Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Գ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Էր յայսմ ժամանակի Մարտիրոս վարդապետ կաֆացի յիւրում աշխարհի յերկիրն Ղրիմու. եւ զի նա որպէս ասացաք` թշնամացեալ էր ընդ Եղիազարու, լուեալ զկաթուղիկոսութենէ նորա` ել վաղվաղակի ՚ի Ղրիմայ` դիմել ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ խափանել զգործ նորա. որպէս զի առնուցու զվրէժ իւր ՚ի նմանէ. եւ զճանապարհայն ուր եւ հասանէր ՚ի քաղաքս քաղաքս` ծանունս չարախօսէր զԵղիազարէ, եւ ջանայր հանել զնա յաչաց ամենեցուն: Եւ իբրեւ եհաս յԵւդոկիա, ետես` զի եկեալ է անդր թուղթ օրհնութեան յԵղիազարէ, եւ հաւանեալ եւս են այնմ գլխաւորք եւդոկիացւոց. ընդ որ դժուարեալ յոյժ Մարտիրոսի` ել ՚ի բեմն, եւ յետ խօսելոյ բազում ինչ զԵղիազարէ` յաւել ասել. զօրհնութիւն եւ զանէծս առն այնպիսւոյ որպէս զառասպելս պառաւանց պարտ է համարիլ:
       Գրեաց ապա եւ ինքն գիր առ Եղիազար լի անասելի կշտամբանօք, եւ անլսելի թշնամանօք. իսկ յերեսս թղթոյն` ուր գրի *«հասցէ », եդ զանուն պատուոյ կաթուղիկոսի այսպէս. *«հասցէ գիրս ՚ի Հալապ ՚ի ձեռս Եղիազար կաթուղիկոսին Հայաստանեայց »: Եկեալ թղթաբերին ՚ի քաղաք անդր` հանդիպեցաւ նախ Յովհաննու վարդապետի Արղնցւոյ, եւ նմա ետ զթուղթն հասուցանել ՚ի ձեռս Եղիազարու. անդ գտաւ եւ Երեմիա չէլէպի` եւ սուքիաս աշակերտ Եղիազարու. եւ զի սոքա անտարակոյս գիտէին` թէ բանք նախատանաց կան գրեալ ՚ի թղթի անդ ՚ի Մարտիրոսէ, չկամեցան տալ զայն Եղիազարու: Բայց Եղիազար իրազեկ լեալ այսմ` խնդրեաց զթուղթն. եւ բացեալ սկսաւ ընթեռնուլ յառաջիկայութեան Երեմիայի եւ այլոց: Իբրեւ եհաս ՚ի կէս թղթոյն, շառագունեցան երեսք նորա ՚ի սրտմտութենէ, զի անտանելի էին բանք թղթոյն. յայնժամ ձգեալ Երեմիայ զձեռն իւր` ասէ ցԵղիազար. զի՞ եւս կարդաս զբանս այդպիսիս. տո'ւր ինձ` զի պատառեցից զդա. եւ Սուքիաս բուռն հարեալ` յինքն էառ զթուղթն` եւ ասէ. ընդէ՞ր է քեզ պատառել զայդ, առ ազգս Հայոց բողոքեմք` խնդրել զդատաստան ՚ի Մարտիրոսէ, եւ յայտ առնել, թէ այսպիսիք ոմանք են դիմադարձք Եղիազարու. իսկ Երեմիա աղաչեաց անտես առնել եւ յոչինչ համարիլ զբանս նորա. զի ես գիտեմ ասէ` թէ որպիսի ոք է նա` յեղյեղուկ մտօք եւ անզգոյշ ՚ի բանս. եւ այսպէս մեկնեցան ՚ի միմեանց. եւ Երեմիա գնաց յուխտ յԵրուսաղէմ:
       բ. Իսկ Մարտիրոս ելեալ յԵւդոկիոյ` գնաց յԷջմիածին. եւ անդ հանդիպեցաւ նախ Յովհաննու վարդապետի մուղնեցւոյ` զոր երբեմն ընկեցեալ էր ՚ի պատրիարգութենէ Կոստանդինուպօլսոյ նա ինքն Մարտիրոս գործակցութեամբ Եղիազարու, եւ մեղայ ասաց նմա վասն այնր. եւ նովաւ հանդերձ մտեալ առ Յակոբ կաթուղիկոս` յորդորեաց զնա փութով լինել վրէժխնդիր գործոց Եղիազարու. եւ ստիպեաց երթալ ընդ իւր ՚ի Կոստանդինուպօլիս. զի անդ ասէ դիւրաւ վճարեսցին իրքդ. քանզի ամենայն ժողովուրդ տեղւոյն կապեալ են ասէ ընդ իս, եւ հեռացեալ է սիրտ նոցա յԵղիազարէ. թէպէտ եւ ընդ հակառակն էր: Իսկ Յակոբ կաթուղիկոս կարծելով զՄարտիրոս լինել այր խոհեմ, եւ ուղիղ սրտիւ վրէժխնդիր Աթոռոյն Էջմիածնի` յղեաց զնա յառաջագոյն գնալ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ պատուիրեաց նմա առնել իւր ձեռնտու զՄիրզէ եւ զԽոսրով արեւելեան վաճառականս Հայոց, զոր յիշեցաք վերգոյնդ. եւ ես ասէ եկից հանդարտ զկնի քո:
       Եկեալ Մարտիրոսի ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ կամեցեալ շարժել զժողովուրդն Հայոց ընդդէմ Եղիազարու, կալաւ զայլ իմն ճանապարհ. քանզի փոխանակ շահելոյ զսիրտս մեծամեծաց` միաբանեաց ընդ իւր զարս աննշանս եւ զխռովարարս եւ զատելիս ամենեցուն, այսինքն զԹլթլեանս եւ զնմանիս նոցա. յանկոյց յինքն եւ զայնոսիկ` որք ջահուկեանք կոչէին. եւ ՚ի ձեռն այսպիսեաց տայր չարախօսել առ ամենեսին զԵղիազարէ. եւ ինքն ՚ի քարոզ ելեալ յեկեղեցւոջ` ազգի ազգի լուտանօք պախարակէր զգործս Եղիազարու, եւ առաւել եւս զանձն նորա: Ընդ որ դժկամակ լեալ ժողովրդեան` յաւէտ ընդ հակառակն զինեցան, եւ յատելութիւն դարձեալ ընդդէմ Մարտիրոսի` ջատագով եղեն Եղիազարու. մինչեւ ասել յանդիման նորա ՚ի մէջ եկեղեցւոյ. բաւական է` զոր խօսեցար զԵղիազարէ, իմացաք. այլ մեզ հաճոյ է նա. մի ' եւս յաւելցիս բանալ զբերան քո ընդդէմ նորա: Եւ յոչ անսալ Մարտիրոսի` գրեցին մեծամեծք գիր սպառնալեաց ՚ի վերայ Մարտիրոսի, եւ ընկեցին ՚ի դասն. եւ նորա տեսեալ զայն` երկեաւ եւ լուռ եկաց:
       Յարեցաւ ՚ի նա Ղազար Սեբաստացի` որ անկեալ էր ՚ի պատրիարգութենէ Կոստանդինուպօլսոյ, եւ նորոգ ելեալ էր ՚ի բանտէ, եւ բանս եդ նմա, զի միջնորդութեամբ Թլթլեանց առցէ վասն իւր զփոխանորդութիւն Երուսաղէմի. եւ ես ասէ օգնական եղէց քեզ ընդդէմ Եղիազարու: Եւ մինչդեռ նոքա զայս խորհէին` եհաս թուղթ յԵրուսաղէմէ գրեալ յԱստուածատուր վարդապետէ առ Մարտիրոս, զի հնարեսցի նանրացուցանել զպատրիարգութիւն Եղիազարու, եւ հաստատել զիւրն յղեալ առ նա քառասուն քսակ, այսինքն քսան հազար դահեկան: Եւ նորա տուեալ ինչ ինչ առ տեղապահ եպարքոսին` այսինքն առ Ղայմախամն, էառ ՚ի նմանէ թուղթ հաւանութեան, զի Աստուածատուր հաստատեսցի ՚ի պատրիարգութեան Երուսաղէմի, եւ ինքն Մարտիրոս ՚ի փոխանորդութեան նորին, եւ առ հաստատութիւն այսր առեալ Մարտիրոսի ընդ իւր զԹլթլեանս եւ զնմանիս նոցա` ել եւ գնաց յԱդրիանուպօլիս, ուր եկեալ էր եպարքոսն հանդերձ բանակաւ` դարձ արարեալ ՚ի պատերազմէ մաճառաց:
       գ. Այլ ՚ի նոյն միջոց ժամանակի ոչ դադարէր Յակոբ կաթուղիկոս գրել ստէպ ստէպ գիր եւ նամակ օրհնութեան ՚ի կողմանս կողմանս ընդ ամենայն տեղիս` աղաչելով զամենեսին` մի ' կրկին դուռն բանալ երկպառակութեան, եւ մի ' ընդդէմ զինիլ հարազատ Աթոռոյ իւրեանց: Եւ քանզի կային բազումք` որք անյեղլի մտօք կապեալ էին ընդ Աթոռոյն Էջմիածնի, ունկն մատուցեալ բանից Յակոբայ կաթուղիկոսի ամենայն ոգւով ջանային խափանել զհնարս Եղիազարու. որոյ վասն իսկ բազում պատարագօք եւ ընծայիւք դիմեալ յոտս բդեշխից այլեւայլ քաղաքաց` այսինքն Երուսաղէմի եւ Դամասկոսի , Ամդայ եւ Կարնոյ, աղաչէին զնոսա` մի ' տալ տեղի Եղիազարու ՚ի կողմանսն յայնոսիկ: Եւ բդեշխքն կարգեցին խնդրակս եւ պահակս յանցս ճանապարհաց, զի ո'ւր եւ գտցեն զԵղիազար` կալցին զնա:
       Տեսեալ Եղիազարու զանյաջող ելս իրացն` ծպտեցաւ ՚ի կերպարանս առն վաճառականի, կամ իբր այլազգի իշխանաւորի. որպէս առնէր եւ յայլ բազում նուագս ՚ի ճանապարհորդութեան իւրում. եւ փախուցեալ տեղւոջէ ՚ի տեղի` եկն ՚ի կողմանս Յոպպէի. եւ յարեցաւ ՚ի կարաւանն Եգիպտոսի` որ բարձեալ տանէր գանձս առ թագաւորն ՚ի Կոստանդինուպօլիս. միացան ընդ կարաւանին եւ այլ ուղեկիցք` որ գային ՚ի Դամասկոսէ. եւ ուխտաւորք բազումք յԵրուսաղէմէ` ընդ որս էր եւ Երեմիա Չելէպի: Ելեալ սոցա ՚ի ճանապարհ յամսեանն ապրիլի` եկին եւ հասին մօտ ՚ի քաղաքն Համայ. եւ անդ ՚ի վերայ հասին ոմանք ՚ի խնդրակաց. քանզի կասկած առեալ էին թէ Եղիազար ՚ի կարաւանին է. այլ կանխաւ զգացեալ նորա զայս` խոյս ետ գիշերայն, եւ էանց ընդ երիս իջեւանս ՚ի միում աւուր. եւ խնդրակքն եկեալ որոնէին զնա ՚ի կարաւանին ՚ի մէջ ուխտաւորաց. եւ ոչ գտեալ անդ` կալան զոմանս ՚ի Հայոց, ընդ որս եւ զԵրեմիա Չէլէպի, եւ ՚ի նոցանէ խնդրէին զնա: Իսկ նոքա բազում բանիւք ցուցին` թէ ոչ գիտեմք ո'ւր իցէ. յաւելին ոմանք ասել` թէ մի ' խնդրէք զնա ՚ի զգեստս Հայոց գտանել, այլ` այլազգւոյ: Տեղեկացեալ ապա խնդրակացն` թէ այր ոմն այնպիսի մեկնեալ է ՚ի գիշերի ՚ի կարաւանէն, պնդեցան զհետ նորա յայլեւայլ ճանապարհս, եւ ոչ կարացին գտանել:
       Իսկ Եղիազար անցեալ ընդ Անտիոք` եկն եւ նստաւ ՚ի Պէյլան քաղաք. եկն անդ առ նա եւ Դաւիթ` որ նստաւ առանձին կաթուղիկոս ՚ի Բերիա, որ եւ հերքեալ էր յիշխանութենէ. եւ ՚ի կողմն Եղիազարու լեալ` քաջալերէր զնա: Եւ եղեւ ՚ի ժամանել կարաւանին յայն տեղի` զգացին ոմանք ՚ի Հայոց թէ անդ է Եղիազար. եւ եկեալ առ նա խօսէին ընդ նմա. եկն եւ Երեմիա եւ սկսաւ կագել բազում բանիւք ընդ Եղիազարու. զիա՞րդ ասէ ձեռն արկեալ յայդպիսի գործ` ՚ի վտանգ արկեր զանձն քո. խօսեցաւ եւ զայլ բազում ինչ ըստ իմաստութեան իւրում. եւ տեսեալ առ նմա զԴաւիթ` ասէ . ահաւադիկ եւ դա զանուն ստացաւ կաթուղիկոսի. իսկ օգուտ եւ ոչ մի. թո'ղ զաղմուկ խռովութեանն եւ զպատառումն ժողովրդեան:
       Իսկ Եղիազար այլեւայլ բանիւք լռեցուցեալ զԵրեմիա` ասէ ցնա. տեսցես եւ զարմասցիս` թէ զինչ օգուտ լինիցի. եւ յետ ճաշելոյ անդ ՚ի միասին ել անտի Եղիազար, եւ յառաջեալ քան զկարաւանն` եկն եհաս ՚ի Պրուսա. եւ անտի ելեալ չու արար գնալ յԱդրիանուպօլիս առ եպարքոսն. այլ յառաջ քան զինքն յղեաց արս հաւատարիմս առ Ապրօ Չէլէպին, որ էր առ եպարքոսի, եւ էր իւր մտերիմ եւ խորհրդակից, եւ ազդ արար նմա զգալստենէ իւրմէ:
       դ. Իսկ Մարտիրոս Կաֆացի` որ յառաջնմէ հասեալ էր յԱդրիանուպօլիս, գուն գործէր յինքն յանկուցանել բազում տրովք զսիրտ իշխանացն. եւ մատուցեալ առ մեծ իշխանն` որ ասի վէզիր Քեահիասը, խօսեցաւ բազում ինչ առ ՚ի խափանելոյ զիշխանութիւն կաթուղիկոսութեանն Եղիազարու, եւ հաստատելոյ զպատրիարգութիւնն Աստուածատրոյ եւ զփոխանորդութիւն իւր: Իբրեւ իմացաւ զայս Ապրօ Չէլէպի, եմուտ եւ ինքն առ իշխանն , եւ ջանացաւ ունայնացուցանել զբանսն Մարտիրոսի: Բայց Մարտիրոս տուեալ իշխանին երեսուն եւ վեց քսակս դրամոյ, այսինքն է ութ եւ տասն հազար դահեկան, եւ ծառայից նորա եւս երկու հազար դահեկան, հաճեցոյց զնա միայն վասն բանի պատրիարգութեան Աստուածատրոյ եւ փոխանորդութեան իւրոյ. իսկ ընդդէմ կաթուղիկոսութեանն Եղիազարու ոչինչ կարաց առնել: Եւ իշախնն մտեալ առ եպարքոսն` խնդրեաց ՚ի նմանէ, զի եթէ ոք ընդդէմ ելցէ պատրիարգութեան Աստուածատրոյ եւ փոխանորդութեան Մարտիրոսի` մի ' լուիցէ նմա ՚ի շնորհս իւր. եւ եպարքոսն խոստացաւ կատարել զխնդիր նորա:
       Եհաս ապա եւ Եղիազար յԱդրիանուպօլիս. եկին առ նա եւ բազումք ՚ի գործակցաց նորա ՚ի զանազան կողմանց ՚ի Կոստանդինուպօլսոյ, ՚ի Թէքիրտաղէ եւ այլն, աշխարհականք եւ երիցունք եւ վարդապետք. եւ ամենեքին միաբան ժողովել ՚ի վրանն Ապրօ Չէլէպիին` խորհէին եւ յորդոր լինէին միմեանց վասն յաջողութեան իրացն Եղիազարու: Իսկ Ապրօ քանզի էր այր խորագէտ եւ զգուշաւոր` խորհուրդ ետ նոցա, եւ ասէ. մի ' ինչ շտապու գործեսցուք, եւ մի ' ընդ վայր ծախեսցուք զդրամս. թո'ղ զի մարտիրոսեանք եւ եւ'ս դատարկեսցեն զքսակս իւրեանց, եւ անկցին ընդ պարտիւք. եւ ապա դիւրաւ լինի մեզ հաճել զեպարքոսն վասն բանի կաթուղիկոսութեան. զի նա ՚ի մեր կողմն է. իսկ զպատրիարգութենէ Երուսաղէմի յետոյ հոգասցուք յիւրում ժամանակի: Եւ ինքն առանձին մտեալ առ եպարքոսն` ազդ արար նմա, թէ եկեալ է յոտս ձեր Եղիազարն այն` որում ետուք հրաման վասն կաթուղիկոսութեան. եւ ոսոխք նորա ասէ հասեալ յառաջագոյն` ջանահնար լինին դաւաճանել զնա. եւ եպարքոսն ետ պատասխանի. գիտեմ եւ ես, լո'ւռ լեր :
       ե. Այլ Մարտիրոս վարդապետ` որ ոչ կարաց խափանումն ինչ առնել իշխանութեանն Եղիազարու, յետ աւուրց ինչ էառ ընդ իւր զՄիրզէ եւ զԽոսրով իբր երաշխաւորս Էջմիածնի, եւ ինքն լեալ իբր երաշխաւոր Երուսաղէմի, թեւակից իւր ունելով զոմանս ՚ի Թլթլեանց եւ ՚ի Տիվրիկցւոց եւ ՚ի Ջահուկեանց ել յատեան եպարքոսի ՚ի նստիլ նորա ՚ի վրանի` բողոքել զԵղիազարէ, եդեալ ՚ի մտի մահու եւս արժանի ցուցանել զնա: Կոչեցաւ անդր եւ Եղիազար իւրայովքն հանդերձ. նստեալ էր անդ եւ մեծ դատաւորն, որ ասի զաղէսքէր, եւ այլ մեծամեծք: Մատեաւ Մարտիրոս եւ ասէ. երկու հարիւր քսակս արծաթոյ էառ Եղիազարդ այդ յԱստուածատրոյ պատրիարգէն Երուսաղէմի, եւ ծախեաց զամենայն առ ՚ի խափանելոյ զհրաման տէրութեանդ. թո'ղ զայլ կահս վանիցն, զորս վատնեաց եւ զայսոսիկ քաջ գիտեմ ես. քանզի աշակերտ էի Աստուածատրոյ: Ասէ եպարքոսն. ո՞րպիսի դրամ էր այն` զոր նա էառ : Պատասխանի ետ Մարտիրոս. բովանդակն արծաթի դահեկան ասլանլու: Ասէ եպարքոսն. ա'յր դու, այդչափ դրամ յայդպիսի տիպ եւ ոչ յիմում գանձի գտանի: Հարցին եւ ցԵղիազար. դու զի՞նչ ասես: Նա ետ պատասխանի, եւ ասէ . այո բազում դրամք անցեալ են ընդ ձեռն իմ ընդ ժամանակս ժամանակս ՚ի փոխանորդութեան Երուսաղէմի. բայց չիք իմ ընդ վայր ծախեալ եւ ոչ դրամ մի. եւ ուստի ' կարէ դա ցուցանել. եւ ինքն անդէն յառաջ բերեալ զվկայս ` հաստատեաց զբան իւր: Խնդրեցան վկայք եւ ՚ի կողմանէ Մարտիրոսի. ել մի ոմն ՚ի տիվրիկցւոց եւ վկայեաց, բայց անորոշ: Բարկացեալ ընդ այն եպարքոսին` ասէ զմարտիրոսեանսն. երբ չգիտէք ինչ զյանցանս առնդ, եւ ոչ կարէք ցուցանել, զի՞ ժողովեալ էք աստ:
       Տեսեալ Մարտիրոսեանց` թէ տկարանան բանք իւրեանց` սկսան այլեւայլս խօսիլ. ոմանք ասէին. թէ նա ՚ի մանկութենէ յայլ օրէնս էր դարձեալ եւ այժմ փոխեալ է ՚ի հայութիւն, այլք` թէ շինեաց եկեղեցիս` ՚ի հինգ եւ ՚ի վեց տեղիս` ՚ի Ռէմլէ, յԵրուսաղէմ, ՚ի Պրուսա եւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ այլն. եւ այլք եւս այլ ինչ: Հայեցեալ եպարքոսին ՚ի շփոթութիւն բանից նոցա` ՚ի բաց վարեաց զնոսա յատենէ իւրմէ. եւ իբրեւ ելանէր Մարտիրոս արտաքս ՚ի վրանէ` դիմեցին սպասաւորք ատենին ՚ի վերայ նորա, եւ հարկանէին զնա բռնցի եւ աքացի. նոյնպէս եւ ոմանք ՚ի հարազատ ընկերաց նորա զայրացեալ թշնամանօք նախատէին զնա` թէ յամօթ արարեր զմեզ առաջի ատենի: Իսկ Մարտիրոս տեսեալ թէ ոչ կարէ առնել ինչ ընդ Եղիազար, զհետ եղեւ միայն առնուլ զհրովարտակն հաստատութեան ՚ի սակս պատրիարգութեանն Աստուածատրոյ եւ փոխանորդութեան իւրոյ, զոր ստացեալն էր. որոյ վասն բազումս աշխատեցաւ, եւ աշխատեցոյց զայլս, մինչեւ էառ զնոյն, եւ դարձաւ ՚ի Կոստանդինուպօլիս: Այլ Միրզէ եւ Խոսրով տեսեալ` թէ ոչ եղեւ ինչ ՚ի նպաստ Էջմիածնի, անկան վերստին ՚ի դրունս իշխանաց եպարքոսին, եւ ծախեցին բազում ինչ ՚ի կողմանէ Աթոռոյն առ ՚ի խափանելոյ զկաթուղիկոսութիւն Եղիազարու. բայց եպարքոսն բնաւ ոչ լուաւ ինչ: Եւ նոցա յուսահատեալ` դարձան եւ ինքեանք ՚ի Կոստանդինուպօլիս: Իսկ Մարտիրոս գնացեալ յԵրուսաղէմ` մատոյց առ Աստուածատուր զգիր պատրիարգութեան նորա եւ փոխանորդութեան իւրոյ. եւ Աստուածատուր հաստատեցաւ վերստին յառաջնորդութեան իւրում: Եկն անդր եւ Ղազար. այլ Մարտիրոս կասկածեալ ընդ նա` թէ իցէ ՚ի կողմն Եղիազարու, ամբաստան եղեւ զնմանէ, եւ մատնեալ ՚ի ձեռս դատաւորաց` եդ զնա ՚ի բանտի:
       Իսկ Յակոբ կաթուղիկոս լուեալ յայլեւայլ անձանց այլ եւ այլ բանս ՚ի վերայ այսոցիկ իրաց` ել յԷջմիածնայ, եւ հասեալ ՚ի Զմիւռնիա` կամէր անցանել ՚ի Կոստանդինուպօլիս. բայց եհաս առ նա անդ թուղթ յԵրուսաղէմէ` գրեալ Աստուածատրոյ եւ ՚ի Մարտիրոսէ` փութալ գալ յԵրուսաղէմ, առեալ ընդ իւր զուխտաւորս, զի անդ խորհեսցին վասն ելից իրացն. եւ Մարտիրոս քաջալերս տայր կաթուղիկոսին, թէ զերծուցաք զԵրուսաղէմ ՚ի ձեռաց Եղիազարու. եւ ՚ի հասանել քո ասէ այսր` ակն ունիմք հոգալ եւ վասն Էջմիածնի . եւ ես պատրաստ եմ միւսանգամ գնալ ՚ի դուռն, եւ իսպառ նկուն առնել զԵղիազար: Եւ Յակոբ կաթուղիկոս անսացեալ յորդորանաց նոցա` չոքաւ յԵրուսաղէմ. եւ ÿի ճանապարհի եգիտ պատիւ եւ օգնութիւն ՚ի Հայոց ոչ սակաւ. զի յամենայն տեղիս` ընդ որ էանց նա, բազում յարգութիւն եւ սէր ցուցանէին նմա ժողովուրդք. եւ ոմանք եւս տային ինչ ինչ առ ՚ի նպաստ, եւ այլք խոստանային օգնել նմա. եւ եկաց նա անդ յԵրուսաղէմ զաւուրս քանի մի: