Հայերէն Յիշատակարաններ

       1352
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 7631 (տես նաեւ 1466 թ. )
      
       Գրիչք եւ ծաղկողք` Աւագ եւ Սարգիս [Պիծա՞կ]
      
       վայր ` Կիլիկիա
      
       Ո՜հ, զմեղաւոր հողս զԱւագ վարդապետ զանարժանս, զոսկաւղ եւ զծաղկող սուրբ աւետա[րանիս ], յիշ[ել ] աղաչեմ:
      
       Նայ եւ զանարժանս Սարգիս երէց, որ բազում աշխատութեամբ, ի դառն ժամանակի, որ էր թիւս Հայոց ՊԱ. (1352), կատարեցի զսա իմով անձամբ եւ ձեռաւք, ի խնդրոյ մեծ եւ հռետոր րաբունոյն Ավաք կոչեցեալ: Որ ինքն մեծ րաբունին գրեալ էր զաւետարանս զայս մինչեւ ի յՂուկաս, ու վանց որ այլ մագաղաթ չկայր, նա նմացել էր կիսկատար. նա, վասն յոյժ սիրոյն Քրիստոսի, կու ջանայր, որ ի գլուխ ելանէր սուրբ աւետարանս այս: Յորժամ կամ եղեւ աստուծոյ, որ մեծ րաբունին Ավաքն եռափափաք սիրով կու խնդրէր յաստուծոյ, որ ի գլուխ ելանէր, նա կատարեց աստուած զիւր խնդիրքն ու պատրաստեց զանաւթն գրոցս, որ կատարեցաւ ի փառ[ս ] աստուծոյ , ամէն...
      
       ՉԱՓԱԲԵՐԱԿԱՆՔ ՆԵՐՍԻՍԻ ՇՆՈՐՀԱԼՒՈՅ
      
       Երեւան 4311
      
       Գրիչ ` Կիրակոս
      
       վայր` Աղբակոյ գաւառ, գիւղ Խաշնոց
      
       ա
      
       Զձեզ աղաչեմ, որդիք մարդկան,
      
       Սիրող բանիս տէրունական,
      
       Յորժամ կարդայք զբանս ողբական
      
       Սուրբն Ներսէսի գրաւորական,
      
       Յիշէք ըզսէրն արքայութեանն,
      
       Սիրտ ձեր ողբայ'ւ աչերդ լան,
      
       ԶԿարապետ սուրբ քահանայն
      
       Յիշէք յաղաւթս ձեր արժան,
      
       Ստացաւ ըզսայ մեծ փափաքման
      
       Անձինն իւրոյ վայելջական
      
       Եւ յիշատակ իւրոյ անուանն,
      
       Զծնօղ սորայ` զսուրբ քահանայն
      
       Թումայ անուն, զմայրն աննման,
      
       Առնէք զսոսայ յիշման արժան
      
       Ի յաղօթելն ձեր արժան:
      
       Եւ զԿիրակոս անձն անարժան,
      
       Որ զբանս գրեցի աղօթական,
      
       Առնել զմեզ յիշման արժան
      
       Յաղօթելոյն ժամուն զղջման,
      
       Ով մեզ առնէ յիշման արժան
      
       Իւր շատ յանցանքըն թեթեւանան,
      
       Ի միւսանգամ սուրբ գալըստեանն
      
       Բազմի յերկնից արքայութեանն
      
       Երգել ըզփառս միշտ յաւիտեան:
      
       Գրեցաւ սայ ի յԱղբակոյ գաւառիս,
      
       Ի գիւղ անուն յայս Խաշնոցիս,
      
       Ընդ հովանեաւ սուրբ Մարիանիս,
      
       Ի յութհարիւր եւ մի թվականիս (1352),
      
       Ի դառն եւ չար ժամանակիս:
      
       Ի զօրանալ այլայսեռ ազգիս,
      
       Ի փախըստեան ժամանակիս
      
       Գրեցաւ ձեռամբ մեղապարտիս,
      
       Եւ ի ձմերան ժամանակիս.
      
       Մի մեղադրէք ինձ ` գրողիս,
      
       Վասըն խոշոր եւ սխալ գրիս,
      
       Զի դողութեամբ ախն ի սրտիս,
      
       Գրեցի անժուժ զբան Ներսէսիս,
      
       Զի ահն եւ դողըն պատէր զիս,
      
       Ձեռս դողայր ի վեր[այ ] թղթիս:
      
       բ
      
       Ով, եղբայր ի յայս մէջս Ե. (5) թուղթ թողի վասն այն, զի արարչական շարականներ յամէն շարակնոց կայ , եւ թուղթըս սակաւ էր, եւ ահուփախս ի հետ, որ յամէն պահ մեռանէաք. դու մի մեղադրէր թէ պակաս է, լուր ջանք դիր, որ զայս կարդաս եւ լուսաւորիս:
      
       ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ ԲԱՐԹՈՂԻՄԷՈՍԻ
      
       Երեւան 2233
      
       Գրիչ ` Մանուէլ
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       ... Արդ, ի մանկութենէ նա` [քաջ բանի սպասաւոր Սխիթար
      
       կուսակրօն քահանայս ], ի տիս տղայութեանն հետեւող գոլով քննութեանց գրոց եւ բանասիրաց իմաստնոց, եւ զայն` սակս օգտի հոգոց եւ տենչանաց երկնից արքայութեանն, ջանս եւ աշխատութիւնս ոչ սակաւ տարեալ եղեւ ի հաւաքել զբազում գրեանս, եւ որ ինչ մարմնաւոր պիտոյից անկանէր ի փառս աս տուծոյ` ի մատեանս աստուածայինս ծախեալ լինէր. նոյնպէս եւ զքարոզգիրքս ետ գրել ի վայելս անձին իւրոյ , եւ ի մխիթարութիւն հոգոյ, եւ յետ աստեացս` յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, հօր իւրոյ Անդրէասի, եւ մօր իւրոյ Լիբանանայ եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց: Արդ, որք օգտիք ի սմանէ կարդալով կամ օրինակելով յիշման արժանի արարէք:
      
       Արդ, գրեցաւ գիրքս այս ի հայրապետութեան տեառն Մխիթարա եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Կոստանդեա:
      
       Եւ որ եմք բնակեալքս ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, սուրբ եւ արհի եպիսկոպոսիս մերոյ վեհագոյն աթոռոյ սուրբ առաքելոյս Յակոբա,
      
       նախ եւ առաջին սուրբ եպիսկոպոսի || այժմս յաջորդի եւ մեր վերադիտապետի, հեզի եւ անապատի, շնորհօք ողորմութեանն աստուծոյ առաքելական աջոյն արքեպիսկոպոսի սուրբ քաղաքիս Երուսաղէմայ տէր Բասիլիոսի, որով ծանիցի լսողաց զկնի սուղ ժամանակիս անցելոյ, զի յաւուրս սորա ոչ երբէք երեւիւր ի բնակիչքս սորա ամբարտաւան, զի ամբարտաւանք ի սորա կարի եւ անչափ խոնարհութիւնն հայելով, ամաչեցեալք լինէին, եւ ստանաին զհեզութիւն եւ զխոնա րհութիւն, եւ յամենայն տեսակս առաքինութեան զարդարեալ էին, քանզի որպէս եւ վայել էր աստուածակոխ եւ աստուածաբնակ քաղաքիս այնպիսի տեսուչ եւ առաջնորդ, զնոյնն աստուածային տեսջութեամբն շնորհեալ, ի վայելս սուրբ, անարատ եւ անապական սուրբ Գերեզմանիս, սուրբ Գողգոթայիս, եւ ս ուրբ Համբարձմանն, եւ սուրբ Ժամադրութեանն տեղի, նաեւ գերեզմանի սրբուհոյ Աստուածածնին. զոր թէպէտ եւ ժամանակս խիստ էր դառն, սակայն սորին քաղցրութիւնն զամենայն քաղցրութեամբ անցուցանէր: Եւ ողորմած կամք սորին ոչ միայն յաղքատս, այլեւ յայնոսիկ, զորս յարկածից չարին, յո րս այս հաղբից (՞ ) վնասակարին սահեալ եւ անկեալք, նոցա տիրապէս գութ շարժեալ, գիրկս արձակեալ ի ծոց իւր ժողովէր, եւ սիրով հանդարտութեան զամենեսեան խրատէր. քաղցելոց` հաց, ծարաւեացն` ջուր, մերկիցն` զգեստ, օտարաց` ժողովօղ, հիւանդաց` այցելու, բանտարգելոցն` խնամածու, եւ առհասարակ ամենեցուն տածօղ եւ վերակացու եւ ծաղիկ մխիթարութեան երեւեալ ի հիւծեալ եւ ի մաշեալ ժամանակիս, զոր տէր Յիսուս, ըստ վերոյգրելոցս շնորհեսցէ զտէր Բասիլիոս ընդ երկայն աւուրն ուղիղ վերակացութեամբ, պարագաց ամօք, երկարեալ ժամանակաւ մեզ ամենեցուն, եւ ցօղն օր հնութեան սրսկեսցէ ի յոգիս ննջեցելոց իւրոց, եւ զտրիտուր փոխարինին հատուսցէ նմա աստ եւ ի հնդերձելումն, եւ օրհնեսցէ զնա հոգով եւ մարմնով, կրկին կենօք եւ երկու աշխարհօք , ամէն:
      
       Այլ եւ զպատուէլի եղ[բ]արքս մեր, զերկոքին Թորոս` զփափակալ եւ զխոստովանահ այր, որ վասն յոյժ խոնարհութեանն եւ համեստութեանն, թէպէտ հասակաւ տղա գոլով, սակայն խելօքն` կարի ուշիմն եւ հանճարեղ, զոր ամենեցուն հլու եւ հպատակ հրամանաց, սիրեցեալ յամենեցունց` կացուցեալ եղեւ ի վերայ երկուց մեծամեծ գործոց, զոր տէր Յիսուս պահեսցէ անմատչելի ի գոր ծս իւր, ամէն: Եւ զմիւս Թորոս` հայրապետ մեծահանդէս մենաստանիս սուրբ Յակոբայ, եւ զոր ի սորին համբերութիւնն եւ յանբերելի խօսակարգութիւնն նաեցեալ, որ ոչ երբէք բարկացող եւ ոչ զոք անարգող եւ դառնացուցանող, այլ ամենայն չարի եւ բարոյ քաղցրութեամբ տանէր, եւ ամենեցուն լի նէր խնամօղ եւ գթած առ ամենեսեան, վասն որոյ հայրն երկնաւոր պահեսցէ զնա անվեհեր ի գործս իւր, եւ անարատ պահեսցէ հոգով եւ մարմնով ի կամս ողորմութեան իւր: Այլ եւ զհամաշիրակ եւ հրեշտակերամ աստուածարեալ եղբարքս համահաւաքեալ յամենայն Հայաստան ազանց, ի սահմանաց հեռաւորա ց եւ մերձաւորաց, անսասան պահեսցէ ի միաբանութիւն եւ յարաշարժ յամենայն առաքինութիւն, հանդերձ հովուապետաւս մերով տէր Բարսիլիոսիւ, եւ զայն ի պարծանս ազգիս բարեհամբաւեալ եւ ի փառս եւ ի պատիւ սրբոյ երրորդութեանն , ամէն:
      
       Եւ զՄանուէլ քահանայ եւ զծնողսն իմ, որ զգիրքս գրեցի, [ո՜վ ընթերց]օղ, աղաչեմ յիշել ի տէր: Եւ զՄոմեր միայնակեաց, երախտաւոր եղբայր մեր յիշել աղաչեմ: Եւ աստուած առհասարակ յիշողացդ եւ յիշեցոլոցս ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեան: Թվ. Պ. եւ ի մին (1352) գրեցաւ, ի քաղաքիս Մսր կոչեցելոյ:
      
       ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ
      
       Վասպ . 1. Լալ. Ցուց . սյուն. 5-7
      
       Գրիչ ` Ստեփաննոս
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       ա
      
       ... Ես` տկար եւ անարժան հողս վերջին Քրիստոսատուր կոչեցեալ, ցանկացաւղ եւ փափաքաւղ եղեալ աստուածապատիւ եւ յոգնառատ փարթամութեան, ի նեղ եւ ի դառն ժամանակի ... ետու գրեալ զսա ի վայելում ն անձին իմոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնողաց իմոց, ի թուականութեան ասքանազեան եւ յաբեդական տօմարի ՊԱ. (1352), եւ ըստ նորում շրջանի ՄԿԹ. (269), եւ ի գալստենէ կենարարին ՌՅԾԴ . (1354), ի հայրապետութեան Հայոց տեառն Մխիթարայ, եւ յեպիսկոպոսութեան յամենայն հիւսուսական կողմանց տէր Ստեփանոսի աւրհնեալ քահանայապետի, զոր տէր Յիսուս պահեսցէ ի կամս ողորմութեան իւրոյ , ամէն:
       ... Արդ, այսմ աստուածապատում եւ քրիստոսաւանդ տառիս
      
       փափաքաւղ եղէ ես ` տառապեալ ոգի Քրիստոսատուր կրաւնաւոր, մեծաւ ըղձմամբ եւ սրտաջան յաւժարութեամբ: Քաջահաւատ յուսով եւ Քրիստոսասէր բաղձանաւք ետու գրել զսուրբ տառս, որ կոչի աստւածաշունչ ի վայելումն եւ ի վարժումն անձին իմոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իմոյ, եւ հաւր իմոյ Կարապետին, եւ մաւր իմոյ Սուրաթին, եւ երկուց հաւուցն իմոց` Նօքարին եւ Առիւծին, եւ եղբարց իմոց` Մովսէսին եւ Յովհաննիսին եւ Աստուածատրին, եւ քերցն իմոց` Թագուշէ եւ Մարթային եւ Սառային, եւ հաւրեղբաւրն իմոյ` Աւետիս քահանային եւ Սիմէովնին, եւ պատ[ուական ] Անտոնին, եւ եղբաւր նորին` Տաւնականայ` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ հաւրաքեռն իմոյ զԱմէնտիկնայ, եւ Բ. որդեաց նորա` Պատուակնայ եւ Պիտեւնայ, նաեւ քեռոյն իմոյ Ամիրշահին` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ ամենայն արեան մերձակայից իմոց...:
      
       Բայց գրեցաւ սա յաշխարհիս Հոնաց եւ ի յերկիրս Խրիմի, ի հոյակապ եւ ի հռչակաւոր քաղաքիս, որ կոչի Սուրխաթ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավ [արի ], ձեռամբ անիմաստ եւ յետին գրչի` Ստեփաննոսի սուտանուն քահանայի, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ:
      
       Արդ, աղաչեմ զսրբազան եւ զաստուածամերձ դասս քահանայից, որք ընթեռնուք եւ լուսաւորիք, յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղութս ձեր զյիշատակեալքս ի սմա զՔրիստոսատուր կրաւնաւոր, եւ զծնաւղս իւր ..., եւ զսպասաւոր մեր Գոհար խաթունն, որ բազ[ու ] մ աշխատանաւք ըզթուղթն նշայեաց եւ կոկեաց, եւ զհայրն իմ զԳրիգորիս քահանայ, եւ զմայրն իմ զԱչքազատն, եւ զքոյրն իմ Սիրմայն, եւ Հռիփսիմէն , եւ զեղբայրն իմ զՅովհաննէսն` փոխեցեալսն առ Քրիստոս, եւ սխալանաց եւ խոշորութեան գրոյս շնորհեսցէք մեզ, զի կար մեր այսքան էր եւ ոչ աւելի:
      
       Յիշեսջիք ի Քրիստոս եւ զՄելքիսեդեկ միայնակեացն, որ բազում աշխատութեամբ եւ ջանիւ միջնորդ եղեւ բանիս եւ յաւժարեցոյց զՔրիստոսատուրն եւ զմեզ, տէր աստուած զվարձս բարեաց պարգեւեսցէ նմա...:
      
       բ
      
       ... Զպատուելի եւ զհոգիացեալ այրն եւ զլցեալն ամենայն գործովք բարութեան` զպարոն Ստեփանոսն, եւ զհամեստ ամուսինն իւր զՈւստիանէն, եւ զծնաւղսն իւրեանց, եւ զորդիս նոցին` զՏիրացուն, եւ զՏիմօթն, եւ զԱստուածատուրն, որ ի դեռ հասակի փոխեցաւ յաշխարհէ եւ եմուտ առ Քրիստոս` յոյսն ամենեցուն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձակայս իւրեանց` զկենդանիս եւ զհանգուցեալս, եւ զհարսունս նոցա յիշեսջիք ի Քրիստոս, որ աւգնական եղեն ի նիւթ սորին, եւ ինքն աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց աստ յիշելեացս եւ ձեզ` յիշողացդ առհասարակ ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալստեանն...:
      
       գ
      
       Զստացօղ սորին զՔրիստոսատուր կրաւնաւորն եւ զծնօղսն իմ յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին եւ զմեծ հեղինակն` զհայրն աշխարհի զԱւետիք վարդապետ, զոր խոտաճարակ կոչեն, որ բազում աշխատութեամբ եւ ճշգրտիւ սնոյց զմեզ մինչ հասոյց յարբունս հասակի, եւ արժանի արաբ զանարժանութիւնս մեր դասել ի կարգս կրաւնաւորութեան, թէպէտ եւ վեր է քան զարժանն մեր, եւ ինք փոխեցաւ ի ներկայէս յապառնումն. տէր աստուած ողորմեսցի նմա վարձս բարեաց յարքայութեան իւրում եւ աղօթիւք նորա` ամենայն աշխարհի , ամէն:
      
       դ
      
       Ո՜վ եղբայր , եթէ ես վարժեալ ի ծաղկումն բանից, վասն ստուգաբանութեան աւետարանիս իմասցիս, եթէ ընթեռնուս մտաւորաբար, եւ մի ընդ վայր թուի յաչս քո, վասն զի գաղափար սորին ի հոգեւոր ուխտն էր գրած, զոր Դրազարկն անուանեն. իսկ եթէ աւրինակես ի յայլ` զկէտն, զտունն, զքաշն, զհարն, զգլխագիրն, զհամարքն մի ' անցաներ, այլ ջանա ջանիւք, զոր ինչ գրած է ի սմա այնպէս գրես եւ այնպէս ընթեռնուս, եւ զՍտեփանոս անիմաստ գրիչ յիշեա աղաւթիւք...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 7598 (տես նաեւ 1647 թ. )
      
       Գրիչ ` Ստեփանոս
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       ... Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ նուաստ եւ յետին գրչի Ստեփանոսի մեղապարտի, ունայնագործ մեղաւորի, ի թվաբերութեանս ասքանազեան եւ աբեթական տօմարի ՊԱ . (1252) եւ ըստ նորումս շրջանի ՄԿԹ. (269), եւ ի գալստենէ կենարարին ՌՅԾԴ (1354), ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, եւս առաւել համաբայիցն, զի գաղափար սորին ի հռչակաւոր անապատին էր գրած, զոր Դրազարկ անուանի, ի յաշխարհիս Հոնաց եւ ի յերկիրս Խրիմի, ի հոյակապ եւ ի հռչակաւոր քաղաքիս, որ կոչի Սուրխաթ, ընդ հովանեաւ || սուրբ
      
       Աստւածածնին, եւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարին, եւ այլ բազմահաւաք սրբոց, ի հայրապետութեանն Հայոց տեառն Մխիթարայ, եւ յեպիսկոպո-
      
       սութեան ամենայն հիւսիսական կողմանց տէր Ստեփանոսի, աւրհնեալ քահանայապետի, զոր տէր Քրիստոս պահեսցէ ի կամս ողորմութեան իւրոյ , ամէն:
      
       ... Արդ, այսմ աստուածապատում եւ քրիստոսաւանդ տառիս ցանկացօղ եղեալ աստուածարեալ եւ պատուական կուսակրաւն քահանայն Յովհաննէս, ետ գրել զսուրբ աւետարանս ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ: Արդ, որք հանդիպիք սմա ընթեռնելով կամ գաղափար առնելով, յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ ի սրբամատոյց յաղաւթս ձեր զպատուելի կրաւնաւորն զՅովհաննէս` զստացօղ սորին, եւ զհայրն իւր զՎարդան քահանայ, եւ զմայրն իւր` զՇարեր, եւ զեղբայր իւր զՅովհաննէս կրօնաւոր, եւ զքորքնիւր` զԲոմպօսն եւ զՓոքրտիկինն, եւ զհաւրեղբայրն իւր զԳրիգորն, եւ զերկու մեծ հաւն իւր` զՅովհաննէս երէց եւ զՎարդապետ երէց, նաեւ զերկու հանն իւր` զԹիմայն եւ զԽելօքն, եւ զԹամարն: Որ մեծաւ փափագանօք եւ սրտաջան յօժարութեամբ, եւ քաջահաւատ յուսով եւ քրիստոսասէր բաղձանօք ետ գրել զսուրբ աւետարանս ի փրկութիւն կենաց իւրոց եւ ի լուսաւորութիւն հոգւոյ իւրոյ, յիշատակ իւր եւ ծնողաց եւ եղբ արց եւ ամենայն զարմից, գանձ յաւիտենական եւ անպաճոյճ ճոխութիւն, ի պայծառութիւն սրբոյ եկեղեցւոյ եւ յուրախութիւն ուխտի մանկանց նազելի մաւր մերոյ նոր Սիովնի:
      
       Արդ, աղաչեմ զսրբազան եւ զաստուածամերձ դասս քահանայիցդ, որք ընթեռնուք եւ լուսաւորիք, յիշեսջիք զվերոգրեալքս ի սմա, զիս` զՍտեփանոս մեղապարտ գրիչ, եւ զծնօղսն իմ, եւ զեղբարս, եւ զքորս, եւ զամենայն արեան մերձակայս իմ, եւ որ յիշէ սրտի մտօք եւ ինքն
      
       յիշեալ լիցի առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի, ուր բանք սպառին || եւ գործք թագաւորին, առաջի արդար դատաւորին Քրիստոսի, եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն: Եւ որ հաւատով ամէն ասէ եւ նմա ողորմեսցի , ամէն:
      
       ՃԱՌԸՆՏԻՐ
      
       Երեւան 7443 (տես նաեւ 1728 թ. )
      
       Վայր` Ղրիմ, ի վանխս Քիմճակի
      
       Յամի ՊԲ. (1352) թուականիս Հայոց գրեցաւ տառս բազմաժողով եւ պատմութիւնք ընտիրք եւ ուղղափառք յուղղափառաց շարագրեալ ձեռամբ երկուց գրչաց` Անտոն իրիցու եւ Մելքիսէդ միայնակեցի, ի խնդրոյ եւ ի ստանալոյ Քրիստոսատուր քահանայի` հեզահոգի եւ մաքրակրաւն աբեղայի, յաշխարհս Ղրիմի, վանքս Քիմճակի:
      
       Արդ, որք հանդիպիք այսմ մատենի, յիշեցէք ի տէր զգրողք սորա, եւ զստացող սորա` զՔրիստոսատուր աբեղա, եւ զծնաւղսն նորա ` զԿարապետն եւ ըզՍուրաթն, եւ զեղբարսն` զՄովսէսն, զՅովանէսն, զԱստուածատուրն, զքուերսն` զԹագուհին, զՄարթան եւ զՍառան, եւ զպապքն` զԱռիւծն եւ Նոքարն, զքեռին իւր` զԱմիրշան, եւ զհաւրեղբարքն` զԳրիգորն, զԱւետիք երէցն, զՍիմէոնն, զհաւրաքոյրն` զԱմենտիկինն, եւ զորդիքն նորա` զՊիտեւանն եւ զՊատուականն եւ զԱնտոնն, որք կան եւ որք փոխեալ են, եւ զամենայն արեան մերձաւորս, եւս եւ զերախտաւորսն, որք աւգնեցին ի գիրսս, որ շատ եւ որ սակաւ` ըստ կարի եւ ըստ հաւատոց, եւ յիշելոցս թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, զի եւ ձեզ գտցի թողութիւն...:
      
       Յայսմ ամի էր վերադիտող այսմ աշխարհի եւ ամենայն հիւսիսային կողմանց տէր Ստեփանոս եւ երկրորդ նորա` Յոհանէս աբեղայ, այր ընտրեալ եւ գովելի յաւրէնսն աստուծոյ, ուղղափառ կրաւնիւք:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Երեւան 7337
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Կաֆա
      
       ա
      
       Շնորհիւն աստուծոյ ամենակալի սկսայ եւ ողորմութեամբ խնամոց նորա կատարեցի զսուրբ եւ ցանկալի աւետարանս յաւրինակէ սրբոյն Սահակայ հայոց թարգմանչի եւ երկրորդ լուսաւորչի հայաստանեայցս ի թուականիս ՊԱ. (135 2), յաշխարհս Ղրիմ, ի քաղաքս Կաֆա, ընդ հովանեաւ սուրբ Երրորդութեանս, ի հայրապետութեան հայոց տեառն Մխիթարայ, եւ ի թագաւորու||թեան Կոստանդիանոսի, եւ մերոյ առաջնորդութեանս արքեպիսկոպոսի տէր Ստեփաննոսի: Գրեցաւ սուրբ եւ ցանկալի աւետարանս ձեռամբ իմով Կարապետի, ի խնդրոյ սրբասէր կրաւնաւորի Յուսիկ հայրապետի, զի ստացեալ զստացուածս աստուածային կենդանի յարդար ընչից իւրոց, յիշատակ բարեաց ինքեան եւ ծնաւղաց իւրոց:
      
       Արդ, որ ընթեռնոյք եւ կամ ընդ աւրինակ դնէք, հաստատուն մտաւք հաւատացէք ստուգութեան բանիցդ եւ ցանկուցդ, եւ զստացաւղ սորա, եւ անարժան ծնաւղս` զԿարապետ, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զեղբարս յիշեսջիք ի տէր, ո՜վ սուրբ հարք եւ եղբարք, եւ Քրիստոս աստուած յիշողացդ եւ յիշելեացս ողորմեսցի. եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       բ
      
       Ստացող ` Յուսիկ
      
       Ես` Յուսիկ աբեղայ, գնեցի զսուրբ աւետարանս յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, սուրբ ուխտիս Աւքսենտի: Ով որ ընթեռնու յիշեսցէ եւ զծնողսն մեր, զհայրն իմ զՊարոնշահ, եւ զմայրն իմ զԹաջխաթուն , եւ
      
       զեղբարսն իմ` զԿիրակոս եւ Պաւղոս եւ Շատլուսն, եւ զքոյրն մեր զԱւաքտիկինն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն յիշեսջիք ի Քրիստոս, ընդ նմին յիշեսջիք զՄանվէլն Սանվէլն, եւ զԴանիէլն, զհայրն մեր զՀեթումն, եւ զՎարդետիկինն, զՄինայն, զՎարդանշահն, եւ զՍառան, զՍարգիսն, եւ զԿարապետն եւ զՎահրամշահն, զՅովանէսն, եւ զՍիրման, եւ զՇնոֆորն, զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն առհասարակ յիշեսջիք եւ աստուած զձեզ յիշէ ի միւսանգամ գալստեանն, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       ՃԱՌՔ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ՄԱՆԴԱԿՈՒՆՒՈՅ ԵՒ ՎԱՐՔ ՍՐԲՈՅ
      
       Երեւան 2825
      
       Գրիչ` Գրիգոր Թորոսանց
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       Գրեցաւ պատմութիւն սուրբ վկայիցս եւ խրատքս վարուց ի թվ. հայոց ՊԱ. (1352), յունվար Ժ. (10), ձեռամբ մեղապարտ քահանայի Թորոսանց Գրիգորի, ի քաղաքս Սուրղաթս, առ դուռն սուրբ Աստուածածնիս: Արդ, աղաչեմ զձեզ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք զաստուծոյ ծնողացն իմոց ` մեծ Թորոս քահ[անայի ], եւ մաւրն իմոյ, եւ կենակցին իմոյ, եւ եղբարցն իմոց, եւ Քրիստոս զձերն թողցէ , ամէն.
      
       եւ զսղալու || թիւն գրոցս ուղղեցէք եւ մի բամբասէք: Եւս յիշեսջիք զստացող սորա եւ զծնողսն իւր:
      
       ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ
      
       Երեւան 591
      
       Գրիչ` Գրիգոր Սուքիասանց
      
       վայր ` Սուրխաթ
      
       ... Գրեցաւ տետրակս, որ կոչի մանրուսմունք, յաշխարհս Ղրիմիս, ի Սուրխաթ քաղաքս, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, ի հայրապետութեան տեառն [Մխիթարայ ], եւ ի թագաւորութեան Կոստանդիանոսի, եւ ի մերում նահանգի` տէր Ստեփանոսի արհեպիսկոպոսի
      
       ||. ի թվականին Հայոց ՊԱ. (1352), յօգոստոս ամսոյ, ձեռամբ Գրիգորի Սուքիասանց, ի վայելումն շնորհազարդ քահանային, որ բազում փափագանաւք ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ հոգւոյ...: