Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ
ՉԱՄՉԵԱՆՑ ՄԻՔԱՅԷԼ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
Վասն Թորոսի առաջնոյ գիտելի է, զի ասի ՚ի գիրսն Ալեքսիաս կոչեցեալ` զոր արար Աննա Կոմնենա դուստր Ալեքսի կայսեր, ՚ի բանս դաշնադրութեան Պեմունդայ կոմսի ընդ Ալեքսի, թէ սա ինքն Թորոս եւ եղբայր սորա Լեւոն իցեն եղբարք Ռուբենի . սակայն թուի թէ եղբարս ասելով` կամի յայտ առնել զլինել նոցա յազգէ Ռուբենի. ըստ որում նոքա թոռունք էին նորա. ապա թէ ոչ` պարտ է ասել, թէ կայր նոցա եւ այլ եղբայր մի Ռուբէն անուն, որ նախ վախճանեալ իցէ. զոր ՚ի պատմիչս մեր ոչ գտանեմք: Այլ վասն ամաց տէրութեան Թորոսի չէ ' հարկ երկարել զբանս. զի թէպէտ ոմանք ԻԶ. եւ ոմանք ԻԹ. եւ ոմանք եւս ԺԹ. դնեն. բայց ըստ հաշուի Ուռհայեցւոյն եւ Գրիգորի երիցու ականատես վկայից` պարտ է դնել ԻԳ. որպէս դնեն եւ այլք ոմանք:
       Իսկ վասն ըմբռնման Լեւոնի առաջնոյ եղբօր Թորոսի երկուս կարծիս բերէ Վահրամ. զառաջինն հաստատուն համարեալ` յաւելու եւ զերկրորդն, եւ ասէ, թէ կայսրն ոչ եթէ պատերազմաւ, այլ` խաբանօք եւ սուտ երդմամբ կոչեալ իցէ զԼեւոն եւ զորդիս նորա, եւ արկեալ ՚ի բանտ. բայց առաջին կարծիքն է ճշմարիտ. ըստ որոյ եդաք եւ մեք. զի ոչ միայն նա ինքն Վահրամ ստոյգ համարի զայն, այլեւ Գրիգոր երէց` որ գրեթէ աչօք էր տեսեալ, այնպէս պատմէ: Գրէ աստ եւ Վարդան, թէ այս եղեւ ՚ի թուին Հայոց ՇՂ. այլ մեք ըստ գրելոյ Գրիգորի եդաք ՇՁԶ: Իսկ Սիննամոս Յովհաննէս յոյն պատմիչ. Ա. 7. եւ Գ. 14. զըմբռնիլ Լեւոնի ՚ի կայսերէ հարեւանցիկ յիշէ` ՚ի խօսիլն զըմբռնմանէ Թորոսի եւ զզերծանելոյ նորա: Այլ թէ զիա'րդ եղեւ այսր Թորոսի Երկրորդի որդւոյ Լեւոնի առաջնոյ դառնալ յերկիրն Կիւլիկիոյ, յայլեւայլ գիրս այլեւայլ օրինակաւ աւանդի. եւ ՚ի միում պատմութեան Կիւլիկեցւոց ասի, թէ յետ կալոյ Թորոսի զկնի մահու հօրն ամս եօթն` եւ խանք Հայոց առաքեցին դեսպանս առ կայսրն, եւ խնդրեցին զնա, եւ նա ետ նոցա, եւ այլն: Այլ այս բան ոչ համաձայնի ո'չ կարգի պատմութեան` որ աւանդի ՚ի գիրս Հայոց, եւ ոչ կարգի ժամանակագրութեան. բայց եթէ զեօթն ամսն առնուցումք յըմբռնմանէ անտի Լեւոնի: Այլ զիա'րդ եւ իցէ, այս մի ինչ միոյն ճշմարտութեամբ աւանդի յամենեցունց, թէ գնացեալ Թորոսի յերկիր իւր` տիրեաց այնմ, եւ վարեաց անտի զյոյնս. որպէս եւ եդաք ՚ի պատմութեան:
       Իսկ վասն Թումասայ, Մլեհի, եւ Ռուբենի Երկրորդի` չկայ ինչ ծանուցանել . զի թէպէտ ոմանք փոքր մի պակաս եւ կամ փոքր մի աւելի ժամանակ տան սոցա` միում այսչափ եւ միւսոյն այնչափ, բայց սակաւ է տարբերութիւն ՚ի նոսա. եւ համեմատութեամբ միմեանց կարգին ուղիղ. ըստ որում եդեալ եմք ՚ի պատմութեան: