Օգուտ Բժշկութեան

Մալախուլիայ, որ է ինքն խելայ պակասութիւն եւ խէվութիւն

Պատճառ որ ի տաքէ լինայ

Մասէին ասէ, թէ այս ցաւս ի սաֆրային յաւելվածուն եւ ի յարեան ի սրութենէն որ ի գլուխն ժողվի, եւ այրի արեւուն, եւ ի տաք կերակրոց չորէ, որ է սոխն եւ սխտորն։

Նշան որ ի տաքէ լինայ այն է, որ ի յարենէ լինի այն է, ո՛ր ժամ ձայն տաս՝ ծիծաղի, եւ երեսն կարմիր լինի, եւ երակն կանգնման. եւ որ ի սաֆրայէ՝ այն ձրի շատ զրուցէ. եւ երեսն դեղին. եւ երբ այս ցաւս դիպի՝ պատրաստէ՛ որ զինքն չխեղդէ։

Ստածումն որ ի տաքութենէ լինի։

Մասեհն ասէ, թէ յարենէ յառաջն երակ առ ի կիֆալէն, եւ թէ կարես՝ ի ճակտէն այլ առ. եւ գարէջուր տուր եւ Բ նռան ջուր, որ ծծէ. կամ կակուղ հոկնայ արա. եւ տո՛ւր մանուշկի մատպուխ. մանուշակ եւ հալիլայ եւ աֆթիմոն տուր որ խմէ. եւ աղջկմօր կաթն եւ զդդմին կտին կաթն եւ մանուշկին ձէթն քիչ մի քացախ խառնէ եւ եփէ՛ վարդէջրով եւ օծէ՛ ի գլուխն. եւ զոտվին լվա՛ հով եւ անուշահոտ դեղերով. եւ տո՛ւր որ հոտայ նոնոֆար եւ մանուշակ եւ ըռահան, ի վերայ վարդէջուր լինի ցանած. եւ հետ այնոց խօսի եւ նստի որ իր սիրելիքն են եւ կամ աղվորերես եւ աղվորզրուց եւ աղվորմիտ լինայ. եւ տո՛ւր ի բանճրնուն զհազարն, եւ ի մրգաց զխնծորն եւ նուռն եւ տանծ. եւ յամէն վաղվնէ գարէջուր տուր ճուլապով եւ եզնալեզվի ջուր խնծորի շարապով։

Փաւլօսն ասէ, թէ սաֆրայէ լինի՝ ի քիթն հով ձիթեր կաթեցուր. եւ խիարի կուտ եւ դդմի կեղեւ ծեծէ եւ դի՛ր ի գլուխն, եւ խիարի կտի ձէթն օծէ ի գլուխն եւ ի քիթն կաթեցու, որ զըղեղն հովցնէ, եւ իսպիտակ գինի ջրախառն խմէ քիչ քիչ. օգտէ աստուծով։

Էհանան ասէ, թէ ի կիֆալէն երակ առ, եւ գարի կտուած եւ խաշխշի կեղեւ եւ մանուշակ եւ նոնոֆար եւ վարդ եւ հազրին հունտն - զամէնն եփէ՛ ջրով եւ եղկ ի վերայ գլխուն լից Ա քանի տարպայ. օգտէ աստուծով։

Պատճառ որ ի հովէ լինի

Զաքարիային որդին ասէ, թէ ի սէվտայէ լինի եւ կամ գոլոշէ, որ ի յըղեղն է ժողվել, եւ կամ խլտէ որ ի ստամոքն է այրել եւ ըղեղն է ելել, եւ կամ ի փայծաղէն՝ սուր լինի։

Նշան որ ի հովէ լինայ եւ ի սավտայէ այն է, որ հանապազ վախկոտ լինայ եւ չի նստի ի մէջ տանն, քունջն նստի եւ խօսի պակաս. եւ որ ի փայծաղանէ լինի՝ շատ ուտէ եւ չի կշտանայ եւ չի մարսէ, եւ փորն կակուղ լինի։

Ստածումն որ ի հովէ լինայ։

Զաքարիային որդին ասէ, թէ տո՛ւր յառաջն զմատպուխ աֆթիմոնին եւ զհապի աֆթիմոնն, եւ զանձն յիստկէ՛ եւ տո՛ւր զմաճուն աֆթիմոնն։ Ա՛ռ աֆթիմոն, ծեծէ՛ եւ չամիչ անկուտ ծեծէ եւ յիրար խառնէ, եւ տո՛ւր ի ժմուն Ե դրամ եւ Ժ դրամ. օգտէ. եւ շաբաթն տարպայ մի ծեծած աֆթիմոն տուր սրքնճուպինով, եւ այն իրվին որ սավտայ ընծայէ՝ պատրաստ կացիր։

Սապիթ Կուռանն ասէ, թէ զկիֆալին երակն լան բաց, որ այրած արիւնն ամէնն ելանէ. քանի ելնէ՝ մարդն հանգչի, եթէ սեւ լինայ, եւ յորժամ վատուժի՝ բռնէ՛. եւ թէ արիւնն յիստակ լինի՝ բնաւ մի՛ առնուր երակ եւ լուծումն արա սրքնճուպին, որ եփած լինի պասվայիճ, եւ զԳեղիանոսին եւ զՌօֆօսին զայարիճն տուր, եւ զմատպուխ աֆթիմոնին տուր, եւ կերակուր՝ շուրվայ գառին մսով, եւ գառին ըղեղ տուր եւ հաւկթի դեղնուց շաքրով. անուշ հոտեր հոտայ, եւ կակուղ եւ աղէկ հալաւ հագնի. եւ քաղցր եւ եղլի ուտէ։

Սահակն ասէ, թէ այն որ ի փայծղէն լինի՝ բասիլիկէն երակ առ, եւ եփած պասվայիճ տուր, եւ ղարիղոն խառնէ Ա նուկի սրքնճուպինն, եւ զփայծղան դեղերն արա եւ տաք մուֆառէհնին արա եւ տուր զերպայ, եւ քաղցր եւ եղլի տուր, եւ շաբաթն Ա հատ աֆթիմոն տուր Ա նուկի սրքնճուպինով, եւ սերկեւիլի ճուարիշն տուր, եւ արա զփայծղան ստածումն, որ ի տուփն գրած է. օգտէ աստուծով։

Նշան մալախուլիային որ ի սավտայէ դիպի մարդուն։

Եւ Ըռօֆօսն ասէ, թէ ասացեալ է, թէ ի պալղամէ լինի եւ ի յարենէ, եւ իրաւ է ասացեալ. իւր նշանքն այս է, որ ի մարդն երբ զկերակուրքն ուտէ՝ հալել չկարէ, եւ թէ շատ ուտէ եւ թէ սակաւ՝ կշտերքն ուռչին. եւ քանի անկանի՝ եւ հետ ի հետ զմարդոյն իմացքն տանի, եւ այնց լինի, որ չհաւատայ, թէ իւր բժշկութիւն լինի. եւ զինք կախարդած գիտենայ կամ դեղնած. եւ ո՛չ բժշկի հաւատայ եւ ոչ դեղի. եւ այն գիտենայ, թէ կամ վաղն մեռնի եւ կամ իրիկունն, եւ նեղի եւ տապի. եւ իր զգեռտուկն գայ. ժամ մի թթու լինի, եւ ժամ մի հոտած ձկնահամ, եւ ժամ մի հանց գիտենայ, թէ արիւնահամ ընդ բերանն ի դուրս է ի գալ, եւ ժամ մի այրկան զօրութիւն բառնայ իւրմէն։ Եւ երբ այս ցաւս դիպի մարդոյն, թէ այրկան եւ թէ կնոջ՝ պատրաստ լինալ պիտի, որ չի խեղդէ զինքն, եւ այնիւ խեղդէ, թէ թո՛ղ ի յիմ կենացս զերծանիմ։ Եւ բժշկապետերն զայդ ցաւուդ տէրն ստամոքախանգար կոչեն. եւ երբ այդ ցաւդ ի լոյս ելնէ՝ մարդոյն քունն վատ գայ, եւ ոստ ընդ ոստ գայ քունն, եւ երբ լինի զքունն իւր՝ հանց թուենայ, թէ ի մութն տեղ եմ. եւ այլ թուի, թէ ի բարձր տեղոյ անկել եւ կամ ի ծովու մէջն կայ, եւ կամ թէ ի նեղ տեղի կայ։

Եւ ասցել է Ըռօֆօսն, թէ կայր մարդ մի, որ ինքն ի տանէն ի դուրս չկարէին հանել, եւ երբ ասէին, թէ ե՛լ ի տանէդ՝ նա ասէր, թէ ի՞նչ ցեղ ելնեմ, երբ երկինքն վրաս է փլեր եւ զիս ի ներքեւն է արգիլեր։ Եւ այլ ասէ, թէ այդ ցաւդ ի պալղամէ լինի. եւ զարմանան. բայց չէ զարմանք, զի առաջին ժամանակին մարդ մի եղեր է այս ցաւուս տէր. եւ ասէին բժշկապետերն, թէ նշանք տուր այդ ցաւուդ. հարցին, թէ է՞ր չէր խօսել. նա ասաց, թէ ի՞նչ ցեղ խօսէի, յերբ լեզուս ապիկի էր, թէ խօսէի՝ կոտրէր։ Եւ մարդ մի կայր ի յիմ ժամանակին, եւ կարծէր թէ անգլուխ եմ։ Ապա բժշկապետերն ճարտար էին. արճիճէ սաղաւարտ շինեցին եւ ի գլուխն դրին. եւ երբ դրին ի գլուխն, որ ծանրացաւ՝ ապա գիտաց, թէ գլուխ ունիմ։ Եւ այդ ամէնդ ի պալղամէ լինի։

Արդ երբ այդ նշանքդ երեւնայ առ մարդն՝ արա՛ այս ձեւովս. յառաջ տե՛ս, թէ առ մարդոյն ջերմութիւն լինի՝ երակ կտրէ, եւ տուր զայն մատպուխն որ վասն մաղասկաթին է գրած. եւ կերակուր զոր ինչ տաս՝ թեթեւ տուր, զերթ ուլի միս եւ հաւու ձագ եւ գառին միս եւ ձուի դեղնուց թերխորով. եւ հետ ամէն կերակրոյ որ ուտէ՝ անուխ տուր եւ վայրի դաղձ, եւ եղկ ջրով հանապազ ծեփէ՛ զգլուխն եւ զինք պատրաստ պահէ յամէն ցեղ կթէ եւ յապխտէ։ Եւ քան զամէն ինչ ախորժական եւ լաւ դեղ այս է, զոր այժմ գրենք։ Ա՛ռ մուռ եւ սապռ Է Է դրամ, եւ ասարօն եւ մազտաքէ եւ դարիսէն եւ զաֆրան եւ պալասանի պտուղ, յամէն մէկէ կէս կէս դրամ. զամէնդ հաւասար աղա՛ եւ մաղէ՛ եւ հով ջրով շաղվէ՛, եւ կլորկներ արա որպէս հապ եւ ի շքի չորցո՛. եւ երբ պիտենայ՝ տո՛ւր ի ժմուն կէս դրամ տաք ջրով որ խմէ, եւ օգտէ. եւ օշինդրի ըմպելի տուր որ խմէ։ Եւ շինէ՛ զայս մաճունս եւ տուր՝ զոր գրենք եւ տուր ի շաբաթ հեղ մի. եւ տուր մուֆառէհ մաճունի եւ մտպուխի աֆթիմոնի եւ խիեարշամպի։ Եւ գնա՛ գի՛տ ի Ախրապատինն, ի մալախուլիային համարն, եւ արա՛ զդեղն զոր գրած է, եւ տո՛ւր զայս մտպուխնիս։

Այլ դեղ մալախուլիայի լուծման որ խմելոյ տան։ Ա՛ռ դամոն եւ յունապ եւ զիպըստան, յամէն Ա-Է Ի հատ. չոր մանուշակ Գ դրամ, մատուտակ Բ դրամ, կարմիր չամիչ կտէն հանած Ի դրամ, պասվայիճ Ը դրամ, հալիլայ դեղին եւ հնտի քապուլի եւ հալիլաճ եւ ամլաճ եւ պալիլաճ ի կտէն հանած եւ ձարձատան, յամէն մէկէ Գ Գ դրամ, ստախոտոսի ծաղիկ Ժ դրամ, թորթ Զ դրամ, աֆթիմոն Ե դրամ. զամէնդ ի պտուկ արկ եւ լի՛ց ի վերայ Բ լիտր ջուր եւ եփէ՛ որ մնայ Բ նուկի, եւ քամէ՛, եւ ա՛ռ թրպութ մէկ ու կէս եւ ղարիղոն մէկ ու կէս, լազվարդ քար զռուպն զգրամին. զամէնդ աղա՛ եւ մաղէ՛ եւ ա՛րկ ի վերայ մտպուխիդ. եւ խառնէ՛ շաքար ի ներս թուղթ մի. եւ տո՛ւր որ խմէ զերդ այդ դեղի ըռասմն է. օգտէ աստուծով։

Մտպուխ մի այլ։ Ա՛ռ զպըստան եւ յունապ եւ դամոն չիր Ծ հատ, չոր մանուշակ Զ դրամ, պասվայիճ կեղեւած եւ ծեծած ԺԶ դրամ, եւ ա՛րկ ի պտուկ մի եւ ի վերայ կէս լիտր ջուր լից եւ եփէ՛, մինչ որ մնայ նուկու կէս, եւ ապա ա՛ռ խիարշամպի մէջ Լ դրամ, եւ ա՛րկ զայդ ջուրդ ի վերայ եւ խառնէ՛ մինչեւ միաւորին. եւ դարձեալ քամէ՛ եւ ապա ա՛րկ ի ներս ձրնայ եւ յաման դիր, եւ երբ պիտենայ՝ բան տար, եւ օգտէ կամօքն Աստուծոյ մերոյ։