Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 10688

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Ստաւկիա քաղաք

ա

<224a> Փառք անսկիզբն եւ զուգական, անեղական, այլայլական, միասնական, անտանելի, անքըն[ն]ելի, անհասանելի, անիմանալի, անպարագրելի, անծերանալի, աներբ, անուր. անորակ, [ա]նքանա[կ], անբաժանելի, էական Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն, որ զտկարութիւն իմ զաւրացոյց յաւէտ իւրոյ իմաստութեանն, վասն որոյ եւ ես յանձն առեան յոգւով չափ, կատարեցի զտառս հոգեշունչ, աստուածազարդ, աստուածախաւս Սուրբ Աւետարանիս, զոր ամենասուրբ Հոգին հա[նգ]չելով երանելի աւետարանիչսն, ընդ հուասփիւռ ոլորտս տիեզերաց լոյս ջահացուցին: Իսկ ի լինելութեան արարածոց, յորժամ բանն Հաւր բղխեցոյց յարարչագործն յԵդեմայ չորս առաջս գետոց զչորս կողմանս երկրի պարարելով, որ բերէր աւրինակ զաւետաբեր չորս առա <224b> ջս աւետարանիս, վասն զի բղխելով ի կենդանի աղբիւրէն Քրիստսի զբանաւոր բարունակս, այսինքն զքառանիւթեան զմարդիկ երկնաւոր այգեգործին ի ծաղկաւետութիւն եւ պտղածնութիւն ուրախութեան կազմեցին:

Նման են սոքա քառանկիւն աշխարհիս: Իմկ զխորհուրդ չորեքկերպեան աթոռոցն զի՞նչ ասացից, զի են ի նոսա չորս դէմս` մարդոյ, առիւծոյ, եզին, արծուոյ, Մաթէոս դէմս մարդոյ պատմի, Մարկոս դէմս առիւծոյ, Ղուկաս դէմս ցլոյ, իսկ Յոհաննէս դէմս արծուոյ սրաթեւ, արագաթռիչ ի բարձունս ելանէ եւ զանճառսն ճառէ, եւ իւրաքանչիւր զմարմնաւորութիւնն Քրիստոսի գուշակէին: Քանզի եւ տէրն մեր Յիսուս Քրիստոս զքառանիւթեան մարմին նախաստեղծին Ադամայ զգեցեալ եւ երկրորդ Ադամ զինքն անուանելով բեւեռեցաւ ի վերայ քառաթեւ խաչին, զարեգակն խաւարեցոյց, զլուսին յարիւն դարձոյց, զերկիր շարժեաց, զվէմբ պատառեաց, զմեռեալսն արտաքս վերածեաց, զդժողսն աւարեաց, զհոգիսն ազատեաց, զհպարտացեալ գոռոզն, զթշնամին ար <225a> [դ]արութեան, որ եհան [զ]ն[ախա]ստեղծն ի դրա[խ]տէն` կապեաց, յարեաւ սքանչելապէս յաւուր երրորդի եւ յարոյց ընդ իւր [զ]ապականեալ մարմինն Ադամայ եւ մեզ հաւատացելոցս խրախոյս տալով ասէ. Քաջալերեցարուք, զի ես յաղթեցի աշխարհի: Ել առ ծնաւղն իւր հրաշալի մարմնով, եւ հրաւիրեաց զմեզ իւր անմահութիւն առաքեաց զմխիթարիչ Սուրբ Հոգին յառաքեալսն եւ հրեղինաւք լեզուաւք զհաւատացեալքս ի Սուրբ Երրորդութիւնն, որում ամենեքեան արժանի լիցուք շնորհաւք եւ մարդասիրութեամբ Տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս:

Գրեցաւ Սուրբ Աւետարանս ի թուիս Հայոց ՈՁ (1231), ձեռամբ Ներսիսի փցուն եւ վատ գրչի եւ քահանայի ըստ աշխարհի, ի քաղաքի Ստաւկիոյ, ի յիշատակ Յովհաննիսի, եւ ամուսնոյ նորին, եւ հաւր իւրոյ Վարդի, եւ եղբաւր նորին Յոհաննիսի քահանայի ի Քրիստոս փոխելոյ:

Արդ աղաչեմ զամենեսեան մանկունս եկեղեցւոյ, որ ոք ըն[թեռ]նու զսուրբ Աւետարանս, յիշեսջիք <285b> եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յԱստուծոյ Յովանիսին, եւ ծնաւղին իւրոյ, Վարդին, եւ Յոհաննիսի, եւ Աստուած զձեզ յիշողոցդ ողորմեսցի, եւ որ յիշէ` ինքն յիշեալ եղիցի յԱստուծոյ: Տէր Աստուած, ողորմեսցի սուրբ քահանայից եղբարց իմոց Անտոնի եւ Կոստանդեայ, որ առիթ եւ կամակից եղեն սուրբ Աւետարանիս, եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն: Աւրհնեալ Սուրբ Երրորդութիւն, որ հասոյց զիս ի վերջին գիրս, մեծ գոհութիւն զԱստուծոյ:

բ

<1b> Եւ Տէր Յիսուս Ներսիսի գրողի ողորմեսցի եւ ծնողաց իւրոց, ամէն:

գ

Ստացող` Յովհաննէս

Յ[անու]ն Աստուծոյ ես Յովանն[էս քահանայ ս]տացայ զսուրբ [Աւետարանս յարդ]ար [ս]տացուածոց իմս [եւ] ետու ի Սուրբ \\\Օգսենդ ի յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց, եւ եղբաւր իմոյ Յոհաննէս քահանայի ի Քրիստոս հանգուց[ել]ոց, եւ աւանդեցի ի ձեռն եւ ի հրաման Անդոն քահ<այանայի, որ պիտութիւն առնէ: Բայց մի ոք իշխեսցէ աւձ[տ]ել զսա եկեղեցոյս կամ պռոյք տալ, կամ ումեք միրայթ հանել, այլ մնայ յայս եկեղեցիս ի Սուրբ Թորոս <Օգսենդ>, եւ փրկութիւն հոգւոյ իմոյ Յովաննէսի, եւ եղբաւր իմոյ Յոհաննէս քահանայի, [եւ] Քրիստոսի Փ[ա]ռք յաւիտեանս:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԸՆԹԵՐՑՈՒԱԾՈՑ

Երեւան 1204

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Սանահին

ա

<219> Եւ զիս Մաթէոս, որ կաշկանտեալ կամ բազ[ում մեղացք]:

բ

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Սանահին

<324b> [Ի] թ[ու]ին ՈՁ (1231) գրեցաւ աստուածային ընթերցուածի Մեկնութիւնս ի մեծահռչակ ուխտս Սանահինս, իմով ձեռամբ Մաթէոսի, զոր գրեցի ինձ ի վայելումն, եւ ոչ ժամանեցի ի սա ուրախանալ, այլ աւանդեցի զսայ սիրելի ուսումնակցի իմոյ Ստեփաննոսի, եւ ես կիսաւրեայ գնացի յաշխարհէ, եւ սուգ մեծ թողի սիրելեաց իմոց, մանաւանդ հարազատ եղբաւրն Կարապետին: Եւ ես Կարապետս առեալ զիշատակագրեցի խաւարեալ աչաւք եւ մանրել ձեռաւք ի մեծ գանձարանէն, որ իբրեւ զարեգակն փայլէր յայս[մ] աւուրքս ի մէջ մարդկան:

Արդ, որ կարդայք եւ աւքտ[իք, յիշ]եսջիք զՄաթէոս, եւ զխաւարեալս Կարապետ, [եւ զՍտեփ]անոս վայելող գրոյս, եւ որք յիշեք յիշ[եալ լիջիք ի Տեառնէ]:

գ

Այլ գրիչ

<236a> Վարդապետ ամենագով, զփիծ գիրս ընթերցիր եւ զվայթարեալսն ի սմա ուղղեա, բայց զսորին գծաւղս ի բարի յիշեա:

դ

Այլ գրիչ

<288b> Վայ քարտիսիս:

***

ԳԻՐՔ ԴԱՏԱՍՏԱՆԻ

Ազգային գրադարան, Մաքլեր, Ցուցակ Փարիզի, էջ 100 Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 877-878, Մանրաժապաւեն 1016

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Հաւռոմկլա

ա

<յa> Ի թուականութեանս Հայոց ՈՁ (1231), գրեցաւ Գիրքս Դատաստանի` ի խնդրոյ աստուածապատիւ եւ սրբասէր եպիսկոպոսին տէր Դաւթայ, որոյ եւ հայրն փառաց վայելել տացէ իւր եւ ի ժառանգութիւն արասցէ հոգւոյ եւ մարմնոյ: Արդ, որք աւկտիք ի սմանէ եւ կամ ընդաւրինակէք, զերջանիկ եպիսկոպոսս` զտէր Դաւիթ յիշելոյ արժանի [ար]ասցուք. ընդ նմին եւ զանարժան եւ զյախմար գծողս, զորոյ եւ չեմ արժանի զանուն յիշելոյ եւ կամ ընդ գրաւ արկանելոյ: Եւ որք յիշեքդ, յամենակալէն Աստուծոյ եւ ի միածին Որդւոյ նորա եւ ի Սուրբ Հոգւոյն աւրհնեալ եղիցուք: Եւ խոշորութեան գրոյս անմեղադիր լերուք, զի այսքան է կար մեր եւ դեռ եւս սակաւիկ մի կու հմտանանք ի գիծս: Եւ աւրհնեալ եղիցի Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս, յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն, ամէն:

բ

<125b> Ի թուականութեանս Հայոց ՈՁ (1231), ի թագաւորութեանս Հեթմոյ` որդւոյ կոստանդեայ իշխանաց իշխանի, [եւ ի] հայրապետութեանս տեառն Կոստանդեայ եւ արժանատուեալ կաթողիկոսին, գրեցաւ գիրքս այս ձեռամբ մեղաւոր եւ յախմար գրչի Թորոսի, ի յաստուածապահ անառիկ դղեակս Հաւռոմկլայս, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Գրիգորի Լուսաւորչի, ի խնդրոյ քրիստոսազգեաց եւ առաքելաշնորհ եպիսկոպոսին տէր Դաւթայ: Արդ որք աւգտիք ի սմանէ կամ ընդաւրինակէք, ստացողի սորա` տէր Դաւթայ մեղաց թողութիւն հայցեցէք ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, եւ անդրանիկ եղբաւրն իւրոյ Աբրահամ[այ], եւ պատուական ծերունոյ եւ ուսուցչի իւրոյ, եւ հոգեւոր հաւր իւրոյ եւ սրբասէր քանահային Ստեփանոսի, եւ ծնողաց իւրոց, զի ստացաւ զգրկունքս յարդար ընչից իւրոց:

Եւ աղաչեմ ընդ նոսին եւ զեղկելի գծողս եւ զծնողսն իմ յիշեցեք ի Քրիստոս` թողութիւն գտանել բազում յանցանաց մերոց: Եւ որք յիշէքդ, աւրհնեալ եղիջիք ի Հաւրէն երկնաւորէն եւ ի Որդւոյ նորա Յիսուսէ Քրիստոսէ, եւ նմա փառք յաւիտեանս:

Արդ, ի յայսմ ամի ելաւ ազգ մի, որ կոչի թաթար, եւ փախստական արար զՊարսկաց թագաւորն եւ աւերեաց զՊարսկաց աշխարհն եւ երեկ ընդ Միջագետաց աշխարհս ի վայր մինչեւ յԵդեսա եւ ի Սամուսատ, եւ կոտորեաց բազում թուրք եւ քուրդ եւ քրիստոնէք եւ էառ բազումս \\\

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6519

Գրիչ` Սարգիս

Վայր` Յեսուանց անապատ

ա

<389b> Փառք ամենասուրբ ԵրրորդութեաննՀաւր եւ Որդւո եւ Սուրբ Հոգւոյն այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Ի թուականութեանս Հայոց ՈՁ (1231), ի հայրապետութեանն տեառն Կոստանդեայ, եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Հեթմոյ, եւ յիշխանութեան հաւր նորին Կոստանդեայ, որոց տացէ Աստուած բազում ժամանակս եւ պահեսցէ յաղթող ի վերա ամենայն թշնամեաց իւրեանց, ամէն:

Գրեցաւ Սուրբ Աւետարանս ի հռչակաւոր եւ ի մեծանուն անապատս Յեսուանց, մերձ ի մայրաքաղաքս Անտիոք, ընդ հովանեաւ մաւր մերոյ Սուրբ Սիովնի եւ կենսակիր եւ յաղթող Սրբոյ Նշանիս, եւ ի յառաջնորդութեանն տեառն Միքայելի, ձեռամբ Սարգսի մեղաւոր եւ անպիտան գրչի, <390a> ի խնդրոյ Յոհաննիսի կրաւնաւոր քահանայի, որ ստացաւ զսա\\ ի յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց գնացելոց առ Քրիստոս:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա եւ ընթեռնոյք, սրտի մտաւք յիշեսջիք եւ թողութիւն խնդրեցէք յառաջասացել ստացողի սորա Յոհաննէս եւ ծնողաց իւր, ամէն: յիշել հայցեմ ի տէր Յովսէփ զարդիւնական վարդապետն մեր եւ զարքեպիսկոպոսն Անտիոքու` զգնացեալսն առ Քրիստոս, զի եւ նա ողորմութիւն գտցէ, քանզի եւ է արժանի, եւ զիս զանպիտան գրիչ Սարգիս յիշատակի արժանի արարէք, եւ ինքն Տէր Յիսուս, որ յառատն է ողորմութիւն ամենեցուն, ողորմեսցի մեզ եւ ձեզ` յիշողոցդ եւ յիշելոցս, եւ նմա փառք յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

բ

<3b> Տես ոչ մարմնապէս բազմանկար, այլ հոգեպէս, եւ վայելեա իմաստիւք ի խնամս արարչին:

գ

Որք աւետեաց երկնից բանիս

Բանայք զմիտս եւ զլսելիս,

Աչաւք նայիք յերեւելիս

Եւ իմաստիւք իմանալիս:

Ի յաղբիւրէ քառավտակիս

Հայցեցէք զանճառ բարիս,

Տալ կեանք անշփոյթ ի ներկայիս,

Եւ թողութիւն մեղաց աստիս:

Սրբասնունդ կրաւնաւորիս,

Յովանիսի քահանայիս,

Որ նուիրեաց զնիւթ տառիս,

Տառն Յիսուսի եւ զմարմին ետ եւ զոգիս,

Առ ի պատճառ յոքներանգիս,

Բազմանկար սուրբ կտակիս:

Արդ ժառանգորդք ի կենցաղիս

Եւ վայելողք լուսազարդիս,

Աղաւթեցէք նախաստացիս

Համադասիլ լուսերամից:

դ

<109b> Զհոգիասէր սրբազանն եւ զմաքրափայլեալն ի վարս պարկեշտութեան զամենառաքինի Յոհաննէս զստացաւղն աստուածային փրկագործ իմաստիցս, յիշեսջիք ի Տէր, որդիք վերինն Սիովնի, ժտեմ եւ ես յոքնամեղ խոշորագիծս Սարգիս անմոռաց լինել ի ձենջ, զի եւ դուք յիշեսջիք ի Տեառնէ:

ե

<183b> Զստացաւղ կենսաբեր սուրբ Աւետարանիս զՅոհանէս յիշեսջիք ի Տէր նազելի մանկունք Սիոնի:

զ

<391a> ԶՍտեփաննոս, որ զսակաւս գրեցի, յիշեսջիք ի Քրիստոս:

Եւ Գրիգոր սարկաւագ` զաշակերտ Յոհաննիսի` ստացողի սորա յիշեսջիք ի Տէր, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հալեպ, 130, Սիւրմելեան, Ցուցակ, էջ 22-223

Գրիչ` Վասիլ

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս ամէն: Արդ, գրեցաւ Սուրբ Աւետարանս ձեռամբ նուաստ եւ մեղաւոր, յետին եւ ցան քահանայի Վասլի, ի Թվականիս Հայոց ՈՁ (1231), յամսեան մայիսի Ա (1), որ է համբարձման աւրեր, եւ հայրապետ Հայոց տէր Կոստանդին եւ թագաւոր Հեթում: Գրեցաւ ընդ հովանեաւ Սուրբ Թորոսի, որ եւ բուն իսկ Կիլիկիայ կոչի: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան որք աւրինակէք եւ կամ կարդայք եւ կ[ամ] աւկտիք ի սմանէ, մեղաց թողութիւն խնդրեցէք յԱստուծոյ մեղաւոր գրողիս, ցած եւ նուաստ քահանայիս Վասլիս, եւ մաւրն իմոյ Մէլիքին եւ հաւրն իմոյ Խաչատուր քահանայիս եւ երկրորդ հոգեւոր մաւրն իմոյ Մարգարտին, որ աւգնական եղեւ տվաւք իւրով ի նիւթ սորա, Քրիստոս Աստուած յիշողացն եւ յիշելոցն իւր, եւ ծնողացն իւրոց ողորմեսցի աստ, եւ ի հանդերձեալսն ընդ արդարսն դասեսցէ, ամէն:

Եւ աղաչեմ խոշորութեան եւ սխալանացս չլինել մեղադիր:

բ

Զնուաստ հողիկս զԹումաս սարկաւաքն, աղաչեմ յիշել ի Տէր: