Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Իբրեւ լու եղեւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս մահ Փիլիպպոսի կաթուղիկոսի` եւ յաջորդել Յակոբայ յարեան ոմանք յիշխանաւորացն Հայոց ՚ի վերայ Յովհաննու վարդապետի մուղնեցւոյ` զոր կարգեալ էր Փիլիպպոս ՚ի պատրիարգութիւն, եւ կամեցան ընկենուլ զնա: Միաբանեցաւ ՚ի խուրհուրդ սոցա եւ Եղիազար վարդապետ Անթապցի` որ նստեալ էր յառաջնմէ առ ժամանակ մի պատրիարգ, եւ խորհէր միւսանգամ նստիլ, ունելով իւր գործակից եւ ձեռնտու զՄարտիրոս վարդապետ Թէոդոսիացի այսինքն Կաֆացի: Եւ սակայն միաբանեալքն յետ վարելոյ յԱթոռոյ զՅովհաննէս Մուղնեցի` ոչ եդին զԵղիազար ՚ի տեղի նորա. այլ ինքեանք կալան զտեղապահութիւն Աթոռոյն` Աթոռակալ անուամբ, իբր թէ տեղակալ պատրիարգի. եւ այս վասն իւրեանց մարմնաւոր շահու: Եւ կայր շփոթ մեծ ՚ի քաղաքի անդ ՚ի մէջ ժողովրդեան. զի ոչ սակաւ անկարգութիւնք լինէին ՚ի ձեռն այնոցիկ արանց:
       Եհաս անդր ՚ի նոյն աւուրս Թովմա վարդապետ Բերիացի այսինքն Հալէպցի` դարձ արարեալ յարեւմտից, ուր գնացեալ էր ամօք ինչ յառաջ. եւ տեսեալ զշփոթութիւն Կոստանդինուպօլսեցւոց` խորհեցաւ յինքն ձգել զպատրիարգութիւնն, յոր բուռն հարեալ էր յառաջագոյն յաւուրս Կլեմեսի Գալանոսի. որպէս յիշեցաք ՚ի գլուխ ԻԵ: Եւ միաբանեալ ընդ իւր զոմանս ՚ի մեծամեծաց Հայոց, մանաւանդ զայնոսիկ` որք թարգման անուամբ ծառայէին ՚ի դրունս դեսպանաց եւրոպիացւոց` բազումս աշխատ եղեւ, եւ ՚ի դերեւ ել ՚ի յուսոյն:
       բ. Յայսպիսի աւուրս շփոթութեանց ՚ի քանի մի ամաց հետէ ՚ի Կոստանդինուպօլիս էր Աստուածատուր պատրիարգ Երուսաղէմի. վասն զի յոյնք` որք կային յԵրուսաղէմ` ոխ ունելով ընդ հայս յաւուրց անտի Գրիգորի պատրիարգի Մոկացւոյ ՚ի սակս շփոթութեանց խոտորման Զատկին, զորմէ խօսեցաք ՚ի վերոյ. երես 615. գլուխ ամբարձեալ յաւուրս Աստուածատրոյ` բանս եդին ընդ ազգայինս իւրեանց, որ ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ հաճեցուցեալ բազում ընծայիւք զեպարքոսն` այսինքն զվէզիրն եւ զմեծամեծս այլազգեաց` առին ՚ի ձեռաց Հայոց զվանսն կոչեցեալ հայր Աբրահամ, որ էր յառաջնմէ վիճակ Հապէշից: Եւ վասն այսր եկեալ Աստուածատրոյ ՚ի թագաւորական քաղաքն` դեգերէր անդ զբազում ժամանակս, եւ խնդրէր գտանել օգնութիւն ՚ի գլխաւորացն Հայոց. բայց նոքա ոչինչ նպաստեցին նմա, զի կային պատաղեալ զաղմկաւ իւրեանց:
       Եւ ապա տեսեալ Աստուածատրոյ` թէ Եղիազար Անթապցի յաջողակ է ՚ի գործս, եւ փարթամ ընչիւք, դիմեաց առ նա` եւ աղաչեաց ձեռնտու լինել ինքեան դրամովք եւ աշխատութեամբ. եւ խոստացաւ առնել զնա իւր փոխանորդ` եւ ապա նաեւ յաջորդ ՚ի պատրիարգութեան: Եւ առեալ ՚ի նմանէ զհաւանութիւն` գնաց նավաւ հանդերձ առ Ռուհիջան հայ իշխան վանեցի` որ նստէր յայնժամ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ էր գործակից տեղակալաց պատրիարգութեան. եւ ձեռամբ նորա մատուցեալ գիր աղերսանաց առ եպարքոսն, այն է Պօյնու Էյրի Մէհէմմէտ փաշայ, էառ հրովարտակ, զի վերստին տացի Հայոց այն վիճակ Հապէշից, որ անկեալ էր ՚ի ձեռս Յունաց. նոյնպէս եւ մի դուռն տաճարի Ծննդեան: Զայս գործ կատարեալ Աստուածատրոյ պատրիարգին` կարգեաց իւր փոխանորդ զԵղիազար վարդապետ, եւ առաքեաց զնա յԵրուսաղէմ նովին հրովարտակաւ. եւ Եղիազար գնացեալ տիրեաց այնոցիկ տեղեաց:
       Այլ տեսեալ Եղիազարու թէ աղքատութիւն է անդ ՚ի վանս Սրբոյն Յակոբայ, սկսաւ յուզել եւ քննել թէ զի՞նչ կայցէ Աթոռոյն. եւ գտեալ զտումարն այսինքն զտէֆդէրն` որոնէր ՚ի նմա զելումուտս ընչից վանացն. եւ եգիտ ՚ի միում թղթի գրեալ ՚ի Գրիգորէ Մոկացւոյ (զոր ոմանք Գանձակեցի ասեն ) զայսպիսի ինչ. սպիտակ մոմ այսքան, եւ դեղին մոմ այսքան: Իմացեալ Եղիազարու զմիտս բանին` խնդրեաց զտեղին ուր կարծէր լինել. եւ եգիտ երկու թակոյկ պղնձի, յորս էին ոսկի եւ արծաթ իբր երկու հարիւր հազար դահեկանաց. զորս եդեալ էր ՚ի պահեստի Գրիգոր Մոկացի` առ ՚ի հոգալոյ զպիտոյս վանացն ՚ի կարեւոր ժամանակի. եւ Եղիազար դատարկեալ զանօթսն` եդ ՚ի նոսին դեղին եւ սպիտակ մոմ: Զմասն ինչ ՚ի դրամոց անտի եդ ՚ի ծածուկ տեղւոջ յայլ իմն խորշ վանիցն. իսկ զմնացեալսն սփռեաց յանկասկած տեղիս. եւ ինքն այնուհետեւ եդ ՚ի մտի առնել շինութիւն ՚ի վանսն անդ եւ յայլ տեղիս, եւ ծախել զամենայն ՚ի պէտս եկեղեցւոյ: Զայս պատմութիւն ՚ի համբաւոյ առեալ ոմանց` փոքր մի այլազգ աւանդեն. այլ մեք եդաք ըստ գրելոյ հաւատարիմ անձանց եղելոց յայնմ ժամանակի:
       ՚Ի նոյն աւուրս ՚ի սեպտեմբերի. 5. նստաւ եպարքոս անուանին Քեօփրիւլիւ Մէհէմմէտ փաշայ. մատեան առ նա յոյնք մեծամեծ պատարագօք, եւ ընկալան ՚ի նմանէ նոր հրովարտակ դարձուցանելոյ անդրէն յիւրեանս զվիճակն Հապէշից, եւ ըմբռնելոյ զԵղիազար. եւ նորա երկուցեալ` փախստեայ անկաւ ՚ի Սինա:
       Մատոյց յայնժամ եւ Աստուածատուր վարդապետ աղերս առ եպարքոսն. բայց ինչ ոչ շահեալ` ել ՚ի Կոստանդինուպօլսոյ թախծագին ոգւով` եւ գնաց յԵրուսաղէմ` խորհիլ վասն այսր ընդ Եղիազարու , կարգեալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս իբր գործակալ Երուսաղէմի զՌուհիջան իշխանաւորն: Իսկ յոյնք` որք էին յԵրուսաղէմ, կամելով իսպառ նկուն առնել զհայս, եւ յինքեանս յափշտակել նաեւ զվանս սրբոյն Յակոբայ զբնիկ վիճակ նոցա, գրեցին սուտ ամբաստանութիւն առ եպարքոսն, թէ զհրովարտակ քո` զոր յղեցեր այսր, ոչ ընկալան հայք. այլ` մերժեալ զնոյն` տակաւին տիրեն վիճակին Հապէշից. սոյնպէս եւ վասն Եղիազար վարդապետի չարախօս լեալ ասացին, թէ նա մատուցեալ երեսուն հազար դահեկան առ Հիւսէյին բդեշխ Գազայու` շինեաց անդ եկեղեցի Հայոց: Յաւելին եւ որ ՚ի Կոստանդինուպօլիս էին յոյնք` այլ եւս ամբաստանութիւն վասն Եղիազարու. եւ բազում երեւելի տրովք հաճեալ զեպարքոսն` առին ՚ի նմանէ հրովարտակ, զի Յունաց լիցի նաեւ Սուրբ Յակոբ. եւ Եղիազար ո'ւր եւ գտցի` իբրեւ գլխապարտ ածցի ՚ի դուռն:
       գ. ՚Ի հասանել այսր հրովարտակի յԵրուսաղէմ հանդերձ սպասաւորօք եպարքոսին` փութացաւ Եղիազար վարդապետ, եւ անկաւ ՚ի դրունս մեծամեծաց եւ առ բդեշխ քաղաքին` հասան փաշայ, եւ առ հայր նորա Հիւսէյին փաշայ` բդեշխ Գազայու, որք էին իւր բարեկամք. եւ ՚ի ձեռն նոցա խափանեաց առ ժամանակ մի զկատարումն հրամանացն: Դիմեաց ապա եւ առ մեծ բդեշխին Դամասկոսի, որ կոչիւր Թէյար օղլու` խնդրել օգնութիւն ՚ի նմանէ: Իսկ նա քանզի բազում ինչ առեալ էր ՚ի Յունաց, եւ ունէր եւս ՚ի ձեռին զհրաման եպարքոսին վասն տալոյ ՚ի յոյնս զՍուրբ Յակոբ, սաստեաց Եղիազարու, եւ արգել զնա ՚ի բանտի: Եւ Եղիազար տուեալ բդեշխին քանի մի քսակս արծաթոյ` արձակեցաւ. եւ խոստացաւ այլ եւս բազումս, եթէ հնարեսցի ինչ ՚ի կողմն Հայոց:
       Իսկ բդեշխն թէպէտեւ յոյս ետ նմա վասն դարման գտանելոյ իրացն, այլ հրամայեաց բերել առ ինքն զփականս Սրբոյն Յակոբայ. եւ պահեաց զայն առ իւր յաւանդ` առաքեաց արս, եւ ետ կնքել զդուռն սրբոյն Յակոբայ: Եւ ապա ըստ աղաչելոյ Եղիազարու, եւ ըստ յաճախելոյ խոստման դրամոցն` գրեաց ինքնին բդեշխն թուղթ վկայութեան առ եպարքոսն, թէ սուտ է այն ամբաստանութիւն Յունաց` զոր գրեալ են առ քեզ վասն Հայոց. զի ահա ասէ վիճակ հապէշից ՚ի ձեռս Յունաց է, եւ ոչ Հայոց. եւ եւս` չի'ք շինեալ Հայոց եկեղեցի ՚ի Գազա. զի այն եկեղեցի` զորմէ գրեալ են յոյնք, մզկիթ մեր է ասէ ՚ի վաղ ժամանակաց: Իսկ զոր հրամայեալ է ձեր, թէ տեղին Սուրբ Յակոբ կոչեցեալ` տացի Յունաց, անմարթ է լինել. զի ամենայն ազգ զիւր առանձին վիճակ ունի յԵրուսաղէմ. եւ Սուրբ Յակոբ Հայոց է ՚ի սկզբանէ հետէ:
       Զայս այսպէս գրեալ բդեշխին Դամասկոսի` յղեաց զթուղթն առ եպարքոսն ՚ի ձեռն ուրումն իշխանի. ընդ նմին առաքեաց առ նա եւ ազնիւ ընծայս. եւ խնդրեաց գիր հաստատութեան, զի մի ' ելցէ Սուրբ Յակոբ ՚ի ձեռաց Հայոց: Այլ յառաջ քան զժամանել իշխանի բդեշխին ՚ի Կոստանդինուպօլիս` եկն եհաս անդր Դաւիթ վարդապետ Բերիացի, եւ ծանոյց Հայոց վասն շփոթութեանցն Երուսաղէմի` ունելով թուղթ աղաչանաց ՚ի դիմաց Եղիազարու, եւ ոսկի յոլով ՚ի պէտս ծախուց: Եւ զի ՚ի նոյն աւուրս` որպէս ասացաք` Ռուհիջան վանեցի գործակալ էր Երուսաղէմի, նմա ետ Դաւիթ վարդապետ զոսկին յղեալ յԵղիազարէ:
       Յայնժամ առեալ նորա ընդ իւր զոմանս ՚ի մեծամեծացն Հայոց` գնաց վաղվաղակի առ ոտս եպարքոսին, որ հանդերձեալ էր չուել յԱդրիանուպօլիս. այլ երկրորդն նորա` որ այն ինքն է վէզիր Քեահիասը` իմացեալ զգալուստ նոցա` ՚ի բաց վարեաց զնոսա, գիտացեալ` թէ յի'նչ պատճառս են եկեալ: Եւ իբրեւ մեկնեցան նոքա անտի ` եկն եհաս ՚ի Կոստանդինուպօլիս թղթաբեր իշխանն. որում հանդիպեալ փութանակի Ռուհիջան հանդերձ երեսուն արամբք յերեւելեաց Հայոց` ետ նմա երաշխաւորութիւն, թէ պատրա'ստ եմք վճարել որչափ ինչ դրամք երթիցեն վասն հաճելոյ զեպարքոսն ՚ի ստանալ վերստին զՍուրբ Յակոբ: Եւ իշխանն ելեալ գնաց յԱդրիանուպօլիս, ուր հասեալ էր յայնժամ եպարքոսն. եւ մատոյց առ նա զգիր Թէյար օղլու բդեշխին, եւ էարկ աղերս ՚ի դիմաց Հայոց:
       Իսկ եպարքոսն առեալ եւ ընթերցեալ զթուղթն` ծալեաց եւ եդ ՚ի ներքոյ ծնգաց իւրոց. եւ ոչ արար պատասխանի առ իշխանն. այլ գրեաց գիր առ Թէյար օղլուն, թէ զոր ետու` տուեալ եմ: Բայց այսու ամենայնիւ Թէյար օղլուն թոյլ ետ Հայոց բանալ ՚ի Զատկի սրբոյն Յակոբայ. եւ դարձել էառ զփականսն. այլ թողացոյց նոցա կալ անդ լռութեամբ իբրեւ ՚ի ծածուկ: Զայս լուեալ եպարքոսին յազդարարութենէ Յունաց` գրեաց սաստ առ Թէյար օղլուն. եւ ինքն եդ այնուհետեւ ՚ի մտի ՚ի ձեռս բերել զԵղիազար, եւ առնուլ զգլուխ նորա: Եւ հայք յանհնարս մտեալ` ազդ արարին Եղիազարու զգուշանալ անձին, եւ առնուլ գիր վկայութեան ՚ի դատաւորաց Երուսաղէմի եւ ՚ի բդեշխից. եւ նա դեգերեալ այսր եւ անդր` շրջէր տագնապաւ յԵգիպտոս եւ ՚ի Դամասկոս եւ ՚ի Գազա եւ յայլ տեղիս:
       ՚Ի նոյն աւուրս հրաման յղեաց եպարքոսն առ այլեւայլ բդեշխս կողմանց կողմանց եւ առ նոյն Թէյար օղլուն, գալ ժողովիլ զօրօք առ ինքն ՚ի պատրաստութիւն պատերազմի ընդդէմ մաճառաց. եւ յանսաստ գտանիլ նոցա` իբրեւ սկսաւ փոխել զոմանս ՚ի նոցանէ , ապստամբեցան բազումք թուով ութեւտասն, եւ եղեն ելուզակք այսինքն ճէլալիք: Յայնժամ Թէյար օղլուն կոչեալ առ ինքն զԵղիազար` պահեաց զնա առ իւր` ակն ունելով առնուլ եւ այլ ինչ ՚ի նմանէ. եւ յուսացուցանէր զնա ՚ի վերայ վանից Սրբոյն Յակոբայ, ասելով` թէ մեք հանդերձեալ եմք փոխել տալ զեպարքոսն, եւ կարգել զմին ՚ի մէնջ եպարքոս. եւ յայնժամ ՚ի գլուխ տարայց զխնդիր քո: Եւ թէպէտ Եղիազար ոչ հաւատայր այսմ, եւ աղաչէր արձակել զինքն, բայց Թէյար օղլուն ոչ եթող զնա իբր տարի մի:
       դ. Այլ ՚ի Կոստանդինուպօլիս ոչ դադարէր աղմուկ Հայոց ՚ի մէջ իւրեանց. քանզի անգլուխ իմն գոլով` յաւուրս աշխարհական տեղակալաց` կարգէին ընդ միմեանս վիճակաւորք իւրաքանչիւր եկեղեցեաց վեցեցունց` որք էին ՚ի քաղաքի անդ. եւ Մարտիրոս վարդապետ Կաֆացի` որ համարիւր իբր փոխանորդ պատրիարգի, տեսեալ զերկպառակութիւն նոցա` զբազումս ՚ի նոցանէ էարկ ընդ նզովիւք. բայց չեղեւ ինչ օգուտ. զի փոխանակ հանդարտելոյ` առաւել եւս յուզեալ լինէր խռովութիւն մեծ: Եւ էր ÿի սմին ժամանակի ՚ի քաղաքի անդ Ղազար անուն աբեղայ ոմն` հայրենեօք Սեբաստացի, եւ ծննդեամբ եւ սննդեամբ կոստանդինուպօլսեցի. որ եւ բազում ժամանակս կացեալ յԷջմիածին` խնդրեալ էր զվարդապետական պատիւ ՚ի Փիլիպպոսէ կաթուղիկոսէ, եւ չէր արժանացեալ այնմ. ապա յաւուրս յայսոսիկ ՚ի ժամանակս Յակոբայ կաթուղիկոսի թշնամացեալ ընդ միաբանս Էջմիածնի` խոյս ետ անտի եկն ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ սկսաւ անփակ բերանով պէսպէս չարիս խօսիլ յեկեղեցիս վասն կաթուղիկոսին եւ վասն միաբանից նորա:
       Իսկ Մարտիրոս վարդապետ փոխանակ յանդիմանելոյ զՂազար` եղեւ նորա գրգռիչ. քանզի եւ ինքն թշնամի էր ընդ միաբանս Էջմիածնի ՚ի պատճառս Յովհաննու մուղնեցւոյ. եւ զի բազումք ՚ի ժողովրդոց` որք ÿի կողմն կաթուղիկոսին էին եւ ջատագով Էջմիածնի, կամէին վերստին նստուցանել զՄուղնեցին, ամենայն ոգւով ջանայր Մարտիրոս` անարժան ցուցանել զնա ազգի ազգի զրպարտութեամբք, եւ տեսեալ զՂազար աբեղայ յաջողակ ՚ի սոյն` ետ նմա զիշխանութիւն վարդապետական եւ յայնմ հետէ երկոքին նոքա պատրուակաւ իմն պարսաւէին յեկեղեցիս զկողմն Էջմիածնի` եւ համարձակ բանիւք անարգ ցուցանէին զմուղնեցեանս. եւ զայս առնէին մանաւանդ յեկեղեցւոջ Աստուածածնի եւ Սրբոյն Նիկողայոսի:
       Ոչ հանդուրժեալ այսմ ժողովրդոց` ամբաստան եղեն զՂազարէ առաջի այլազգի իշխանաց իբրեւ զխռովարար անձնէ. եւ յառաւելն բերեալ` կամէին զբռամբ ածել զնա, եւ տալ սպանանել. որոյ վասն եւ նա թաքոյց զանձն. իսկ Մարտիրոս վարդապետ պաշտպան լեալ Ղազարու` ընդ բանիւ արար զհակառակորդս նորա: Այլ նոքա առաւել եւս ՚ի սրտմտութիւն շարժեալ` առին սպասաւորս ՚ի դատաւորաց, եւ գնացեալ մտին ՚ի տունս տունս` ըմբռնել զՂազար. եւ իբրեւ ոչ կարացին գտանել զնա, կալան ՚ի ճանապարհի զերէց ոմն Մելտոն անուն. եւ հարցեալ զնա` թէ գիտե՞ս զտեղի Ղազարու, իբրեւ ոչ առին պատասխանի ՚ի նմանէ, թափեցին ՚ի նա զցասումն իւրեանց, եւ անարգանօք ձաղեցին զնա ՚ի հրապարակի. եւ ապա եդին պահապան զմի ոմն Մովսէս անուն ՚ի վիճակէ եկեղեցւոյ Սրբոյն Սարգսի յանցս ճանապարհի` ուր ունէին զկարծիս. զի տացէ ըմբռնել զՂազար: Եւ իբրեւ ոչ եղեւ նոցա հնար ՚ի ձեռս բերել զնա, սպառնացան վիճակաւորաց եկեղեցւոյ սրբոյն Նիկողայոսի, զի գտցեն զնա. քանզի ՚ի կարծիս էին` թէ նոքա գիտեն ինչ զնմանէ:
       Իսկ Ղազար խոյս տուեալ ՚ի քաղաքէ անտի` գնաց ՚ի Կիւլիկիա առ Խաչատուր կաթուղիկոս Սսոյ. եւ ձեռնադրեալ ՚ի նմանէ եպիսկոպոս Տիվրիկ քաղաքի` ՚ի բաց վարեաց անտի զեպիսկոպոս տեղւոյն. բայց ինքն եւս չկարացեալ մնալ անդէն` պատճառանս եդ տիվրիկցւոց, թէ երթայց յարքունիս, եւ առից հրաման ՚ի թագաւորէ նորոգել զշինութիւն վանաց տեղւոյս. եւ եկեալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս` եկաց ՚ի ծածուկ ՚ի զգուշութեան ՚ի տունս բարեկամաց:
       ե. Իսկ Մարտիրոս վարդապետ յորդորեալ ՚ի բազմաց` գնաց յերկիր իւր ՚ի Կաֆա, որպէս զի մարթասցի ՚ի ձեռն թաթար խանին` որում էր սիրելի` հաճեցուցանել զեպարքոսն վասն դարձուցանելոյ զվիճակն Հայոց` որ յԵրուսաղէմ: Գրեաց թաթար խանն վասն այսր գիր աղերսական եւ յորդորական առ Քեօփրիւլիւ եպարքոսն. այլ նա ամենեւին անտես արար զաղաչանս նորա: Ուստի եւ յոյնք վստահութիւն առեալ դիմեցին առ Թէյար օղլուն, յորոյ ՚ի ձեռս էր փականք Սրբոյն Յակոբայ. եւ տուեալ նմա բազում ինչ` առին զայն. եւ եկեալ յԵրուսաղէմ յաւուրս Պենտեկոստէից, եւ տիրաբար ՚ի բաց վարեալ զհայս` որք տակաւին մնացել էին իբր թաքուն ՚ի վանս սրբոյն Յակոբայ` դատարկացուցին զամենայն անօթս եւ զսպասս եկեղեցւոյն եւ դարպասիցն եւ սենեկաց, եւ բնակեցուցին զհայս ՚ի թաղն Բօշի կոչեցեալ. եւ ոչ թողուին նոցա ելումուտ առնել ՚ի Սուրբ Յակոբ ընդ մեծ դուռն. այլ բացին դուռն մի փոքրիկ ընդ կողմն իջեւանացն. զի ընդ այն մտցեն եւ ելցեն. եւ եղեւ տրտմութիւն եւ սուգ մեծ Հայոց եղելոց անդ` եւ ուխտաւորաց եկելոց: Եւ տեսեալ Յունաց զնուաճիլ նոցուն` յոխորտային ՚ի վերայ նոցա, եւ իբր ընդ անարգս վարէին ընդ նոսա, եւ ծաղր առնէին զիշխանութիւն պատրիարգի նոցա: Այլ յառաւելն ճոխանալ Յունաց ՚ի վերայ Հայոց` աղետալի իմն գործեցաւ ընդ նոսա ՚ի նմին ամի ՚ի Կոստանդինուպօլիս. (զոր ոմանք համարին ՚ի նախընթաց ամի ). քանզի գտաւ գիր գրեալ ՚ի Բարթենիոս պատրիարգէն Յունաց առ Մոսկովս եւ առ Պուղտանս ընդդէմ տէրութեան օսմանցւոց. եւ պարտաւորեալ նորա յատենի եպարքոսին` կախեցաւ ՚ի պարմախ խաբու ասացեալ տեղւոջ իւրով զգեստիւն եւ վեղարով եւ սամոյր մուշտակաւ. եւ ապա արկաւ մարմին նորա ՚ի ծով: Խնդրեցան եւ մեծամեծք Յունաց, նաեւ յոյն պատրիարգն Երուսաղէմի. այլ ոմանք ՚ի նոցանէ զերծան փախստեամբ, եւ ոմանք եդան ՚ի բանտ մահապարտաց. եւ յայնմ օրէ հրաման եղեւ, զի յոյնք գտակ դիցեն ՚ի գլուխս, եւ հայք կապեսցեն զխայտ փակեղս. եւ յառաւելուլ երկիւղի ՚ի վերայ յունաց` բազում գանձուք եւ պատարագօք դիմեցին յոտս եպարքոսին, եւ հազիւ ուրեմն հաշտեցուցին զերեսս նորա: Այլ զայս թողեալ մեր` հայեսցուք յայն, որ եհաս ՚ի վերայ Հայոց: