Հայերէն Յիշատակարաններ

       1363
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 160 (Վան, Բերդակ գիւղի սբ. Յովհաննէս եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Պետրոս
      
       վայր` յԵրկիրս Հայքարայ
      
       ... Արդ, գրեցաւ սա ի թուականիս մերում ՊԺԲ. (1363), ի յաւուրս նետողաց ազգին |||, որ բռնացեալ ունէր զամենայն աշխարհս Հայոց եւ զայլս բազումս, որում չեմ բաւական պատմել զդառնութիւն եւ զաւէրութիւն աշխարհիս, որ իբրեւ զծով խռովեալ մրրկածին օդով զերեքալեան բերելով զնմանութիւն, ուր ոչ երկիր, եւ ոչ քաղաք , եւ ոչ գեաւղ, եւ ոչ աւանք, եւ ոչ հրաշազան վանօրեայք զխաղ[աղ]ութիւն գտեալ, այլ ամենայն առհասարակ աւերեալ եւ քանդեալ ըստ մարգարէին ... յորում եղկելիս յայսմ ցասմանէ հալածեալ ի սուրբ ուխտէն Բարդուղիմէոսի Առաքելոյն, զերծեալ անկայ ի յերկիրս Հայքարայ, [զոր այժմ տիրէ Մարաց իշխանութիւն եւ ամիրապետութիւն Ամատունի եւ որդւոց իւրոց ]: Եկեալ բնակեցայ աստ նշդեհութեամբ եւ բազում տառապանօք ի մէջ սակաւ քրիստոնէիցս, որ կան աստ բնակեալ յահէ նեղչաց, իբրեւ ցորեան ի մէջ փշոց պատեալ: Յայսմ ժամանակի ես` եղկելիս Պետրոս, վերջինս կրօնաւորաց, յաւուր ծերութեան իմոյ գրեցի ...: Բայց գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ
      
       Երեւան 2610
      
       Գրիչ ` Յով[հանն]էս
      
       վայր` առընթեր Խիզան քաղաքիս
      
       Փառք ... որ արժանաւորեաց զանարժանս հասանել յաւարտումն տեառնախօս մեկնութեան սուրբ աւետարանիս Մաթէոսի, ձեռամբ անարհեստ եւ փցուն գրչի` պիտակ անուն Յով[հանն ] էս կրօնաւորի, ի ստացումն եւ ի վայելս գերապանծ եւ մեծ րաբունապետին Յովհաննիսի, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց, եւ վարժապետաց, եղբարց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ առաջնորդ վերին գնացմանն:
      
       Արդ, որք հանդիպիք ի շահս աւգտութեան աստուածախօս մեկնութեանս, զվարդապետն Յովհաննէս, եւ զիւրսն, եւ զանհարմար տառատիպ սորին, եւ զիմսն ամենայն յիշեսջիք ի մաքրափայլ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր, զի եւ դուք յիշեսջիք առ բուն բարին Քրի ստոս, որում փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Նաեւ զՊետրոս սրբասնեալ կրօնաւոր յիշման արժանի առնէք, որ յառաջոյ եւ յետոյ գրեաց եւ աւգնական եղեւ մեզ վասն անկարգութեանն,
      
       զի յոյժ վշտացայ ի բազում ձանձրութենէ: || Այլ եւ զՍտեփաննոս` կազմող սորայ, որ եւ զթուղթս այլ կոկեաց, եւ զմիաբան եղբարքս մեր` զՍէթ, զԹորոս եւ զԴաւիթ, որք աւգնական եղեն մեզ ձեռընտուութեամբ եւ ամենայն գործովք, եւ զհոգեւոր տնտեսն մեր, որ սպասաւորեաց մեզ լրջմտութեամբ, զամենայն զգրեալքս ի սմա, յիշեցէք ի Քրիստոս եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք, եւ աստուած զձերն եւ զմերն առհասարակ թողցէ:
      
       Արդ, գրեցաւ սայ ի նուրբ եւ ի նեղ ժամանակի, յորում գերին եւ աւար լինին ամենայն ազգք քրիստոնէից վասն ծովացեալ մեղաց իմոց, եւ ի տառապանս եւ ի տարակուսանս կայեաք ամենեքեան:
      
       Գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոյս Գամաղիէլի, որ կայ առընթեր Խիզան քաղաքիս, ի խնդրոյ սուրբ եւ առաքինաջան վարդապետի Յոհանիսի, յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, եւ փոխելոցն առ Քրիստոս , ամէն:
      
       Դարձեալ կրկին յերես անկեալ աղաչեմ խոշորութեանն եւ սխալանացն անմեղադիր լինել , զի յոյժ վշտալից էր տեղս ի մժեխից եւ ի ճանճից եւ յայլոց, որ սոցին նման է:
      
       Թվ. ՊԺԲ (1363)-երորդի:
      
       ԲԱՆ ԴԻՄԱԴՐԱԿԱՆ ԸՆԴԴԷՄ ՀԵՐՁՈՒԱԾՈՂԱՑՆ
      
       ՍՏԵՓԱՆՆՈՍԻ ՕՐԲԵԼԵԱՆՑ
      
       Երեւան 688 6
      
       Գրիչ ` Նատեր
      
       վայր` Գռգուս գիւղ
      
       Գրեցաւ ի թվ. ՊԺԲ. (1363), յունիսի ԻԸ. (28), ձեռամբ անիմաստ գրչի Նատերի, ի գեղս Գռգուս, ի դուռն սուրբ Աստուածածնիս:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
      
       Բրիտ. թանգ. 100, Կոնիբ. ցուց. էջ 248
      
       Գրիչ` Ստեփանոս որդի Նատերի
      
       վայր ` Սուլխաթ
      
       Ըստ թուաբերութեան ամաց տումարի Հայոց ՊԺԲ. (1363)-ն եղեւ աւարտումն տառիս պատուականի ... հրամանաւ տէր Յոհանիսի Սեբաստացւոյ` ժրաջան կրաւնաւորի եւ ուղղաբան ճարտասանի ...: Յիշեսջիք զստացաւղ սորա տէր Յոհաննէս , եւ զծնաւղս նորին զպարոն Պարոնշահն եւ զՏիկին ..., եւ զեղբայրսն` զպարոն Յակոբն, եւ զՂազար գրամարտիկն ||| եւ զքորսն եւ զամենայն մերձաւորսն ...: Հուսկ յետոյ եւ վասն ինձ լիցի յիշումն ի ձէնջ սիրելի[ք՞ ], անարժան քահանայի Ստեփանոսի ... այլ եւ վասն ծնողի իմոյ մարմնոյ, եւ ուսուցանողի այսմ` Նատեր գրչի, եւ եղբարց, եւ քուերց...:
      
       Արդ, գրեալ եղեւ յաշխարհս Հոնաց, ի հռչակաւոր քաղաքս Սուլխաթ, ընդ հովանեաւ տաճարիս սրբոյ Սարգսի, ի Հողետներս վերի:
      
       Ի սոյն ամանակի շփոթումն գոյ վրդովման յաղագս մարմնական աշխարհակալաց, զի գլուխ թագաւոր ոչ գոյ, որ առնէ խաղաղութիւն, ըստ տեառն բանի` բաժանեալ թագաւորութիւն ոչ հաստատի, սակս որոյ պետ քաղաքիս փոս հատանէ, խորխորատ փորէ շուրջ քաղաքաւս, եւ բազում տունք հիմն ի վեր ա ռնէ, եւ աւերմունք անթիւ, եւ ամենայն ոք յերկիւղի է...:
      
       ԶԱւետիք գրիչ ... յիշեա, ո՜վ տէր Յոհ[աննէս ], զի փոքր մի ես աւգնեցի գրոյս յառաջս կանոնին եւ ծաղկեցի...:
      
       ՄԱՏԵԱՆ ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԵԱՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՆԱՐԵԿԱՑՒՈՅ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 159 (Սեբաստիա, սբ. Նշանի վանք)
      
       Գրիչ ` Սամուէլ
      
       վայր ` Կամախ
      
       Գրեցաւ աստուածայինս այս մատեան ի թուին Հայոց ՊԺԲ. (1363), ի դամբարանի սրբոյ Լուսաւորչիս Ջորեհանգիստ կոչեցելոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ մօրս լուսոյ Աստուածածնիս, ձեռամբ մեղուցեալ ոգւոյ Սամուէլի սուտանուն կրօնաւորի ... ի յստոյգ եւ յընդրելագոյն օրինակէ ... ի յառաջնորդութեան հայր Աստուածատրոյ ...: Ո՜հ, որ փախաք ի վանիցն ի յԵզնկացւոց, եւ եկաք ի Կամախս ` ի դուռն սրբոյն Գէորգեայ զօրավարին, եւ օգնականութեամբ սորա կատարեցաւ տառս, եւ տէր Դաւիթ սիրով ընկալաւ զմեզ եւ հոգւով սպասաւորեաց:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ,
      
       ՆԱՆԱՅԻ ՎԱՐԴԱՊԵՏԻ
      
       Երեւան 2611 (տես նաեւ ` 1603 թ. )
      
       Գրիչ ` Կարապետ
      
       վայր ` Ղրիմ քաղաք
      
       ... Արդ, գրեցաւ լուսաշաւիղ եւ աստուածաշունչ գիրքս աստուծոյ ի թուականիս Հայկազեան տումարիս ՊԺԲ. (1363), եւ յամսեանն աւգոստոսի աւարտեցաւ ի փառս աստուծոյ, ի հայրապետութեան տեառն Մեսրովբայ, ի թագաւորութեանն Կոստանդիանոսի բարեպաշտի, եւ յառաջնորդութեան մայրաքաղաքիս Ղրիմի տէր Ստեփանոսի արքեպիսկոպոսի, եւ յաթոռակալութիւն տէր Յովհանիսի` կորովամիտ վարդապետի եւ հոգեւոր իմաստասիրի, հերձուածողաց հալածողի եւ ցոփագնացից ահ արկանողի, զոր այժմ փայլէ ի մէջ եկեղեցւոյ իբրեւ զսիւն լուսոյ եւ իբրեւ զպարիսպ բարձրապատուար շուրջանակի, եւ մեք խնդրեմք աղաչանաւք ի տեառնէ, զի ընդ երկայն աւուրս շնորհեսցէ զսա աւրինակ բարեաց մանկանց նոր Սիովնի:
      
       Բայց գրեցաւ սա առ ոտս սուրբ Ստեփանոսի արեամբ նահատակեալ ծառային Քրիստոսի եւ նախավկայի եւ այլ եւս հաւաքեալ աստ սրբոցս, ձեռամբ անպիտան եւ անարհեստ գրչի Կարապետի, միայն անուամբ կոչեցեալ քահանայ եւ գործովք հեռի...:
       ... Որք աւգտիք ի սմանէ յիշեսջիք ի տէր զԿարապետ գրիչս, եւ զկենակիցն իմ զԳօհար տիկինն, եւ զաստուածապարգեւ զաւակսն մեր` զՀիլալն եւ զԱստուածատուրն` զհանգուցեալսն առ Քրիստոս, եւ զոր դարձեալ պարգեւեաց մեզ տէր զաւակք մխիթարութեան նովին անուամբն` զՀիլալն եւ զՎարդենին, եւ զծնողսն իմ` զԱստուածատուրն եւ զԱղութ խաթունն, եւ զմաւրքուրն իմ` զԼալ խաթունն, եւ զեղբարսն նոցա` զՍեբերն , եւ զՄովսէսն, եւ զԱւգերսն, եւ զՍուրաթն, եւ զԷլխաթունն, եւ զԽաչատուրն, եւ զՇուշանն, եւ զԱստուածատուրն, եւ զեղբարսն եւ զքոյրսն իմ, յիշեսջիք աղաւթիւք ձերովք, եւ դուք յիշեալ լիջիք առ տէր, ամէն , ամէն:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       Երեւան 7430 (տես նաեւ ` 1559 թ. )
      
       Գրիչ ` Յովհաննէս
      
       վայր` Ղրիմ քաղաք
      
       ա
      
       ... Նաեւ թէ արժանի համարիք զանարժանս` զՅովաննէոս` ապիկար եւ անիմաստ գրիչս, եւ զհայրն իմ զԱւետիս քահանայ , եւ զմայրն իմ զԹագուհին, եւ քոյրն իմ զՀռիփսիմէն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս աստուած, ցաւակցաբար յիշման ի փառաւոր եւ ի սոսկալի ատենն:
      
       Կատարեցաւ սա ի թուականիս Հայոց ՊԺԲ. (1363), մայիսի Դ. (4), ի հռչակաւոր քաղաքս Ղրիմ, առ ոտս սուրբ Ստեփանոսի եւ այլ միաբան սրբոցն, որ աստ են հաւաքեալ:
      
       բ
      
       ... Յիշեա զիս` զՅովանէս ծառայս, ի քո արքայութիւնն ... նաեւ զիս ստացաւղս` զԵրեմիա քահանայս:
      
       ՄԱՍՈՒՆՔ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՆՉԻ
      
       Երեւան 5608 (տես նաեւ 1394 թ. )
      
       Գրիչ ` Կիրակոս
      
       վայր ` Երուսաղէմ
      
       ա
      
       Գրեցաւ գիրքս ի մայրաքաղաքս յԵրուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչիս եւ այլ բազմահաւաք սուրբ տնաւրինականացս, ձեռամբ մեղապարտ եւ փցուն գրչի Կիրակոսի, ի վայելումն եւ յիշատակ հոգւոյ սուրբ հաւրս մերոյ Ներսեսի եւ առաջնորդի սուրբ ուխտիս:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա կարգալով, յիշեսջիք ի տէր զվերոգրեալ ստացաւղ սորա զՆերսէս հայրն եւ զծնաւղսն իւր` զփոխեցեալսն ի Քրիստոս, զհայրն իւր զԳրիգոր քահանայն, եւ զմայրն իւր զՇնոֆոր, եւ զհարազատ եղբարսն իւր` զԵւտաւքս երէց, եւ զՄէծ երէց. ընդ նմին եւ զԿարապետ քահանայն, զՎարդանն եւ զՅովան, եւ զբարեպաշտ շահնայն` զՍարգիսն, ընդ նոսին յիշեսջիք ի տէր եւ զեղբայրն իւր զպարոն Չրքինն, եւ աստուած մեզ` յիշելեացս եւ ձեզ` յիշողացդ առհասարակ ողորմեսցի, եւ նմա փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       Գրեցաւ ի թվականին Հայոց ՊԺԲ. (1363), մարտ ամսոյ ի Դ. (4), ի Քրիստոսի փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՂՈՒԿԱՍՈՒ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ , ՅԻԳՆԱՏԻՈՍԷ
      
       Երեւան 3405 (տես նաեւ 1357 եւ 1698 թ. թ. )
      
       Հետ. ստացող ` Գէորգէոս
      
       վայր` Ղրիմ քաղաք
      
       Յամի ութհարիւրերորդի տասներորդի երկրորդի (1363) ըստ թուաբերութեան Յաբեդական տոհմիս տումարի, ստացաւ զմեկնութիւն սուրբ աւետարանիս, որ ըստ Ղուկայ, արարեալ մեծ վարդա-
      
       պետին Հայոց Իգնատիոսի, պատուեալ կրա[ւ]նաւորն Գէորգէոս` յոյժ փափագմամբ եւ յորդորամիտ սիրով, ի դաստիարակութիւն կենաց ի հոգեւորն զարգանալ հասակի, լուսաւորելով ի պատուիրանաց տեառն ըստ ներքին մ արդոյն , եւ յետ աստեացս մնասցէ յիշատակ անշէջ յեկեղեցիս եւ յորդիս իւր: Արդ, որք հանդիպիք փառաւոր եւ հրաշաբան մեկնութեան սրբոյ աւետարանիս, ուրախ լինելով ի ճաշակ սորա քաղցրութեան,
      
       յիշեսջիք ի տէր սրտի մտաւք զպատուելի || կուսակրաւն կրաւնաւորն Գէորգէոս ` զստացաւղ սորա եւ զծնաւղսն իւր` զպարոն Ոսկեհերն եւ զՄամախաթուն` զփոխեալսն առ Քրիստոս, եւ զեղբայր սորա` զՏատուրն, զԽաչատուրն, զՔրիստոսատուրն, զՄարտիրոս, եւ զքուերսն, եւ զամենայն ազգայի նսն` զկենդանիս եւ զվախճանեալսն, որպէս զի տացէ սոցա խաղաղական կենաւք վարել զկենցաղս ի կամս աստուծոյ եւ հասանել հանդերձելոյն, եւ նոցա հանգիստ ընդ հաճոյացեալ սուրբս ի վերինն Երուսաղէմ, ի մայրն որդւոց Սիովնի նորոյ:
      
       Եւ որք սրտի մտաւք եւ սեռն գիրով յիշեսցէ ի միտս բարիս, յիշեսցի եւ ինքն ի Քրիստոսէ Յիսուսէ յԵկայքն, ասել, աւրհնեալք հաւր իմոյ ժառանգել զկեանս յաւիտենա[կանս]:
      
       Եւ քանզի գրեալ էր գիրս ձեռամբ ումեմն Ստեփանոսի, ի խնդրոյ Կարապետ քահանայի, իսկ այժմ խանդաղատական սիրով խնդրեալ ի նմին Կարապետ քահանայէ կրաւնաւորս Գէորգ, որոյ հարկեալ ի սիրոյ սորա եւ ի պատուիրանաց տեառն, թէ ամենայն որ խնդրէ` տուր, ետ զսա Գէորգ կրաւնաւորին սեպհական յիշատակ: Յիշեսջիք եւ զառաջին ստացաւղ զԿար[ապետ ], եւ զԱւետիս` միջնորդաւղ , եւ աստուած զձեզ յիշէ, եւ նմա փառք:
      
       Գրեցաւ ի Ղրիմ քաղ[աքի]:
      
       ՃԱՇՈՑ
      
       ... Սուրբ տառս կատարեցաւ ի թվ. ՊԺԲ. (1363), յամսեան յունիս ԺԳ. (13):