Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7842 ( Տես նաեւ 1603 թ. )

 

Գրիչ ` Պաւղոս

Վայր ` Գլաձոր

 

… Արդ, ես ` տկարս ի զաւրեղս եւ ապիկարս ի վարդապետս, չընչինս ի յիմաստս եւ փանաքիս ի քերթողսն ` Պաւղոս վարդապետ, ծրեցի իմով տկարութեամբ զսուրբ աւետարանս յոլով աշխատանաւք եւ քրտնաջան տառապանաւք, ի գաւառիս, որ Վայոձոր ասի, եւ ի մեծ մենաստանիս, որ Գլաձոր յորջորջի, ի դրան սուրբ Նախավկայիս, ի թվականութեանս հայկազենս սեռի ՉԿԲ. (1313), ի վարժապետութեանս մերոյ մեծի Եսաեայ, յիշխանութեանս գաւառիս ` Պապաքին եւ Էաչո, հայրապետութեանն Կոստանտնոյ Կատուկցո, թագաւորութեանն Աւշնի եւ ղանութեանն Խարբ || անդին, որ ճշմարիտ կոչեցաւ նա իշո ծառա, զի ||| եւ նա զօրէնսն Քրիստոսի ոչ ծանեաւ եւ բազմիմաց հնարիւք զերծեաց զազգս մեր յամենայն կարասեաց, զի պահանջեաց հարկս ի յազատաց եւ յաւտարաց, զոր ի սմա յըշտեմարանեալ բանիցս իմասցիս զյոլովն …

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. 6273, էջ 122-123 ( Ի Վանս Սքանչելագործ )

 

Գրիչ ` Մխիթար

Վայր ` Մեծոփայ վանք

 

Յամի ՉԿԲ. (1313) - երորդի Հայկազեան տոհմիս տումարի, ի փառս զուգական եւ համապատիւ սուրբ երրորդութեան ` հօր եւ որդւոյ եւ հոգւոյն սրբոյ, գրեցաւ աստուածային այս մատեան գանձ անկապուտ եւ մարգարիտ պատուական …, յանապատիս Մեծոփայ Վանս առձայնելոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ մօրս լուսոյ Աստուածածնի, յառաջնորդութիւն տեղւոյս տեառն Սարգսի, ի ստացումն սրբազան քահանայի Բարսղի կուսակրօն աբեղայի, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, օժանդակութեամբ մերոյ հոգեւոր հարազատի եւ սրբազան Յովհաննէս վարդապետի, ձեռամբ պիտականուն Մխիթար վարդապետի:

Ի դառնութեան եւ ի վշտաբէր ժամանակիս, յորում վիշտս վտանգի եւ աղէտս տարակուսանաց յոգունս հասուցանելով քրիստոնէական ոճոյս ազգաց անօրինաց ` ուրացելոց ի փառաց որդւոյն աստուծոյ, նեղութեամբ, տառապանօք, հարկապահանջութեամբք եւ այպանման ծաղանօք: Որոց հատուսցէ նորին ըստ գործոց նոցին հզօր թագաւորն Քրիստոս եօթնապատիկ ի ծոցս նոցա, լսել զհեծութիւնս կապելոցս ի տոռունս մեղաց, եւ արձակել զորդիս մահապարտաց յանդորր եւ ի խաղաղ նաւահանգիստ, ողորմութեամբ եւ գթութեամբ իւրով: Ճ Ծ Լ Ժ Բ Տ Բ Ն [Եղբայրագիր ծածկագիր՝ Մխիթարայ] պիտակ անուն վարդապետի ողորմեա տէր Քրիստոս ի քում գալստեան, բարեխօսութեամբ մօր քո եւ կուսի: Որոց եւ ես ըստ իմում կարի կցորդելով ` անպիտանս ի մանկունս եկեղեցւոյ, Բարսեղ կրօնաւոր, ստացայ զսուրբ աւետարանս … եւ ետու զսա բաղձանօք որդի ի վանս  Արծկէոյ, ընծայ սքանչելագործ սուրբ Նշանին, ի լուսաւորութիւն եւ ի հրճուանս մանկանց սուրբ եկեղեցւոյ, որք աստանօր կրօնաւորեալք մերկամարմին մրցանօք, առ ակնկալութիւն յուսոյ տեառն զինուորեալք:

 

ՃԱՇՈՑ

Երեւան 4891

 

Գրիչ ` Դանիէլ

Վայր ` Աղթամար

 

Աստանաւր սկզբնաւորեալ լուսաեղձ եւ շնորհաձիր տառս այս ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ, որ ունի շարակարգեալ յինքեան զտաւնս տէրունականաց, նաեւ զյիշատակս սրբոց նախահարցն, եւ զհոգելից մարգարէիցն, եւ սրբոց առաքելոցն, ընդ նոսին եւ զճգնազգեաց միանձանցն եւ զքաջ եւ զարի զաւրավարացն, այլ եւ զսուրբ վարդապետացն եւ զքաջայաղթ մարտիրոսացն սրբոց: Եւ զկնի այս ամենայնի ունի գծագըրեալ զսահմանադրութիւն սուրբ հաւրն Մաշտոցի:

Եւ աւարտեցաւ սա յամի եւթնհարիւրերորդի վաթսներորդի երկրորդի (1313), ի գեղեցկատիպ կղզիս Աղթամար, որ է տեղի ապաստանի, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ եւ բազմայարմա ր սուրբ Խաչի, եւ սուրբ Նշանի, եւ աստուածամուխ սուրբ Գեղարդեան, եւ այլ միահամուռ սրբութեանցս, ի հայրապետութեանս տեառն Ներսեսի եւ տեառն Զաքարիայի, եւ ի խնդրոյ աստուածարեալ եւ սրբասէր կրաւնաւորի Թովմայի եւ եղբաւր նորին Առաքելոյ ` միւս կրաւնաւորի, զոր յոյժ փափագմամբ ետ գրել զսուրբ գիրքս յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց ` Անձրեւի եւ Ղիզդուռի, եւ եղբարց իւրոց ` Մխիթարայ եւ Պարոնշահի եւ Վարդերեսի, եւ այլ ամենայն ազգատոհմին ` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս: Եւ արդ, ես ` ունայնս եւ թափուրս ի գործոց բարեաց, անարժան կրաւնաւորս Դանիէլ, բազմամեղ եւ տխմար գրիչս, տեսի զսէր եւ զփափագ սորա, որ առ հոգեւորսն եւ ըստ իմում |||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Մանչեստր,  10, Տիրայր վրդ. 8 թղթ. 118, էջ 155-162 ( տես նաեւ 1637 թ. )

 

Գրիչ ` Յովաննէս

Վայր ` Տայոց երկիր ` Շիկբակ գիւղ

 

ա

 

Փառք … որ հասոյց զանարժանս եւ զմեղաւորս ի վարջս գրոցս սուրբ աւետարանիս, թուիս Հայոց ՉԿԲ. (1313), յամսեանն ի սեպտեմբերի Ը. (8), ի թագաւորութեանն Հայոց Աւշնի եւ ի կաթողիկոսութեանն տեառն Կոստընդ [ ն ] ի, ի յերկիրն Տայոց, եւ ի յերկրակալութեանն պարոն Թաղային, ի գեղն, որ կոչի Շիկբակ: Ը նդ հովանեաւ սրբոյն Սարգսի զաւրավարին: Աղաչեմ զձեզ սուրբ ընթերցողք, որ անմեղադիր լինիք տխմարութեան գրչիս, զի անիմաստ էի եւ տեղս խալապայ էր: արդ, որք կարդայք կամ աւրինակէք, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք Հազարշահին, եւ կենակցին իւրոյ Թամամ խաթունին, եւ ծնողաց իւրոց ` Խայաթին եւ Խէր խաթունին եւ Հաւթայ խաթու [ ն ] ին, եւ քուրոջն իւրոյ Տիկնացին ողորմեսցի Քրիստոս աստուած յիւրում գալըստեանն, ամէն: Եւ Հազարշահի հաւրն Մխիթարա հանգիստ եւ ողորմութիւն պարգեւեսցէ Քրիստոս աստուած, զի յոյժ փափաքանաւք եւ ուրախութեամբ սրտիւ աւգնական եղեն մեզ ի սուրբ աւետարանս: Քրիստոս աստուած թողութիւն արասցէ սոցա յիւր միւսանգամ գալըստե [ ա ] նն, ամէն: Եւ ինձ մեղաւորիս  Յսվաննիսիս ` սուտանուն քահանայիս, որ միայն զնունս ունիմ եւ ոչ զգործն, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք, աղաչեմ զձեզ: Եւ ծնաւղաց իմոց Կոստընդնա եւ Մինա տիկնայ, եւ կենակցին իմոյ Վարդ տիկնայ, եւ եղբարց իմոց եւ ազգայնոց: Եւ որ զմեզ յիշէ եւ մեղաց թողութիւն խնդրէ, յիշեսցէ եւ զնա բարեգութն աստուած, եւ թողցէ զամենայն յանցանս նոցա աստ եւ ի հանդերձելումն, ամէն. եղիցի, եղիցի:

 

բ

 

Ես ծառայ աստուծոյ Յովանէս մեղայպարտ սուտանուն քահանայ, ո [ րդի Կոս ] տանդեայ, որ սկսա շնորհիւ աստուծոյ, եւ կարողութեամբն Յիսուսի Քրիստոսի [ աւարտեցի ] ըզսուրբ աւետարանըս, ի յ [ ամսե ] անն ի մահե [ կի ] ԻԳ. (23), յաւուր երկուշաբաթի ` ի միջա [ ւր ] էի: Հրամանաւ [ եւ ձեռնտու՞ ] ութեամբ Թամամ խաթունին, որ աւգնական եղեւ ի գինս թղթոյն, ու ի կապելն, ու ի ծաղկելն, յիշատակ հոգոյ իւրում, յաւժար փափագանաւք, վասն փրկութեան անձին իւրոյ եւ վասն յուսոյ արքայութեանն: Քրիստոս աստուած թողցէ զյանցանս մարդոյն այնմիկ, որ թողութիւն խնդրէ Թամամ խաթունին …:

 

գ

 

Ես. մենք [ ՞ ] Վխկացի [ իմա ՛ Վահկացիք ] աւետարանս գնեցա [ ք ] ի գերութենէ գեղով, տվաք Լ. (30) ֆլորի, սուպաշութէն Մելփիզէ Տեկիէ, տանուտիրութէն Ղանտի Մարաշին, մեր հալալ մալովն առաք դրաք դուռն ի սուրբ Նիշանին, ով որ կարդայ աստուծոյ մեր մեղացն թողութիւն խնդրէ, տղամարդկանցն ` արեւշատութիւն, աւետարանս գեղի է, ոչ ով դավեյ [ ք ] ար չկայ, ձեռայգիրս Աւետիք իրիցուս:

 

դ

 

Ես Դաւիթս. տանուտէր էի. Վխկայ. տիրէր ի. դուսի գեղէ. գայ գիլէս. հարս. տանի. ԺԲ. (12). ստկէն. Զ. (6). թողել է, Զ. (6). կառնոմ. գեղիս. լման. թողել եմ, ով որ հարսն ան առնու. [ ո ] վ որ տանու այլնի. զայս զէնս, սուրբ ավետ [ արա ] նս. նորայ խռով կենայ:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 2583

 

Գրիչ ` Սարգիս

Վայր ` Այրիձոր

 

… Գրեցաւ իմաստատիպ տառս սուրբ հաւրն Մաշթոցի յանապատիս, որ կոչի Արիձոր, ընդ հովանեաւ սուրբ Յարութեան, եւ սրբոյ Խաչին, եւ սրբոյ Կարապետին, եւ սրբոյն Լուսաւորչին, յառաջնորդութիւն Ստեփանոս վարդապետի ` ընտրեալ ծառայ [ ի ] Քրիստոսի, ի թուականիս հայոց ՉԿԲ. (1313): Բայց կատարեցաւ գիրքս յաւուր մեծի հինգշաբաթի, յորում եղեն խնդութիւնք երկնաւորաց եւ երկրաւորաց, ձեռամբ յիմարի եւ տառապեալ գրչի Սարգսի, ի վայելումն անձին  Յովանէս քահանայի ` բարեպաշտի եւ մարդասիրի, [ որ ] ստացաւ զսայ եռայփափագ եւ ջերմ սիրով եւ յոյժ ցանկայր սորայ, զի ուր սայ յիշի եւ ընթեռ նու, սովաւ յիշի եւ յորջորջի անուն սորայ ի Քրիստոս: Բայց արդ, աղաչեմ զամենիսեան վասն սիրոյն Քրիստոսի, որք հանդիպիք սմայ ` յիշեցէք զՅովանէս քահանայ եւ եղբայրն իւր զՄարտիրոս, զի է բարեպաշտ տանուտէր ` աղքատայսէր եւ աստուածասէր, եւ զմիւս եղբայր սոցայ ` զԱմենաւագն, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զհայր սոցայ եւ զմայր ` զփոխեցեալսն ի Քրիստոս, եւ զյիմար գրիչս, որ ի հոգեւորն ունայն եւ ի ձեռագործս յանդուգն, եւ զծնողսն մեր …:

 

ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ

Սեբաստիա, Ս. Նշան, համար 2. Հ. Ա. 1923

 

Գրիչ ` Ստեփաննոս

Վայր ` Սեբաստիա

 

ա

 

… Արդ, ես Նուաստ ծառայ ծառայիցն աստուծոյ …  Ստեփաննոս ապիկար քահանայ, փափաքող եղէ այս սուրբ մատենիս եւ աստուածագիծ հառիս, եւ թէպէտ որ կարի անվարժ էի ու յոյժ անտեղեակ արհեստի գրչութեան, բայց իղձ սրտիս եւ տենչումն ոգոյս ստիպեաց զիս, եւ ես յառաւելն քան զկարն իմ նկրտեցայ եւ յանձն առի, իբր զհմուտ քարտուղարս ստացայ զհամարձակութիւն, եւ տխմար անձամբ գրեցի զսուրբ տառս, եւ լցի զփափաք անձին իմոյ: Արդ, գրեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց Չ. երրորդի Կ. երրորդի եւ յերկրորդի (1313), ի հոյակապ եւ յականաւոր մայրաքաղաքս  Սեբաստիոյ, առ դուրս սրբոյ տաճարիս սուրբ Փրկիչ կոչեցելոյ, որ է հանդէպ վկայարանին գերահռչակ եւ սխրագործ արեամբ ներկեալ վկայիցն սրբոց Քառասնիցն ` մեծի Կաթողիկէ եկեղեցւոյն, որ գանձն աստուածային ` նշխարք սրբոցն անդ կան ի պահեստի: Եւ եղեւ զրաւ սորա … ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ, եւ ի թագաւորութեան բարեպաշտին Աւշնայ, եւ յեպիսկոպոսութեան մերոյ նահանգին տեառն Ստեփանոսի: Արդ, գրեցաւ սա ի դառն, եւ ի դժուարին, եւ յանբարի ժամանակիս, զոր յոյժ նեղիմք յանաւրինաց, ի յարտաքին չար գազանաց եւ ոչ նուազ հասանեն նեղութիւնք …:

 

բ

 

… Փառք … որ զաւրութիւն ետ գծողին ` Ստեփանոս քահանային ` ի սմա բազում աշխատողին, եւ ծնողացն իւր ` Ծերունին, այլ [ եւ ] զաւրինակն շնորհողին ` պարոն Աւենդ  Եքսախաւսին, եւ որք արժանի զմեզ վարկանին մտաւք ասել զտէր ողորմին, յիշել յայնժամ եւ եղիցին …

 

Եւ արդ, գրեցաւ մատեանս այս աստուածախաւս մարգարէին Մովսէսի, որ է գիրք Արարածոց եւ Թագաւորութեանց, ի թուիս յաւիտենիս, որ է Ադամա ` ՑՊԻԱ. (6821), եւ ըստ հայկազան թուականի ՉԿԲ. (1313), յամսեանն յուլիս ԺԸ. (18), յաւուր չերեքշաբաթի, եւ տանուտէր Խոյն, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչին, ի մայրաքաղաքս Սեբաստիայ, ի թաղս, որ կոչի Մարք, ի թագաւորութեան Հայոց պարոն Աւշնի, եւ յառաջնորդութեան տէր Կոստանդեայ, եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Ստեփաննի …:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք կամ աւրինակէք, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ստացողի սորայ, եւ անիմաստ գրչողի ` Ստեփաննոսի անարժան քահանայի, եւ մաւր իմոյ Տիկնացի, եւ խղաթին իմոյ Մարիամի, եւ զաւակին իմոյ ` ի Քրիստոս փոխեցելոյն Սիմոնի, ընդ նմին յիշեսջիք զհոգեւոր եղբարք իմ ` զՍեփաննոս քահանայ, որ աւգնական եղեւ ի քանոնելն եւ ի թանաք եփելն, եւ սղալանաց զբոյս անմեղադիր լինել [ աղաչեմ ], զի կար մեր այս չափ էր …

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ ՃԱՌԻՑ

Երեւան 821 ( տես նաեւ ` 1596 թ. )

 

Գրիչ ` Գրիգոր

Վայր ` Ակնէր

 

ա

 

Կատարեցաւ կցուրդք ասացուածք Եփրեմի երանելոյ, ձեռամբ անարհեստ գրողի Գրիգորի ` սպասաւորի Ակներոյ Վանիցս, ի թվ. ՉԿԲ. (1313). ի սոյն ամի սկիզբն արարաք շինման բերդին, որ ի  Քարտիզկնոցն:

 

բ

 

Բժշկեա ՛ տէր աստուածային սպեղանաւք քո զխըխայթեալ վէրս հոգւոյ գրողական սուրբ մատենիս ` Գրիգորի սպասաւորի սուրբ անապատիս Ակներոյ, նաեւ զայնոցիկ, որ գթով աստուած - ողորմի մեզ ասիցեն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա, Տ էր- Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ ` 142 ( տես նաեւ 1456 թ. )

 

Գրիչ ` Ներսէս Կլայ [ ե ] ցի

Վայր ` Ակներ

 

ա

 

… Շնորհիւ տեառն սկսա եւ ողորմութեամբ նորին աւարտեցաւ լուսաիղձ սուրբ եւ տենչալի աւետարանս տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, ձեռամբ յոգնամեղ գրչի Ներսէս Կլայեցո մեղաւորի, ի վայելումն անձին իմոյ եւ ի յիշատակ հարց եւ եղբարց իմոց ` գնացելոյն ի Քրիստոս: Արդ, գրեցաւ ի յանապատս, որ կոչի Ակներ, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Յակոբայ, եւ այլ աստուածահաւաք սուրբ Նշխարաց: Ի թագաւորութեան Աւշնի բարեպաշտի եւ ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ Կեսարց [ ոյ ], ի թուիս ՉԿԲ. (1313):

Աղաչեմ զամենեսեան, որ աւգտիք ի սմանէ, յիշեցէք ի տէր զգրող, եւ զկազմող, եւ զննջեցեալս մեր, եւ որ յիշողն է բարեաց ` մեզ եւ ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վենետիկ 168, ցուցակ Ա. 708

 

Ստացող ` Կարապետ

Վայր ` Կիլիկիա, Միակեցեր ուխտ

 

Ի Չ. երորդի Կ. երորդի երկրորդի (1313) թուաբերութեան տումարի Հայոց, յառաջնորդութեան տէր Կոստանդնի, եւ թագաւորութեան կիւլիկեցւոց նահանգիս Աւշնի, ես `  Կարապետս, նուաստս եւ յետինս յորդիս եկեղեցւոյ, հանդերձ հարազատ եղբարբ իմով Թորոս քահանայիւ, ցանկացաւղ եղաք այսմ լուսայեղձ եւ կենսակիր քառաջահեան մշտալոյս բանից տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոս ի ` աւետեաց աւետարանիս. եւ ստացաք զսա ի վայելումն անձանց եւ ի յիշատակ հոգւոց մերոց եւ ծնաւղաց: Մանաւանդ զգծաւղ աւրինակիս եւ զհանճարեղ գրիչն Ռըստակէս յիշեսջիք: Գրեցաւ սա ի սուրբ ուխտս, որ կոչի  Միակեցեր, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Կարապետիս. եւ Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս: