Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ
ՉԱՄՉԵԱՆՑ ՄԻՔԱՅԷԼ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
ա. Յետ գնալոյ Աւետիք վարդապետի յԱդրիանուպօլիս, փոխանորդ նորա Յովհաննէս վարդապետ Զմիւռնացի վերստին սկսաւ առաւել քան զառաջինն նեղել զժողովուրդն, եւ գործեաց բազում ինչ անպատեհ: Նախ առաջին` հրամայեաց ժողովրդեան այրել ՚ի հուր զհոգեւոր գրեանս, այսինքն են ` Յիսուս Որդի, Թովմա Գեմբացի, Բուրաստան աղօթից, Խոկումն վարուց, եւ այլն. պատճառելով` թէ այսոքիկ գրեանք` ֆռանկաշունչք են. եւ յաւելոյր ասել, թէ յայն գիրսն հրամայի խառնակ կեանս վարել, եւ յաւուրս պահոց ձուկն ուտել: Երկրորդ` ետ լուանալ զսեղանս եկեղեցւոյ Սուրբ Աստուածածնայ, եւ վերստին օրհնել, ասելով, թէ ՚ի վերայ սոցա պատարագեալ են ֆռանկք եւ յոյնք. վասն այսր պատճառի նաեւ զսեղան Սրբոյ Լուսաւորչին էօծ` ոչ գոլով ինքն եպիսկոպոս. եւ ՚ի Սուրբ Գէորգեայ եկեղեցին` քակեաց զսեղանն, եւ խորտակեաց զպատկերսն, ասելով` թէ համբոյր ֆռանկաց մատուցեալ է ՚ի սոսա: Երդ` ոչ տայր թոյլ մկրտել զերեխայս բազմաց, ասելով` թէ նոքա ՚ի կողմն յունաց եւ ֆռանկաց են. որոյ վասն իբրեւ վտանգ լինէր մահու, գաղտ տարեալ նոցա զերեխայս իւրեանց յեկեղեցիս յունաց` անդ մկրտէին:
       Սոյնպէս եւս ոչ տայր թոյլ թաղել զմեռեալս, բայց եթէ առեալ բազում ինչ: Եւ եթէ երեխայ ոք մեռանէր, կոչէր զհայր նորա, եւ հարցանէր. յորմէ՞ հաւատոյ ես դու. իսկ այրն ասէր. ես քրիստոնեայ եմ, եւ ոչխար հօտի Լուսաւորչին մերոյ սրբոյն Գրիգորի: Ասէր ցնա վարդապետն. ընդունի՞ս դու զԴէոսկորոս, զՍեւերիոս, եւ այլն` որ ՚ի կարգի: Պատասխանէր այրն. վա'րդապետ` ես աշխարհիկ ոմն եմ, եւ դպրութիւն ոչ գիտեմ, եւ ոչ զդոցա անուանս լուեալ եմ, եւ ոչ իսկ կարեմ ուսանիլ. ես զԱւետարանն Քրիստոսի գիտեմ, եւ դաւանութեամբ սուրբ եկեղեցւոյ կեամ, եւ եմ որդի եւ ծառայ Լուսաւորչի: Ապա ստիպէր վարդապետն, եւ ասէր. եթէ այդպէս է, ապա նզովեա ' զժողովն Քաղկեդոնի, եւ զԼեւոն հայրապետն: Ասէր ցնա աշխարհականն. վա'րդապետ` ես այր մեղաւոր եմ, եւ զիա'րդ իշխեցից նզովել զժողովս եւ զհայրապետս: Եւ յետ բազում բանից` զորս չէ ' արժան յիշատակել աստանօր, եթէ առնէր այրն զկամս նորա, հրաման տայր թաղել զմեռեալն քահանայիւք. իսկ եթէ ոչ առնէր, առանց քահանայի տայր թաղել, եւ կամ բազում ինչ առնոյր ՚ի նմանէ` եւ ապա քահանայս առաքէր ՚ի թաղել:
       Յետ այսորիկ առեալ յԱւետիք վարդապետէ ձեռամբ դենպետին հրովարտակ ՚ի դրանէ առաքեաց զարքունի սպասաւորս յամենայն քաղաքս Անատոլիոյ եւ Յունաստանի ` չարչարել զազգն, եւ առնուլ յիւրաքանչիւրոց բազում ինչ, պատճառելով` թէ նոքա ֆռանկացեալ իցեն. զորս եւ կոչէր կաթոլիկս: Եւ յայս տուգանս էարկ ոչ միայն զհայս, այլեւ զբազումս ՚ի Յունաց եղելոց ՚ի հեռաւոր քաղաքս. եւ անկաւ շփոթ եւ շշուկ մեծ ՚ի մէջ ազգին. եւ ընծայեցաւ այլոց ազգաց ամենայնի նիւթ ծանակելոյ զազգ մեր:
       Առաքեաց սա եւ առ ամենայն առաջնորդս եւ եպիսկոպոսունս իւրաքանչիւր քաղաքաց թուղթ, եւ պահանջէր ՚ի նոցանէ բազում ինչ. եւ որք ոչն տային, տայր ըմբռնել զնոսա` ասելով զնոցանէ` թէ ֆռանկացեալ են նոքա: Ետ ունիլ եւ զառաջնորդն Զմիւռնիոյ զՅովսէփ վարդապետ, որ էր յԷջմիածնայ, եւ եդ ՚ի բանտի. եւ նորա վճարեալ վեց քսակ դրամոյ` որ առնէ երեքհազար դահեկան, հազիւ զերծաւ անտի:
       բ. Յորժամ յայսպիսի անպատեհ գործս յուզէր Զմիւռնացին, կոչեաց զնա Աւետիք վարդապետ յԱդրիանուպօլիս, եւ վերստին առաքեաց զնա ՚ի Կոստանդինուպօլիս հանդերձ արքունի հրովարտակօք` պնդիլ զհետ ժողովրդեան` եւ առնուլ գանձս ՚ի նոցանէ` պատճառելով` թէ ՚ի կողմն ֆռանկաց են նոքա: Յետ աւուրց ինչ ՚ի 8. յուլիսի. ինքն եւս ելեալ յԱդրիանուպօլսոյ` գայր ՚ի Կոստանդինուպօլիս մեծաւ շքով եւ հանդիսիւ: Եւ ՚ի հասանել նորա ՚ի գիւղն Չօռլու` լուեալ զնմանէ առաջնորդն Թէքիրտաղու Յովսէփ վարդապետ Կեսարացի. որ կոչիւր Աման Օղլու, փութացաւ եկն առ նա, եւ յորդորեաց զնա չգնալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս. զի ալեկոծեալ էր քաղաքն. քանզի երկու աւուրբք յառաջ շփոթութիւն մեծ ծագեալ էր անդրէն, եւ գրեթէ բովանդակ զօրք արքունի յոտին էին վասն գործոց Ֆէյղուլլահ դենպետին` զոր կամէին ընկենուլ. ուստի եւ վտանգ մեծ էր Աւետիք վարդապետի մտանել ՚ի քաղաքն. բայց նա ոչինչ անսացեալ բանից Յովսէփ վարդապետի` ել ՚ի չօռլու գեղջէ, եւ եկն ՚ի տեղին` որ կոչի Փոքր Չէքմէճէ: Անդ եւս միոմն յայլազգեաց յորդորեաց զԱւետիք` մի ' գնալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, այլ` անցանել ՚ի սահմանս Անատոլիոյ: Եւ իբրեւ հաւաստեաւ գիտաց Աւետիք, թէ յիրաւի վտանգ է նմա գնալ անդր, եմուտ ՚ի նամակ մի եւ Յովսէփ վարդապետ ընդ նմա, եւ երկու եւս սպասաւորք. եւ գնաց ՚ի Խրիւսուպօլիս` այսինքն յԻսկիւտար` ՚ի յուլիսի. 14. յամի 1703 ՌՃԾԲ: Իսկ այլ սպասաւորք նորա եւ աբեղայք եւ վարդապետք եւ արքունի պաշտօնեայք` որք եկեալ էին ընդ նմա` գնացին դէպ ուղիղ ՚ի Կոստանդինուպօլիս:
       Իբրեւ լուր եղեւ ՚ի քաղաքին, թէ պատրիարգն Հայոց մեծաւ շքով եկեալ է, եւ նստի յԻսկիւտար, բազումք ՚ի զօրացն այլազգեաց ` որք յոտին կային ՚ի խռովութեանն եղելոյ, գիտելով թէ նա բարեկամ է Ֆէյզուլլահին, եւ միջնորդութեամբ նորա առեալ է զայն իշխանութիւն, դիմեցին անդր գիշերայն եւ շրջապատեցին զտունն, յորում նստէր նա. եւ պահէին զգուշութեամբ: Աղաչէին զնա Յովսէփ վարդապետ եւ այլք` ապրեցուցանել զանձն. գոյ ասեն քեզ հնար փախստեան փութա ', մի ' յապաղէր, զի մի վտանգեսցիս: Իսկ նա ասէր. ես ունիմ ՚ի ձեռին երկու պատրիարգութիւն, եւ զիա'րդ մարթ է ինձ թողուլ զնոսին եւ փախչիլ: Եւ յորժամ կարի իմն ստիպեցին զնա` վիճակս էարկ, եւ տեսեալ թէ ՚ի նպաստ իւր ել, ասէ ցնոսա. մի ' երկնչիք, զի վիճակ իմ յաջո'ղ է:
       Այլ իբրեւ առաւօտ եղեւ, ոմանք ՚ի զօրաց անտի` որք պաշարեալ էին զտունն. գնացեալ առ մեծ իշխան իւրեանց` ազդ արարին նմա վասն Աւետիք վարդապետի. եւ առեալ հրաման ՚ի նմանէ` եկին վերստին յԻսկիւտար. եւ կալեալ կապեցին զԱւետիք, եւ տարան զնա առաջի իշխանին, ուր ժողովեալ էին եւ այլ բազմութիւնք մեծամեծաց: Անդ ոմանք ՚ի զօրաց` որք էին ՚ի քաղաքէն Եզնկայու, եւ ատելութեամբ էին ընդ Աւետիք վարդապետի, մատուցին զնմանէ առաջի իշխանացն ծանր ծանր ամբաստանութիւնս: Յայնժամ հրամայեաց իշխանն մեծ` արկանել զոտս նորա ՚ի կոճեղս. եւ դնել ՚ի բանտի: Եւ յետ երկուց աւուրց ՚ի յուլիսի. 22. տարան եւ եդին զնա յԵօթնաբուրգն, այն է Եէտիխուլէ, ուր մնաց նա աւուրս. 51: Զայն տեսեալ փոխանորդի նորա Զմիւռնացի Յովհաննէս վարդապետի` թաքեաւ յահէն. եւ թէպէտ որոնեցին եւ զնա բազում աւուրք, բայց ոչ գտին:
       գ. Գնացեալ ապա այսոցիկ զօրաց յոտին եղելոց յԱդրիանուպօլիս` նստուցին թագաւոր յօգոստոսի 10. զսուլտան Ահմէտն ՚ի տեղի սուլտան Մուստաֆային , եւ բարձին ՚ի կենաց զՖէյզուլլահ: Եւ թագաւորն սուլտան Ահմէտ ելեալ յԱդրիանուպօլսոյ ամենայն արքունեօք եկն ՚ի Կոստանդինուպօլիս ՚ի սեպտեմբերի. 6: Յետ երկուց աւուրց ՚ի հանդարտիլ քաղաքին` ոմանք ՚ի մեծամեծացն Հայոց միջնորդ կալեալ զիշխանս` ծանուցին ՚ի դուռն վասն ամենայն անցից, որք անցին ՚ի վերայ պատրիարգութեան Կոստանդինուպօլսոյ եւ Երուսաղէմի յաւուրս Աւետիք վարդապետի. եւ ել հրաման վերստին դարձուցանել զՄինաս վարդապետ յԱթոռն Երուսաղէմի, եւ դնել զայլ ոք պատրիարգ ՚ի Կոստանդինուպօլիս: ՚Ի լինել այսր հրամանի` Մինաս վարդապետ ելեալ գնաց յԵրուսաղէմ. գնաց ընդ նմա իբր օգնական եւ Գրիգոր վարդապետ Պիծակն կոչեցեալ, որ անկեալ էր ՚ի կաթուղիկոսութենէ Սսոյ: Իսկ ՚ի Կոստանդինուպօլիս եդին պատրիարգ զգալուստ վարդապետ, որ կոչեցաւ Կայծակն, եւ ըստ այլազգական բարբառոյ Եըլտըրըմ:
       Եւ ՚ի նմին աւուր յերեկոյի ժամուն կացեալ ՚ի բեմի Ճլեցի աւագերէց Աստուածածնայ եկեղեցւոյն` ազդ արար ժողովրդեան, թէ հրամանաւ մեծափառ թագաւորիս մերոյ սուլտան Ահմէտի կարգեցաւ մեզ պատրիարգ մեծիմաստ Գալուստ վարդապետն: Զայն իբրեւ լուան ժողովուրդքն, կէսք ՚ի նոցանէ հաճեալ հաւանեցան. իսկ կէսք որք էին ՚ի կողմն Աւետիք վարդապետի, գրոհ տուեալ ՚ի վերայ աւագերիցուն, ձգեցին զնա ՚ի բեմէ, եւ հարեալ զգետնի` գանեցին զնա չարաչար բռնցի եւ աքացի. մինչեւ հազիւ կարացին այլք զերծուցանել զնա. եւ սկսան կշտամբել զհարկանօղսն: Այլ նոքա աղաղակէին. մեք զԱւետիք վարդապետն խնդրեմք:
       Իբրեւ լուր եղեւ այս յականջս եպարքոսին, առ ժամայն կալաւ զմետասանս ՚ի նոցանէ, եւ առաքեաց ՚ի ծառայութիւն թիոյ, եւ զչորս եւս յայլում աւուր. եւ ետ հանել զԱւետիք վարդապետ ՚ի բանտէ, եւ աքսորել: Յայնժամ արքունի սպասաւորաց կապեալ զնա ձեռս ՚ի յետս, եւ արկեալ ՚ի պարանոց նորա չուան` եդին ՚ի նաւակ մի, եւ տարան ՚ի կղզին` որ յայլազգեաց Ավրատ Ատասը կոչի:
       դ. Յորժամ լուան զայս կուսակիցք Աւետիք վարդապետին, եւ մայր նորա եւ ազգականք նորին, անկան ՚ի դրունս մեծամեծաց. եւ ամենայն ջանիւք խնդրէին դարձուցանել զնա յաքսորանացն: Մատուցին թուղթ աղաչանաց եւ առ եպարքոսն . բայց նա ոչ լուաւ նոցա: Մատուցին եւ առ թագաւորն. եւ նա առաքեաց զնոսա առ եպարքոսն. եւ եպարքոսն մերժեաց զնոսա յերեսաց իւրոց:
       Եւ իբրեւ փոխեցաւ եպարքոսն, եւ նստաւ ՚ի տեղի նորա փեսայ թագաւորին` Տամաթ Հասան փաշայ կոչեցեալ, ՚ի նոյեմբերի 6. յերկրորդումն աւուր անդ մատուցին նմա ոմանք թուղթ աղաչանաց վասն ազատելոյ զմատնեալսն ՚ի ծառայութիւն թիոյ. եւ եպարքոսն հրամայեաց ազատել զնոսա: Ընդ այս վստահացեալ Աւետիքեանց` ինքեանք եւս մատուցին թուղթ աղաչանաց վասն ազատութեան Աւետիք վարդապետի. բայց եպարքոսն եւ ոչ իսկ զթուղթ նոցա ընկալաւ: Յետ այսորիկ մատուցին եւ այլ թուղթ ամբաստանութեան վասն չորից արանց թշնամեաց Աւետիք վարդապետի, թէ նոքա յաւուրս նորա արկեալ ՚ի ծառայութիւն թիոյ` վասն ֆռանկանալոյ իւրեանց. այժմ առանց հրամանի կաշառօք միայն ելեալ են անտի եւ շրջին համարձակ: Հրամայեաց եպարքոսն ըմբռնել զչորեսին արսն, եւ տանիլ առաջի դատաւորի քաղաքին, զի ստուգեսցին բանք նոցա: Եւ իբրեւ տարան զնոսա անդ, նոքա արդարացուցին զանձինս իւրեանց. սմին իրի ՚ի տեղի նոցա չարախօսք նոցին մատնեցան ՚ի թի:
       Յետ երկուց աւուրց ՚ի գնալ թագաւորին ՚ի մզկիթ` արք երկու մատուցին նմա թուղթ ամբաստանութեան, թէ բազումք յազգէ մերմէ եւ պատրիարգ մեր գլխովին ֆռանկացեալ են: Զայն լուեալ թագաւորին ` բարկացաւ ՚ի վերայ նոցա, եւ հրամայեաց ՚ի նմին ժամու առաքել զնոսա` այսինքն զամբաստանօղսն` ՚ի ծառայութիւն թիոյ, որոյ վասն տրտունջ անհնարին էր ՚ի մէջ Աւետիքեանց, եւ շփոթութիւն ոչ սակաւ:
       Տեղեկացեալ եպարքոսն` թէ խռովութիւն է ՚ի մէջ ժողովրդեան` ետ որոնել, թէ ո'յք են գլխաւոր խռովարարքն, եւ կալաւ զհնգեսին ՚ի նոցանէ. որոց մին էր Արզիմանեան Աբրահամ վարդապետ` որ իբր մականուամբ Մուրթ կոչիւր, եւ յոմանց Ճան Պապայ. երկրորդն էր Պետրոս դպիր` որ լեալ էր գրագիր Աւետիք վարդապետին. իսկ այլ երեք` էին երէցք պանդուխտք ՚ի քաղաքէն Եզնկայու: Ածին զսոսա յատեան դատաւորի քաղաքին. եւ դատաւորն կոչեաց զոմանս յերեւելեացն Հայոց` ՚ի քահանայից եւ ՚ի ժողովրդոց, եւ եհարց զնոսա. զի՞նչ գործեն սոքա ՚ի քաղաքիս: Եւ նոքա միաբերան ասեն. ոչ այլ ինչ, բայց եթէ խռովել զժողովուրդն: Եւ դատաւորն գրեալ զնամակ յանցաւորութեան նոցա` առաքեաց զնոսա առ եպարքոսն. եւ նա հրամայեաց արկանել զնոսա ՚ի գործի գանից յաղխաղան` է ֆալախայ, եւ ետ գանել զնոսա առաջի իւր. Աբրահամու ետ երկերիւր մետասան. եւ այլոց եւս ըստ իւրեանց աստիճանի: Եւ ՚ի հարկանել զնոսա` ասէին ծառայք եպարքոսին. խրատ լիցի ձեզ այս` ՚ի բաց կալ այսուհետեւ ՚ի խռովութենէ. քանզի դուք քահանայք էք, ձեզ պարտ է խաղաղութիւն առնել յամենայնի, եւ ոչ թէ սերմանել խռովութիւն. եւ ապա արձակեցին զնոսա:
       Բայց Աւետիքեանքն ոչ դադարէին հնարս գտանել վասն ազատելոյ զնա. մի ոմն ՚ի նոցանէ Ներսէս վարդապետ Կոստանդինուպօլսեցի, որոյ էին ինչք բազում, խորհուրդ ետ նոցա, եւ ասէ. այլազգ չէ ' հնար մեզ դարձուցանել զվարդապետ մեր, բայց եթէ զօրութեամբ դրամոց. եւ այսու յորդորանօք ժողովեաց ՚ի նոցանէ յոլով դրամս: Եւ զորս ժողովեցան ծախեալ զամենայն ՚ի դրունս մեծամեծաց. փոխանակ դարձուցանելոյ յԱւետիք` ընկէց զԳալուստ վարդապետ ՚ի պատրիարգութենէ, յետ կալոյ նորա յայնմ իշխանութեան ամիսս 10. եւ մատնեաց զնա ՚ի ծառայութիւն թիոյ ամբաստանեալ թէ նա ֆռանկացեալ է` եւ է լրտես ֆռանկաց. եւ ինքն նստաւ ՚ի տեղի նորա պատրիարգ:
       Զայս տեսեալ Աւետիքեանց` բորբոքեցան ընդդեմ Ներսէսի. եւ մատուցին բազում անգամ թուղթ աղաչանաց առ եպարքոսն եւ առ թագաւորն վասն նորա. բայց ոչինչ օգտեցան մանաւանդ թէ ոմանք ՚ի նոցանէ կալեալ եղեն, եւ մատնեցան ՚ի գանս եւ ՚ի բանտս. եւ ոմանք առաքեցան ՚ի ծառայութիւն թիոյ. եւ այսու պատճառաւ վերստին վառեցաւ հուր խռովութեան ՚ի քաղաքին ամիսս չորս:
       ե. Իբրեւ տեսին մեծամեծք Հայոց, թէ ոչ գոյ գտանել խաղաղութիւն, կոչեցին զգլխաւոր կուսակիցս Աւետիք վարդապետին. եւ յորդորեցին եւ աղաչեցին զնոսա հանդարտիլ` եւ հանդարտեցուցանել զամբոխ ժողովրդեանն. եւ նոքա ասեն. առանց դառնալոյ Աւետիք վարդապետի` ո'չ է հնար լինել հանդարտութեան: Ապա խորհուրդ արարեալ ՚ի միասին` եդին բանս դարձուցանել զնա. բայց այսու դաշամբ, զի մի ' եւս յուզեսցէ զաղմուկ ՚ի ժողովրդեան ՚ի վերայ ֆռանկութեան կամ հռոմութեան: Եւ ապա մատուցեալ թուղթ աղաչանաց առ եպարքոսն հանդերձ պատարագօք ` հաճեցուցին զնա. թէպէտեւ նա ազդ արար նոցա, թէ յետոյ զղջանալ ունիք վասն նորա: Այլ նոցա թախանձեալ զեպարքոսն` առին հրաման եւ դարձուցին զնա յաքսորանացն. եւ ընկեցեալ զՆերսէս վարդապետ` յամսեանն դեկտեմբերի` եդին ՚ի տեղի նորա պատրիարգ զԱւետիք, եդեալ ընդ նմա դաշն` խաղաղութեամբ վարել զիշխանութիւն իւր:
       Բայց նա չեւ եւս պահեալ զբան դաշինն զամիսս երեք, սկսաւ ըստ առաջնոյն ոչ միայն խռովութիւնս յուզել, այլեւ բազում տուգանաց պատճառ լինել ժողովրդեան Հայոց եւ Յունաց: Էառ վերստին զպատրիարգութիւնն Երուսաղէմի ՚ի ձեռաց համդեցի Մինաս վարդապետի, որ էր այր բարեկրօն եւ իմաստուն. եւ վարեաց զնա ՚ի Կիպրոս կղզի. ուր եւ մեռաւ նա: Այս այն Մինաս վարդապետ է, որ արար զքաղուած ինչ թագաւորացն Հայոց, եւ կայսերաց: Եւ սորա սարկաւագ էր Յարութիւն Բիւզանդացի` Էքսէրճի Օղլու ասացեալ` այր բազմահանճար. որ յօրինեաց զբազում երգս եւ ոտանաւորս հայերէն եւ տաճկերէն. որոց յոլովք յօդեն զանուն նորա: Որպէս եւ նախայիշեալդ Գալուստ վարդապետ Կայծակն. որ արար զբազում տաղս եւ երգս. ըստ որում եւ սկզբնատառք նոցին ցուցանեն:
       Ձեռն էարկ յետ այսորիկ Աւետիք վարդապետ եւ ՚ի մեծամեծս Հայոց` կեղեքեալ զնոսա. եւ յորոց ոչ կարաց առնուլ ինչ, ամբաստանեալ զնոցանէ ` թէ ֆռանկացեալ իցեն, էարկ տուգանս ՚ի վերայ նոցա: Եւ զի զայս արար նաեւ միոյ ումեմն` որ բարեկամ էր դեսպանին գաղղիացւոց, եւ էր ՚ի ծառայութեան նորա իբրեւ թարգման, սպառնալիս առաքեաց առ նա դեսպանն. եւ հրամայեաց նմա հատուցումն առնել վնասու տուգանացն: Իսկ Աւետիք վարդապետ դարձոյց զսպառնալիս դեսպանին առ նա. եւ յաւել եւս ասել, թէ փոխանակ հատուցանելոյ նմա` կրկին եւս տուգանեցից զնա: Զայս սպառնալիս նորա ծանոյց դեսպանն ՚ի դուռն եպարքոսին, եւ խնդրեաց ՚ի նմանէ առնել իրաւունս: Իբրեւ լուր եղեւ այս բան յականջս մեծամեծաց Հայոց, երեսունք ՚ի նոցանէ` որք նեղեալ էին ՚ի ձեռաց Աւետիք վարդապետին, ժամ պատեհ գտեալ` վաղվաղակի գրեցին եւ ինքեանք թուղթ ամբաստանութեան, եւ մատուցին առ եպարքոսն, բողոք բարձեալ` թէ ոչ եւս կարեմք տանիլ գործոց Աւետիք վարդապետին:
       Լուեալ եպարքոսին զբանս դեսպանին, եւ ընթերցեալ զթուղթն մատուցեալ առ ինքն ՚ի Հայոց, կոչեաց առ ժամայն զԱւետիք վարդապետ առաջի իւր, եւ ասէ. ո՞չ ապաքէն դու ամբաստան լինէիր զայլոց` թէ ֆռանկացեալ են. իսկ արդ այժմ գլո՞ւխ կամիս լինիլ Ֆռանկաց. զի՞ կայ քոյ եւ դեսպանին Գաղղիացւոց: Եւ ՚ի ջատագովել նորա զինքն` սաստեաց ՚ի նա եպարքոսն. եւ ետ գան հարկանել զնա: Եւ ապա արգելեալ զնա ՚ի բանտ մահապարտաց ՚ի Խանլըխույուն` ծանոյց թագաւորին. եւ առեալ զպատրիարգութիւնն ՚ի ձեռաց նորա վարեաց զնա յաքսորս ՚ի կղզին Տենեդոս, այն է Պօհճայ Ատասը:
       Իսկ նորա գնացեալ ՚ի Մելտինէ կղզին, եւ անտի ՚ի Միսինա, չոքաւ ապա յաշխարհն Գաղղիացւոց. եւ կացեալ ՚ի քաղաքն Մարսիլիա զժամանակ ինչ` ընտելացաւ լեզուի նոցա. եւ եկաց ՚ի վանս լատին կրօնաւորաց Գաբուջին կոչեցելոց. յորոց եգիտ բազում խնամ եւ սէր. եւ դիտեալ զխստակրօն վարս նոցա, եւ զհոգեւորական կրթութիւնսն, դարձաւ ՚ի յուշ իւր. եւ ապաշխարեալ ՚ի վերայ գործոց իւրոց` լայր հանապազ. եւ եղեւ նա իբրեւ զգառն. եւ ստացաւ զառաքինի վարս: Եւ ապա բազում փափաքանօք զգեցաւ զզգեստ այնոցիկ կրօնաւորաց. եւ հասեալ ՚ի վախճան կենաց` մեռաւ բարի մահուամբ: