Օգուտ Բժշկութեան

Որոյ արգանդին մէջն խոց լինայ կամ սարատան

Պատճառ խոցնալուն

Ապուճարեհն ասէ, թէ այս ի զախմէ կամ ընկնելուն լինայ ի բարձր տեղաց, եւ կամ ուռէց լինայ որ ճղքի, եւ կամ դժար ծնելուն յարգանդն խոց լինի։

Նշան խոցնալուն այն է, որ թարախ երթայ եւ կսկծէ, եւ թէ զարգանդն բանաս եւ տեսնուս՝ խոցն երեւնայ։

Ստածումն արգանդին խոցին։

Ապուճարեհն ասէ, թէ զախմէ կամ զարկուց լինայ եւ արիւն գայ ի դուրս՝ դեղն այն է, որ քիչ մն բուրդ թաթխես ի գառնալեզվին ջուրն եւ հայկաւ եւ աղաղիայ եւ ածու եղջուր մանր ծեծես եւ ցանես ի վերան եւ տաս որ վերցնէ. եւ գարէջուր եւ աղջկմօր կաթն եւ վարդի ձէթ հոկնայ արա. եւ տո՛ւր ղուրսի քահրուպար գառնալեզվի ջրով եւ աղտորի։ Եւ թէ յիրմէն իսպիտակ թարախ գայ՝ դեղն այն է, որ վարդի եւ մանուշկի ձիթով հոկնայ առնես եղկ մինչեւ յայն ժամն, որ գիտենաս որ արգանդն սրբեցաւ ի թարախէ. եւ յորժամ այլ թարախ չգայ՝ դու գարէջուր տուր, եւ մեղրով հոկնայ արա եւ թէ հուլպայ եւ ոսպ եւ տուղտ եւ թեփ ծրարած ի կտաւն զամէնն եփէ՛ ջրով եւ Ժ դրամ մեղր խառնէ եւ եղկ հոկնայ արա։ Եւ թէ ցաւն լինի՝ թպտիրն այն է, որ պախրու կաթն քիչ մն աֆիոն եւ զաֆրան խառնես եւ հոկնայ արա, ցաւն խաղի։

Մասրճուէն ասէ. թէ այս խոցն խիստ տաք ուռէցէ լինայ՝ դեղն այն է, որ հով իրօք ստածես, հանց որ յիշած է իր համարն։ Եւ թէ թարախն հոտած լինայ՝ արա՛ զսարատանին ստածումն. եւ բուրդն դրջէ՛ ի գառնալեզվին ջուրն եւ աղբրաց արիւն եւ հայկաւ ցանէ եւ տո՛ւր որ վերցնէ, եւ ղուրսի քահրուպար. եւ թէ իսպիտակ թարախ գայ՝ զսպիտակ մորհամն ի բան տար։

Պատճառ սարատանին

Մասրճուէն ասէ, թէ այս ի սավտայի սուր խառնվածոց լինայ որ յաւելնայ, եւ բնութիւնն ի յարգանդն ուղարկէ եւ այս լինի։

Նշան սարատանին այն է որ ծանր լինայ եւ ցաւի, եւ գունն սեւ լինայ եւ կանանչ, եւ թէ խոց դառնայ՝ նա հոտած արիւն գայ ի դուրս։

Ստածումն սարատանին։

Մասրճուէն ասէ, թէ ցաւուն յառաջն ստածումն այն է որ խիրու եւ պապունաճի ձէթ սագու եղով օծեն. եւ արա՛ զայն մորհամնին, որ յիշած է ի տաք եւ պինտ ուռէցնին. օգտէ. եւ հանց արա, որ կակղանայ եւ չխոցնայ։ Եւ յորժամ ցաւ լինի՝ վարդի ձէթ եւ պզր ղաթունի լուապով եւ հոկնայ արա, եւ պաղ մորհամնի ի վերան դիր որ հանգչի եւ ցաւն խաղի։ Եւ թէ չողջանայ եւ օթայ, եւ ցաւն յավելնայ եւ ի խոց դառնայ եւ բացվի՝ եւ դեղն այն է, որ աւազան նստի եւ աղջկմօր կաթն եւ իսպիտակ շաֆ եւ քիչ մն աֆիոն եւ զաֆրան տրորես եւ հոկնայ առնես. զցաւն խաղեցնէ. եւ թուզ եւ չամիչ եւ յունապ եւ սպըստան եփէ խիարշամպի ջրով եւ տրորէ՛ եւ նշի ձէթ խառնէ եւ տո՛ւր որ խմէ։

Էհանան ասէ, թէ ցաւն խիստ լինայ՝ դժար ողջանայ, բայց պիտի ստածումն առնեն որ չաւելնայ եւ ցաւն հայհնդէ. եւ դեղն այն է, որ փրփրեմի հունդ եւ տղտի մեղրաջուր եփէ եւ վարդի ձիթով սպեղանի արա, եւ եղկ ջուր եւ աղջկմօր կաթն եւ վարդի ձէթ եւ փրփրեմի հունդ խառնէ եւ հոկնայ արա։ Եւ թէ այսով չի յաջի՝ ա՛ռ քօշմօրվաց քամուքսն եւ հայկաւ եւ իսպիտակ դեղ եւ գառնալեզվի ջուր, հոկնայ արա, որ ցաւն խաղի, եւ ուլու եւ տուռէճի միս եւ ղալիայ արա. եւ թուզ եւ խաղող տուր. օգտէ աստուծով։