Նամակներ

58. ՍՏԵՓԱՆ ՍԱՐԵԱՆԻՆ

[9 նոյեմբեր, 1906, Կանտ]

Սիրելի մեծ Հայր,

Ահա Ձեզ կու տամ հոկտեմբեր ամսահաշիւս. յուսամ թէ նոյեմբեր ամսագումարը կ՚ուղարկէք մի քանի օրէն. քանի մը օրէն կ՚ըսեմ. վասնզի Ձեր վերջին ուղարկած դրամը ինձ կը թոյլատրէ ապրել ժամանակ մը, քովս արդ ունենալով 17 ֆրանք։ Ճամբուս գումարէն աւելցածը գրքերու եւ արձանագրութեան յատկացնելէ զատ, Ձեր վերջին՝ հոկտեմբերի համար ուղարկածին հաշիւը կու տամ։

Ճաշ եւ սենեակ                                     75

լուացք                                                 3

թղթատարի                                          2, 10

սանտր եւ խոզանակ                               1, 50

նամակի թուղթ                                       — 25

տետր, մելան, գրիչ                                — 35

մազ եւ օճառ                                         — 80

                                                            83 —

Մնացած 17 ֆրանքով իրաւ է, որ կարող եմ դեռ անցկացնել մի քանի օր, բայց սենեակին եւ ճաշի կանխիկ վճարումը զիս կը հարկադրեն խնդրել հրամանքնէդ նոյեմբերի յղում մը, եթէ կարելի է չյետաձգել բոլորովին։ Բայց ինձ իրաւցնէ ցաւալի է այս նամակիս աւելցնել հետեւեալ տողերը. որոնք տխուր հակադրութիւն մը կը կազմեն անցեալ տարուան ուրախ լուրիս, որով կ՚իմացնէի Ձեզ. թէ ազատ եղած եմ համալսարանի տարեվճարումէն։

Այս տարի բախտը խոժոռեցաւ. ըստ համալսարանի կանոնադրութեան փոխուած էր նախագահը mr. prof. Pyfferon, որ ոչ առջինին օտարասիրութիւնն ունի եւ ոչ կրնամ ըսել մարդու հալէ հասկացողութիւնը. դիմեցի իրեն՝ յանձնարարական մ՚առնելով իր նախորդէն. ինծի առաջարկեց անցեալ տարուան ուսանողական մուտքի նոյնիսկ քննութիւն տալ, որմէ ազատ ըլլալու համար հարկ է գրել հան[րային] նախարարին. եւ տարեկան վճարման համար (որ 250 ֆրանք է), առաջարկեց դիմել իրեն նամակով, որ պաշտօնական ըլլայ։

Գրեցի երկու նամակներն ալ նախագահին, գրած առաջին նամակս, որուն մէջ դրած եմ Ձեր վարժարանին վկայագիրն եւ համալսարանին կողմէ շատ նպաստաւոր վաւերագիր մը, ամէն կերպով ապահով եմ յաջողմանը, նախ՝ որ ազատ ուսանող կ՚ըլլամ, երկրորդ՝ որ նոյնիսկ նոյն նախագահը այդ մասին զիս վստահեցուց։

Գալով իրեն գրած նամակիս՝ ահա պատասխանը ներփակեալ կը ղրկեմ Ձեզի (Elle a rejeté vo՚re demande de gratuité des cours) [1].

Ահա յայտնութիւն մը կապարի ցրտութեամբ, որ զիս իրաւցնէ կը տանջէ վասնզի Ձեզի պիտի նեղէ։ Կ՚իմանամ, թէ այս տարի մեծ թուով պելճիքացի ուսանողներ ձրի ընդունելնուն, օտար մը կը մերժուի. բայց ինչ որ ալ ըլլայ Պելճիքայի պէս հարուստ տէրութեան մը համար (որ իւրաքանչիւր տարի միլիոններ կը տրամադրէ համալսարաններուն), այս բանը մեղադրելի է եւ հանդէպ այդտեղի համալսարաններուն՝ նոյնիսկ գայթակղական. դրամ կը պահանջուի մէկէ մը, որ միայն պիտի ունկդրէ եւ շատ-շատ քանի մը հարցումներու պիտի պատասխանէ — ասոր կ՚ըսեն լոյսի վաճառականութիւն։

Ի՞նչ ընեմ — արձանագրուեցայ, որպէսզի գէթ քանի մը շաբաթուան դասերէս ետ չմնամ՝ խոստանալով, որ քիչ ժամանակէն կը վճարեմ այդ 250 ֆրանքը։

Խորհեցէք այս մասին. ես կը սպասեմ Ձեր պատուոյ կարգադրութեան։

Այս ցաւ է ինծի. որքան ես կը խուսափիմ՝ այնքան կ՚ըստիպուիմ Ձեզ նեղութիւն պատճառել։

Երկարեցի նամակս։

Ընդունեցէք մաղթանքներս եւ համբոյր Ձեր սուրբ աջին, մնամ Ձերդ խոնարհ։

[Դ. Չպուգքեարեան]

Յ. Գ. Եթէ կարելի է ներփակեալը վերադարձնէիք, թերեւս ինծի հոս պէտք ըլլայ։

Դ. Չ.