Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ղազար կաթուղիկոս Ջահկեցի ՚ի նստիլ իւրում յԱթոռ հայրապետութեան Հայոց` ոչ գնաց զհետ նախընթացիցն իւրոց, վարել զիշխանութիւն իւր խաղաղութեամբ, եւ խնամել զազգն գթութեամբ. եւ ոչ եւս եցոյց զպարտուպատշաճ հոգատարութիւն առ միաբանսն Էջմիածնի. այլ` որպէս գրեն նոքին իսկ միաբանք ՚ի բազում թուղթս իւրեանց` գնաց ընդ ճանապարհ դժուարին` վանելով ընդ մեծամեծս, եւ հարստահարելով զփոքունս. տուգանելով զիւրսն, եւ արհամարհելով զայլսն, եւ գործելով գործս անվայելս իւրոյ իշխանութեան: Եւ յայտնի իսկ է ամենեցուն` որք տեղեակն են պատմութեան Հայոց. զի ՚ի մէջ այնչափ կաթուղիկոսաց` որք նստան ՚ի Հայս, սա միայն գտաւ` որ զինեցաւ ընդդէմ իւրոյ Աթոռոյն: Ուստի եւ Աթոռն` որ սիրով ընկալեալ էր զնա, ոչ պահեաց առ իւր սիրով. մանաւանդ զի ոչ գտաւ ոք ՚ի միաբանից Աթոռոյն` որ ոչ տառապեցաւ ՚ի նմանէ եւ ՚ի գործակալաց նորա. ըստ որում տեսցի եւ ՚ի ստորեւ գրելոցդ:
       Դէպ եղեւ ընդ այն աւուրս գնալ Ղազարու ՚ի Մաշաթ` առ յանդիման լինելոյ Թահմազայ նատրշահի, եւ եղեն նմա ուղեկից Պետրոս վարդապետ Քիւթիւրն եւ Աղեքսանդր վարդապետ Կոստանդինուպօլսեցի` երկու աւուրց ճանապարհաւ, եւ դարձան յետս, եւ սպասէին նմա: ՚Ի յամել նորա զժամանակ ինչ` Յովհաննէս վարդապետ Շիրաճի կոչեցեալ` գործակալ Վանիցն եւ Միքայէլ վարդապետ տեղապահ Աթոռոյն` բազում զրկանս հասուցանէին բազմաց, մանաւանդ աղքատ գիւղականաց, գանելով եւ չարչարելով զնոսա. որով գրեթէ յառաւօտէ մինչեւ ցերեկոյ ողբումն եւ լալումն ոչ պակասէր. վասն զի յամենայն աւուր սակս տասն դրամոյ, եւ կամ վասն սակաւ ինչ իրաց ՚ի գործի գանից արկեալ զողորմելիսն` գանակոծ առնէին զնոսա:
       Սոյնպէս առնէին եւ ընդ միաբանսն. եւ յաւուր միում յերկրորդ կիւրակէի Հոգեգալստեան ՚ի ժամ պատարագի բերեալ զմին ՚ի միաբանից առ դրան եկեղեցւոյ` ետուն գանել զնա վասն դոյզն ինչ իրաց, որոյ վասն Պետրոս վարդապետ, ընդ նմին եւ Աղէքսանդր վարդապետ ելեալ արտաքս. եւ տեսեալ անդ զՅովհաննէս յանդիմանեցին զնա. երկի'ր ասեն յԱստուծոյ ո'րդեակ, եւ ամաչեա ' ՚ի մարդկանէ: Ընդ այս յանդիմանութիւն դժուարացեալ նորա` ոխացաւ ընդ նոսա. եւ պարապ խնդրէր առնուլ զվրէժ ՚ի նոցանէ:
       բ. Եհաս լուր ՚ի նոյն աւուրս յԷջմիածին, թէ Ղազար վարդապետ դարձեալ է ՚ի Մաշաթայ, եւ է ՚ի Դավրէժ. եւ վասն այսր պաշարս պատրաստեալ Յովհաննու եւ Միքայէլի` գնացին առ նա. եւ անդ բազում իրօք երկոքին եւս չարախօս եղեն զԱղէքսանդր վարդապետէ. եւ առաւել եւս զՊետրոս վարդապետէ. եւ ցուցին նմա թէ երկոքին եւս գրեցին զքէն չարախօսութիւն առ Նատրշահ, եւ առ մեծամեծս Հայոց ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ սպասէն առթի ընկենուլ զքեզ յԱթոռոյ. եւ այլովք բանիւք եւս գրգռեցին զնա ՚ի թշնամութիւն մեծ ընդդէմ նոցա. Եւ յորժամ եկն Ղազար ՚ի Նախջուան, ընդ առաջ գնացին նորա երկոքին այն վարդապետք. եւ առեալ բերին զնա փառօք յԷջմիածին յաւուր շաբաթու վերացման Սուրբ Խաչին:
       Յետ երկուց աւուրց կոչեաց Ղազար զերկոսին զնոսա առ ինքն. եւ նոքա գնացին միամտութեամբ. եւ ակնունէին բարւոյ իմիք հանդիպիլ. թէպէտ Պետրոս վարդապետ` ՚ի կասկածի էր: Յորժամ յանդիման եղեն նմա, կալան զնոսա երկու երկու սուրհանդակք, այսինքն` շաթըրք, որք կային առաջի նորա: Կոչեաց Ղազար եւ զմիաբան առաջի իւր, եւ սկսաւ խօսիլ ընդ Աղէքսանդրի եւ ընդ Պետրոսի, եւ ասէ. ստուգութեամբ ՚ի վերայ հասեալ եմ, զի դուք երկոքին եւս լրտես էք յայլմէ թագաւորութենէ. վասն որոյ պա'րտ է ինձ դատաստան առնել ընդ ձեզ. եւ յետ դատելոյ առաքել ՚ի Դավրէժ առ մեծ իշխանն Պարսից, զի նա եւս դատեսցէ եւ պատուհասեսցէ զձեզ: Պատասխանի ետուն երկոքին եւս, եւ ասեն. երեսուն ամք են, յորմէ հետէ կամք ՚ի ծառայութեան Սուրբ Աթոռոյս. եւ երբէք չէ ' մեր արարեալ լրտեսութիւն ինչ, եւ այժմ քա'ւ լիցի մեզ յայդպիսի գործ անիրաւութեան լինել ձեռնամուխ. եւ ուստի՞ ունիս դու ցուցանել զայդ: Զայս լուեալ Ղազարու` հրամայեաց զինուորաց հարկանել զբերանս նոցա. եւ ասէ. այդպէ՞ս համարձակեալ խօսիք առաջի իմ:
       Դարձեալ խօսեցաւ ընդ նոսա , եւ ասէ, յիշէ՞ք զի'նչ արարիք ընդ իս ՚ի հաշտեցուցանել ձեր զՍահակ վարդապետ. ո՞չ դուք էիք` որ ահացուցիք զիս. եւ առեալ յինէն բազում քսակս դրամոց` ետուք նմա: Պատասխանի ետուն, եւ ասեն ցնա. հրաման տէրութեանդ եհաս առ մեզ` հաշտութիւն առնել ՚ի միջի. եւ մեք ըստ հրամանի ձերում, եւ ՚ի շնորհս այսր Աթոռոյ արարաք զայդ. եւ եթէ մեղք ինչ իցէ խաղաղութիւն առնել. ոչ հրաժարիմք ասել` մեղայ Աստուծոյ: Եւ Ղազար հրամայեաց զինուորացն դարձեալ հարկանել զբերանս նոցա:
       Եւ ապա ասէ ցՊետրոս վարդապետ. յիշե՞ս, զի յորժամ ես նուիրակ առաքեալ էի ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի ժամանակս Կորդուացի Աբրահամ կաթուղիկոսին, յօրհնել նորա զի աստ ՚ի սեղանատան, թէ օրհնեալ լիցի Ղազար վարդապետ, զի զոր պատուիրեալ էի նմա երեքհարիւր կանթեղս շինել` կատարեաց նա զխնդիր իմ. եւ քո ասացեալ է յայնժամ. զի՞նչ մեծ է նուիրակին Կոստանդինուպօլսոյ շինել` երեք հարիւր կանթեղս. եւ այսու կամեցար նուաստացուցանել զիս , եւ զաշխատանս իմ նուազեցուցանել. արդ` ուր են այժմ քոյ կանթեղդ. ո՞չ ապաքէն դու եւս նուիրակ առաքեցար ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի բարելից ժամանակիս: Պատասխանի ետ Պետրոս վարդապետ, եւ ասէ. ես բնաւ ինչ չեմ գիտակ այդմ . եւ ո'չ իսկ անկեալ է ՚ի միտս իմ այդպիսի բան. արդ` ես թէպէտեւ չեմ բերեալ ընդ իս կանթեղս. բայց բազում եւ այլ ինչ առաւել քան զկանթեղս բերի. այսինքն է` վարագոյր, գոգնոց, Աթոռ , կոնք, սկիհ, Աւետարան, շապիկք եւ շուրջառք. բերի ընդ իս եւ մեծագին ջահ մի. բայց վասն մեղաց իմոց ՚ի ջուր անկաւ այն, եւ կորեաւ: Զայս լուեալ Ղազարու` ասէ. բարւոք եւս դիպաւ , զի ոչ եմուտ ջահն այն ՚ի տեղիս յայս:
       Յետ այսորիկ դարձեալ խօսեցաւ ընդ նմա, եւ ասէ. ո՞չ ապաքէն դու էիր, որ ՚ի կամիլ ժողովոյն ընտրել կաթուղիկոս` ասացեալ էիր, թէ ո'չ Ղազար վարդապետ եւ ո'չ ես արժանի եմք կաթուղիկոսութեան, այլ միայն Գրիգոր վարդապետ. ո՞ւր է արդ Գրիգոր, զի ազատեսցէ զքեզ ՚ի ձեռաց իմոց. աւասիկ եկին հասին չարիք քոյ ՚ի գլուխ քո: Պատասխանի ետ Պետրոս վարդապետ, եւ ասէ. ճշմարիտ է այդ, զի Գրիգոր վարդապետ արժանի էր Աթոռոյ կաթուղիկոսութեան քան զիս եւ քան զքեզ եւ քան զայլ վարդապետս. եւ դու իսկ հաւանեալ էիր ընդ այդ, եւ ամենայն միաբանք: Ընդ այս զայրացեալ Ղազարու` հրամայեաց դարձեալ զինուորաց հարկանել զբերան նորա:
       Ապա վերստին եհարց ցնա, եւ ասէ. ո՞վ ես դու, զի ՚ի գնալ իմում ՚ի Մաշաթ` առեալ ՚ի ձեռս քո գաւազան` գնացեր ջուր օրհնել: Պատասխանի ետ Պետրոս վարդապետ, եւ ասէ. ես կամօք իմովք ոչ արարի զայդ, այլ` գործակալք քոյ թախանձանօք ստիպեցին զիս զայդ առնել. եւ յելանելս իմ ընդ դուռն մեծ` ետուն գաւազան ՚ի ձեռս իմ. եւ եթէ զայս առնելով` յանցուցեալ ինչ իցեմ, մեղայ Աստուծոյ: Դարձեալ եհարց ցնա, եւ ասէ. ՚ի մատուցանել քո զպատարագ յաւուր մեծի հինգշաբաթի` ընդէ՞ր ո'չ եդեր թագ ՚ի գլուխ քոյ. գուցէ ոչ հաւանեցար ընդ թագ մեր: Եւ նա ասէ. զի եւ Քրիստոս յայնմ աւուր առանց թագի մատոյց զպատարագն:
       Խօսեցաւ ապա ընդ երկուսն միանգամայն, եւ ասէ. զիա՞րդ իշխեցիք դուք առնել զգործ կաթուղիկոսի յորժամ չէի ես աստ: Եւ յասել նոցա. քա'ւ լիցի. ասէ ցնոսա. ընդէ՞ր ապա կարգեալ էք սեղան կաթուղիկոսի, եւ սկաւառակաւ կերեալ զկերակուր: Ընդ այս բան ժպտեալ նոցա` ասեն. մեք յորմէհետէ եկեալ եմք յայս տեղի, հանապազ սկաւառակաւ եմք կերեալ զայն կերակուր` զոր դու յիշեցեր. եւ ոչ երբէք համարեալ է մեր զայդ փառս ինչ եւ կամ պատիւ մեծութեան. ապաքէն յայլ տեղիս նաեւ ռամիկք սկաւառակաւ ուտեն. եւ միթէ այդու զգործ կաթուղիկոսի՞ գործեն. ամօ'թ է զայդպիսի բանս իբրեւ զյանցանս առաջի դնել:
       Ընդ այս զայրացեալ Ղազարու` հրամայեաց հարկանել զբերանս նոցա, եւ ասէ. զիա՞րդ համարձակիք դուք այդպէս յանդուգն խօսիլ առաջի իմ: Եւ յետ բազում հարցաքննութեանց` առաքեաց Ղազար զծառայս իւր կնքել զսենեակս նոցա: Եւ յասել նոցա, ընդէ՞ր է այդ, ասէ ցնոսա. դուք նամակ ամբաստանութեան մատուցեալ էք վասն իմ առ Միրզէ իշխանն Պարսից: Պատասխանի ետուն, եւ ասեն ցնա. այդ անհնարին ինչ է. զի եթէ մեք ըստ վկայելոյ քոյ յառաջագոյն` լրտես էաք աստ, զայդ ոչ կարէաք առնել. իսկ եթէ արարեալ իցէ մեր զայդ, ապա ՚ի զուր զրպարտեցեր զմեզ, թէ դուք լրտես էք, եւ թէ` վասն այսորիկ յղելոց եմ զձեզ առ իշխանն: Ապաքէն յայտնի սուտ է այդ. եւ զայդ բան յաւելլով ՚ի վերայ մեր` յաւելուս յանցանս ՚ի վերայ անձինդ. իսկ մեզ ոչինչ մնայ ասել, բայց եթէ զբան սաղմոսին ՚ի բերան առնուլ. յարեան ՚ի վերայ իմ վկայք մեղաց, եւ ստեցին ինձ յանօրէնութեան իւրեանց:
       Զայսպիսի բանս լուեալ Ղազարու` առ ժամայն հրամայեաց արկանել զերկոսին եւս ՚ի գործի գանից` այսինքն` ՚ի ֆալախայ. եւ այնչափ հարին զնոսա, մինչեւ հոսէր արիւն յեղնգանց նոցա. եւ երկոքին եւս ուշաթափ եղեալ` գրեթէ ոչ եւս զգային ինչ: Ապա քարշեալ զնոսա ընդ գետին ` տարան եւ եդին ՚ի բանտի. եւ կապեցին զնոսա անդ շղթայիւք. ուր կացին նոքա զաւուրս երեսուն. եւ ոչ ոք բնաւ իշխէր մերձենալ ՚ի բանտն, կամ հայիլ յայն, եւ ոչ իսկ ոք ՚ի ձեռասուն աշակերտաց նոցա կարէր խնամ ինչ ցուցանել առ նոսա:
       գ. Յետ այսորիկ յօրինեաց Ղազար ձեռնադիր մի ՚ի դիմաց այնոցիկ երկուց վարդապետաց, յորում եդեալ էին մեծամեծ յանցանք եւ պարտք. եւ զայն ձեռագիր առաքեաց առ նոսա, զի կնքեսցեն, եւ գրեսցեն եւս, թէ զայս ամենայն չարիս գործեալ է մեր, եւ թէ պարտիմք այսչափ ինչ: Ընթերցեալ նոցա զայն գիր` ոչ առին յանձն կնքել կամ իւիք ստորագրել: Իբրեւ գիտաց Ղազար, թէ նոքա ոչ կամին կատարել զկամս իւր , սպառնացաւ` սաղաւարտ հրացեալ ագուցանել ՚ի գլուխս նոցա, եւ ագցանով կտրատել զմարմինս նոցին: Զարհուրեալ նոցա յայսպիսի սպառնալեաց` կնքեցին զձեռագիրսն ըստ հաճոյից նորա: Եւ ՚ի կատարել նոցա զայս` հասին սուհանդակք, եւ վաղվաղակի զամենայն` զոր ինչ դարձեալ ունէին նոքա յերեսուն ամաց հետէ` իւրաքանչիւր ՚ի չորս սենեակս, զամենայն կողոպտեալ տարան առ Ղազար:
       Լուեալ զայս ոմանց ՚ի մեծամեծացն Պարսից եւ Հայոց եղելոց յԵրեւան քաղաքի` որք ունէին բարեկամութիւն ընդ Պետրոսի եւ ընդ Աղեքսանդրու` եկին յԷջմիածին, եւ միջնորդ լեալ առ Ղազար` ետուն հանել զնոսա ՚ի բանտէ: Այլ յորժամ մեկնեցան նոքա անտի, ծառայքն Ղազարու տարան զՊետրոս եւ զԱղեքսանդր ՚ի սենեակս փառաւորաց նոցուն, եւ արգելին զնոսա անդ իբր ՚ի բատի. եւ յետ յիսուն աւուրց թողին զնոսա յընդարձակի:
       Կացեալ Պետրոսի վարդապետի այլ եւս աւուրս ինչ յԷջմիածին` մեկնեցաւ անտի ՚ի ծածուկ, եւ գնաց ՚ի Կարս: Զայն իբրեւ լուաւ Ղազար, կալաւ վաղվաղակի զամենայն սիրելիս նորա, զոմանս ՚ի միաբանից ` եւ զոմանս յարտաքնոց. եւ զամենեսին մատնեաց ՚ի գանս եւ ՚ի բանտս, թէ դուք ընդդէմ կամաց իմոց փախուցիք զՊետրոս վարդապետ: Զերկուս եւս յաշխարհականաց, որք առաւել սիրելի էին Պետրոս վարդապետի, յետ գանակոծ առնելոյ մատնեաց յայլ տանջանս . եւ խարանս էարկ ՚ի ճակատս նոցա եւ ՚ի թիկունս եւ յերաստանս. որոց ոչ կացեալ հանդուրժել ցաւոցն` եղեն իբրեւ զմեռեալ. եւ ՚ի յուշաբերիլ նոցա` եդ զնոսա ՚ի բանտի: Եւ զԱբրահամ աբեղայն` որ մտերիմ էր Պետրոս վարդապետի` կապեաց ՚ի մէջ երկուց տախտակաց` զգլուխն միայն թողեալ արտաքոյ. եւ ետ կանգնել ՚ի մեծի դրան դարպասին. եւ պատուէր ետ միաբանից եւ սպասաւորաց, զի գնացեալ թքանիցեն յերեսս նորա. եւ նոքա առ ահի կատարեցին զհրաման նորուն:
       դ. Կամեցեալ ապա Ղազարու ՚ի ձեռս բերել զնա ինքն զՊետրոս վարդապետ` որսացաւ զմեծամեծս Երեւանայ ՚ի Պարսից եւ ՚ի Հայոց. եւ երդուաւ երդումն մեծ, թէ ՚ի գալ նորա` դարձուցից ՚ի նա զամենայն ինչս նորին . եւ եթէ յանցուցեալ ինչ իցէ, ներեցից նմա. եւ իբրեւ սիրելի եղբայր պատուեցից զնա: Զայսպիսի խոստումն հանդերձ երդմամբ առեալ նոցա ՚ի Ղազարէ` միջնորդ եղեն. եւ բազում յորդորանօք դարձուցին զՊետրոս վարդապետ. եւ առեալ բերին զնա յԷջմիածին. եւ Ղազարու սիրով ընկալեալ զնա` ասէ. գնա ' դու այժմ, եւ նի'ստ անհոգ ՚ի սենեկի քում:
       Եւ իբրեւ մեկնեցան անտի միջնորդքն հաշտութեան, փակեցին զդուռն սենեկին, ուր էր Պետրոս վարդապետ. եւ կացին առ դրան երկու պահապանք. եւ կալեալ զփոքրաւոր նորա զՅովհաննէս վարդապետ Ղափանցի` եդին ՚ի բանտ շղթայիւք. եւ չարչարէին զնա զաւուրս քսանեւհինգ. զի ասասցէ, թէ ունի՞ ինչ ուրեք վարդապետ իւր ՚ի թաքստի, եւ կամ կայցեն նորա դրամք ՚ի վերայ ուրուք. եւ նա որչափ ինչ գիտէր` ասաց նոցա. եւ նոքա առին զամենայն: Եւ իբրեւ եկն օր աւագ հինգշաբթու, հրամայեաց Ղազար հանել զփոքրաւորն ՚ի բանտէ. զոր եւ բրածեծ արարեալ` արտաքսեաց ՚ի վանացն: ՚Ի նմին աւուր յղեաց Պետրոս վարդապետ թուղթ աղաչանաց առ Ղազար, եւ ասէ. օրս այս ազատութեան եւ հաշտութեան օր է. հա'ն զիս ՚ի բանտէ աստի աղաչեմ. եւ յետ Զատկի եթէ կամիս վերստին փակել զիս աստ, կամք քոյ է. բայց ոչ լուաւ նմա Ղազար:
       Յետ վեց աւուրց` այն է չորրորդ օր Զատկի, յորժամ տխրութեամբ սրտի ըմբռնեալ լայր ՚ի սենեկի անդ Պետրոս վարդապետ, եւ կայր յաղօթս, հասին անդր ընդ երեկս արք ինն հրացանօք եւ բրօք. եւ յանկարծակի մտեալ ՚ի սենեակ նորա` կալան եւ կանգնեցին զնա յոտին. եւ լուծեալ զգօտի նորա` մերկացուցին զնա, թողլով ՚ի վերայ նորա միայն զշապիկն. եւ կապեալ զձեռս նորա` ձգեցին զնա արտաքս գլխիբաց եւ բոկոտն. եւ արկեալ զնա ՚ի գետին, նստան երկու ՚ի նոցանէ ՚ի վերայ ոտից նորա, եւ երկուք կալան զբազուկսն, եւ մին զգլուխն: Կարծէր Պետրոս վարդապետ, թէ անդէն ունին զենուլ զինքն. որոյ վասն ուրախ լեալ` ասաց. գոհանամ զքէն Տէր, զի զերծանիմ ՚ի ձեռաց մարդոյ. դո'ւ միայն ընկա'լ զիս Տէր: Եւ յասել նորա զայս, մի ոմն ՚ի դահճաց անտի խուզեաց մկրատով զմօրուս նորա եւ այլ ոմն գերծեաց զայն բութ ածելեաւ` չարաչար վիրաւորելով զծնօտսն: Եւ զայս իբրեւ արարին, կապեցին զձեռս եւ զոտս նորա ՚ի շղթայս, եւ տարեալ եդին ՚ի բանտ խաւարային: Եւ ՚ի ժամուն յայնմիկ առաքեաց առ նա Ղազար զսանտր ձիոյ եդեալ ՚ի վերայ թիոյ աղբեւաց. եւ ասէ. տարեալ զսա տո'ւք տղայացելոյ մանկանն. եւ ասասջի'ք. ա'ռ սանտրեա ' զոսկեհեր զալիս քոյ. եւ պատրա'ստ լեր, զի յայսմ գիշերի վաղվաղակի յղելոց եմ զքեզ ՚ի Կարին. որպէս զի անդ այդու յարդարուն ալեօքդ. եւ քոյին պահեալ շուրջառօքդ մատուսցես պատարագ առաջի ժողովրդեան քոյ:
       Եւ իբրեւ եհաս երրորդ ժամ գիշերոյ, եկին առ նա դահիճք. եւ արկեալ ՚ի վերայ նորա զմաշկեայ հանդերձ մի գարշահոտ, առեալ տարան զնա յաքսորս ՚ի վանս Սեւանայ կղզւոյն ՚ի ծովակն Գեղամայ. եւ յետ չորից աւուրց եդին զնա ՚ի նսեմ բանտի. եւ պատուէր ետուն միաբանիցն, զի յաւուրն մի հաց միայն չորացեալ տացեն նմա. եւ եդեալ առ նմա երկուս պահապանս` գնացին անտի: Եւ Պետրոս վարդապետ կացեալ անդ ամիսս վեց` հանապազ աւաղէր եւ լայր. եւ ապա ՚ի միջնորդելոյ բազմաց` բանիւ Պետրոս աբեղայի ուրումն` լուծին զկապանս նորա. բայց ոչ թողին ելանել անտի:
       ՚Ի գիշերի միում յանհնարին հոգս տառապանաց վարանեալ Պետրոսի` էջ զանխուլ յեզր ծովակին, ուր կայր նաւ մի հանեալ ՚ի ցամաք. զոր ոգիք երկու հազիւ կարէին ձգել, զայն նաւ առանձինն վարեալ ՚ի ծով, (կամ ըստ այլոց պատմելո` օգնութեամբ միւսոյ Պետրոս վարդապետի ) եմուտ ՚ի նա. բայց ոչ կարէր նաւել. զի ալեկոծեալ էր ծովն, եւ յուզիւր սաստիկ ՚ի հողմոյ. եւ ինքն եւս ոչ գիտէր նաւավարել, եւ ոչ իսկ գոյր ամբողջ թի ՚ի նաւին: Ապա գտեալ նորա զփայտ մի թիակերպ, կամ զբեկեալ թի մի, նովաւ սկսաւ վարել զնաւն, եւ եհաս ՚ի ցամաք: Եւ ելեալ ՚ի նաւէն` գոհացաւ զԱստուծոյ, եւ ուրախ եղեւ. բայց քանզի կային անդ հօտք խաշանց, եւ բազմութիւնք պատառօղ շանց, ոչ գիտէր` թէ զի'նչ արասցէ, եւ զիա'րդ զերծանիցի ՚ի շանց անտի. եւ երկնչէր, թէ գուցէ կալեալ զնա հովուաց, տարցին վերստին ՚ի վանս. եւ նոքա մատնեսցեն ՚ի ձեռս Ղազարու: Ապա խորհեցաւ ՚ի միտս իւր, եւ ասէ. լա'ւ է ինձ պատառիլ ՚ի շանց` քան միւսանգամ մատնիլ ՚ի ձեռս մարդոյ եւ ՚ի տանջանս. եւ խաչակնքեալ զերեսս իւր` էանց ընդ մէջ շանցն անվնաս. եւ յուղի անկեալ գնայր ընդ լերինս եւ ընդ ձորս , ոչ գիտելով` թէ ո'ւր երթայ. եւ ապա գտեալ զուղիղ ճանապարհ` գնաց ՚ի Կարս. եւ ոչ յայտնեալ զինքն անդ ումեք` գնաց անտի ՚ի Կարին. եւ եմուտ ՚ի տուն մահտեսի Սառաֆ Ղուկասու Ակնեցւոյ. եւ պատմեաց նմա զամենայն. եւ ինքն նստաւ ՚ի վանս ինչ:
       ե. Իբրեւ լուաւ Ղազար զփախուստ Պետրոս վարդապետի, առ օրին առաքեաց ՚ի Կարին երկուս սուրհանդակս հանդերձ թղթովք. մին ՚ի սուրհանդակաց մատեաւ առ բդեշխն, եւ մատոյց նմա զթուղթն Ղազարու. յորում խոստանայր նմա Ղազար` հինգ հազար դահեկան, եթէ դարձուսցէ առ ինքն զՊետրոս վարդապետ կապանօք. եւ միւս սուրհանդակն գնաց առ մաքսապետն. եւ նմա եւս խոստանայր հազար դահեկան վասն այսր: Եւ զի կային ՚ի Կարին Պետրոս վարդապետի փառաւոր զզգեստք պատարագի ամենայն զարդուք, զայն եւս խնդրէր, ասելով` թէ այն է Էջմիածնայ: Քննեալ բդեշխին եւ մաքսապետին եւ այլոց զիրսն` ոչ պատշաճ դատեցան դարձուցանել զՊետրոս վարդապետ եւ զգեստսն. այլ միայն նա ինքն բդեշխն գրեաց առ մեծ իշխանն Պարսից` առ Վար Տէօվ Լէթն, եւ ծանոյց նմա զիրսն: Եւ մինչչեւ էր եկեալ պատասխանին` գնաց բդեշխն ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ նստաւ ՚ի Կարին ոստիկան կամ զօրապետ ՚ի տեղի բդեշխին:
       Յայն աւուրսն առաքեցան դեսպանք ՚ի կողմանէ Պարսից առ թագաւորութիւնն Օսմանցւոց. եւ ՚ի պատահիլ նոցա յԵրեւան քաղաք` եցոյց նոցա Ղազար պատիւ մեծ. եւ արար բազմածախ խնջոյս եւ ապա մատուցեալ առ նոսա բազում ընծայս` աղաչեաց զնոսա. զի ՚ի գնալն ՚ի Կարին` միջնորդ լեալ դարձուսցեն զՊետրոս վարդապետ. զի նա ասէ քսան հազար դահեկան եւ բազում գոհարս գողացեալ աստի` փախեաւ անդր: Զայսոսիկ գրեաց եւ առ զօրապետն օսմանցւոց. եւ յաւել ասել, թէ քեզ լիցի այն ամենայն, միայն թէ զվարդապետն զայն յղեսցե'ս առ իս կապանօք:
       Իբրեւ եկին դեսպանքն ՚ի Կարին, ՚ի խօսիլ նոցա ընդ զօրապետին վասն այսր, ասաց ցնոսա զօրապետն. թէ եւ հազար քսակ դրամոյ տայցէ ինձ կաթուղիկոսն. անհնար է ինձ դարձուցանել զդա անդրէն յիշխանութիւն Պարսից. որովհետեւ ապաւինեալ է յերկիր իշխանութեան Օսմանցւոց. մանաւանդ զի գիտակ եւս եմ ես, զի զոր ինչ ունի դա աստ, ստացուածք իւր են` բերեալ ՚ի Կոստանդինուպօլսոյ. եւ այսպէս մնաց Պետրոս վարդապետ առ ժամանակ մի ՚ի Կարին. եւ գրեաց անտի զայս ամենայն առ ամենայն իշխանաւորս Հայոց գրեթէ յամենայն քաղաքս. եւ յաւէտ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, աղաչելով զամենեսին` իրաւունս առնել ՚ի մէջ իւր եւ ՚ի մէջ Ղազարու: Զսոյն գրեցին եւ բազումք ՚ի միաբանից ծածուկ ՚ի Ղազարէ:
       Բայց մինչչեւ էր առեալ Պետրոս վարդապետի զպատասխանի ինչ, հրամայեաց նմա զօրապետն` գնալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս. զի մի ' այլ եւս բանք լիցին ՚ի վերայ նորա: Եւ նա գնացեալ անդր` պատմեաց ամենեցուն զամենայն, զոր կրեաց ՚ի Ղազար վարդապետէ: Գրեաց եւ Ղազար վարդապետ բազում բանս ամբաստանութեան զնմանէ. բայց առաւել հաւատալի եղեն բանք Պետրոսի քան Ղազարու. մանաւանդ զի բազումք ՚ի միաբանից Էջմիածնայ յաւելին գրել առ նոսա եւ զայլ բազում ինչ զՂազար վարդապետէ, եւ բողոքէին, թէ ոչ եւս կարեմք հանդուրժել գործոց սորա: Յորմէ յորդորեալ մեծամեծացն Հայոց` խորհեցան հնարս գտանել, բայց ոչ կարացին, զի դառն էր ժամանակն եւ շփոթութիւն կայր ՚ի կողմանս իշխանութեանն Պարսից: