու տեսեալ զայսպիսի ելս իրաց, եւ ինքն նուազեալ յընչից, սկսաւ կեղեքել զժողովուրդն. քանզի յանցանս արկեալ ՚ի վերայ նոցա, կամ առիթ առեալ ՚ի թեթեւ իրաց` տուգանս ծանունս դնէր ՚ի վերայ նոցա, եւ մանաւանդ ՚ի վերայ եկեղեցականաց. զորոց գրել ՚ի մասնաւորի զանց առնեմք:
       դ. Եւ էր յայնմ ժամանակի մի ոմն յաշակերտաց Աստուածատրոյ պատրիարգին Երուսաղէմի` Սարգիս վարդապետ Թէքիրտաղցի. եւ զի էր նա ճարպիկ ՚ի բանս, Եղիազար Անթապցի յորդորեաց զԱստուածատուր պատրիարգ` առաքել զնա նուիրակութեամբ ՚ի կաֆա վասն նպաստից Երուսաղէմի: Կարգեալ ապա Սարգսի ՚ի նոյն պաշտօն` ել եւ գնաց ՚ի Կաֆա. եւ ժողովեաց բազում ինչ ըստ չափու քսան քսակի, թո'ղ զիւր առանձին բաժինն, եւ դարձ արարեալ յԵրուսաղէմ` ոչ հասոյց զամենայն զոր էառ, այլ դոյզն ինչ եւեթ: Կասկած առեալ Եղիազարու` գրեաց առ կաֆացիս յաղագս Սարգսի, թէ ո'րչափ ինչ ետուք նմա յանուն սրբոյ Երուսաղէմի: Եւ նոքա գրեցին ուրոյն ուրոյն ըստ հաշուի իւրաքանչիւր եկեղեցեաց. եւ յղեալ արս հաւատարիմս ցուցին ստուգութեամբ յանդիման Սարգսի եւ Եղիազարու եւ Աստուածատրոյ պատրիարգին զչափ դրամոցն ժողովելոց:
       Եւ իբրեւ պարտաւորեցաւ Սարգիս, կացոյց երաշխաւոր զոմանս` հատուցանել զթերին. այլ Եղիազար ոչ վստահացեալ յայն` անցոյց զպարտսն Սարգսի յայլազգիս. եւ նոցա յանձն առեալ` ետուն Եղիազարու զկէս բաժնի դրամոցն. եւ մնաց Սարգիս պարտական այլազգեացն: Եւ չունելով այնչափ ինչ վճարել նոցա` եկն ՚ի Կոստանդինուպօլիս հանդերձ պարտատեարբքն, զի ՚ի ձեռս բերցէ ինչ առ ՚ի հատուցանել նոցա. եւ իբրեւ ոչինչ կարաց գտանել, արկաւ ՚ի բանտ. ուր եկաց աւելի քան զտարի մի. յորում ժամանակի ՚ի բանտի անդ էր եւ Ղազար, որ անկեալն էր յիշխանութենէ. եւ եղեն երկոքին նոքա միմեանց բանտակից, եւ խորհէին` թէ զի՞ արասցեն: Ղազարու գտեալ նպաստս ՚ի բարեկամաց` զերծաւ. այլ Սարգիս ոչ գտեալ ուստեք ձեռնտուութիւն` մնաց անդ. եւ ապա օգնական իւր առեալ զայլազգի վաշխառուս` բանս եդ ընդ նոսա, եւ էառ ՚ի նոցանէ դրամս յոլովս ծանր տոկոսեօք` յաւելեալ զբեռն ՚ի վերայ բեռին. եւ վճարեալ զառաջին պարտս իւր` ել ՚ի բանտէն. եւ գնացեալ հանդերձ վաշխառուօք յԱդրիանուպօլիս` ուր էր յայնժամ տեղապահ եպարքոսին, մատոյց նմա առաւելութեամբ բազում ինչ. եւ առեալ զպատրիարգական իշխանութիւն, եւ զգեցեալ զզգեստ պատուոյն` դարձաւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ հալածական արարեալ վտարեաց զՅովհաննէս Թութուճին իւրայովքն հանդերձ. եւ ինքն նստաւ ՚ի տեղի նորա. այլ հոգ պարտուցն տագնապէր զնա:
       ե. Իսկ Թլթլեանք ջատագովք Յովհաննու ոչ հաճեալ ընդ իշխանութիւն Սարգսի` կարգեցին զերկուս արս յիւրեանց` գնալ ՚ի Պելրղատ, ուր գնացեալ էր եպարքոսն. յղեցին ընդ նոսա եւ զՅովհաննէս` հաստատել զնա վերստին ՚ի պատրիարգութեան, տուեալ խոստումն` թէ որչափ ինչ ծախք երթիցէ` պատրաստ եմք վճարել: Հասեալ Յովհաննու ՚ի Պէլրղատ` նստաւ ՚ի տան միում. ուր եկեալ առ նա ոմանք ՚ի Հայոց վաճառականք եւ այլք յիշխանաւորաց Հայոց` որք կարգեալ էին ՚ի գործ արքունի ՚ի բանակի անդ, սկսան բազում բանիւք մեղադիր լինել Յովհաննու. դու ասեն ապաքէն զայնչափ արդիւնս քրիստոնէից վատնեցեր ՚ի դրունս, եւ ետուր գայթակղութիւն ժողովրդեան. եւ այժմ ո՞րպէս իշխեցեր վերստին բուռն հարկանել յայդ իշխանութիւն, եւ գալ այսր: Իսկ Յովհան ետ նոցա պատասխանի, եւ ասէ. եւ զի՞ արարից, զի ոչ թողուն զիս հանդարտիլ Թլթլեանք. քանզի նոքա հանին զիս ՚ի յուշոյ եւ ՚ի խելաց. եւ ես ունիմ պարտս վճարելոյ նոցա բազում յոյժ. եւ եթէ դուք օգնեսջիք ինձ, եւ տաջիք նոցա զպարտս իմ, ոչ եւս յիշեցից եւ ոչ զանուն պատրիարգութեան: Զայս այսպէս ասաց նոցա . բայց չգտեալ ուստեք ձեռնտուութիւն` դեգերէր հանապազ ՚ի դուռն եպարքոսին. եւ շրջէր զհետ նորա յաշխարհն Մաճառաց. եւ այնպէս եկն ընդ բանակին ՚ի Պելրղատ եւ անտի յԱդրիանուպօլիս:
       Իսկ Սարգիս` որ նստէր պատրիարգ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, ջանայր յինքն յանկուցանել զսիրտս Հայոց` զի ինքնակամ ձեռնտու լիցին նմա ընչիւք վասն պարտուցն. քարոզէր առ ամենեսին զսէր եւ զխաղաղութիւն. ես ասէր ՚ի տանէ սրբոյ Երուսաղէմի եմ` որ թարգմանի խաղաղութիւն, եւ զխաղաղութիւն սիրեմ. եւ ընդ ամենայնի ամենայն լինէր, զի հաճեցուսցէ զնոսա: Եւ թէպէտ ժողովուրդք ոչ խորշէին ՚ի նմանէ, այլ մանաւանդ օր ըստ օրէ յարէին ՚ի նա, եւ օգնէին եւս փոքր մի ընչիւք, բայց չլինէր հնար վճարելոյ զբազմութիւն պարտուցն. եւ տոսկոսն երթալով երթայր եւ յաճախէր. եւ այլազգի պարտատեարք եկեալ օթեւանս առնէին առ նմա ծառայիւք եւ երիվարօք. ուտէին եւ ըմպէին ՚ի սեղան նորա, եւ զամենայն ծախս հանէին ՚ի նմանէ: Եւ վասն այսորիկ յանհնարս մտեալ Սարգսի` եդ ՚ի տեղի իւր փոխանորդ զՅովհան վարդապետ ոմն աշակերտակից իւր, եւ թաքոյց զանձն առ ժամանակ մի. եւ ապա աւուրս ինչ երեւեալ երաշխաւորութեամբ ոմանց` անդրէն աներեւոյթ լինէր:
       Բայց իբրեւ լու եղեւ Սարգսի` թէ Յովհաննէս Թութունճի եկեալ է յԱդրիանուպօլիս ընդ բանակի եպարքոսին, եւ զհետ է պատրիարգութեան, ելեալ գնաց եւ ինքն անդր` խափանել կամելով զջանս նորա. եւ անդ ՚ի կարգել երկոցունց ընդ միմեանս` զօրացաւ Յովհաննէս ձեռնտուութեամբ Թլթլեանց. էառ օգնութիւն եւ յԵղիազար վարդապետէ` որ յայնժամ եկեալ էր անդր վասն իրիք պատճառի, զորմէ տեսցես ՚ի ստորեւ. գլուխ ԼԵ. եւ մատուցեալ ինչս առ եպարքոսն` եւ խոստացեալ այլ եւս բազումս տալ, էառ նոր հրովարտակ պատրիարգութեան, եւ եկեալ նստաւ անդրէն յԱթոռ իւր ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի տեղի Սարգսի: