Հնար
էր
զանց
առնել
զծանօթութեամբք
այսր
վեցերորդ
գրոց`
յորում
պատմին
անցք
յետին
դարուցս.
զի
որովհետեւ
պատմիչք
այսոցիկ
ժամանակաց`
սկսեալ
Թովմայէ
Մեծոբեցւոյ`
զայլեւայլ
աւուրց
գործս
ուրոյն
՚ի
միմեանց
պատմեն.
բանք
նոցա
ոչ
ընդդէմ
ելանեն
միմեանց.
ուստի
եւ
չունին
ինչ
պէտս
համեմատելոյ
ընդ
իրեարս`
եւ
՚ի
քննութիւն
ընծայելոյ:
Եւ
սակայն
փոխան
այսր`
եթէ
կամէաք
ճապաղել
զբանս,
բազում
նիւթ
գտանէաք
այլուստ`
դնել
յայսմ
վայրի
՚ի
ծանօթութիւն`
յերկուց
գլխոց:
Մի`
՚ի
համեմատուծենէ
պատմութեան
օտարաց,
որք
՚ի
մերումս
դարու
յաճախեցին`
եւ
զազգէս
մերմէ
բազում
ինչ
ճառեցին.
որոց
առ
՚ի
տալ
պատասխանի`
պա'րտ
էր
զհետ
կրթիլ
բազմապատիկ
բանից,
եւ
ճառս
երկարս
՚ի
մէջ
բերելով`
ցուցանել,
թէ
զինչ
է`
զոր
գրեն,
եւ
զինչ`
զորով
զանց
առնեն:
Եւ
միւս
եւս
՚ի
համեմատութենէ
զրուցաց`
որ
՚ի
լրոյ.
իբր
զի
զորս
գտանեմք
՚ի
գիրս
ականատես
անձանց
ուղիղ
աւանդեալ,
՚ի
բերանս
բազմաց
այլազգ
լսեմք.
եւ
այս
թէպէտ
չէ
'
ինչ,
բայց
տեսանեմք`
զի
բազումք
առաւել
հաւատս
ընծայելով
այսպիսի
զրուցաբանութեանց
քան
ստուգութեամբ
գրելոց,
ախորժեն
զգրեալսն
ստուգութեամբ`
եպերել,
եւ
զասացեալսն
անստուգութեամբ`
ընդգրկել:
Արդ`
եթէ
կամէաք
այսպիսեաց
լինել
պատասխանատու,
եւ
զհամբաւեալ
անհիմն
զրոյցս
ընդ
ստոյգ
գրուածս
համեմատել
եւ
ստել,
հա'րկ
լինէր
մեզ
աղճատանօք
լնուլ
զգիրս
զայս.
վասն
որոյ
եւ
զայսպիսիս
թողուք
՚ի
բաց:
Կամիմ
աստանօր
ինչ
մի
եւս
ծանուցանել.
իբր
զի
որ
ինչ
պատմութիւնք
աւանդին
յետ
մահու
Յակոբայ
կաթուղիկոսի
Ջուղայեցւոյ
մինչեւ
ցՂազար
Ջահկեցի,
թէպէտ
եւ
յականատեսից
գրին,
բայց
գտանեմք
եւ
՚ի
նոսին
տարբերութիւն
ոչ
տակաւ`
յանուանս
անձանց
ոմանց,
եւ
՚ի
պէսպէս
հանգամանս
գործոց:
Նաեւ
մի
եւ
նոյն
պատմողի
բանք
ոչ
միապէս
դնին
յայլեւայլ
գրուածս
նորուն:
Որոյ
վասն
հարկ
եղեւ
մեզ
՚ի
բազում
թուղթս
այսինքն
յողջունագիրս`
դեգերիլ,
եւ
յայլեւայլ
տարեգրութիւնս
որոնել,
եւ
բաղդատութեամբ
միմեանց
զստոյգն
որոշել.
նաեւ
ցարս
հաւատարիմս
լցեալս
աւուրբք
հարցանելով`
որք
ականատես
էին
եղելոցն`
վկայութեամբ
նոցա
եւս
զգրեալսն
յայլոց
ճշգրտել.
եւ
որք
այլազգ
ինչ
երեւէին`
անտես
առնել:
Զայս
յայն
սակս
՚ի
հասարակի
ծանուցաք
աստ,
զի
մի
'
եւ
վասն
այսպիսեաց
հարկեսցուք
մասնաւոր
ծանօթութիւնս
կարգել,
եւ
զայլեւայլ
բանս
ընդ
միմեանս
բաղդատելով`
՚ի
վերայ
նոցա
քննութիւնս
առնել.
ապա
թէ
ոչ`
երկարէին
բանք
մեր,
եւ
ձանձրութիւն
լինէր
ընթերցողաց:
Իսկ
՚ի
վերայ
այնց
գործոց`
որք
գործեցան
՚ի
յետին
աւուրս
մեր
գիտելի
է ,
զի
թէպէտ
մեք
զգուշութեամբ
քննեցաք
զայնս`
եւ
եդաք
՚ի
պատմութեան,
ըստ
որում
տեսեալ
էաք
աչօք,
կամ
լուեալ
յարժանահաւատ
անձանց,
բայց
քանզի
իւրաքանչիւր
գործք
յայլեւայլ
խօսողաց
այլեւայլ
օրինակաւ
պատմին
յայտ
է
թէ
եւ
զայնց
գործոց
իւրաքանչիւր
այլազգ
խօսի:
Եւ
եթէ
հարկ
լինէր
մեզ
՚ի
վերայ
ամի
սոցա
ծանօթութիւնս
առնել,
պա'րտ
էր
վասն
ամենայն
խօսողաց
տալ
առանձին
պատասխանի
որոշ
որոշ
տեղեկութեամբ.
եւ
զի
անհնար
էր
այսմ
լինել.
վասն
որոյ
եւ
մեք
բնաւ
ինչ
ոչ
եդաք
ծանօթութիւն
՚ի
վերայ
այսպիսեաց:
Եւ
այսմ
իսկ
նախագիտակ
լեալ`
զոմանս
յայնց
գործոց
հարեւանցիկ
եդաք
՚ի
պատմութեան,
եւ
զյոլովագունից
եւս
իսպառ
լռեցաք:
Զայսոսիկ
եդեալ`
՚ի
մէջ
բերեցուք
համառօտիւ
իմն
քանի
մի
ծանօթութիւնս`
առ
՚ի
տեղեակս
առնելոյ
զընթերցօղս`
նոքօք
եւ
զայլսն
իմանալոյ:
