Երկու
ինչ
ունիմք
ասել
աստ
զայսմանէ:
Առաջինն
է,
թէ
այն
բանք
Թէորիանեայ
իմաստնոյ,
զորմէ
խօսեցաք
՚ի
պատմութեան.
գլուխ
ԺԶ.
երես
106.
եւ
այլն.
ոչ
է
կեղծիք,
այլ`
ճշմարտութեամբ
եղեալ.
զայս
վկայէ
եւ
պատմութիւն
ժողովոյն
յասելն.
թէ
որ
ինչ
բանք
եղեն
՚ի
մէջ
Շնորհալւոյն
եւ
Թէորիանեայ,
նա
ինքն
Թէորիանէ
*«զամենայն
՚ի
գրի
դրոշմեաց
»:
Լամբրոնացին
եւս
զայս
հաստատէ.
զորոյ
զբանն
եդեալ
եմք
՚ի
պատմութեան:
Երկրորդն
է
այս,
թէ
բանք
այնր
գրուածոյ`
որպէս
եղենն,
այնպէս
ոչ
մնացին.
այլ
յետ
որոյ
դարձաւ
Թէորիանէ`
առաւել
եւս
՚ի
կարգի
եդ
նա
զամենայն,
եւ
յաւել
՚ի
նոյն
ինչ
ինչ
առ
՚ի
շարաՊենտեկոստ
խօսից,
մուծեալ
՚ի
նոյն
ոգի
յունական ,
որով
յամենայնի
զբան
իւր
միշտ
յաղթօղ
երեւեցուցանէ,
իսկ
զբանս
Շնորհալւոյն
նկունս.
ցուցանէ
եւս
ուրեք
ուրեք
թէ
այնպէս
կապեաց
բանիւք
զՇնորհալին`
մինչեւ
ափիբերան
լինել
նմա,
եւ
ընկճիլ
իսպառ.
եւ
լալ
իսկ,
եւ
խոստովանիլ,
թէ
մոլորեալ
էր
մինչեւ
ցայնժամ
՚ի
վերայ
վարդապետութեան
մարդեղութեան
բանին,
եւ
այլն,
եւ
այլն:
Զորս
եթէ
բաղդատեսցես
ընդ
բանս
Շնորհալւոյն`
զոր
գրեաց
նա
յառաջ
եւ
զկնի
այնր
խօսակցութեան
առ
կայսրն,
այլազգ
գտանես
ամենեւին:
Բայց
ընդ
այդ
չէ
'
պարտ
զարմանալ.
քանզի
այս
բնական
իմն
է,
զի
իւրաքանչիւր
ջանայ
զիւրն
ցուցանել
գերագոյն:
Աւասիկ
զոր
Թէորիանէ
յանձն
իւր
ձգելով
մեծացուցանէ
զբանսն,
պատմիչն
Հայոց
՚ի
կողմն
Շնորհալւոյն
վերածէ
զնոյն
եւ
պանծագոյնս
խօսի.
եւ
ցուցանէ
թէ
Շնորհալին
յաղթահարէր
զԹէորիանէ
՚ի
բանն
Կիւրղի:
Իսկ
պատմիչն
Ասորւոց
Բարեբրէյոս
Ապուլֆարարք`
Թէոդորոսի
Ասորւոյ
ընծայէ
զյաղթութիւնն.
որպէս
է
տեսանել
առ
Ասսեմանեայ.
Բ.
42:
՚Ի
վիճաբանիլ
Թէոդորոսի
Ասորւոյ
ընդ
Թէորիանեայ`
ասէ
Բարեբրեյոս,
Ափիբերան
եղեւ
Թէորիանէ ,
եւ
ոչ
կարաց
զդէմ
ունիլ
բանից
նորա:
Եւ
յաւելու
եւս,
թէ
յայսմանէ
ոգի
էառ
կաթուղիկոսն
Հայոց
Ներսէս
Շնորհալի
որ
պարտութիւն
խոստովանեալ
էր
ասէ
առաջի
Թէորիանեայ.
եւ
թէ`
յետ
մեկնելոյ
Թէորիանեայ
՚ի
Հռոմկլայէ`
գրեաց
կաթուղիկոսն
Հայոց
առ
նա
ինքն
Թէորիանէ,
թէ
յորժամ
ժողով
մեծ
գումարեցից,
յայնժամ
յայտ
առնեմ
զիմ
կարծիս:
Եւ
եւս
գրեաց
ասէ
թուղթ
առ
Միխայէլ
կաթուղիկոս
Ասորւոց.
եւ
յանձն
արար
զինքն
բոլոր
ազգաւն
հանդերձ`
ընտրութեան
նորին
Միխայէլի
ասելով
`
թէ
*«զոր
ինչ
դու
առնիցես,
եւ
մեք
զնոյն
արասցուք»:
Տեսանե՞ս
ահա
թէ
զիա՞րդ
առասպելաբանէ
դա,
հայեա'ց
եւս
թէ
ո'րպէս
իւրաքանչիւր
զիւրն
նկրտի
բարձրացուցանել,
եւ
՚ի
բարձրացուցանելն`
քանի՞
անճոռնի
բանս`
նաեւ
ստութիւնս
՚ի
նոյն
դասաւորել
ջանայ:
Զայսոսիկ
եդաք
առ
՚ի
տեղեակս
առնելոյ
զընթերցօղսն`
՚ի
վերայ
երկուց.
նախ`
թէ
որպէս
բանք
սորա`
նոյնպէս
եւ
բանք
Թէորիանեայ
վերաչու
ընթացիւք
են
գրեալ,
եւ
աւելորդութեամբ
խառնեալ,
իւրաքանչիւր
զիւրն
առաջի
ընծայեցուցանելով,
եւ
ոչ
ըստ
իրացն
եղելոց
աւանդելով.
երկրորդ`
թէ
՚ի
կամիլ
ուրուք
իմանալ
ինչ
զայսպիսի
իրաց
ըստ
ճշմարտութեան`
չէ
'
բաւական
ընթերցանութիւն
միոյ
եւեթ
կողմանն,
այլեւ
պիտոյ
է
զմիւսոյն
եւս
ընթեռնուլ,
եւ
ուղիղ
ընտրութիւն
առնել:
Բազում
եւ
այլ
ինչ
կայր
աստանօր
ծանուցանել,
եւ
քննութիւն
մեծ
առաջի
մատուցանել`
մանաւանդ
՚ի
վերայ
զրուցաց
ինչ
Կլեմէսի
Գալանոսի.
բայց
զի
երկրային
յոյժ
բանք
մեր,
թողումք
այլուր
եւ
այլում
ժամանակի:
