Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բոդլեան գրատուն, Մատենադարան, Անհատական արխիւներ, թղթ. 120, ձեռ. հմր. 62

 

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Խարբերդ

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ պատուական եւ սրբասնեալ եւ հաւատարիմ կինն Մարգարիտ, եւ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս [յ]իշատակ իւր, եւ կողակցին իւրոյ Վարդին, եւ որդւոյն իւրոյ  Էմին-պէկին, եւ դստերն [Գոհարին], որ ետ յիշատակ ի վանս անապատան, որ կոչի Սուր…:

Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց, սուտանուն քահանայս Յակոբ…:

Արդ գըրեցաւ սուրբ [Ա]ւետարանս ի ք[ա]ղաքս որ [կ]ոչի Խարբերդ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Սարգսի զաւրա[վ]արի եւ որդւոյն նորա Մարտիրոսի, ի թաղս [որ] կոչի Սին[ա]մու[տ], ի հայրապետութիւնն տե[առ] ն [Ա]րի[ստ]ակիսի, եւ յեպիսկոպոսութիւնն տէր Սիմէոնի րաբունապետին, որ նստի յանապա[տ]ն, որ կոչի Սուր վանք, եւ [դպ]ր[ո]ց կ[ար]գեալ բազում [ա]շ[ա]կե[ր]տաց` լու[սաւ]որելով ըզ[հ]եռաըւ]որս եւ զմերձա[ւ]որսն: Ի թագաւորութեանն ազգիս ազգին [նետո]ղաց Հասան-պէկին, որոյ տիրեալ է ի Բաբելոնէ մինչեւ ի Շիրա[զ] քաղաք եւ ի Տ[ր]ապիզոն, զոր բազում քաջութիւն արարեալ ի բազում տեղիս, եւ ի միում ամի Գ. (3) ղան յաղթեաց եւ սպան զնոսա` զՃինհանշայն, եւ զորդիքն իւր, եւ զՊուսայիտ ղանն, եւ էառ զնոցա տեղիքն եւ զամրոցքն: Ի թըւիսն Հայոց ՋԺԹ. (1470): Ձեռամբ անարժան ծառայիս աստուծոյ  Յակոբի, զոր բազում աշխատութեամբ գրեցի եւ ծաղկեցի եւ կազմեցի մեղաւոր եւ անարժան ձեռաւք իմովք ի դառն եւ ի դժար ժամանակի, յորում աստուածասաստ բարկութեամբ իջաւ յ աշխարհ որ կոչի մահտարաժամ. եւ բոլոր տարի մի է, որ կայ ի մեր քաղաքս եւ յերկիրս եւ ոչ վերենայ: Եւ շատ դրունք փակեցան, եւ շատ հայր անորդի արար, եւ շատ մայր` անզաւակ, շատ եղբայր անեղբայր արար, եւ շատ քոյր` անեղբայր, շատ քահանայ անորդի մնաց, եւ շատ ծըծկան տղայ անհայր, անմայր մնաց: Արդ, յայս վշտաշատ ժամանակիս գրեցաւ սուրբ Աւետարանս, յորում մարտ ի ներքոյ եւ արհաւիրք արտաքոյ, ըստ մարգարէին, որ ասէ` Ամենայն անձն ի ցաւ եւ ամենայն սիրտ ի տրտմութիւն, եւ Յոտից մինչեւ ցգլուխ ոչ գոյ առողջութիւն: Եւ այս ամենայն եկն ի վերայ մեր վասն մեղաց մերոց:

Արդ, յայսմ ամի փոխեցաւ առ Քրիստոս որդին եւ դուստրն եւ թոռներն այս հաւատարիմ կնոջս  Մարգարտիս, եւ ինքն միայն մնաց` լալի եւ ողորմելի. վասն որոյ ետ գրել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր, եւ ծնաւղացն, եւ որդւոցն, եւ դստերացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն: Վասն որոյ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զՄարգարիտն եւ զամենայն վերոյգրեալսն, եւ բոլորով սրտիւ եւ լի բերանով աստուած ողորմի ասացէք, եւ դուք յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ, ամէն:

Արդ, որ ճաշակէք… յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս զՅակոբ գրիչս, եւ զծնաւղսն իմ զԳրիգոր եւ զԹանսուխ, եւ զեղբարքն իմ եւ զամենայն մերձաւորսն իմ` զկենդանիքն եւ զհանգուցեալքն, եւ զորդիքն իմ` զԲ. (2) Մկրտիչն, եւ զՍարգիսն, եւ զԳրիգորն, եւ  զԻսրայէլն, եւ զԴշխոյին, եւ զոր ի միւս մահուն մեռան, այլ եւ զԱմիր սարկաւագ զորդին իմ, որ զթուղթս կոկեաց: Եւ որք զմեզ յիշէք սրտի մտաւք` յիշեալ լիջիք յառատ ողորմութիւնն աստուծոյ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9720

 

Կազմող` Խաչատուր

Վայր` Գողթան գաւառ

 

… Արդ, աղաչեմ յիշել ի կենդանի յաղաւթս ձեր կազմող սուրբ Աւետարանիս Խաչատուր աբեղայս:

Շնորհիւն աստուծոյ սկսա եւ նորոգեցի սուրբ Աւետարանս ի թվականութեան Հայոց ՋԺԹ. (1470), ի հայրապետութեան տէր Ըստեփանոսի Գողթան դիտողի:

Փառք հաւրն երկնաւորի… որ արժանի արար զանարժանութիւնս իմ հասանել ի նորոգումն աստուածահրաման Աւետարան[ի]ս:

[Յիշեսցիք] զՀնդուշայ հիւսն, որ զԱւետարանիս կողն նորոգեաց: Յիշեսցիք յաղաւթ ձեր եւ զորդին իւր Շաքար եւ [Յո՞ր]դանան: Տէր աստուած ամրայծածուկ աջովն իւրով պահեսցէ, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Փիրղ. 6273, էջ 311-312, Վան, ի Մանդան

 

Գրիչ` Ոհաննէս

Վայր` Վերի-Նորավանք

 

… Ո՜վ սուրբ ընթերցողք, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զՈհաննէս ողորմելի, զանուն ունիմ քահանայի ու գործ չունիմ իսկի բարի…:

Քանզի եղեւ այսմ ժամանակի հարկապահանջութիւն ի տաճկաց. քանզի եկն Ուզուն-Հասանն եւ էսպան զՋհանշէն` որդին  Ղարա-Ուսուֆին եւ զորդիքն իւր, եւ նստաւ ի թախտն նորա, եւ եղեւ թասուպութիւն յոյժ եւ հալածումն քրիստոնէից. եւ խափանեցին զհնչումն զանգակին, եւ քրիստոնեայք նշանաւ շրջէին…:

Արդ, գրեցաւ Մաշտոցս թուականիս Հայոց ՋԺԹ. (1470), ի վանքս որ կոչի Վերի-Նորավա[նս (Յիշեցէք) զգծող Յովհաննէսս ի յաշխարհի եւ քահանայս ներելի…: Գրեցաւ ի վանքս որ  Մեղուս կոչի, ընդ հովանեաւ լուսոյ մայր սուրբ Աստուածածնիս, առաջնորդութեամբ տեառն Արիստակէսի, եւ ի թուականիս ՋԺԹ. (1470):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 310-311, Վանի Տիրամայր եկեղեցի

 

Գնող` Աւետիս

Վայր` Ոստան

 

… Արդ, գրեցաւ յիշատակարանս վերջինս ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ երկիր ամենայն երերեալ կայ եւ տատանեալ ի ձեռաց անօրէն ազգին նետողաց: Այլ եւ այս երկու ամ է որ թանգութիւն, եւ ամենայն իրաց պակասութիւն, եւ մահտարաժամ յաշխարհէս չէ վերացեալ. եւ այս ամենայն վասն ծովա ցեալ մեղաց մերոց է:

Վասն որոյ ի ձեռն ձեր սուրբ աղօթիցդ եւ ամենայն սրբոց բարեխօսութեամբ բարձցէ տէր աստուած զամենայն տխուր տրտմութիւն տարադէպ պատահման, այսինքն է զմահ եւ զսով, զսուր եւ զգերութիւն յամենայն արարածոցս. եւ բարձրացուսցէ զեղջիւր եկեղեցւոյ սրբոյ ընդ չորս կողմն աշխարհիս` իբր զարեգակն պայծառացեալ, ամէն: Յամին ՋԺԹ. (1470) թուականութեանս Հայկազեան տումարիս գծագրեցաւ վերջին յիշատակարանս, ի հայրապետութեանս տեառն Ստեփաննոսի եւ ի ղանութեան Օթման-բէկի որդւոյն` Հասան-բէկին, որ  Ջհանշայ միրզան սպան, եւ զամենայն հեծեալքն փախստական արար, եւ զանառիկ բերդորայքն էառ, եւ տիրեց ամենայն աշխարհի:

Արդ, ես Աւետիս եւ հարազատ որդիս իմ Խոջայ-Զատէն գնեցինք զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից մերոց, եւ զսուրբ Աւետարանս եւ լաւ շուրջառ մի, եւ զեկեղեցւոյ դուռն սուրբ Ստեփաննոսի դրան շնորհեցինք, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց…:

Յիշեցէք ի Քրիստոս զՈստանայ քահանայքդ, որ էք սպասաւոր սուրբ Ստեփաննոս Նախավկային եւ վայելող սուրբ Աւետարանիս, նախ եւ առաջին պատուական քահանայն տէր Ատոմ, տէր Թադէոս, տէր Առաքէլ, տէր Մեսրոպ, տէր Մելքիսէդ, տէր  Աւետիս, եւ միւս տէր Աւետիս, եւ տէր Յովհաննէս, եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Ստեփաննոսին:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 9239

 

Գրիչ` Յովաննէս Մանգասարենց

Վայր` Արճէշ

 

ա

 

Քրիստոս աստուած… ողորմեա ստացաւղի սուրբ գրոցս աստուածասէր եւ հեզահոգի վարդապետին Մկրտչի, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, եւ հարազատին իւրոյ` խորին իմաստոյն  Գրիգորի կրաւնաւորի, եւ ինձ անարժան գրչիս Յով[անիսի], եւ պակասութեան գրիս անմեղադիր լերուք, զի աչաց լոյս պակասեալ է, եւ առաւել յայս աւուրս, որ ի գրել Շարակնոցիս Բ. (2) տղայ ինձ յաստուած գնաց` Մէհէրն եւ Սահարբէկն, վա՜յ ինձ:

 

բ

 

Զստացաւղ Շարակնոցիս զերջանիկ րաբունին զՄկրտիչ Արգիլանցի եւ զերախտաւորսն իւր յիշեցէք:

 

գ

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ երգս Շարականաց յերկիրս Քաջբերունի, յԱրճէշ քաղաքի, ի դուռն սուրբ տաճարիս Գէորգեայ զօրա[վա]րի. եւ աւարտեցաւ ի դուռն Ծիրա[նա]ւոր Աստուածածնիս, ի խնդրոյ աստուածասէր հեզահոգի եւ քաջ րաբունոյն Մկրտիչ վարդապեետի, որ հաստ[ատ]ուն յուսով, եւ անկեղծ հաւատով, առատաբաշխ տրօք ետ գրել զսա յիշատակ հոգոյ իւրոյ, եւ բարեպաշտ ծնօղացն իւրոց` հօրն Աթաբէկին եւ մօրն, եւ հարազատ եղբօրն` իմաստուն կրօնաւորին Գրիգոր վարդապետին…:

Բայց ես` մեղապարտ գրիչս Յովանէս, երես ի գետին դնելով աղաչեմ զսուրբ վարդապետդ, որ զիս յիշման արժանի առնես` զանարժան[ս], եւ զուսուցիչն իմ  զԹումա րաբունապետն, եւ զծնօղսն իմ: Եւ պակասութեանն, որ լինի ի սմա անմեղադիր լեր, զի կար իմ այս է: Եւ հոգովս հիւանդ եմ ի խոցմանէ սատանայի եւ մարմնովս տկար եմ ի խոցմանէ հրեղէն սրոյն աստուծոյ, որ մահտարաժամ է անմեղ տղայոցս, աչքս կուրացեալ է ի բազում լալոյս, մէջքս կոտորել է, ձեռս թուլացել է, զի իմ մէկ որդին Մխիթար զողորմելի հայրս սեւեց յայս աւուրքս, եւ ես մնացի անյիշատակ: Բայց գոհանամ զաստուծոյ հազար բերան, թուականն է ՋԺԹ. (1470):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4515 (Ղ. Փիրղ. Նշխարք պատմ. հայոց, Բ. )

 

Գրիչ` Յոհաննէս

Վայր` Կտուց

 

… Եւ արդ, ես` յետնեալս ի կարգաւորաց եւ անարժանս ի քահանայից եւ անիմաստս ի գրչաց Յոհաննէս, ոչ ունելով իշխանութիւն հպիլ ի սուրբ Աւետարանս, այլ յուսալով ի ներողութիւն աստուծոյ, ահիւ եւ երկիւղիւ սկսայ զսուրբ Աւետարանս, եւ բազում զգուշութեամբ աւարտեցի կամաւն աստուծոյ եւ օգնականութեամբ հոգւոյն սրբոյ, յորում է մեծ թուականն Հայոց. ՋԺԹ. (1470): աԱ լ եւ զանարժան գրիչս զիմ երեսս ձեզ ի գետին դնելով աղաչեմ աստուած-ողորմի ասել ինձ, եւ ուսուցչին իմոյ Խաչատուր կրօնաւորին, եւ իւր ծնողացն, ամէն, եւ Գրիգոր կրօնաւորին, եւ ծնողաց իմոց Մուրատին եւ Մարգարտին:

Գրեցաւ եւ աւարտեցաւ սուրբ տէրունեան Աւետարանս ի վանքս որ կոչի Կտուց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ Կարապետին, եւ սուրբ Ստեփաննոսին, եւ սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8928

 

Գրիչ` Հայրապետ

Վայր` Աղթամար

 

… Զոր եւ տեսեալ զայս պատուական գանձս աստուածունակ եւ ցանկացաւ աստուածաբան սուրբ Աւետարանիս սրբասէր կրաւնաւորն Մկրտիչ, եւ ստացաւ զսա ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց` յիշատակ իւրն եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն Կի[ր]ակոսին, եւ մաւրն Գոհարին, եւ եղբարցն Թումին եւ Սահակին, քըւերցն Հաս-խաթունին եւ Հռիփսիմին եւ Խութլուին, եւ քըւերորդոցն Սուքիասին, եւ կենակցին Թուրուանդին, եւ որդոց նոցին Մեսրօպին եւ Առաքելին, եւ հարսին  Սիրմին, եւ որդոյ նորին Աստուածատրին, Հալիմին, եւ զաւակաց նոցին Մխիթարին, Կիրակոսին եւ Աւետիսին, եւ դստերն Շամամին, եւ մաւրքըւերն Արղունին, եւ որդոյն Ամիրբէկին, եւ կնոջն Նիգարին, եւ որդոյն Յովանիսին, քեռոյորդոցն  Աստուածատրին, եւ Թումայի որդոյն Կաժկէն, հաւրքըւերորդոյն Ստեփանոսին, եւ որդոցն Խաչատուր սրբասէր կրաւնաւորին եւ Մկրտչին, եւ մօրն` Մարթին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն իմոց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն առհասարակ…:

Եւ արդ, ես ունայնս եւ թափուրս յամենայն հոգեւոր բարեմասնութեանց եւ հալեալս եւ մաշեալս վերջին աղքատութեամբ, մեղաւոր եւ անարժան ծառայս ծառայիցդ աստուծոյ` սուտանուն աբեղայ Հայրապետ յանձն առի զայս սուրբ Աւետարանս եւ ամենակարող զաւրութեամբ հոգոյն աւարտեցի զսա մեղսամած մատամբս յիշատակ բարի իմաստուն եւ հեզահոգի սրբասէր Մկրտիչ կրաւնաւորին…

… Այլ եւ զիս, զյետինս ի կարգս կրաւնաւորաց եւ զառաջինս ի դասս մեղաւորաց, զմեղօք մեռեալ գծողս Հայրապետ, եւ զծնաւղսն իմ զԽաչատուր եւ զՈսկիտիկին, եւ զեղբայրն իմ զՅոհանէս, եւ զկենակիցն իւր զՇարմելիք, եւ զորդիքն իւր զԿարապետ քահանայն, որ զսուրբ Աւետարանս, որ ծաղկով զարդարեաց, եւ զերախտաւոր քեռին իմ զՄինասենց  Թումայ կրաւնաւորն, եւ զազգականքն մեր եւ զամենայն արեան մերձաւորսն մեր` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն, եւ զայնոսիկ որ սրտի մտաւք մեզ աստուած-ողորմի ասեն, զի եւ ձեզ ողորմեսցի Քրիստոս, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի կղզիս Աղթամար, ընդ հովանեաւ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Սարգիս զաւրավարիս, ի թըւականիս ՋԺԹ. Հայոց (1470), ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, ի դառն եւ ի նեղութեան ժամանակիս,   որ երկիր ամենայն երերեալ կայ եւ տատանեալ  ի ձեռաց անաւրէն ազգին նետողաց: Այլ եւ Բ. ամ է, որ սուր բարկութեանն աստուծոյ, այսինքն է մահտարաժամ եւ թանգութիւն ամենայն իրաց, եւ այս վասն ծովացեալ մեղաց իմոց. վասն որոյ ի ձեռն ձեր սուրբ աղօթիցդ եւ ամենայն սրբոց բարեխաւսութեամբ բարձցէ տէր աստուած զամենայն տխուր տրտմու թիւն տարադէմ պատահման ի յաշխարհէս, ամէն:

Արդ, աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի Քրիստոս զՄկրտիչ կրօնաւորն, որ յոյժ փափագմամբ եւ եռանդաշարժ սիրով ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ արդեանց եւ վաստակաց իւրոց, եւ ետ ընծայ եւ նուէր  Արբերդու վանից դրան տաճարիս` սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Գէորգեա զաւրավարին: Եւ մի ոք իշխեսցէ հեռացուցանել զսա ի դրանէ սուրբ Աստուածածնին, ո'չ յիմոց եւ ո'չ յաւտարաց եւ ո'չ յառաջնորդաց, եւ որք յանդգնին եւ առնեն զայն անիրաւութիւնն` զանէծքն զՅուդային եւ զխաչահանուացն առնուն եւ զԿայենին, ամէն:

Այլ եւ յիշեցէք ի Քրիստոս զվանից միաբանքս, որ են սպասաւոր սուրբ Աստուածածնի դրանս` տէր Մկրտիչ` ստացող սուրբ Աւետարանիս, եւ տէր Խաչատուր հէրպէտ, եւ տէր Ներսէս, տէր Յովաննէս, տէր Վարդան, եւ տէր Աւետիս, եւ զԹումայ տընտեսն, եւ զմաճկալ Յոհանէսն, եւ  զՄկրտիչ ջաղացպանն, եւ զԱրբերդու տանուտրէքն` զմեծն եւ զփոքրն, եւ զձեզ եւ զլսաւղքդ եւ զկարդացողքդ եւ զաստուած-ողորմի ասացողքն, ամէն եւ հազար ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զտէր Մկրտիչն` ստացող սուրբ Աւետարանիս, եւ զհօրեղբօր որդին զՍադաղէն, եւ զկենակիցն եւ զորդին իւր: Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զԳրիգոր քահանայն եւ զծնօղսն իւր եւ զեղբարքն: Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս  զՍադաղէն եւ զորդիքն իւր զԱստուածատուրն եւ զԱւետիսն եւ զՆշխունն: Յիշեցէք ի Քրիստոս զՄարտիրոս քահանայն եւ զծնօղն զՓաշէն եւ զՄարգարիտն: Դարձեալ յիշեցէք զհոգեւոր հայրն մեր զԽերապետն, եւ զկողակիցն իւր զՀանդուտն, եւ զորդիքն  զԽաչատուրն եւ զԽայխաթունն: Յիշեցէք ի Քրիստոս զՄարտիրոս կրօնաւորն` զգծո[ղ]ս` եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն,  եւ աստուած ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի յաւուր գալըստեան իւրում, ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս զԿիրակոսենց Գրիգորն եւ զկենակիցն զԳուլփաշէն, զորդին զՄուրատն եւ զԳուլիվարդն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն իւր, ամէն: Եւ զեղբարսն` զԹումէն եւ Ստեփաննոսն, եւ զաւակսն նոցա զԱռաքելն, եւ զՅակոբն, զՀայրապետն, զՄարտիրոսն, եւ զՅովսէփն, եւ զկանայս նոցա, առհասարակ: Եւ զԿարապետ աբեղէն յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, որ արտ մի Վախուանց, մաւտ ի  Ջալուի արտն, ոհֆ տուին Արբերդու վա[նի]ցն, աստուծ զիւրեա[ն]ց մեղքն թողու, ամէն:

Ընդ նմին յիշեցէք ի Քրիստոս զԱրբերդու Մլխամն, եւ կենակիցն զԻնախ-Փաշէն, եւ զդուստրն զՆսէֆն, որ ասի Նուշիկ, եւ զայրն զՎարդանն, եւ զորդին զԱտոմն, եւ տէր Տիրիկն, զդստերն զՇաղզադէն եւ զՇայհստան,  զԳուլիզարն եւ զամենայն արեան մերձաւորս իւրեանց յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք նոցա, որ Ճիտկանց արտն ոհֆ տուին Արբերդու վանիցն, աստուած զիւրեանց մեղքն թողու, ամէն:

Դարձեալ յիշեցէք ի Քրիստոս եւ աստուած-ողորմի ասացէք խաւջայ Աւետիսին, որ արար բարութիւն եւ արար ոխվ Ա[ր]բերդոյ սուրբ Աստուածածնին` զՆերկարարենց արտն, որ է ի Վարդինիս, յիշատակ իւրն եւ իւր ծնաւղացն` հօրն Յովանիսին, եւ մաւրն Խահաթունին, եւ կնոջն Համաւշ-Խաթունին, եւ եղբարցն Փարեխանին, Կարապետին, եւ Ներսէս քահանային, եւ Բաշարաթին, եւ Եբրանոսին, եւ Խլղաթին, եւ Յակոբին, եւ իւրեանց ամենայն արեան մերձաւորացն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4970

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց սուտանուն Գրիգոր ափեղա… ամենակարող զաւրութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսա մեղսամած մատամբս իմով յաստուածաբնակ կղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանիս, ի հայրապետութեան տեառն Ըստեփանոսի, ի յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտին Սալնապատա Ըստեփանոս արհեպիսկոպոսի, ի թուականիս Հայոց ՋԺԹ. (1470): Զոր եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան եւ բազում մեղացն ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի իմում, զոր պարգեւեաց ինձ մարդասէր հոգին, բազում աշխատանօք գծագրեցի զսա ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ կենօք տառապանօք, ի դառն եւ ի վշտաբեր ժամանակիս, յորում կամք ընդ հարկի անաւրինաց:

Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, որք պատահիք սմա տեսութեամբ եւ կամ ընթերցմամբ յիշեսջիք յերկնագնաց յաղաւթս ձեր զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ Աւետարանիս` Զուլալ-Խաթուն, եւ զայրն իւր  զԱրթուխշէն, եւ զորդիքն իւր զԿարապետն եւ զՄկրտիչն, եւ զդստերքն իւր զԽայխաթուն եւ զԳանջխաթուն եւ զՂամարխաթուն, եւ հանգուցեալքն առ Քրիստոս եւ զազգն ամենայն…:

… Ընդ նոսին եւ զանպիտան Գրիգոր գծող սորա, եւ զծնողսն մեր զՍէթն եւ զԽալխաթուն, եւ զեղբայրն իմ զԱւետիս պատանին, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս եւ եթող մեզ սուր անմխիթար ի յայսմ աշխարհիս, եւ զքուրն իմ  զԱրղուն-Մէլէքն, եւ ըզփեսեայն իմ զՈւսէփն, եւ զհոգեւոր հայրն մեր զԹումա քահանայն, որ ուսո[յ]ց մեզ զարուեստ գրչութեանս…:

Արդ, յիշեցէք ի Քրիստոս զՅովանէս կրաւնաւորն եւ զԳրիգորն, որ միջնորդ եւ յորդորիչ եղեն սուրբ Աւետարանիս: Տէր աստուած տացէ վարձս վաստակոց իւրեանց զերկնից արքայութիւնն եւ զանբաւ բարութիւնն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7748

 

Գրիչ` Զաքարէ

Վայր` Աշոտաց-ձոր, Յանկիւնեաց վանք

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի յերկիրս աշոտաց-ձորս, ի սուրբ ուխտս որ կոչի Յանկիւնաց վանք, ի դուռն սուրբ Լուսաւորչին, եւ Վարդիհաւր սուրբ գերեզմանին, եւ սուրբ Պետրոսի եւ սուրբ Պաւղոսի,  եւ սուրբ Սիովնի, եւ սուրբ Սուքիասանց. ի թուին Հայոց ՋԺԹ. (1470), ամիս, հոկտեմբեր ամսոյն ի ԺԵ. (15), ձեռամբ անարժան եւ սուտանուն գրչի  Զաքարէ աբեղայի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս` պատահելով տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացող սորա զՅեւաթ-Մելիքն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ զորդիքն զԱմիր-Ազիզն եւ  զՃաւարն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զվերոյասացեալքս ի սմա…:

Գրեցաւ ի յառաջնորդութեան տէր Աստուածատուր հայրպետին, ի յեպիսկոպոսութեանն տէր Գրիգորին: Աղաչեմ զամենեսեան, որ կարդայք սուրբ Աւետարանս յիշեցէք զտէր Գրիգոր եպիսկոպոսն եւ զտէր  Աստուածատուր հայրպետն, որ կամակից եղան սուրբ Աւետարանիս եւ յորդորեցին զմեզ ի գրելն. աստուած զիւրենք յորդորէ ի յիւր արքայութիւն. եւ յիշեցէք զՄինաս աբեղայն եւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն, ամէն:

Դարձեալ, աղաչեմ զամենսեան, որք հանդիպիք կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զծնաւղնս իմ զՄելքսէդն, եւ զմայրն իմ զՄելիքն, եւ զեղբայրն իմ զՎասիլն, եւ զքոյրն իմ զՄարիամն, եւ զմիւս քոյրն իմ զԱսլի-Մելիքն եւ Տովլաթն յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն: Եւ զՊէկի սարկաւագն, որ զթուխթն կոկեց, եւ զՀերիք մամն, եւ զՄթխալ մամն, ոմն ի ջրին բերել, ոմն ի հացին թխելն, ոմն աւել ածելն, եւ  զՄխիթար մղխտեսին, որ զտաւարն արծեց յիշեցէք եւ աստուած ողորմի ասացէք: Ով զաստուած-ողորմին լի բերանով ասէ, նա աստուած զիւրեանցն մեղքն թողոյ, ամէն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՎ 133 (1251), հտ. Ա., 588

 

Գրիչ` Զաքարէ

Վայր` Աշոտաց երկիր, Յանկիւնեաց վանք

 

… Ուստի եւ տեսեալ զտեառն անճառ փրկագործութեան խորհուրդ` աստուածասէր եւ ընտրեալ քրիստոնէ Մարտիրոս, եւ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց Գրիգորին եւ Շնովորին, եւ իւր կողակցին  Թուխթարին, եւ եղբաւրն Նորպարոնին, եւ Կիրակոսին, եւ Հռեփսիմին, եւ Վարթէթուփին, Յեւաթմէլիքին` որ տղայ փոխեցաւ ի Քրիստոս, ամէն, եւ քրոջն Դշխոյին, եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ հանգուցելոցն, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի յերկիրս Աշոտաց, ի սուրբ ուխտս, որ կոչի Յանկիւնաց վանք, ի դուռն սուրբ Լուսաւորչին, եւ Վարդիհաւր սուրբ գերեզմանին, եւ սուրբ Պետրոսի եւ սուրբ Պաւղոսի, եւ սուրբ Սիովնի, եւ սուրբ Սուքիասանց: Ի թուին Հայոց ՋԺԹ. (1470) ամիս, հոկտե[մ]բեր ամսոյն ի ԺԵ. (15), ձեռամբ անարժանի եւ սուտանուն գրչի Զաքարէ աբեղայի:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս` պատահելով տեսութեամբ կամ ընթերցմամբ, յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացող սորա զկոշկար Մարտի[րո]սն, եւ զկողակիցն իւր զԹուխ թարն, եւ զծնաւղսն իւր, եւ ամենայն արեան մերձաւորսն` զվերոյասացեալքս ի սմա, եւ լի եւ առատ բերանով եւ յաւժար սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեացն, ամենեցուն առ հասարակ ողորմեսցի, ամէն, ամէն:

Գրեցաւ ի յառաջնորդութեան տէր Աստուածատուր հայրպետին, ի յեպիսկոպոսութեան տեառն Գրիգորին: Աղաչեմ զամենեսեան, որ կարդայք զսուրբ Աւետարանս, յիշեցէք զտէր Գրիգոր եպիսկոպոսն եւ զտէր Աստուածատուր հայրպետն, որ կամակից եղան սուրբ Աւետարանիս եւ յորդորեցին զիս ի գրելն. աստուած զիւրենք յորդորէ ի յիւր արքայութիւնն. եւ յիշեցէք զտէր  Մինաս աբեղայն, որ կոկելն աւգտեց, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն: Յիշեցէք զՀերիք մամն, որ խիստ աշխատեցաւ ի յետ մեզ` ի հացին թխելն, ի գրին բերելն, յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Աղբար», Բ, էջ 355-356, Ծովք (Կէօլճիւկ) գիւղ

 

Նորոգող վայր` Շուշանց գի՞ւղ

 

… Արդ, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ է թուական Հայոց ՋԺԹ. (1470)…: Աստուածասէր, համեստ եւ հարկեւոր կինն Շիրազ մամէն ետ նորոգել զսուրբ Աւետարանն… Յիշեցէք զՇիրազ-Խաթունն…, եւ զհայրն զԱսլանն, զմայրն Շնաւհորն, եւ զեղբարսն… զՄուրատշէն, եւ զայրն իւր զԽնդուբէկն…, եւ զզաւակսն զԹաւթիկն…, զԱսլանբէկն…, զդուստրն Մամէն… եւ զԹումաբէկն…, զպարոն Հազարբէկն, եւ զկողակիցն իւր զԴուխտարն, զորդին զՄխիթար սարկաւագն, զորդին զԱզբէկն, եւ զկողակիցն զՄուղալ-Խաթունն, եւ զորդիսն… զՈւնճուբէկն եւ զԽնդրածն…: