Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Նստէր ՚ի սմին ժամանակի յաւուրս Հեթմոյ արքայի լատին եպիսկոպոս յԱնտիոք պատրիարգական անուամբ. սա ամբաստան եղեւ առ պապն Հռովմայ առ Գրիգոր Իններորդ. թէ կաթուղիկոսն Հայոց ոչ հնազանդի մեզ, եւ ՚ի քննել պապին զայս թղթովք, հայք ետուն պատասխանի, թէ հայրապետն Հայոց զայլ գլուխ ոչ գիտէ բաց ՚ի քահանայապետէն Հռովմայ: Եւ յաւել գրել Հեթում արքայ հանդերձ Զապէլ թագուհեաւ թուղթ սիրոյ առ նոյն Գրիգոր պապ. եւ խնդրեաց ՚ի նմանէ` հաճիլ եւ հաւանիլ ընդ աւանդութիւնս եկեղեցւոյն Հայոց, եւ հաստատել զնոյնս: Եւ սրբազան պապն գրեալ կոնդակ օրհնութեան` հաստատեաց գրով զամենայն հին եւ համեստ աւանդութիւնս Հայաստանեայց, որք ոչ էին հակառակ կանոնաց եկեղեցւոյ եւ աւանդութեանց սուրբ հարցն. ըստ որում ընկալեալ էին ՚ի սկզբանէ ՚ի սրբոյն Գրիգորէ Լուսաւորչէ: Գրեաց եւ զայլ թուղթ առ նոսա, յորում տայր ներողութիւն անկելոց ՚ի մարտի ընդդէմ անհաւատից:
       Առաքեաց եւ կաթուղիկոսն Կոստանդին նուիրակս հանդերձ թղթով առ նոյն պապն, եւ ծանոյց նմա զսէր եւ զհպատակութիւն իւր. եւ պապն յղեաց առ նա վերարկու եւ պատմուճան հայրապետական, եւ թագ եւ մատանի` հանդերձ թղթով օրհնութեան: Եւ ՚ի վախճանիլ Գրիգորի պապին` կաթուղիկոսն գրեաց թուղթ շնորհակալութեան առ Իննովկենտիոս Չորրորդ. եւ զի յայնմ ժամանակի կայսրն Ալամանաց Փրիտերիկոս Երկրորդ ունէր խէթ առ պապն` զի յանցաւոր գտեալ էր առ նա, կաթուղիկոսն ընտանի համարձակութիւն ցուցանելով` աղաչէր զպապն ՚ի թղթի անդ` ներողամիտ լինել առ կայսրն: Այս ամենայն աւանդի երկար ըստ կարգի ժամանակին ՚ի կոնդակագիրս քահանայապետաց, եւ ՚ի գիրս Հռենալդոսի Ովդերիկեայ, հատոր Ա. եւ Բ: Եւ որպէս դնի ՚ի թուղթն Կոստանդեայ կաթուղիկոսի գրեալ առ Արեւելեայս, պապն գրեաց յետոյ եւ նամակ պատասխանւոյ. յորում յորդորէր զկաթուղիկոսն կատարել զխորհուրդ օծման հիւանդաց:
       բ. Յայն ժամանակսն` ըստ գրելոյ այլեւայլ մատենագրաց ամենայն ազգաց` յաճախեալ էին յաշխարհ համօրէն պէսպէս անկարգութիւնք եւ ցոփութիւնք յեկեղեցականս եւ ՚ի ժողովրդականս. որոյ վասն եւ թոյլ տալովն Աստուծոյ նեղէին ամենեքին ՚ի հնձանս բարկութեան նորա յերեսաց անողորմ բռնութեան թաթարաց. եւ եղեն ՚ի սակս այսորիկ յարեւմուտս եւ յայլ տեղիս բազում անգամ բազում ժողովք եպիսկոպոսաց վասն զգաստացուցանելոյ զհաւատացեալս: Սոյնպէս եւ Կոստանդին կաթուղիկոս Հայոց` ըստ աւանդելոյ Կիրակոսի` տեսեալ եւ լուեալ զազգի ազգի թուլութիւնս յիւրումն հօտի, հոգայր մեծապէս. եւ զի ամենայն ոգւով խնամ ունէր հայրաբար ՚ի վերայ բովանդակ ազգին, կամելով դարման ինչ առնել` ել ՚ի Հռոմկլայէ, եւ գնաց անձամբ ՚ի Սիս Կիւլիկիոյ առ բարեպաշտ արքայն Հեթում. եւ խորհուրդ արարեալ ընդ նմա` հրամայեաց ժողով մեծ գումարել անդ:
       Եկին յայնժամ եւ ժողովեցան յարքայանիստ քաղաքն Սիս բազում եպիսկոպոսունք եւ առաջնորդք եւ վանահարք եւ իմաստուն վարդապետք. ընդ որս եւ մեծն Վարդան վարդապետ Բարձրբերդցի. եւս եւ աշխարհական իշխանք Հայոց արեւմտեայ կողմանն` հանդերձ թագաւորաւն եւ արքայորդւովք, յամի Տեառն 1243. եւ ՚ի թուականութեան Հայոց ՈՂԲ. յամսեանն հոկտեմբերի: Եւ ՚ի մէջ բերեալ զիւրաքանչիւր անկարգութիւնս` քննեցին եւ հերքեցին. ընդդէմ որոց եւ սահմանեցին քսան եւ հինգ կանոնս. որոց յետինն էր վասն կատարելոյ զխորհուրդ վերջին օծման հիւանդաց` ըստ խնդրոյ քահանայապետին Հռովմայ:
       Այսոքիկ կանոնք աւանդին ՚ի գործս այսր ժողովոյ, եւ յերկրորդ թղթի Կոստանդեայ կաթուղիկոսի. որ եւ կայ ՚ի գիրս Կիրակոսի Գանձակեցւոյ ականատես պատմագրի. եւ են այսոքիկ: ա. Ձեռնադրութիւնք առանց դրամոյ լիցին: բ. Վկայեալքն միայն ընտրեսցին յեպիսկոպոսութիւն: գ. Եպիսկոպոսունք ձեռնադրեսցին գէ'թ երեսնամեայ. աշխարհական երէցք քսանեւհինգամեայ. եւ սարկաւագք քսանամեայ: դ. Արժանաւորք միայն ձեռնադրեսցին քահանայ եւ սարկաւագ: ե. Քահանայք ծոմ կատարեսցեն զխորհուրդս եկեղեցւոյ` բաց ՚ի վտանգէ մահուան: զ. Խորհուրդք եկեղեցւոյ պատկառանօք պաշտեսցին: է. Աւազանն մկրտութեան հաստատուն լիցի յեկեղեցւոջ: ը. Պսակ մի ' լիցի ՚ի մերձաւոր ազգականս ցեօթն ծնունդ (այսպէս էջ 227): թ. Եպիսկոպոսունք կամ երիցունք յայլոց թեմս մի ' իշխեսցեն կատարել զպաշտօն իւրեանց առանց հրամանի: ժ. Յամենայն տեղիս ուսուցիչք կարգեսցին: ժա. ԶՍուրբ Գիրս` միա'յն գիտունք եւ ուղղափառք գրեսցեն: ժբ. Երկիցս ՚ի տարւոջ շրջեսցին եպիսկոպոսունք յայցելութիւն ՚ի թեմս իւրեանց: ժգ. Ծեր եւ գիտուն լիցին խոստովանահարք. որք եւ յամենայն կիւրակէի յորդորեսցեն զժողովուրդն ՚ի խոստովանութիւն: ժդ. Զսուրբ հաղորդութիւնն առանց բուրվառի եւ մոմեղենի մի տարցին առ հիւանդս: ժե. Պոռնիկք եւ հմայօղք պատժեսցին: ժզ. Հայհոյիչք աշխարհական դատաստանաւ պատուհասեսցին: ժէ. Պահք առանց ձկան եւ ձիթոյ պահեսցին` բաց ՚ի հարկէ հիւանդութեան: ժը. Քահանայք եթէ պարապեսցին վաճառականութեան կամ որսորդութեան, զրկեսցին ՚ի ժողովրդենէ իւրեանց: ժթ. Ժողովուրդք մի ' ըստ հաճոյս իւրեանց ընտրեսցեն ժողովրդապետ` այն է ծխատէր, այլ` հրամանաւ եպիսկոպոսին: ի. Քահանայք ՚ի տարւոջն միանգամ մասնաւոր խնամով քննեսցեն զընթացս ժողովրդեան իւրեանց, թէ յորո'ւմ զարգանան, եւ յորո'ւմ նուազին: իա. Ժողովրդականք տայցեն հասս քահանայից: իբ. Քահանայք հոգասցեն վասն պիտոյից եպիսկոպոսացն: իգ. Նոյնպէս եպիսկոպոսունք վասն հայրապետական Աթոռոյն: իդ. Երկոքին աղօթքն` առաւօտու եւ երեկոյի, այսինքն են *«գոհանամք զքէն Տէր Աստուած մեր ». եւ *«լո'ւր ձայնից մերոց ». յորոց ՚ի վերջն երգեմք զՍուրբ Աստուածն , աւարտեսցին ՚ի դէմս Որդւոյ` յարելով զկնի զբառսդ *«Քրիստոս Աստուած մեր ». զի յայտնի ծանիցի, թէ ՚ի դէմս որդւոյ ասի խաչեցարն: իե. Խորհուրդն վերջին օծման հիւանդաց` անխափան կատարեսցի իւղով օրհնեցելով ՚ի քահանայէն. որպէս կանոնեալ է յառաջ ժամանակաւ եւ մեծ հայրապետն Հայոց Յովհաննէս իմաստասէր` յաջորդն Եղիայ կաթուղիկոսի:
       Այսպիսի կանոնք թէպէտ եւ յառաջն իսկ կային յազգի մերում, բայց ՚ի պատահիլ պէսպէս շփոթութեանց, եւ մանաւանդ յանկանիլ աշխարհին Հայոց ընդ ձեռամբ օտարոտի եւ խառն ազգաց ` ոչ լինէին զգուշութեամբ պահեալ. վասն որոյ եւ նորոգ վճռովք հաստատեաց զայսոսիկ Կոստանդին կաթուղիկոս յայս երկրորդ ժողով Սսոյ. եւ ցանկայր առաքել զնոսին նաեւ յարեւելս. եւ փափաքէր նաեւ անձամբ անձին գնալ ՚ի մեծն հայս. եւ յայցելութիւն շրջելով ` հաւանեցուցանել զամենեսին ՚ի պահպանութիւն այնց կանոնաց. բայց քանզի ՚ի սաստիկ ալեկոծութեան էր յայնժամ աշխարհն, սպասեալ մնաց զժամանակ ինչ: Եւ ապա գտեալ յաջողութիւն պարապոյ իբր զկնի երից ամաց` յանձն արար զայն մեծին Վարդանայ վարդապետի Բարձրբերդցւոյ իւրում քաղաքակցի, զորմէ ունմիք խօսիլ ՚ի յաջորդ գլուխդ. եւ առաքեաց զնա, ՚ի դիմաց իւրոց` տուեալ նմա թուղթ յորդորական եւ մխիթարական առ ամենայն առաջնորդս եւ իշխանս եւ ժողովուրդս Հայաստանեայց: Իսկ բանք թղթոյն են այս` քաղեալ համառօտիւ: *«Ազդմամբ խնամոց ամենակալ Հոգւոյն Սրբոյ` այս գիրս ձեռին իմոյ է Կոստանդայ ծառայի Քրիստոսի, եւ շնորհօք նորին կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց. զոր գրեցի յուսով հոգւոյ իմոյ առ Հայաստանեայսդ ընդհանուր լրման կողմանց արեւելից, նախ առ սրբազան եպիսկոպոսունս, եւ ապա առ երկնագումար վանորայսդ ... եւ առ քրիստոսասէր ժողովուրդսդ, եւ առ ամենայն հօտդ Աստուծոյ, որք էք ընդ իշխանութեամբ գաւազանի սրբոց առաքելոցն Թադէոսի եւ Բարթուղիմէոսի, եւ մեծավաստակ նահատակին մերոյ սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչի. զորս ետ ինձ ողորմութիւնն Աստուծոյ յորդեգրութիւն հոգեւոր եւ պարգեւական զաւակ. զօրս եւ ողջունեմ երկնաւոր պարգեւօք… Գիտութիւն լիցի ձեզ, զի պարտական գթովք հոգամք զձեզ զտիւ եւ զգիշեր. ( ուր եւ յայտ առնէ աստ զցաւ սրտի իւրոյ ՚ի վերայ հարուածոց աշխարհին, եւ ՚ի վերայ անկարգութեան ոմանց անձանց. եւ ապա յաւելու ) … վասն այսորիկ ասէ ցանկացայ խնդրել ճանապարհ` եւ անձամբ գալ, եւ զգուշութիւն առնել հօտիս իմոյ` Քրիստոսի Աստուծոյ յիս վստահացեալ ժողովրդեանդ… եւ զի ժամանակս այս ոչ ներեաց ինձ … առաքեցի առ ձեզ զարդիւնական վարդապետն զՎարդան փոխանակ անձին իմոյ, զոր ետ նախախնամութիւնն Աստուծոյ` ձգելով առ իս ՚ի կողմանց ձերոց ՚ի հինգ ամաց հետէ. զոր իբրեւ տեսի` ճանաչելով ըստ կարի կապեցի զդա միջնորդութեամբ Աստուծոյ ընդ անձին իմոյ կենօք եւ մահուամբ, մեծաւ հարկիւ եւ սիրով բեւեռեալ ընդ իս յաւիտեան … որ ունի զիմ սիրտ եւ զբան յամենայն իրս … եւ գայ բերէ առ ձեզ սահման չափաւոր եւ դիւրագործ` քաղեալ ՚ի կանոնաց եւ ՚ի հրամանաց հարցն սրբոց ՚ի պէտս եկեղեցականաց եւ աշխարհականաց. զոր աղաչեմ` զի ընդունիցիք սիրով եւ կատարիցէք… Եւ պահանջեմք աղաչանօք … զիմ առաքեալ թուղթս ձեռնադրել ամենայն եպիսկոպոսաց, եւ առ իս առաքել ձեռօք իմոյ վարդապետիս (Վարդանայ):
       Եւ աստ տուեալ զօրհնութիւն բազում` աւարտէ զբան իւր. եւ ՚ի վախճանի աղաչէ անմեղադիր լինել անյարմար գրչութեանն, զի դողդոջուն ձեռօք էր գրեալ ՚ի ծերութեան. եւ թէպէտ կարէր այլում տալ գրել, բայց փափաքեցի ասէ մատամբք իմովք գրել առ որդեակս իմ վասն մեծի գթոյս: Ընդ այսմ թղթոյ գրեաց եւ կոնդակ կանոնական, յորում յայտ առնէ` թէ երեք ամօք յառաջ ժողով մեծ արարեալ ՚ի Սիս քաղաք` սահմանեցաք ըստ աւանդութեան սրբոց հարց քսան եւ հինգ կանոնս. զորս եւ կարգաւ առաջի դնէ անդ, եւ աղաչէ անթերի կատարել զայնս:
       գ. Եւ եղեւ իբրեւ տարաւ զայսոսիկ թուղթս Վարդան վարդապետ ՚ի մեծն հայս, ընթերցեալ զայնս առաջնորդք արեւելից, գտան ոմանք` որք անհաւան եղեն հրամանաց կաթուղիկոսին. այլ բազումք եւս ընկալեալ զնոսին` ետուն ձեռագիր հանդերձ երդմամբ կատարելոյ զպատուիրեալսն. որք եւ էին սոքա. Սարգիս եպիսկոպոս Կարնոյ. Սարգիս եպիսկոպոս Անւոյ. Սարգիս եպիսկոպոս Կարուց. Գրիգոր եպիսկոպոս Բջնոյ. Մկրտիչ եպիսկոպոս Անբերդոյ. եւ Համազասպ Անեցի` եպիսկոպոս Հաղբատայ. ընդ որս եւ գլխաւոր վանահարք` Սանահնին, Գետկայ, Հաղարծնի, Կեչառոյ, Հաւուց Թառայ, վանաց Այրին, եւ որ շուրջ զնոքօք. եւս եւ կաթուղիկոսն Աղուանից Ներսէս` որ նստէր ՚ի գաւառին Միափորոյ ՚ի վանքն Խամիշ ասացեալ. եւ մեծանուն վարդապետն Վանական` որ էր ՚ի Խորանաշատ վանս իւր. եւ աշակերտ նորա Յովսէփ վարդապետ եպիսկոպոս Արտազու. եւ այլք. նոյնպէս եւ ոմանք յերեւելի իշխանացն Հայոց:
       Առեալ Վարդանայ զձեռագիրս սոցա` դարձաւ եւ եկն ՚ի Հռոմկլայ առ կաթուղիկոսն Կոստանդին. եւ անդրէն դարձ արարեալ հրամանաւ հայրապետին` գնաց ՚ի կայս հանգստեան իւրոյ ՚ի բնիկ վանս իւր յարեւելս ՚ի ձորն Կայենոյ: Գրեաց յայնժամ կաթուղիկոսն ընդհանրական թուղթ օրհնութեան առ այնոսիկ` որք ընկալան զխրատս իւր եւ զկանոնս ժողովոյն. առաքեաց եւս առ երեւելի եպիսկոպոսունս բազում սպասս եկեղեցւոյ եւ զարդս քահանայապետական զգեստուց ՚ի պարգեւս. սոյնպէս եւ ՚ի վանորայս զեկեղեցական զարդս ՚ի ձեռն Թէոդորոսի ուրումն առն հաւատարմի:
       Յաւուրսն յայնոսիկ Յովսէփ վարդապետ` զօր արդ յիշեցաք, մատուցեալ առ մի ոմն յիշխանացն թաթարաց` որում անուն էր Անգոն, եւ տիրէր կողմանցն Արտազու, խնդրեաց եւ էառ ՚ի նմանէ հրամանն նորոգելոյ զեկեղեցի եւ զհռչակաւոր վանս սրբոյն Թադէոսի, որ էր ՚ի նմին գաւառի մերձ ՚ի Պայազիտ. զի յառաջին արշաւանաց անտի թաթարաց ամայի մնացեալ էր այն: Իբրեւ լուաւ զայս Կոստանդին կաթուղիկոս բարեսէր, ուրախ եղեւ յոյժ. եւ փութացեալ առաքեաց առ Յովսէփ վարդապետ յոլով դրամս ՚ի նպաստ շինութեան վանիցն, եւ բազում եկեղեցական զարդս: Եւ ՚ի նորոգիլ եւ ՚ի պայծառանալ տեղւոյն` ժողովեցան անդ բազմութիւնք կրօնաւորաց. եւ գային այնուհետեւ համարձակ յամենայն կողմանց ուխտաւորք ՚ի գերեզման սրբոյն Թադէի. մանաւանդ զի եւ Անգոն իշխանն հրաման եհան սաստիկ առ իւրսն, զի մի ' բնաւ ոք նեղեսցէ զեկեալսն անդր: Տեսեալ եւ ոմանք ՚ի թաթարաց` եթէ բազում սքանչելիք գործին առ տապանի սրբոյ առաքելոյն, հաւատային ՚ի Քրիստոս եւ մկրտէին. եւ այլք պատուէին զտեղեն. եւ նուէրս ընծայէին:
       դ. Զայսու ժամանակաւ եկն դեսպան յԻննովկենտիոս պապէն հանդերձ թղթով առ Հեթում արքայ` խօսիլ ընդ նմա ինչ ինչ ՚ի վերայ աւանդութեանց եւ ծիսից Հայոց, զորոց ամբաստանեալ էին ոմանք, քննել եւ զուղիղն հաստատել: Եւ իբրեւ եհաս դեսպանն ՚ի Սիս, պատուով ընկալաւ զնա Հեթում արքայ. եւ առաքեաց ՚ի Հռոմկլայ առ կաթուղիկոսն Կոստանդին: Եւ կաթուղիկոսն հաւանեցաւ ընդ բանս դեսպանին. հաւանեցան եւ այլ եպիսկոպոսունք Հայոց, ցուցեալ թէ յայն միտս են եւ ինքեանք` նաեւ բոլոր հայք. իսկ վասն փոփոխութեան բառից եւ ծիսից առաջի եդին դժուարութիւն մեծ. զի ասեն, որովհետեւ ազգն ողջոյն յայնպիսիս են սովորեալ ՚ի սկզբանէ, ո'չ է հնար այլապէս փոխել. զորոց եւ բազում բանք լեալ էին ՚ի ժամանակս նախընթաց կաթուղիկոսաց սկսեալ ՚ի Գրիգորէ վկայասիրէ մինչեւ ցայն վայր:
       Էր ՚ի նմին ժամանակի ՚ի Սեաւ լերին Տորոսի վարդապետ ոմն Վարդան անուն կամ Վահրամ` այր անծանօթ` պակասեալ ՚ի մտաց, զոր Մխիթար կաթուղիկոս կոչէ Վարխան կամ Վախրամ: Սա տեսեալ զօրինակ գրոյն` զոր տուեալ էր դեսպանն պապին առ հայս, գրեաց յիւրմէ պատասխանի առ Հեթում, ուր ՚ի մէջ բերեալ զհնգետասան մոլորական կարծիս ընդդէմ եկեղեցւոյն լատինացւոց եւ ընդդէմ դեսպանին` խօսի զայնցանէ անզգուշութեամբ եւ թանձրամիտ տգիտութեամբ. եւս եւ արհամարհութեամբ եւ մեծաբանութեամբ, մինչեւ տաղտկացուցանել զընթերցօղսն, բայց ոչ ոք հայեցաւ ՚ի գրութիւն նորա: Եւ ինքն Վարխան ՚ի պէսպէս յիմարական կարծիս ըմբռնեալ` շարագրեաց յետոյ գրքոյկ մի` լի մոլորութեամբ եւ տգիտութեամբ. այլ այս գիրք սորա եւս յամենեցունց անարգեցաւ եւ խոտեցաւ. որպէս գրեն հայրապետք Հայոց ՚ի պատասխանին առ Հռովմայեցիս առ ժամանակօք Մխիթարայ կաթուղիկոսի. որ եւ կայ տպագրեալ ՚ի հաւաքմունս ժողովոց. հատոր ԻԵ. երես 1268 եւ 1269: Գրեալ էր ասեն զմէնջ յամբաստանութեան, թէ յաւուրս մեծին Հեթմոյ Վախրամ վարդապետ ոմն Հայոց ՚ի Սեաւ լեռնէ շարադրեաց գիրք մի` լի հայհոյութեամբ` ընդդէմ պապին եւ դեսպանի նորա (պատասխանի): *«Գտաք ա'յս. զի յաւուրս մեծին Հեթմոյ արքայի եկն դեսպան ՚ի պապեն վասն միաբանութեան. եւ թագաւորն ընկալաւ զնա սիրով. եւ յղեաց զնոյն դեսպան ՚ի Հռոմկլայ առ տէր Կոստանդին կաթուղիկոս. եւ նա եւս սիրով եւ պատուով ընկալաւ զնա: Եւ էր ՚ի նմին ժամանակի ՚ի Սեաւ լերին նախայիշեալդ Վարխան` այր անծանօթ եւ հակառակասէր, որ գրեաց բանս ինչ տխմարականս, մոլորականս եւ անկարգս ընդդէմ բանի դեսպանին. այլ այն բանք ո'չ եղեն հաճոյ թագաւորին, եւ ո'չ կաթուղիկոսին. եւ են յոյժ պախարակելի առ մեզ. եւ ո'ւր եւ գտանին` հրով այրին»:
       Զայսր Վարխանայ կամ Վարդանայ զբանսն յառաջ բերեալ Կլեմէսի Գալանոսի իբրեւ զմեծի ուրուք երեւելի վարդապետի` վիճի բազմօք ՚ի վերայ այնց. բայց բարւոք եւս լինէր արհամարհել զայն` քան թէ ՚ի վէճ արկանել. զի եւ ոչ իսկ բանք են նոքին. այլ` շաղփաղփութիւնք խելայեղ անձին: Բայց թուի թէ Կլեմէս հայելով ՚ի վերնագիր գրուածոյ սորա. ուր ՚ի տգիտաց ոմանց եդեալ է` արդիւնական վարդապետ, շփոթեալ եւ զսոյն զայս Վարդան ընդ մեծին Վարդանայ Բարձրբերդցւոյ` արդիւնական վարդապետի. որ եւ էր ՚ի նմին ժամանակի, ըստ որում յիշեցաք ՚ի վերոյ, զորմէ տե'ս եւ ՚ի յաջորդ գլուխդ. եւ այսպէս ՚ի մի խառնեալ զերկոսին` զերկոցունց բանս շփոթ յիշէ. եւ սակայն այնչափ հեռի եւ մին ՚ի միւսմէ, որչափ ոսկի ՚ի հողոյ, վասն որոյ ուրեք ուրեք եւ ինքն Կլեմէս այլեւայլ համարի զնոսա:
       ՚Ի նոյն աւուրս էր եւ Մխիթար քահանայ ոմն Սկեւռացի. որոյ լուեալ երբեմն զբանս ինչ դեսպանի պապին ՚ի խօսիլ նորա ՚ի վերայ իշխանութեան սրբոյն Պետրոսի` դժկամակեալ շարժեցաւ յատելութիւն. եւ գրեաց աղաւաղ եւ խառնիխուռն բանիւ ինչ ինչ ընդդէմ գլխաւորութեան առաքելոյն: Ա'յլ է ՚ի սմանէ Մխիթար Սասունցի. զորմէ ունիմք յիշել այլուր ՚ի ստորեւ:
       ե. Յաւուրսն յայնոսիկ երեւեցաւ եւ այլ ոմն խաբեբայ ՚ի մէջ Հայոց Դաւիթ անուն ՚ի սահմանս ծովուն Գեղամայ. սա էր այր աշխարհիկ եւ գեղջուկ, եւ կայր ՚ի ջրաղացս. եւ անտի կերակրիւր ինքն եւ ընտանիք իւր. եւ յազդմանէ չարին անկեալ ՚ի պատրանս մոլորութեան` սկսաւ զրոյց ՚ի մէջ արկանել առ ռամիկս. թէ երեւեցաւ ինձ Քրիստոս, եւ հրամայեաց բժշկութիւն առնել հրաշիւք. եւ դարձուցանել զաշխարհս. եւ ասէր` թէ բնիկ ազգ իմ յԱրշակունեաց է, եւ հանդերձեալ է յորդւոց իմոյ մին լինել կաթուղիկոս եւ միւսն թագաւոր. եւ տալ փրկութիւն արեւելեայց: Եւ ՚ի տարածիլ այսպիսի բանից սորա ՚ի մէջ ամբոխին` յարեցան ՚ի նա բազումք, եւ ձայնէին զնա Դաւիթ միայնակեաց սքանչելագործ: Առին ապա հրամանաւ նորա գերան մի մեծ, եւ կանգնեցին զայն խաչ ՚ի բարձր տեղւոջ հանդէպ դրան եկեղեցւոյ. եւ սկսան զենուլ զուարակս, եւ տային ՚ի մսոյ եւ յոսկերաց նորա եւ ՚ի տաշեղաց խաչին մասն անցաւորաց. նոյնպէս եւ ՚ի կորեկէ աղորեաց հատիկս իբր նշխարս օրհնութեան:
       Գային այնուհետեւ առ նա բազմութիւնք ուխտաւորաց` արք եւ կանայք, եւ խնդրէին անձկանօք մերձենալ ՚ի նա. եւ լուացեալ զոտս նորա` ցանէին զջուրն ՚ի վերայ իւրեանց եւ այլք բերէին նմա բազում ընծայս: Իսկ նա յամենայնի ցածութիւն ցուցանէր, եւ ոչ առնոյր ինչ, եւ ասէր. ո՞վ եմ ես` աղքատ եւ մեղաւոր. բայց Քրիստոս ասաց ինձ քարոզիչ լինել. եւ հրամայէր նոցա զերկուշաբաթի օրն ՚ի պահս կալ, եւ մաքուր պահել զբերանս. եկա'յք ապա ասէ առ իս, եւ ես աղօթս առնեմ. եւ թողեալ լիցին մեղք ձեր եւ ազգատոհմին ձերոյ մինչեւ ցեօթն ազգ: Յորժամ բերէին առ նա զդիւահար ոք ՚ի բժշկել, նա առնոյր ՚ի ձեռս բիր հաստ, եւ հարկանէր զնա սաստիկ. եւ ապա ասէր ցդիւահարն. այլ մի ' երկնչիր, զի բժշկեցար . եւ մի ' ասիցես ումեք` թէ ոչ բժշկեցայ. ապա թէ ոչ` նոյնժամայն լլկէ զքեզ դեւն. եւ ողորմելին այն առաւել քան զառաջինն լլկեալ ՚ի դիւէն` տանջէր ՚ի ցաւոցն: Իսկ եթէ ՚ի գանելն անդ մեռանէր , ասէր ցամբոխն. սա ՚ի վաղուց էր մեռեալ. իսկ այն` որ շրջեցուցանէր զմարմին սորա` դեւ էր, զոր ահա հանի այժմ: Եթէ գայր առ նա բորոտ ոք, ասէր. չի'ք հրաման յԱստուծոյ բժշկել զայդ ցաւ. բայց զմեղս քո թողում վասն գալոյդ հաւատով: Իսկ առ կարկամեալս եւ առ կաղացեալս այսպէս առնէր. հրամայէր չորից արանց ունիլ զոտիցն եւ զգլխոյ ցաւագարին, եւ պարզել ուժգին. որով եւ ճարճատէին ամենայն յօդուածք եղկելւոյն, մինչեւ մեռանիլ իսկ ոմանց, այլ նա ասէր. չափ ժամանակի դորա լցեալ էր, եւ ոչ էր բարի դմա կեալ. լա'ւ է` զի մեռաւ եւ հանգեաւ ՚ի վշտաց. բայց որք մնայինն կիսամահ կենդանի, ասէր. ոչ ունին կատարեալ հաւատս, վասն այն ոչ բժշկին իսպառ: Եթէ գայր առ նա կոյր ոք, ասէր. գիտեմ զի մօտ է ժամանակ մահու քո. արդ` զո՞ր կամիս առաւել. զա՞չսդ բացից, թէ զմեղս քո թողից . եւ նա ասէր. եթէ այդպէս է, լաւ եւս է ինձ` զի թողցես զմեղս իմ, քան թէ բացցես զաչս: Եւ զայս ամենայն այնպիսի օրինակաւ գործէր, մինչեւ զամենայն եկեալսն խաբել, եւ զանձն իբրեւ սուրբ համբաւել առ հեռաւորս:
       Տեսեալ երիցանց եւ վարդապետաց զգործ չարին` խրատէին զամբոխն եւ արգելուին չերթալ առ մոլորեցուցիչն. իսկ արբանեակք նոցա ծաղր առնէին զնոսա, եւ հայհոյանօք բամբասէին իբրեւ զնախանձոտս, եւ ասէին. որովհետեւ ինքեանք ոչ կարեն գործել զգործս նորա, ոչ կամին լսել բարի զնմանէ: Այսմ ամենայնի իրազեկ լեալ մեծ վարդապետն Վանական` որ բնակէր ՚ի վանս Խորանաշատու հանդէպ Երգեվանից բերդին, եւ քննեալ մի ըստ միոջէ զամենայն վնասակար գործս Դաւթի եւ զազգի ազգի անկարգութիւնս, գրեաց առ նա գիր սաստից եւ մեղադրանաց, եւ կարգեաց բանադրանս ՚ի վերայ. նորա` եւ համախոհից նորուն եւ որոց ուտեն ՚ի զենլեաց նորա, կամ պահեն նշխարս ՚ի տաշեղէն եւ ՚ի կորեկէն` զոր տայր նա. եւ եդ ծանր ապաշխարանս ՚ի վերայ դարձելոց: Զնոյն գրեաց եւ եպիսկոպոսն Հաղբատու տէր Համազասպ, եւ այլ եպիսկոպոսունք եւ վարդապետք. նոյնպէս եւ Կիրակոս վարդապետ` որ պատմէ զայս, բնակեալ ՚ի վանսն Գետկայ:
       Իսկ եպիսկոպոսն Դատվանից տէր Գրիգորիս, եւ մեծն Վարդան Բարձրբերդցի` որ նստէր ՚ի վանս սրբոյն Անդրէի, ելեալ գնացին առ նա հանդերձ քահանայիւք` խաչիւ եւ Աւետարանաւ, դարման տանիլ իրացն: Եւ յետ առ փոքր մի խաղաղելոյ զամբոխն` եւ կշտամբելոյ զմոլորեցուցիչն` կամեցան բառնալ ՚ի միջոյ զխաչն, զոր կանգնեալ էր նորա: Զայն տեսեալ ռամկաց` ընթացան սրովք եւ բրօք ՚ի վերայ նոցա. եւ նոքա հազիւ ուրեմն զերծեալ անտի` ծանր նզովիւք բանադրեցին զյանդգնեալսն: Յայնժամ ոմանք ՚ի նոցանէ զղջացեալ` կալան զմոլորեցուցիչն եւ ետուն ՚ի ձեռս վարդապետաց. եւ նոքա բազում բանիւք զգաստացուցեալ զնա` առին ՚ի նմանէ երդումն յետս կալ ՚ի գործոյ անտի. եւ ապա ըստ աղաչելոյ նորա եւ արանց գեղջն Գառնոյ` թողին զնա յայն գիւղ. զի ասէր թէ ՚ի Գառնոյ եմ, որ եւ յետ սակաւու մեռաւ. եւ դադարեաց աղմուկն: