Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Զկնի այսորիկ ՚ի գալ ամին միւսոյ` ՚ի վրդովիլ իսպառ ամենայն գաւառաց եւ աշխարհաց կողմանցն Պարսից եւ Հայաստանու` եկին հասին անհամար բազմութիւնք այլազգեաց յաշխարհն Սիւնեաց եւ Արցախոյ` տիրել ամենայնի ընդ ամենայն տեղիս: Զայն իբրեւ տեսին հայք, զահի հարեալ թողին առ հասարակ զԴաւիթ, եւ խոնարհեալ մտին ընդ իշխանութեամբ այլազգեաց, եւ միացան ընդ նոսա. եւ մնաց Դաւիթ միայն ՚ի Հալիձոր եօթնեւտասն արամբք, ընդ որս էր եւ Մխիթար. եկին առ նա եւ մելիք Փարսադան, եւ տէր Աւետիք քանի մի արամբք. հասին ապա այլք ոմանք. եւ եղեւ թիւ ամենեցուն նոցա չորեքհարիւր յիսուն եւ երեք: Կային եւ ՚ի բերդն ընտանիք ամի սոցա եւ մանկունք. եւ քանի մի եկեղեցականք` այսինքն` են երեք եպիսկոպոսունք, եւ երեքտասան քահանայք. եւ ՚ի վանս կուսանաց իբր քառասուն միանձնուհիք:
       Խորհուրդ արար Դաւիթ ընդ իւրսն, եւ ասէ. զի՞նչ պարտ է մեզ առնել. եթէ խոնարհեսցուք ընդ ձեռամբ այլազգեաց, գուցէ ՚ի սկզբան խնայեսցեն ՚ի մեզ. բայց գիտեմ եւս զի յետոյ կորուսանեն. իսկ եթէ չկամիցիմք խոնարհիլ, այս նախատինք ապստամբութեան է մեզ. զի ազգք մեր առ հասարակ ընդ ձեռամբ այլազգեաց անկան, եւ մեք ՚ի նոցա համարի եմք, եւ յընդդէմ դառնալ մեր` վատ անուն արկանեն զմեօք, թէ յանդուգն են, ամբարտաւան են, յեցեալ են ՚ի զօրութիւն բազկի իւրեանց. եւ այլ եւս ստգտանք. եւ ո՞ գիտէ` հաճեսցի արդեօք տէր ընդ մեզ. զի Աստուած խաղաղութեան է` եւ ոչ խռովութեան, եւ ոչ է ձեռն նորա ընդ այնոսիկ` ոյք ամբարտաւան են սրտիւք: Պատասխանի ետուն միաբանեալքն ընդ նմա, եւ ասեն. մեք պատերազմեսցո'ւք յանուն Տեառն. եթէ յաջողեսցէ Տէր, ահա բարի է մեզ. իսկ եթէ հասեալ իցէ վախճան կենաց մերոց, զերծցուք ՚ի տառապանաց կենցաղոյս. եւ ակն ունիմք հասանել ողորմութեան Տեառն:
       Ասէ Դաւիթ. եթէ յայդ հաստատեալ է ձեր, իւրաքանչիւր ոք ՚ի մէնջ սրբեսցէ նախ զխիղճ մտաց իւրոց, եւ ամենեցուն մեր ժողովեալ յեկեղեցի` հաղորդեսցուք մարմնոյ եւ արեան Տեառն. եւ եղիցի զէն զինուորութեան մերոյ Քրիստոս Աստուած մեր: Յայս բան նորա խրախոյս բարձեալ ամենեցուն` ՚ի վաղիւ անդր մտին յեկեղեցի, եւ կատարեցին զպաշտամունս. եւ խոստովանեալ հաղորդեցան եւ զօրացան: Ժողովեցին ապա բաւական պաշար կերակրոյ ՚ի ներքս. եւ պատրաստեցին զանձինս ՚ի պատերազմ, մանաւանդ թէ ՚ի մահ:
       Իբրեւ ազդ եղեւ այլազգեաց` թէ Դաւիթ ամրացեալ է յամուր իւր որ ՚ի Հալիձոր, եւ ոչ կամի գալ ՚ի հնազանդութիւն, առաքեցին գունդ մի զօրաց ՚ի վերայ նորա. իսկ հայք` որք խառնեալ էին ընդ այլազգիս` զգուշացուցին զիշխանս նոցա դարձուցանել զգունդն, յայտ արարեալ նոցա` թէ չէ' հնար սակաւուք նուաճել զԴաւիթ եւ զիշխանսն նորա. եւ ետուն խորհուրդ բազմութեամբ ՚ի միասին խաղալ ՚ի վերայ նորա, եւ նկուն առնել զնա իսպառ: Ժողովեցան ապա ամենայն զօրք այլազգեաց` որք կային ՚ի պատրաստի. յարեցան ՚ի նոսա եւ այլ եւս քաջք ՚ի Հայոց ` ՚ի Նախջուանայ, ՚ի Գողթնայ, ՚ի Ջահկայ, ՚ի Չավնդուրայ, ՚ի Բարկաշատայ, եւ յամենայն սահմանաց աշխարհին Սիւնեաց եւ Արցախոյ եւ Փայտակարանի եւ մերձակայ վայրաց. եւ եղեւ թիւ ամենայնի նոցա իբր եօթանասուն հազար արանց, ամենեքին զինու վառեալք, ամենեքին զօրաւորք, թո'ղ զխառնիճաղանճս` որք կարգեալ էին ՚ի ծառայութիւն եւ ՚ի բեռնակրութիւն. իսկ պատրաստութիւն թնդանօթից նոցա եւ ռմբաձիգ գործեաց եւ այլ կահուց` ահեղ իմն էր եւ մեծ: Դիմեալ սոցա ամենեցուն` եկին եւ բանակեցան յայնկոյս գետոյն Հալիձորոյ` մերձ ՚ի կիրճն Ղամպէլու ասացեալ, ՚ի յերեքտասաներորդ աւուր Աղուհացից:
       բ. Իսկ որք ընդ Դաւթի էին յամրոցն Հալիձորոյ, տեսեալ ՚ի վերուստ զայն ահագին բազմութիւն, զահի հարան յոյժ, եւ սկսան դողալ . եւ ոմանք ՚ի նոցանէ լռելեայն խոյս տուեալ գնացին եւ յարեցան յայլազգիս, եւ խառնեցան ընդ այլ հայս` որք էին ՚ի բանակի անդ: Էջ ապա եւ Դաւիթ յամրոցէ իւրմէ, եւ եկն ՚ի շէնն Հալիձոր հանդէպ բանակի այլազգեաց , եւ առաքեաց անտի գունդ մի հարիւր վաթսուն արանց` ունիլ զանցս գետոյն. եւ նոցա եկեալ պահէին զվայրն զաւուրս երկու. եւ ոչ թոյլ տային թշնամեաց անցանել յայսկոյս: Իսկ յերրորդումն աւուր քաջք ոմանք ՚ի Հայոց եղելոց ընդ այլազգիս ` ընդ այլ ճանապարհ հատեալ զգետն` անցին յայսկոյս. եւ յանկարծակի մտեալ ՚ի շէնն` հարին զոմանս ՚ի զօրացն Դաւթի. եւ ետուն նշան առ այլազգիս թէ առանք զշէնն: Զայն իբրեւ տէսին` որք զանցս գետոյն պահէին, դիմեցին ՚ի շէնն. բայց Դաւիթ զգուշացեալ անձին` ել ՚ի շինէն երեքհարիւր յիսուն արամբք, եւ եմուտ դարձեալ յամրոցն: Եւ ՚ի պահուն յայնմիկ պարապ առեալ այլազգեաց` անցին համայն յայնկոյս գետոյն հանդերձ ամենայն աղխիւք իւրեանց. եւ եկեալ շուրջ պաշարեցին զփոքրիկ ամրոցն Դաւթի, եւ կանգնեցին զնովաւ բարձր պատնէշ. եւ ուղղեցին զթնդանօթս մեծամեծս, եւ սկսան արձակել զռումբս. եւ կարգ եդեալ շուրջանակի պատերազմէին հրացանիւ եւ պարսաքարիւ զաւուրս վեց: Իսկ որք ՚ի ներքս էին` զգուշութեամբ եւ անձայն մարտնչէին. որով եւ անկանէին յայլազգեաց անտի յաւուրն իբր երեքհարիւր անձինք աւելի կամ պակաս. իսկ յամրականացն անկան յայն վեց աւուրսն իբր ոգիք ութն:
       Տեսեալ այլազգեաց` թէ ինչ ոչ կարեն ստնանել ամրոցին, եւ երկարէր մարտ պատերազմին. կազմեցին քսան եւ վեց մեծամեծ ահեղ մեքենայս, որք էին սանդղանման ինչ բարձր կերտուածք. զորոց զնիւթսն ունէին ՚ի պատրաստի: Զսոսա այսպէս կարգեալ` բաժանեցան ինքեանք յերիս խումբս. հարին ապա միանգամայն զփողս. եւ յերից կողմանց յառաջ վարեցին զմեքենայսն, եւ յեցուցին յորմ ամրոցին. եւ միաձայն աղաղակաւ դիմեցին ՚ի վեր` յերից կողմանց: Զայն իբրեւ տեսին եպիսկոպոսունք եւ քահանայք` որք կային յամրոցին, ետուն հնչեցուցանել զզանգակս հրամանաւ Դաւթի, եւ ժողովեցան յեկեղեցի. եւ եդեալ ՚ի բազմոցի զմասն նշխարաց մատին սրբոյն Մինայի` սկսան գոչել առ տէր առաջի սեղանոյն. նոյնպէս եւ կուսանք` որք էին ՚ի վանսն` յաղօթս կացեալ պաղատանս մատուցանէին առ Աստուած:
       Իսկ Դաւիթ եւ արք նորա յերիս բաժանեալ ընդդէմ երից խմբից այլազգեաց, անհնարին արագութեամբ հրացանս արձակելով` ջանային ՚ի բաց վանել զնոսա` որք ելանէին ՚ի վեր. եւ որչափ սոքա արութեամբ վանէին զնոսա, նոքա այնչափ սաստկութեամբ` խուռն բազմութեամբ` ընդ մեքենայսն ՚ի վեր ընթացեալ ` ՚ի ներքս անկանիլ փութային: Այլ զօրք Դաւթի սրով հարեալ զնոսա` եւ զբազումս միջակտուր արարեալ ՚ի վայր թօթափէին. եւ այնչափ եղեն թօթափեալ դիակունքն, մինչեւ բլուրս գործել առաջի ամրոցին: Բայց քանզի սոքա սակաւ էին թուով, եւ նոքա բազում յոյժ, եւ ընդ երիս տեղիս էր տագնապ մարտին, ոչ բաւեցուցանէին զհարուածս սուսերաց իւրեանց. մինչեւ գրեթէ անդէն իսկ մերձ էին այլազգիք մատնել ՚ի ներքս:
       ՚Ի հասանել ապա ութերորդ ժամու աւուրն, եւ ՚ի սաստկանալ վտանգին, Աւետիք եւ Մխիթար ձայն ետուն Դաւթի` պահել առ վայր մի սակաւուք զամրոցն. եւ ինքեանք աճապարեալ ելին արտաքս ընդ գաղտնի դուռն ամրոցին, եւ երեք հարիւր վառեալք զկնի նոցա. եւ յանկարծուստ յարձակեալ առիւծաբար ՚ի վերայ առաջնոյ խմբի` սկսան հարկանել զնոսա կատաղի սաստկութեամբ. յորոց խռովեալ եւ խուճապեալ բազմութեան նոցա` անկան յերկրորդ եւ յերրորդ խումբսն, եւ աղաղակեցին մեծաձայն, թէ հասին հայք եւ կոտորեն զմեզ: Եւ նոցա յահ մեծ ըմբռնեալ` ափշեցան եւ շփոթեցան իսպառ. եւ թողեալ անդ զամենայն զկահ եւ զկարասի իւրեանց` ցիր եւ ցան փախեան անտի: Դիմեցին զկնի նոցա զօրքն Դաւթի, եւ հարին զբազումս. ընդ ամենայն երեքտասան հազար այր, եւ առին հարիւր քառասուն եւ ութն դրոշակս , եւ զայլ ամենայն` աղխս նոցա. եւ դարձան ՚ի Հալիձոր:
       գ. Իսկ զօրք այլազգեացն` որք ցրուեցան, անկան յայլեւայլ քաղաքս. եւ բազումք ՚ի նոցանէ ժողովեցան ՚ի քաղաքն Մեղրի. հասին անդ եւ այլ նոր զօրք. եւ եղեւ թիւ նոցա քսան եւ երկու հազար: Իբրեւ գիտաց Դաւիթ, թէ բազմութիւն այլազգեաց ՚ի Մեղրի հաւաքեալ են, առաքեաց զտէր Աւետիք եւ զՄխիթար վաթսուն եւ վեց կորովի արամբք առ ոմանս` որք բարեկամ էին. եւ յորդորեաց զնոսա միաբանիլ ընդ ինքեան, եւ դիմել ՚ի վերայ Մեղրեայ. եւ իբրեւ ոչ առին նոքա յանձն, Աւետիք եւ Մխիթար եկին հանդերձ վաթսուն եւ վեց արամբքն մերձ ՚ի Մեղրի. եւ կացուցեալ անդ զարսն` պատուէր ետուն նոցա, զի ընդ այգն ընդ առաւօտն հասանիցեն ՚ի վերայ Մեղրեայ. եւ առեալ ընդ իւրեանս երկուս միայն ՚ի նոցանէ` եկին յայգեստանեայս Մեղրեայ. եւ գտին անդ զբազումս ՚ի Հայոց մեղրցւոց, որք ՚ի գալ այլազգեաց ՚ի քաղաք անդր ` զարհուրեալ յերեսաց նոցա` փախուցեալ եւ թաքուցեալ էին ՚ի յայրս եւ ՚ի ձորս. քաջալերեցին զնոսա եւ յորդորեցին, զի ՚ի լուսանալ աւուրն մտցեն զինուք ՚ի քաղաքն, եւ մի ' ինչ երկիցեն: Եւ ինքեանք` որք սպառազինեալն էին, առին ՚ի նոցանէ հանդերձս անարգս, եւ զգեցան ՚ի վերայ զինուց. եւ լեալ իբրեւ զմեղրցի քաղաքացիս` մտին ՚ի ներքս, եւ կերակուր առեալ ննջեցին ՚ի տեղւոջ ուրեք:
       Եւ իբրեւ եհաս առաւօտ, տեսին` զի շշնջիւր էր ՚ի քաղաքին. եւ զօրք այլազգեաց առ հասարակ խուճապեալ` զգենուին զզրահս իւրեանց, եւ առնուին զզէնս. երթեւեկէին աղաղակաւ, եւ ձայնէին առ միմեանս` թէ զօրք Դաւթի բէկին բանակեալ են մօտ ՚ի Մեղրի: Եւ ՚ի պատրաստիլ սոցա այսպիսի շտապաւ` եւ ՚ի խուճապիլ տագնապաւ, Աւետիք եւ Մխիթար եւ երկու ընկերք նոցա` յանկարծակի սուսերամերկ լեալ ՚ի մէջ բազմութեանն` հարին զորս միանգամ անդ էին. եւ անկաւ աղմուկ եւ շփոթ անհնարին ՚ի զօրսն անդ. եւ քաղաքն ողջոյն յուզեալ ծփայր իբրեւ ծով ալեկոծեալ. զի կարծեցին այլազգիք` թէ բազմութիւնք թշնամեաց մտեալ են ՚ի քաղաքն: Այլ տէր Աւետիք եւ Մխիթար սաստկութեամբ վանեալ զնոսա` արկին ՚ի փոքր թաղ քաղաքին: Եւ տեսեալ թէ հասին ընկերք իւրեանց, եւ թշնամիքն ՚ի փախուստ փութան, թողին զհարուածսն, եւ աճապարեալ անցին եւ հասին յանցս ճանապարհի նոցա` որ էր առ Երասխ գետով, Ուղուն Պէնտ կոչեցեալ. եւ էր կիրճ անցիցն երկայն ձգեալ իբրու գնացս ժամու եւ կիսոյ. որոյ ընդ մի կողմն էր քարաժայռ մեծ, եւ ընդ միւս կողմն յորդահոս ջուր Երասխայ: Եւ իբրեւ մտին փախստեայքն այլազգեաց ընդ այն անցս, սոքա առեալ զառաջս նոցա` զոմանս հարին, եւ զոմանս գետակուր կորուսին. իսկ որք ՚ի քաղաքին էին` սրոյ ճարակ եղեն յընկերաց Մխիթարայ եւ տէր Աւետիքի. եւ սակաւք եղեն` որք ապրեցանն փախստեամբ: Եւ ապա ՚ի մի եկեալ Հայոց` ժողովեցին աւար բազում յոյժ, ձի եւ ջորի անհամար, զէն եւ զարդ պատերազմի անբաւ. եւ առեալ զամենայն` դարձան առ Դաւիթ ՚ի Հալիձոր:
       Եւ եղեւ իբրեւ տարածեցաւ համբաւ այսր հարուածոյ ընդ աշխարհս այլազգեաց, եկին ժողովեցան ՚ի սահմանս Գողթան գաւառի բազմութիւնք յոյժ զօրաց հեծելոց եւ հետեւակաց. որոց բանակք լցին զդաշտս եւ զլերինս. եւ դիմեալ հասին առ հասարակ ՚ի կողմանս Հալիձորոյ. յարեցան ՚ի նոսա եւ քաջք ՚ի Հայոց. եւ եկեալ ճակատեցան մօտ ՚ի յամրոցն Դաւթի: Զայն տեսեալ Դաւթի` խորհեցաւ ելանել արտաքս, եւ սակաւաւորօքն իւրովք հարկանիլ նոցա ՚ի դիմի. բայց անկաւ խռովութիւն ՚ի մէջ զօրաց նորա վասն դոյն ինչ պատճառի: Սկսկաւ աղաչել զնոսա Դաւիթ գալ ՚ի հաշտութիւն խաղաղութեան. այլ առաւել եւս զօրացաւ խռովութիւն նոցա եւ կագ:
       Տեսեալ ապա Դաւթի` թէ արտաքուստ պաշարեալ են թշնամիք, եւ ՚ի ներքուստ թշնամացեալ են ընտանիք, հաստատեաց ՚ի մտի ելանել գաղտ ՚ի յամրոցէ անտի, եւ խոյս տալ այլուր. բայց զայս եւս վատութիւն համարէր անձին: Խորհեցաւ յետոյ ընդ իւրսն ` որք միաբան կային ընդ նմա, զայլ հնարս գտանել. ունէր Դաւիթ յամրոցի անդ իւրում մատակ ձիս իբր վաթսուն` փոքր ինչ աւելի կամ պակաս: Զսոսա առեալ Դաւթի եւ արանց նորա` արձակեցին զանխուլ ՚ի գիշերի ՚ի բանակ այլազգեացն: Եւ քանզի բազումք յերիվարաց անտի այլազգեաց մատակախանձք էին, ՚ի դիմել մատակաց ՚ի բանակ անդր, անհնարին խխնջիւնք եւ կատաղութիւնք նոցին լցին շփոթութեամբ զխորանս նոցա. եւ բազումք յերիվարաց անտի խզեալ զդանդանաւանդս եւ զերասանակս իւրեանց, եւ սաստկութեամբ յարձակեալ` կործանեցին զքանի մի վրանս, եւ կիցս արձակելով սպանին զոմանս. եւ յաղաղակել պահապանաց եւ համայն զօրացն` անկաւ աղմուկ ՚ի բանակի անդ:
       Յայնժամ խրախոյս եբարձ Դաւիթ առ իւրսն. ահա ասէ ժամ վանելոյ զթշնամիս մեր. եւ դուք զի՞ կայք ընդ միմեանս խռովեալք: Զայս ասաց, եւ յարձակեցաւ ութն արամբք ՚ի վերայ այլազգեաց: Իբրեւ զայն տեսին զօրք նորա, խրախուսեցին եւ ինքեանք զհետ նորա. եւ հարին զայլազգիսն անհնարին հարուածովք. եւ զբազմութիւն նոցա ցիրեւցան արարին. եւ մինչչեւ էր լուսացեալ օրն, դարձան ՚ի յամրոցն. եւ յառաւօտուն ելեալ ժողովեցին աւար բազում յոյժ:
       դ. Զայս ամենայն լուեալ արքային Պարսից Շահթահմազայ` կարգեաց զԴաւիթ իշխան մեծ ՚ի վերայ նախարարաց իւրոց եղելոց յաշխարհին Սիւնեաց եւ Արցախոյ եւ Փայտակարանի մինչեւ ՚ի Կուր գետ. եւ հրաման ետ նմա հատանել դրամս յանուն իւր. եւ յօրէ անտի ամենայն բնակիչք այնր աշխարհի` եթէ այլազգիք եւ եթէ հայք` հնազանդեցան նմա: Էառ Դաւիթ եւ զմասն գաւառին Գողթան , որ է արտաքոյ Սիւնեաց աշխարհի. եւ եկն յԱգուլիս, ուր կային յայնժամ իբր տասն հազար տունք Հայոց. որք եւ պատուով ընկալան զԴաւիթ. եւ ՚ի գալ առ նա հայ քաղաքապետին` որ կոչիւր Մելիք Մուսի, կասկած առեալ զնմանէ Դաւիթ` թէ նենգութիւն է ՚ի սիրտ նորա, պատուէր ետ իւրոցն սպանանել զնա ՚ի նմին գիշերի. բայց Փարսադան իշխան միջնորդ լեալ զերծոյց զնա: Զայն իբրեւ գիտաց Մուսի, խռովեցաւ յոյժ, եւ առաքեաց արս գաղտ առ այլազգիս, եւ փութացոյց զնոսա գալ ՚ի վերայ քաղաքին. եւ նոքա երկիցս դիմեալ ՚ի պարտութիւն մատնեցան յերեսաց զօրացն Դաւթի. եւ ՚ի միում նուագի ՚ի դաւաճանել ագուլեցւոց` վտանգեալ դաւթեանց` ելին եւ փախեան ՚ի քաղաքէ. եւ ոչ գիտացին թէ ՚ի մատնութենէ ագուլեցւոց եղեւ այն:
       Հասին առ Դաւիթ ՚ի նոյն աւուրս երեք նախարարք Պարսից յօգնութիւն` առաքեալք ՚ի Շահթահմազայ. եւ ՚ի գալ սոցա խմբեցան այլազգիք անհամար բազմութեամբ ՚ի դաշտն Մարաղու. ուր ՚ի մօտաւոր տեղիս բնակեալ էր եւ Դաւիթ: Բաժանեցան այլազգիք յերիս առաջս. զի ՚ի մէջ փակեալ զբանակ Դաւթի` հարցեն զնա: Բաժանեաց եւ Դաւիթ զիւրսն յերիս գունդս. մի գունդն էր նախարարացն Պարսից. երկրորդն Հայոց` ՚ի ձեռս տէր Աւետիքի. եւ երրորդն ՚ի ձեռս Մխիթարայ. եւ ինքն քանի մի թիկնապահօք պատրաստեցաւ յարձակիլ ՚ի յետուստ: Այլ մինչչեւ էր հասեալ ժամ մարտի, նախարարք Պարսից կամելով մատնել զհայս ՚ի ձեռս թշնամեաց` փութացան եւ փախեան: Զայն իբրեւ ետես Դաւիթ , հրամայեաց զօրաց իւրոց` հեռանալ փոքր մի ՚ի տեղւոջէ անտի, եւ յանկարծակի դառնալ յետս` եւ յարձակիլ ՚ի վերայ: ՚Ի մեկնիլ նոցա անտի` զարմացեալ այլազգեացն` համարեցան թէ երկեան հայք, եւ վասն այնորիկ չոքան յետս ` գնալ ՚ի տեղի իւրեանց: Ապա խորհուրդ առեալ հաստատեցին` զի ընդ երեկս աւուրն դիմեսցեն ՚ի սահմանս Դաւթի: Զայս այսպէս խորհեալ նոցա` լուցին հուր, եւ սկսան կերակուր պատրաստել, զի կերիցեն եւ ելցեն ՚ի ճանապարհ:
       Եւ եղեւ յորժամ հանդերձեալ էին նոքա ուտել, յանկարծակի դարձան հայք յետս, եւ անկան ՚ի վերայ նոցա, եւ հարին զնոսա ՚ի հարուածս սաստիկ յոյժ. մինչեւ հազիւ մնալ միոյ ՚ի հարիւրոց նոցա: Հրամայեաց ապա Դաւիթ թողուլ զաւարն, եւ պնդիլ զհետ երից նախարարացն Պարսից` որք փախեանն. եւ նոցա արագեալ ժամանեցին առ նոսա ընդ ճանապարհ Դավրեժու. եւ զի զերծան նոքա ՚ի ձեռաց Հայոց, յափշտակեցին հայք զկանայս նոցա ութեւտասն աղախնեօք եւ չորս ներքինեօք եւ այլովք աղխիւք , եւ վարեցին զնոսա ՚ի Հալիձոր հանդերձ աւարօքն` զորս ժողովեցին ՚ի յանկելոցն:
       Յետ երկուց աւուրց եկն Դաւիթ քանի մի արամբք ՚ի վանս սրբոյն Թովմայի, որ էր արտաքոյ Ագուլիսայ, եւ Փարսադան ընդ նմա: Զայն իբրեւ տեսին հայք ագուլեցիք եւ քաղաքապետ նոցա Մելիք Մուսի, կարգեցան ՚ի վերուստ ընդդէմ դրան վանից, եւ սկսան հրացանս արձակել անդադար ՚ի նոյն. եւ նոքա մնացին փակեալ ՚ի ներքս: Եւ առ նոսա Փարսադան` որ ապրեցուցեալ էր ՚ի մահուանէ զՄուսի, եւ յորդորեաց զնոսա ՚ի խաղաղութիւն. այլ նոքա ոչ ինչ անսացեալ նմա` հարին եւ զնա ինքն զՓարսադան եւ սպանին: Իբրեւ իմացան` որք ՚ի ներքս էին ընդ Դաւթի, քակեցին զմի կողմն պարսպի վանիցն. եւ ելեալ ընդ այն` գնացին զճանապարհ իւրեանց. եւ գտեալ ՚ի գեղջ միում զձիս եւ զջորիս Մուսեայ` ընդ որս եւ հազար երեք հարիւր ոչխար, եւ զայլ ինչ բազում, առին զամենայն եւ չոքան ՚ի Մեղրի: Եւ յետ երկուց աւուրց դարձան զօրքն Դաւթիւն ՚ի վերայ Ագուլիսայ, եւ յաղարտ վարեցին զամենայն` որ ինչ էր արտաքոյ քաղաքին. եւ դարձ արարեալ անդրէն ՚ի Մեղրի` գնացին ՚ի Հալիձոր:
       Այլ մինչդեռ ՚ի կողմանս Ագուլիսայ էր Դաւիթ, ապստամբեցան ՚ի նմանէ բնակիչք գաւառին Չավնդուրայ. եւ կացուցին իւրեանց իշխան զայլազգիս: Ապա ՚ի դառնալ Դաւթի` իբրեւ եհաս առ նա լուր ապստամբութեան նոցա, արձակեաց փութանակի զզօրս իւր ՚ի վերայ նոցա: Հասեալ զօրացն ՚ի սահմանս Չավնդուրայ` աւերեցին զբազում տեղիս. կալան եւ զայլազգի իշխանս, եւ ածին զնոսա առ Դաւիթ: Զայն իբրեւ լուաւ Փաթալի նախարար Բարկաշատայ, էառ զզօրս իւր եւ դիմեաց ՚ի սահմանս Դաւթի, եւ եհար զերիս գիւղս, եւ կալաւ զոմանս ՚ի զօրավարաց նորուն: Յարձակեցաւ Դաւիթ զհետ նորա, եւ եհար զզօրսն եւ հասեալ ՚ի սահմանս Բարկաշատայ` որ հուպ է ՚ի Վարդանակերտ գաւառ, արար կոտորած մեծ յայլազգիսն` որք էին ՚ի նմա. եւ գերեալ զոմանս յիշխանաց Փաթալի նախարարին` էած ՚ի Չավնդուր: Եւ ինքն դարձ արարեալ ՚ի Հալիձոր` յետ աւուրց ինչ հիւանդացաւ, եւ մեռաւ ՚ի տան իւրում խաղաղութեամբ. յամի 1728. ՌՃՀԷ. կացեալ յիշխանութեան ամս Զ:
       ե. Յայնժամ ՚ի մի ժողովեալ զօրավարաց եւ զօրացն Դաւթի` միակամ հաւանութեամբ կարգեցին իւրեանց իշխան` ՚ի տեղի Դաւթի զՄխիթար զսպարապետ նորա. բայց ոչ ցուցին նմա զայն հպատակութիւն` զոր ունէին առ Դաւիթ, որոյ վասն սկսան թուլանալ օր ըստ օրէ. եւ եմուտ ՚ի մէջ նոցա անմիաբանութիւն. ոմանք ՚ի կողմն Մխիթարայ լինելով, ոմանք ՚ի կողմն տէր Աւետիքի, եւ ոմանք ՚ի կողմն այլոց. եւ եղեն միմեանց մատնիչք: Նմին իրի յետ իբր տարւոյ միոյ զօրացեալ այլազգեաց` եկին եւ պաշարեցին զօրօք բազմօք զամրոցն շինեալ ՚ի Դաւթէ ՚ի Հալիձոր. եւ անկաւ խռովութիւն մեծ ՚ի ներքս. եւ Մխիթար կայր վարանեալ ՚ի միտս թէ զի'նչ արասցէ:
       Ապա որք էին ընդ Աւետիքի եւ ընդ այլս` խորհուրդ արարեալ գաղտ ՚ի Մխիթարայ` առաքեցին զնա ինչ զտէր Աւետիք եւ զերկուս արս ընդ նմա առ իշխանս այլազգեաց` խօսիլ ընդ նոսա ՚ի հաշտութիւն: Հաւանեալ նոցա ընդ այս` խոստացան եւ երդուան ոչինչ մեղանչել նոցա, եթէ տացեն խաղաղութեամբ զամրոցն. եւ պահեալ առ ինքեանս զտէր Աւետիք` դարձուցին զերկու արսն. եւ որք ՚ի ներքս էին, յանձն առին բանալ առ վաղիւ զամրոցն: Զայն իբրեւ գիտաց Մխիթար, եւ ՚ի նմին գիշերի կախեալ ընդ պարիսպն` փախեաւ գաղտ: ՚Ի ծագել առաւօտու` բացին հայք զդուռն ամրոցին. եւ այլազգեաց հորդան տուեալ ՚ի ներքս սուր հանին եւ կոտորեցին զամենայն այր զօրաւոր. եւ գերեցին զկանայս եւ զմանկունս. ընդ նոսին եւ զկուսանս վանիցն: Գտին եւ զկին եւ զորդիս Մխիթարայ, եւ առին զնոսա. եւ ձեռն արկեալ քանդեցին զամրոցն. եւ հարթայատակ արարին զտեղին. եւ ելեալ գնացին անտի. եւ սպարապետն այլազգեաց եթող զտէր Աւետիք ՚ի Հալիձոր:
       Իսկ Մխիթար վերստին գումարեալ առ ինքն զարս ամեհիս եւ զօրաւորս` յարձակեցաւ ՚ի քաղաքս թշնամեաց իւրոց. եւ վրէժս խնդրելով ՚ի նոցանէ վասն կնոջն եւ որդւոցն` խորտակեաց զզօրութիւն նոցա. եւ թափեաց ՚ի նոցանէ զբազում ամուրս եւ զքաղաքս` զորս առեալ էր նախ Դաւթի: Եւ պաշարեալ զքաղաքն Որդուվար` էառ եւ զայն. եւ կոտորեաց ՚ի նմա զամենեսին ՚ի մեծամեծաց մինչեւ ցփոքրկունս. եւ էառ զամենայն աւար նոցա:
       Եւ եկեալ ՚ի բերդ մի` որ կոչիւր Խնծորէզք, բնակեցաւ անդ աւուրս ինչ. իսկ ոմանք ՚ի Հայոց եղելոց անդ` ոխս ունելով ընդ նմա` հարին զնա հրացանիւ. եւ հատեալ զգլուխ նորա` տարան առ բդեշխն ՚ի Դավրէժ: Զայն իբրեւ ետես բդեշխն, բորբոքեցաւ բարկութեամբ ՚ի վերայ արանցն, եւ ասէ. ա'րք անօրէնք` որդի'ք կորստեան, զի՞արդ իշխեցիք սպանանել ՚ի զուր տարապարտուց զիշխան ձեր, եւ կորուսանել յերկրէ զայդպիսի այր զօրաւոր. եւ անդէն հրամայեաց հատանել զգլուխս նոցա: Եւ այնուհետեւ ցրուեցան արք Մխիթարայ իւրաքանչիւր ՚ի տեղիս իւրեանց. եւ որք իշխանքն էին Դաւթի` յայլեւայլ տեղիս անգլուխ մնացեալ` գնացին ՚ի Պարսս, եւ զօրաւորքն ՚ի նոցանէ կարգեցան զօրավարք Պարսից: Եւ բազումք եւս չոքան յաշխարհն Ուտէացւոց եւ Գուգարացւոց, եւ յարեցան ՚ի մեծ իշխանն Յովհաննէս: Եւ սա ինքն Յովհաննէս ետ բազումս պատերազմեալ ընդ այլազգիս` հուսկ յետոյ ետ զքաղաք իւր ՚ի ձեռս նոցա. եւ ինքն քանի մի ընկերօք ճանապարհորդեալ ընդ Կասպից ծով` գնաց յԱժդարխան. եւ անդ մեծարեալ յիշխանէ տեղւոյն` եգիտ պատիւ ՚ի նմանէ: Իսկ տէր Աւետիք առեալ զընտանիս իւր` չոքաւ ՚ի Գաղատիա, եւ անտի գնացեալ յարեւմուտս` էառ զներումն ՚ի ծայրագոյն քահանայապետէն Հռովմայ` վասն մղելոյ նորա զայնչափ պատերազմունս ՚ի քահանայութեան իւրում. ըստ որում սովորութիւն էր ազգին` յայսպիսի մեծամեծ իրս դիմել ՚ի գահն Հռովմայ. եւ յետ կալոյ նորա զժամանակ ինչ յայնոսիկ կողմանս` դարձաւ անդրէն յարեւելս. եւ անդ վախճանեցաւ: