Հայերէն Յիշատակարաններ

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 8979

 

Գրիչ Շմաւոն

Վայր` Սանահին

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն տըկարութեանս մեր հասանել ի վերջին գիծ Շարակնոցիս եւ Տաւնացուցիս, որ է զարդ տաւնից եւ պայծառութիւն եկեղեցեաց եւ ի վարժումն մանկանց Սիովնի: Արդ, գրեցաւ սա ի լաւ եւ ի ընտիր աւրինակէ Խըլկոյ, ձեռամբ մեղսամակարդ անձին Շմաւոն վարդապետի, ի վանս Սանահնոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Կաթուղիկէիս, եւ այլ բազմահոյլ  եկեղեցեացս եւ բազմագումար սուրբ նշանաց եւ սուրբ նշխարացս. \\ եւ մերձ դանբիրանի քաջ հռետորի Գրիգոր վարդապետի որդոյ Աբասա:

Ե[ւ] ի թվաբերութեան Հայկազեան տոմարի ՊՁԶ (1437), եւ ի թագաւորութեան Վըրաց Ալեքսանդրի բարեպաշտի, եւ իշխանութեան տեղոյս իշխանաց իշխանին պարոն Բէշքենին` շառաւիղին Օրբելեանց, եւ որդոյ իւրոյ պարոն Ըռըստամին, որ եւ է ինձ հոգեւոր որդի, զոր տէր աստուած պահեսցէ անսասան կենաւք զպարոն Բէշքենն ծաղկեալ զաւակաւն իւր մինչ ի խորին ծերութիւնն: Եւ ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս առն իմաստնոյ եւ առաքինի անձին` անմարմին ի մարմնի եւ մարմնով հաւասարեալ վերին քահանայապետութեանցն, լցեալ երկոքին որակաւն` տեսականաւն, գործնականաւն, համբաւ բարի եւ գործով սքանչելի եւ արուեստիւ նազելի, արգեալ ի յոգունց եւ բարգաւաճեալ ամենայն լեզուաց, զոր բազում աշխատութեամբ, որ ի ճըգանցն նուազեալ կայր եւ վասն յուսոյ արքայութեանն եւ բազում գըթոյն հայրախնամ, զոր ունէր առ մեզ` տէր Յոհաննէս, ամենեւին նմանեալ  անու[ան]ակցին իւր` սիրելի աշակերտին, թողեալ զմարմնոյ տկ\\արութիւնն վասն աղաչանաց եւ սիրոյ մերոյ եւ զարդարեաց զսա սոփերական ոսկով եւ բազմերանկ գունով, եւ զցրուեալն կազմով ի մի ժողովեաց եւ ընձեռեաց մեզ վասն իւր բազում գթոյն: Զոր տէր աստուած զարդարեսցէ զսայ երկոքին կենաւքն, հանդերձ իւրաեաւքն, արեան մերձաւորաւքն եւ ձեռնասուն աշակերտաւքն` Ներսէս կուսակրաւնի եւ քաջ ֆիլիսոֆայի, եւ Բէհնուշ դպրի, եւ Վարդան սարկաւագի, զոր տէր աստուած պահեսցէ մինչ ի խորին ծերութիւնն անսասան կենաւք, եւ զննջեցեալսն իւր երանական ձայնին արժանաւորէ, ամէն:

Այլ եւ իմ` մտածեալ զբանս իմաստնոյն, որ ասէ` Երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն, եւ իմ ոչինչ գոլով մասն բարեաց, եւ ոչինչ   տրէիտուր փոխարինաց, եւ վասն յուսոյ արքայութեան եւ ի պատճառ ապաշխարութեան գրեցի զսա յիշատակ ինձ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմ Խաչատրոյ, եւ մաւրն իմ Աղուտին, եւ եղբարցն իմ Հովադեղին, եւ Բաղթիարին, եւ քեւերցն իմ Շիրազին, Ասուկանին եւ Խաթունշին, եւ որդոց նոցին Խիմշին եւ Ումիտշին, եւ եղբաւրորդեացն իմ Միրիջանին,  Խաւճաջանին, եւ Խաչատ[ուրին], \\ եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց` կենդանեաց եւ ննջեցելոց, եւ հոգեւոր ծնաւղացն իմ տէր Առաքելին, եւ քաջ հռետորին Մխիթարա, զոր տէր աստուած դասեսցէ ընդ նմանիսն իւրեանց: Եւ զհամշիրաք եղբարսն իմ զԵզեկիէլ վարդապետն, եւ զԳրիգոր վարդապետն, եւ զՄարտիրոս փակակալ սուրբ Առաքելնոյն Եւստաթէի յիշեցէք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր: Այլ եւ զհոգեւոր որդիս իմ զՂազար կուսակրաւն աբեղա, որ բազում միամտութեամբ ծառայէր մեզ` յիշեցէք հանդերձ իւրաաւքն:

Արդ, գրեցի զ[ս]ա յիշատակ ինձ հոգոյ եւ ի վայելումն դեռաբուսիկ եւ նորաբողբոջ եղբաւրորդոյս իմ Սարգ[սի՞] \\\ եւ ընձեռեցի սմա, որ այլ մարդոյ դաւի չկա հետ Շարակնոցիս` յիմոց կամ աւտարաց, զոր տէր աստուած վայելել տացէ սմա մինչ ի խորին ծերութիւնն, ամէն:

Այլ եւ յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զհրեշտակատիպ եւ զկուսակրաւն աբեղայն զԱլեքսանոս` որդիս մեր, եւ զձեռնասուն որդիս մեր զՅովաննէս դպիր, եւ զհայրն իւ[ր] զՈւմեկ յիշեցէք ի Քրիստոս: Դարձեալ, աղաչեմ յիշեցէք իւր` ամենայն կենդանեաւք եւ ննջեցելաւք` զՅակոբ կուսակ[ր]աւն աբեղա եւ զմահդասի, որ զնիւթ մագաղատիս շնորհեաց: Եւ դուք` ով ոք տեսանէք կամ գաղափարէք, յիշեցէք զվերոյասացեալ զտէր Յոհանէս` հանդերձ իւրաւքն, եւ զիս` հանդերձ իմաւքն, եւ զվերոյգրեալսն …: 

\\\ [տար]տեամեալ անձամբ վասն դառնութեան ժամանակիս եւ բազում վշտաց եւ աւերման աշխարհիս Հայոց, զի գալն անիծեալ չար բռնաւորին եւ կարապետ Նեռինն, որդի անակն սատանայի Շահըռուխն, որդ Լանկ-Թամուրին, յազգէն պարսից ելաւ բազում զաւրաւք եւ անթիւ հեծելաւք ի կողմանց հարաւու, եւ եկալ տապալեաց զաշխարհս մեր, եւ արար կապուտ կողոպուտ, եւ գերի էառ զամենայն, եւ փախըստական արար զաշխարհակալս մեր` զկոչեցեալն Ասկանդար` զորդին Յուսուֆին, յազգէն Թորգոմա: Եւ զաղէտն եւ զկոծն եւ զազգի ազգի վիշտ եւ դառնութիւն ժամանակիս ընդ գրով ո՞ կարէ արկել, զի այս երրորդ գալն էր եւ աւերելն եւ եկեղեցեաց մերոց խաւար ածելն: Եւ վասն աւերման հրեշտակաբնակ աթոռոյն մեր Եւստաթէի սուրբ առաքելոյն, զի բնաջինջ աւեր ածին եւ, առհասարակ, զտներն այրեցին եւ զստացուածքն զամենայն կողոպտեցին. եւ միաբանաւք մերովք փախստական եւ ցանուցիր եղաք աշխարհս Վրաց,  աստուածապարգեւ իշխանաւս \\ մեր եւ ամենայն աւրհնութեանց արժանաւոր պարոնաց պարոն Բէշքենաւս, եւ ազատաւք, եւ ժողովրդաւք: Եւ վասն այս պատճառիս բնակեցաք ի սուրբ ուխտս ի Սանահինս, առ ոտս բազմերանեան եւ ճգնազգեաց եւ խարազանազգեաց կուսակրաւնի Յոհաննէս նկարողի այս մատենի, զոր տէր աստուած զարդարէ զսա երկոքին քաղաքավարութեամբ, զի բազում եւ ազգի ազգի տրաւք մխիթարեաց զմեզ եւ զմերոյքս ի տառապանս մեր. եւ մեք ի բազում դառնութենէ եւ ի տարակուսանաց ոչ հանդուրժէաք զտիւ եւ զգիշեր վասն աւերածուն աշխարհին մեր եւ խաւարելոյ եկեղեցայցն, այլ կրկին մխիթարք եղեւ ազգիս տառապեալ` պարընաց պարոնն եւ իշխանաց իշխանն, տիպ գեղեցիկն եւ ամենայն կերպիւ զարդարածն պարոն Բէշքենն, գնաց առ բռնաւորն եւ առհասարակ ազատեցոյց զգերեալսն ի զաւրաց նորին, զոր տէր աստուած ազատէ զինքն եւ զնախնիքն իւր ի ձեռաց սատ[ան]այի եւ ի պատրանաց նորին: Եւ այս փոքր ի շատէ \ \ \

 

բ

 

Աւգնեա հոգիդ սուրբ եւ զսկըսեալս իմ շուտով կատարեա եւ զգծաւղս սորա փրկեա ի հաղբից բանսարկուին, եւ լիցի սա առիթ ինձ ապաշխարութեան, եւ զվայելող սորա զԴանիէլ դպիր` անսասան կենաւք պահեա: Եւ զհրեշտակակրաւն անձն, զլցեալն ամենայն առաքինութեամբ` տեսականաւն եւ գործնականաւն, զՅովաննէս մաքրամիտ եւ սրբասէր աբեղա, որ ոսկով եւ զանազան գունով զարդարեաց զսա` զարդարեսցէ տէր աստուած զքաղաքավարութիւն սորա, եւ յետ աստեացս ելանելոյ պսակեսցէ զսա բազմերանկ պսակով:

 

գ

 

Ընդ իմաստուն կուսանաց եւ յառագաստ հարսանեաց արժանացոյ զնկարող այս երգարանաց եւ դասեցոյ ի խորանս անդրանկաց եւ պսակ սորա պայծառ պատրաստեաց:

 

դ

 

Շմաւոն վարդապետս յիշեցէք` զգծող սուրբ տառիս:

 

ե

Նկարիչ Յոհանէս

 

Զերանաշնորհ եւ զերջանիկ րաբունին զՇմաւոն` զառաջնորդ եւ զվերադիտող առաքելական աթոռոյն Միւնեաց` զգրիչ եւ զստացող ոսկեճաճանչ բուրաստանիս յիշեցէք վերափոխման տիրա[մօր] տօնիս: Ընդ նմին եւ զաշխատեալս ի սմա, զբազմագիծ մե[ղօք առ]ակեալս` զՅոհանէս նկարող աղաչեմ յիշել սրտի մտօք ի մեղաց թողութիւն, զի որով չափով չափէք եւ ձեզ եղիցի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ՍՑՀ հտ. Ա, 28, էջ 64-65

 

Գրիչ Մխիթար

Վայր` Սեւերաք

 

… Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թվականիս ՊՁԶ (1437), ձեռամբ Մխիթար աբեղայի, ի վայելուչ տեղս, որ կոչի Սեւերաք, ընդ հովանեաւ սուրբ Թէոդորոսիս, ի յաթոռակալութիւն սրբոյն Գրիգորի մերոյ լուսաւորչին` տէր Կոստընդին, ի հայրապետութիւն տէր Մկրտչին` վերադիտող յամուրն Արզնի բարձր Աստուածածնին եւ Ամիթ շահաստան քաղաքի: Զոր եւ Քրիստոս` յոյսն ամենեցուն եւ զառաջնորդող ամենայն բարեաց բացցէ զդուռն ողորմութեան ընդդէմ Սեւերկո քրիստոնէիցս, որ բազում կարեաւք լցուցին զպէտս մեր` կերակրելով եւ հանգուցանելով, զոր եւ ի Քրիստոսէ զմիոյն հարիւրապատիկն առցեն, ամէն:

Աղաչեմ զհանդիպող եղբարքդ յիշել ի սուրբ յաղաւթս ձեր, զմրող սուրբ աւետարանիս զտառապեալ ոգի Մխիթար աբեղաի: Վա՜յ ինձ, որ միայն անուամբս եմ եւ ոչ գործով, հազար եղուկ է զիս, որ զամէնն գիտութեամբ կու մեղանչեմ, վա՜յ ինձ` մեղապարտ անձինս Մխիթարա, որ վանս բազում յանցանաց իմոց տարակուսեալ եւ երերեալ կամ, որ եմ ի Թադէոսի եւ Բարդողիմէոսի սուրբ առաքելոց վիճակէն` ի նախավկայէն: Որ ի բազմանալ անաւրինաց վասն իմ մեղացն եկաւ Շահռուղ իմիրզէն` անիծեալ շունն նետողական, բազում եւ անթիւ զօրաւքն, եւ աւեր էած աշխարհին Հաոց, եւ բազումս գերեաց եւ կոտորեաց, քակեաց եւ այրեաց եւ ի հաւատոց էհան: Եւ մեք տեսաք եւ վայ կարդաինք անձանց մերոց եւ լսելեացս: Եւ մեք լալագին աչաւք եւ դառն սրտիւ թողաք զծնող, զեղբայր, զքոյրս եւ զմայր եւ եկաք մինչեւ ի Համիթ քաղաք. եւ ի խնդրոյ Սեւերկոյ քրիստոնէիցս մնացաք ի տեղս եւ գրեցաք զսուրբ աւետարանս: Աղաչեմ յիշել ուղիղ սրտիւ ի սուրբ աղաւթս ձեր զմեղաւք լցեալ ոգիս Մխիթար գծողիս,   զոր եւ ինքն Քրիստոս աստուածն մեր, որ առատն է ի տուրս, ձեզ` կարդացողացդ եւ մեզ` աշխատողացս ի միասին ողորմեսցի աղաւթիւք ձեր, ամէն: Այլ եւ խոշորութեան եւ սղալանաց գրոցս անմեղադիր լերուք, քանզի կայր մեր այս էր, եւ զհաւրեղբաւր որդին` աշակերտն իմ զԱլթուն յիշել յաղաւթս, որ զթուխտն կոկեաց …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9432

 

Գրիչ Աստուածատուր

Վայր` Խլաթ

 

… Եւ ես անպիտանս եւ տրուպս կարգաւորաց Աստուածատուր խնդրողս բանի մոռացայ զնեղութիւն եւ զտըկարութիւն անձինս եւ ձեռն արկեալ գրեցի զսուրբ աւետարանս ընդ հովանեաւ ԺԱ խորանացս եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարին, ի Խղաթ մայրաքաղաքի, ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդ\\նեա ընդհանուր կաթողիկոսի, եւ մերոյս նախանգի տէր Զաքարի Աղթամարայ կաթողիկոսի, ի յաշխարհակալութիւն Ջխանշայ ամիրզին, որ զեղբայրն իւր զՍքանդարն փախըստական արար, 'ւ յԱլընջայ մտաւ եւ ամրացաւ, եւ խսարեաց զնա բազում զաւրաւք:

Եւ գրեցաւ սա ի թըվականութեանս Հայոց ՊՁԶ (1437) ամին: Արդ, որք հանդիպիք սուրբ աւետարանիս տեսութեամբ կամ ընթեռնելով կամ գաղափար առնըլով ի պէտս աւրինակի` յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սորա զԵւատ ճգնաւորն, եւ զեղբարքն իւր զՄուրատն, եւ զկողակիցն իւր զԹանկ-Խաթուն, եւ զՅովանէսն, եւ զծնօղսն իւրեանց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, ամէն: Եւ զՄարթէն յիշեցէք:

Ընդ նմին յիշեցէք ի Քրիստոս զմեղապարտ գրիչս զԱստուածատուր անարժան քահանայս, որ բազում աշխատութեամբ գրեցի, ծաղկեցի եւ կազմեցի զաւ\\ետարանս, եւ զծնաւղսն իմ զԿարապետ քահանայ եւ զԹաղայ-Մելիքն, եւ զեղբարքն իմ զՅովաննէս սարկաւագն, եւ զԽաչատուրն, եւ զՎարդանէսն, եւ զկենակիցն իմ, եւ զնորընձայ զաւակն իմ զԿարապետն …:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

«Թորոս Աղբար», Բ., էջ462-463, Չնքուշի սիրահայեաց ս. Աստուածածնի վանք

 

Հեղինակ` գրիչ Մատթէոս

Վայր` Ցաւղացքար վանք

 

«Աւարտեցի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, որ տիրեալ էր աշխարհիս Հայոց ազգն թուրքման, որ եւ զամենայն աշխարհս ի սուր եւ ի սով եւ ի գերի մաշեաց, որ ոչ ուստեք ունէաք մխիթարութիւն …:

Գրեցաւ գիրքս ի գաւառիս Ե[ղե]գեաց, ի վանքս Ցաւղացքար, ընդ հովանեաւ կենսաբեր սուրբ նշանիս, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ Խլկցի, ձեռամբ Մատթէոս քահանայի, յիշատակ ինձ եւ ծնողաց իմոց … ի թվին Հայոց ՊՁԶ (1437) …

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5530

 

Գրիչ Կարապետ

Վայր` Վան քաղաք

 

… Արդ գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ սուտ գրչի եւ անարժան քահանայի Կարապետի, \\ ի թուականիս Հայոց ՊՁԶ (1437), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ, եւ ի թագաւորութեանն Ջըխանշայ ամիրզին, ի քաղաքիս, որ կոչի Վան, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկայի եւ սրբոյն Սահակայ հայրապետի, ի դառն եւ ի վշտաշատ ժամանակիս, որ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց մահ տարածեցաւ յաշխարհի` յԱսորոց մինչեւ ի Հայք, եւ անողորմ կոտորեցան անթիւ տղայք եւ մանկունք, եւ ոչ գիտեմք զինչ լինելոց եմք, բայց յոյս ունիմք ի սուրբ Աստուածածինն, որ բարեխաւսէ առ որդին միածին, մի թէ բառնայ զայս պատուհասս յաշխարհէ, ամէն:

Արդ, ի յայսմ դառնացեալ ժամանակիս ցանկացաւ այսմ … կուսակրաւն աբեղայն Սարգիս, եւ ստացաւ զսա յարդար վաստակոց իւրոց,  յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց` հաւրն Ղազարի \\ եւ մաւրն Էլթանգի, քուերն Մամխաթունի, եւ քուրոջ դստերն Փաշայի, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն, ամէն:

… Ընդ նոսին եւ զմեղապարտս եւ զչարս յամենայն գործս անօրէնութեան` զգծող սորա զԿարապետ, եւ զծնողքն իմ զՍեփանոս քահանայ եւ զՄինայ, եւ զհօրեղբայրն իմ զՄովսէս միայնակեց, եւ զեղբայրն իմ զՅովանէս աբեղա, որ փոխեցաւ առ Քրիստոս, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն իմ յիշման արժանի արարէք …:

Այլ եւ յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի զպատուական հայրապետն, զուղղափառ անբիծ ախոյանն, քաջ եւ յաղթող, զսրբասնեալ, զաղքատասէր եւ զողորմածն զտէր Զաքարիա կաթուղիկոս, զոր տէր աստուած պահեսցէ զնա ջահ անշիջանելի ի սուրբ եկեղեցի, ի պարծանս քրիստոնէից եւ աջն անեղին եւ բազուկն հզաւրին պահապան եւ հովանի լիցի նմա, ամէն …:

 

բ

 

Արդ գրեցաւ աւետարանս այս յառաջնորդութիւն Կարապետիս եւ տուաք Անձնանատատիս, յիշատակ ինձ, եւ ծնողաց իմոց, Սարգիս կրոն[աւոր]իս, հաւրն Ղազարի, եւ մաւրն Էլթանկի, քըւերն Մամխաթունի, եւ դստերն Փաշ[այի]: Մի ոք իշխեսցէ [հանել զսա] ի դռանէ սուրբ եկեղ[եցւոյ, ոչ ի յառաջ]նորոդեաց եւ ոչ ի յիպիսկոպոսեաց, ոչ ի հայրապետեաց եւ ոչ ի քահանաից, եթէ ոք յանդգնի զսայ ծախելով, կամ գրաւելո[վ եւ կ]ամ տանելով զսայ ի սուրբ եկեղեցոյ` զմասն զՅուդի առնէ եւ զանեցքն Կայենի առցէ \ \ \

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Փիրղ. Նօտ. Բաղէշ, 111-112, Ամրդօլու վանք

 

Գրիչ Կարապետ

Վայր` Արճէշ

 

ա

 

… Եւ ես` անպիտանս … գրիչս Կարապետ` տեսի զփափագ ամենօրհնեալ քրիստոնէին խօճայ Թաճդնին, եւ յանձն առեալ գրեցի ի քաղաքս Արճէշ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարին, եւ այլ ամենայն սրբոցս, որք աստ կան, ի թըւականիս Հայոց ՊՁԶ (1437), ի հայրապետութեան տէր Կոստանդնի, եւ յառաջնորդութեան երկրիս Քաջբերունւոյ եւ ամենայն քրիստոնէից ազգի` մեծ հռետորին եւ քաջ քարտուղարին Թումայ րաբունապետին, քանզի յայսմ վերջին ժամանակիս սա միայն յայտնեցաւ ճշմարիտ քարոզող ազգիս Հայոց եւ պարծանք ամենայն վարդապետաց եւ կրօնաւորաց: Վասն զի առնէր եւ ուսուցանէր ամենեցուն զսրբութիւն եւ զառաքինութիւն, քանզի արեգակն էր բերան սորա եւ լոյս փայլէր ի պրակաց բանիցն, որ շուրջ էին զնովաւ:

Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց … անյիշելիս ի գրչաց` սուտանուն Կարապետ աշխարհի երէցս, ծառայ եւ աշակերտ սմին, հրամանաւ սորին եւ միջնորդութեամբն, ըստ իմում տկարութեամբս յանձն առի եւ ամենակարող զօրութեամբն աստուծոյ կատարեցի զսա: Վասն զի այսչափ գծագրելս շնորհիւ եւ ողորմութեամբ սորին է` Թումա վարդապետի: Որոյ տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս հաստատուն եւ անշարժ պահեսցէ զսա ի վերայ գաւազանի իշխանութեան իւրոյ, եւ յետ աստեացս ելանելոյ` երկնից արքայութեան արժանիս արասցէ, հանդերձ ծնողօքն եւ ամենայն արեան մերձաւորօքն, ամէն:

Ստացող գրոցս զխօճայ Թաճդինն եւ զծնողսն իւր Ամիր-Հասան եւ զԹավրէզ-Մէլիքն, զկենակիցն զԴիլքուշատ, եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս զԱլամշա, եւ զծաղկեալ զաւակսն իւր զՍքանդար եւ զՆասրադին, եւ զեղբարսն զԱմիրդօլ, զԱբդըլքարիմ: Նաեւ զծնօղքն մեր` զՅովհաննէս քահանայ եւ Զըմրութ, եւ զեղբարքն իմ զՄկրտիչ, զՄելքիսեթ եւ զՎարդան քահանայս, եւ զուսուցիչն մեր զԹումայ վարդապետն` զվերոյիշեցեալն, եւ զՅովհաննէս եպիսկոպոսն, որ զօրինակն շնորհեաց, եւ զորդին իմ զՍտեփաննոս սարկաւագն, որ եւ նա գրեաց:

 

Հեղինակ` ստացող Թաճդին

Վայր`

 

Ես` Թաճդին, Հասանի որդիս, գնեցի զջաղացն Շամօյէն` հայի եւ տաճկի վկայութեամբ, եւ բնական մուլք տուի սուրբ Յովանիսին, ինձ բարի յիշատակ, եւ իմ ծնողացն ԱմիրՀասանին եւ Թավրէզ-Մէլիքին, եւ եղբարցն իմոց Ամիրդօլին եւ Աբդլ-Քարամին, Կարապետին եւ Մկրտչին, եւ իմ զաւակացն Սքանդարին եւ Նասարադնին, եւ իմ կենակցին Դիլքուշատին, եւ Ալամշին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ով որ կարդայք լի սրտիւ աստուածողորմի ասացէք սոցա:

Եւ զջաղացն մեր թաղի վկայութեամբ ամենու, եւ քաղաքացւոցն` հայու եւ տաճկի վկայութեամբ, եւ վանից երիցանու վկայութեամբ: Ես` Բարսեղ եպիսկոպոս վկայ, ես` Մատթէոս աբեղայս վկայ, ես` Աստուածատուրս վկայ, ես` Ատոմ աբեղայս վկայ, ես` Ղազար վարդապետս վկայ, ես` Խոսրով աբեղայս վկայ. առաջի աստուծոյ վկայ ենք, որ ջաղացն վանիցն գնեցաւ` տաճկի եւ հայի ձեռօք:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Կիպրոս, Նիկոսիա, Մ. Տ. Մ

 

Գրիչ Կարապետ

Վայր` Տփխիս

 

Ի թվ. Հայոց ՊՁԶ (1437) եւ ի փոքր թվ. ՅԾԴ (354) եւ ի հոռոմոցն ՌԴՃՁ՞Թ (148՞9), ի թագաւորութեան վրաց Աղեքսանդրու, ի մայրաքաղաքս Տփխիս, ի յանապատս Բետղահեմ, ի դրան սուրբ Աստուածածնին, ձեռ[ամբ] \ \ \ աբեղայիս Կարապետի …:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Բրիտ. թանգ. Add. 8999, ԿՑ 47, էջ 96-97

 

Հեղինակ` գրիչ Մարտիւրոս

Վայր` Հաղպատ

 

Արդ գրեցաւ գիրքս այս, որ կոչի Շարակնոց ի թվականութեանս Հայկազնեա ՊՁԶ (1437) ամի, ի սուրբ ուխտս Հաղպատայ, ընդ հովանեաւ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Կաթուղիկէիս, եւ սուրբ գերեզմանիս Սարկաւագ վարդապետիս, եւ Շուշանա սուրբ վկային, ի վարժապետութեան մեծ րաբունոյս եւ քաջ հռետորիս Յովանէս վարդապետիս, ի յառաջնորդութեան տէր Զաքարէի, ձեռամբ յոքնամեղ, փծուն եւ անարհեստ գրչի Մարտիւրոսի սուտանուն աբեղայի, ի վայելս անձին   եւ յետ մահուն յիշատակ հոգւոյ, եւ կրկին ծնողաց, եւ եղբարց, քերց եւ հոգեւոր զաւակաց:

Արդ, որք հանդիպիք այսմ տառի ուսմամբ կամ ականատես եւ գաղափար առնելով` յիշեցէք ի մեղսաքաւիչ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալսդ, եւ զհաւրեղբայրն իմ զտէր Յունան, զհայրն իմ զԽոցադեղ, եւ զմայրն իմ զԽոնդիկ, զեղբայրն իմ զՍարգիս, եւ զամուսինն իւր զՄամքան, եւ զզաւակսն իւրեանց, զքոյրն իմ զՈւստիանէ, որ միամտութեամբ սպասաւորեաց մեզ, եւ զզաւակսն իւր եւ զայլ արեան մերձաւորսն` հանգուցեալսն եւ զկենդանիսն: Եւ խոշորութեան գրոյս եւ սխալանացն անմեղադիր լերուք, զի այս էր կամ մեր …

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Բրիտ. թանգ. Or. 2668, ԿՑ. 18, էջ 30

 

Գրիչ Աւետիք

Վայր` Բալու գաւառ

 

…Այսմ աստուածաւանդ սուրբ աւետարանիս տենչացեալ եղեւ մաքրամիտ ԱհլիՄելիքս` դուստր Տաւլաթ-Մելիքին … եւ ստացաւ զսուրբ աւետարանս ի յարդար եւ ի հալալ արդեանց իւրոց, յիշատակ եւ բարեխաւս առ աստուած իւր, եւ բարի ծնողացն իւրոց` հաւրն Յովաննիսին` ոսկերչին, եւ մաւրն Տօվլաթին, եւ դստերն Տիլշատին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց:

Արդ, սկսեալ եղեւ սուրբ աւետարանս ի գաւառս, որ կոչի Բալու, ի վանքն, որ կոչի սուրբ Գէորգ զաւրավար, եւ աւարտեցաւ ի նմին գաւառ, եւ ի վերայդիտողութեան նորին եպիսկոպոսի տէր Մինասայ: Ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի, զոր մահտարաժամն յաստուծոյ չտար թոյլ քահանայիցն հաց ուտել:

Արդ, գրեցաւ սա ձեռամբ … յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Աւետիք սուտանուն աբեղայի, ի կաթողիկոսութեան Կիլիկ[ի]ոյ տեառն Կոստանդեայ, եւ յաշխարհակալութեան Միջագետաց Համզայ սուլտանին, ի թուականութեանս Հայոց ՊՁԶ (1437) …:

Յիշեսջիք … Ահլի-Մելիքին եւ իւր կողակցին խօճա Ֆախրատնին:

Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց եւ անպիտանս յամենայնի, անարգս … անյիշելիս ի գրչաց Աւետիք անարժան աբեղայ տեսայ զսէր եւ զփափաք Ահլի-Մէլիք խաթունիս … աւարտեցի զսուրբ աւետարանս …: [Յիշեսջիք] նաեւ զհոգեւոր հարքն եւ վարդապետքն մեր, ընդ նմին եւ զբարի ծնաւղքն իմ զԱտոմ եւ զԽո[ն]տ-Մէլիք …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

ԼՑՎ 164, սիւն. 378-380, Կտուց անապատ

 

Գրիչ Յուսէփ

Վայր` Թացու

Ժամանակ` 1437

 

… Ուստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ` աստուածասէր եւ հաւատարիմ տանուտէրն Դաւիթ, որ ցանկացող եղեալ աստուածաբան սուրբ աւետարանիս, եւ ետ գրել զսա ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց, յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնօղաց իւրոց` հաւրն Գալոցին, մօրն Թուրւանդին, Էթարին, եւ զաւակաց Մուրատին` փոխեցելոյն առ Քրիստոս, եւ դըստերաց Չինարին, Համբէկուն, եւ եղբաւրն Խաչատրուն, եւ կողակցոյն Մարգարտին, եւ որդոցն տէր Գրիգորին եւ կողակցին Սալչուկին, Մէլքէսէթին եւ կողակցին Շահումին, ամէն:

Դարձեալ, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղօթս ձեր զԴաւիթն, եւ զծնօղքն` զԳալոցն եւ Թուրուանդէն, եւ զկողակիցն Մարգարտին, եւ որդոցն տէր Գրիգորին, եւ կողակցին Սալչուկին, եւ դստերն Գօզալին, Մէլքէսէթին, եւ կողակցոյն Շահումին, եւ դստերն Թուրուանդին, ամէն:

Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ձեռամբ սուտանուն Յուսէփիս, ի գիւղն, որ կոչի Թացու, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգա զօրավարին եւ սուրբ Ատոմա զօրավարին, ի թուականիս Հայոց ԸՃՁԶ (1437), ի հայրապետութեան Ախթամարա աթոռոյն տէր Ստեփանոս կաթուղիկոսին, եւ պարնութեան Աւդալ-Բէկին, ի դառն եւ նեղ ժամանակիս գրեցաւ, անմեղադիր կալէք խոշորութեան եւ սխալանաց մերոց, զի կայր մեր այս է, առաջին գիրն է այս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Լոյս», 1905 թ., էջ 519

 

Հետ ստացող՝ Յուհան

Վայր` ի վանօրայս Բաղիշոյ

 

Ընդ նմին եւ զվերջին ստացող սուրբ աւետարանիս` զյետինս ի կարգաւորաց եւ զսրբասնեալ քահանայն Յունան, որ ստացաւ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց, զի անկեալ է[ր] ի ձեռն օտարաց …: Զոր յետոյ կրկին նորոգել ետ, եւ արար իւրն յիշատակ բարի, եւ ծնաւղացն իւրոց` հաւրն Առաքելին եւ մաւրն Մէլէքին, զոր տէր աստուած վայելել տացէ երկար ժամանակաւ մինչեւ ի խորին ծերութիւն, եւ յետ նորա տացէ տէր աստուած ճիւղ աւրհնութեան եւ զաւակ բարի, զի եւ նա վայելեսցէ ընդ երկար աւուրս: Այլ եւ զհոգեւոր եւ զերախտաւոր հայրն իւր զԳրիգոր քահանայն, որ բազում երախտիք ունի ի վերայ սորա, որ եւ զհատուցումն աստուծոյ առցէ եւ զպսակն ի հաւրէն լուսոյ …:

Արդ, գրեցաւ սակաւ գիրս ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարժան գրչի եւ յոյլ եւ ծոյլ կարգաւորի սուտանուն քահանայի, ընդ հովանեաւ սուրբ Յովանիսիս եւ սուրբ Գէորգայ զօրավարին, առ ոտս տիեզերալոյս եւ քաջ րաբունապետի Թովմա վարժապետի, ի ժամանակիս, որ բնակեցայք ի վանօրայս Բաղիշոյ: Ի թվին ՊՁԶ (1437) սրբասէր կրաւնաւորն Յունան ի խնդիր ելեալ լուսազարդ տառիս եւ ետ զսա կրկին նորոգել յիշատակ բարի իւրն եւ ծնաւղացն իւրոց …:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 8933

 

Գրիչ Յոհանէս

Վայր` Խիզան, Գամաղիէլի վանք

 

… [Գրեցաւ սուրբ աւետարանս] ի մեծ թուվականիս Հայոց ՊՁԶ (1437), ի կաթուղիկոսութեանն Հայկազեան տեառն տէր Կոստանդեայ Կիլիկեցւոց, զոր տէր աստուած պահեսցէ զսայ յամենայն ներգործութենէ սատանայի եւ բարձրացուցանէ զաթոռ հայրապետութեանն, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս այս ի վանքս, որ Գամաղիէլ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ առաքելոյս Գամաղիէլի, ձեռամբ յոգնայմեղ Յոհանէս բանախնդրի` սուտ եւ ախմար եւ անարժան գրչի: Եւ իմ անընդունակ գոլով յարուեստ գրչութեան, եւ բազում մեղաց ցնորիւք պաշարեալ, այլ ըստ կարի մերում, զոր պարգեւեաց մեզ մարդասէր հոգին սուրբ, բազում աշխատասիրեալ իմ ի սմա, գրեցի անարժան ձեռաւք իմովք յընտիր եւ ի ստոյգ աւրինակէ, կենաւք տառապանաւք եւ բազում պանդըխտութեամբ, ի դառն եւ ի նեղ ժամանակի, յիշատակ Թումաին, եւ իւր կողակցին Հռիփսիմին, եւ դեռաբոյս զաւակացն Աբրահամու, Գրիգորին եւ Յակոբին, եւ քուերն Թանկ-Խաթունին, եւ եղբարցն Թադէոս քահանային, Մարտիրոսին, եւ Յովանէսին, Անդոնին, եւ Մխիթարին, քուերն Մարգարիտին, եւ ծնաւղացն Գորգուն եւ Թանկ-Խաթունին: Գրեցաւ սուրբ աւետարանս յիշատակ սոցին ի վայելումն, զոր տէր աստուած Յիսուս Քրիստոս վայելել տացէ, ամէն: Եւ որք կարդայք կամ աւրինակէք աստուած-ողորմի ասացէք Աբրահամ\\ուն եւ իւր ծնաւղացն, եւ որ ասէ աստուածողորմին եւ աստուած իւրն ողորմի, ամէն:

Արդ, որ ճաշակէք յաստուածաին բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս, յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած զԹումէն, եւ զծնաւղսն իւր Գորգն եւ զԹանկԽաթունն …:

Արդ, ես` յերեսս անկեալ մոխրաթաւալ եւ արտասուաթոր աչօք, կողկողագին պաղատանաւք, յուսապատար հաւատով աղաչեմ զձեզ, ո՜վ լսողք, անմոռաց յիշմամբ յիշեցէք ի Քրիստոս աստուած եւ բոլոր սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք ինձ` մեղապարտ գրչիս Յոհանէս   վարդապետիս, եւ ծընաւղացն` հօրն Վարդանին եւ մօրն Դիլշատին, եւ հանգուցեալ ի Քրիստոս եղբաւրն Խերապետին …:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երեւան 5285

 

Գրիչ Խաչատուր

Վայր` Սորոյ վանք

 

… Յերեսս անկեալ աղաչեմ ըզքեզ սուրբ Աստուածածին «ողորմեա բազմամեղ Խաչատուր աբեղաի` գրողի երգարանիս, անիմաստ եւ հելագարի, զի յոյժ անպիտան եւ անարժան ծառայ եղայ տեառն իմ Յիսուսի Քրիստոսի, ա՜հ, զի ողորմի եւ ինձ յաւր անեկի:

Արդ, գրեցաւ ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, որ կոչի Սորոյ վանք, թվականիս Հայոց ՊՁԶ (1437): Ո՜վ հանդիպողք, անմեղադիր լերուք սղալանաց եւ խոշորանաց …:

Այլ եւ աւրինակի տըւօղին` Սեթուն եւ իւր ծընաւղացն ողորմեսցի տէր աստուած, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ՓԻԼԻՍՈՓԱՅԱԿԱՆՔ

Բոդլեան գրատուն Ms. Arm. B. 1։ Մատենադարան, «Անհատական արխիվներ», թղթ. 119, էջ 496։ ՀԱ, 1938, սիւն. 69-70

 

Գնող ֆրա Յօսէփ

 

Յանուն աստուծոյ. յամի տեառն ՌՆԼԷ (1437), յունիս ԺԹ (19), ես ֆր. Յօսէփ վարդապետս եւ վերախնամողս գնեցի զարտաքինքս ի մեր հալալ ընչից ի տէր Յոհանէս եպիսկոպոսէն` ԺԱ (11) թ[ա]ն[կայ], միջնորդութեամբ ֆր. Գրիգորին եւ ֆր. Ջուանին Ճահկեցո, եւ վկաութեամբ Գրիգորի վարդապետի եւ ֆր. Մխիթարչի եւ ֆր. Ջուանին եւ Թաթէոսի եւ Մկրտչի եւ Մանուէլ տղոցն: Եւ թիւ ամաց մեր [եղ]եւ ի սոյն ամի ԽԹ (49) ամ, եւ Ջհանշան թագաւորն:

 

ՏԱՂԱՐԱՆ

Ալիշան, Հայկարան

 

Ի թվիս Հայոց ի ՊՁԶ (1437) եւ հոկտեմբեր ամսոյ, ի Քրիստոս մեռաւ վարպետն Սըմբատ երէց:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 8358

 

Հեղինակ` գրիչ Մաթէոս

 

Գրեցաւ գիրքս եւ մաշթոցս եւ աստուածաբանս եւ ամենայն աւրինաց կատարումն ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի Մաթէոս քահանայի, որ կատարեցաւ ի դուռն Դաւթայ սուրբ գերեզմանին, եւ Գոհարա սուրբ Նշանին, եւ այլ ամենայն սրբոց, որ աստ կան հաւաքեալ: Եւ ի հայրապետութեանն տէր Աբգարին, եւ եղբաւրն` սրբասնեալ քահանային տէր Պետրոսին, եւ այլ ամենայն սուրբ եւ ընտրեալ կրաւնաւորացդ: Եւ այլ եւս աղաչեմ զամենեսեան, ով որ հանդիպիք սմա տեսլեամբ` կարդալով, աւրինակելով կամ շ[ա՞ւշ]ափելով` թողութիւն շնորհել Մաթ[էոս] քահանային եւ ծնողաց իւր եւ ամենայն արեան  մերձաւորաց, յիշելով ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զգծող սորին եւ զաշխատացեալ հոգին, որ աստ պապաքեալ եւ նուազեալ եւ յանկ հանեալ, ամէն:

… Արդ, եղեւ գրութիւն [այ]սմ ամի, որ էր թիւ Հայկազան ի ՊՁԶ (1437), ձեռամբ սուտան[ուն կր]աւն[աւ]որ Մաթէոսի:

\ \ \ ստացող վկաաբանիս \ \ \ Կարապետ տնտեսին \ \ \

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Երեւան 6283

 

Գրիչ Յակոբ Տրապիզոնցի

Վայր` Տրապիզոն

 

… Աշխարհասէր մարդկան` ընչից ցանկացեալ` բազում ջանիւ յայլմէ յայլ գաւառ անցանեն, որպէս զի զշահն աճեցուցանել կարասցեն, ոմանք լայնատարած ծովու ծփանաց զանձինս տուեալ, փրփրադեզ խորոցն անդընդապտուտ ալեացն արտաշնչութիւնն կարծիւք զմեծանալոյն շահն առաջի աչաց ունելով համբերեն ամենայն վշտաց, իսկ այլք ստորիջիւք յատակս ծովուն առ ի խնդիր լուսաիղձ մարգարտաց, լաւ համարելով զմահ անձանց քան զվատիցն անուն ժառանգել, որ եւ յոլով անգամ ի շահելն զանշահութիւն կենաց շահին: Բայց մեք յիշատակեսցուք զանուանս այնոցիկ, որ գրեալ է ի դպրութիւն կենաց, որք ծանեան հոգով եւ իմացան զստութիւն կենցաղոյս, եւ թողեալ կամաւ զվայելչութիւն եւ զմեծութիւն եւ զփառս` ակն ունելով առ յոյսն ամենեցուն Քրիստոս, ելեալ բնակեցան ի յայրս եւ ի ծերպս վիմաց, անդ բազում ճգնութեամբ անցուցանէին զամենայն ժամանակս կենաց իւրեանց` ի ցուրտ եւ ի տաւթ, եւ ամենայն փորձանաց սատանայի ժուժկալեալք լինէին: Նաեւ մարտիրոսք յաւժարութեամբ դիմէին ի սուր եւ ի հուր, եւ ի յայլ ամենայն զարհուրելի   տանջանս եւ ի սոսկալի մատնէին զանձինս կամաւ` վարդագոյն արեամբ ներկեալ զմահ ճաշակէին վասն երանաւէտ կենացն եւ անթառամ պսակացն արժանի լինէին, որ կա պատմութիւն սոցա ի լիակատար ճառս սոցա, զոր յետոյ կարգեալ եղեւ բովանդակ տաւնք սոցա աշխատութեամբ տէր Իսրայէլի, ի խնդրոյ Ջալա[լ]-Դաւլային` տեառն Խաչենոյ, հրամանաւ \\ Վանական վարդապետի եւ հարազատին Գրիգորոյ` տէր Իսրայէլի: Զի նոքա հրամայեցին նմա հայելով ի համբերութիւն եւ ի հնարիմաց գիտութիւն նորա, զի ջանս եդեալ գտցէ զաւր նահատակութեան սրբոցն, որ գրեալ կա ի լիակատար պատմութիւն նոցա, համառաւտելով նմա զսքանչելի կատարումն սոցա եդ ընդ այլ կարգի եւ զԱյսմաւուրս, զոր միաշունչ եղեալ անսխալ զտարին կատարեն:

Բայց ոմանք յանգէտս եղեալ հակառակին այսպիսի գեղեցիկ եւ սքանչելի ընթերցմանց, որ յամենայն աւր զլսելիս մեր զարհուրեցուցանեն, եւ դողումն ցաւագին տան անձանց մերոց եւ ճանաչել իմանամք, թէ այնպիսեացն է արքայութիւնն աստուծոյ: Եւ զայս մտաւ ածեալ խորհիմք, թէ մեզ զի՞նչ լինիցի` ծուլիցս եւ հեղգացելոցս: Այլ միայն յայս ապաւինեալ` յաւժար սրտիւ տաւնելով զյիշատակ սրբոցն եւ բարեխաւս առնել առ աստուած, զի հաշտեսցի ի մեզ եւ բարձցէ զպատուհաս մեղաց մերոց. տաւնք ըստ Հայոց եւ ըստ Հոռոմոց ամսոց, յիշատակ եւ վարք եւ վկայութիւնք ամենայն սրբոց, զոր կատարէ եկեղեցի ի փառս Քրիստոսի: Բայց գիտել պարտ է, թէ այն, որ ասէ յիշատակ` միայն յիշատակ է սրբոց, զոր պատմութիւնն յիշէ վասն պիտոյից, իսկ այն, որ ասէ վարք` զայն յայտ առնէ, թէ առաքինութեամբ եւ հաճոյական վարուք ճգնեալ սուրբքն հանգեան ի Քրիստոս, իսկ որ ասէ վկայաբանութիւն` յայտ է թէ արեամբ նահատակեալ սուրբքն վկայութեամբ կատարեցան ի Քրիստոս: Եւ դուք եղբարք, անխարդախ ընկալարուք սիրով եւ ընթերցեալ ուրախասջիք ընդ պըսակիլ մարտիրոսացն, որք բարեխաւս են առ տէր վասն մեր, զի ընդ նոսին ընկալցուք զպսակն անթառամ ի Քրիստոսէ աստուծոյ մերոյ,  որ է աւրհնեալ: \\ Վանսն որոյ փափագող եղեալ այս մեծազարդ սաղարթափթիթ ծաղկաւէտ բազմաբեղուն բուրաստանիս պատուելի եւ հոգեսէր բարեպաշտն պարոն Ստեփանոսն եւ ետ գրել յիւր հալալ վաստակոցն յիշատակ իւր, եւ ծնօղաց իւրոց, եւ ամենայն մերձաւորացն:

Արդ, աղաչեմք զձեզ, ո՜վ որդիք նոր Սիոնի եւ մանկունք սուրբ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք սրտի մտաւք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զպարոն Ստեփաննոսն, եւ զհամեստ կողակիցն իւր զՈւստիանէն, եւ զծնաւղսն իւր զպարոն Յովանէսն, եւ զԳուհար-Մելիքն, եւ զիւր պապն զպարոն Ամիրշան, եւ զմամն իւր զՄարթա-Խաթունն, եւ զմաւրքուրն իւր զՄսրի-Մելիքն, եւ զպարոն Գալուստն, եւ զպարոն Ստեփանոսն, եւ զայլ ամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիսն, զհանգուցեալսն, եւ թողութիւն մեղաց խնդրել յամենագութ արարչէն, զի վասն այս յուսոյս ետուն գրել …: Արդ, եղեւ կատարումն սուրբ գրոցս ի թվ. ՊՁԶ (1437), ի յանապատս Տրապիզոնու, ընդ հովանեաւ սուրբ Փրկչիս եւ սուրբ Յովանիսիս, ձեռամբ անարժան եւ մեղաւք մեռեալ ոգոյ` Յակոբ Տրապիզոնցի անուամբ կրաւնաւորի:

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զսուրբ ընթերցողսդ յիշել ի բարի մասին եւ լի սրտիւ զաստուածողորմին ասել անարժան գծողիս Յակոբ աբեղիս Տրապիզոնցի, եւ ծնաւղաց իմոց` Պետրոս Թանանուշին եւ զԳայիանէն` զփոխեցեալն առ Քրիստոս, եւ զհարազատ եղբայրքն` զԹուման եւ զՄարգարէն, եւ այլ ամենայն մերձաւորաց իմոց, եւ մե\\ղաց թողութիւն հայցեցէք …:

Արդ, երես անկեալ աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սորբ ընթերցողք սուրբ գրոցս, անարհեստութեան եւ խոշորութեան եւ սխալանացս անմեղադիր լերուք, զի կար մեր այս չափ էր, զպակասն դուք լցէք եւ զյաւելորդն ի բաց ընկեցէք, եւ թողէք զմեզ աոանց տրտնջանաց, աղաչեմ զձեզ:

Եւ դարձեալ աղաչեմ զձեզ յիշեցէք ի բարի մասին զհամշիրակ զհոգեւոր եղբայրն իմ` զառաջնորդ սուրբ ուխտիս Ամենափրկչիս եւ զվերատեսուչ քաղաքիս Տրապիզոնու` զտէր Յոհանէսն արհեպիսկոպոսն, եւ զերկրորդ ծնաւղն իմ զտէր Ղազար Ղրիմեցի` զգրոց աշակերտն, եւ զայլ ճգնազգեաց զսրբասէր զկուսակրաւն կրաւ[նա՞ւ]որքն` զՂազարն, եւ զՄարտիրոսն, եւ զԾերունն, եւ զՅովանէսն, եւ զայլ միեղէն եղբարքն` զԿիրակոս սարկաւագն` զկոկող նամակիս սուրբ գրոցս, եւ զՍարգիս տնտեսն, եւ զ[Գրիգ]որ հովիւն, եւ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք …:

Այլ եւ երես անկեալ աղաչեմ զսուրբ ընթերցող[սդ] յիշել սրտի մտաւք զստացող սուրբ գրոցս զպարոն Ստեփանոսն, եւ զհամեստ կողակիցն իւր զՈւստիանէ խաթունն, եւ զծնօղսն իւր` զպարոն Յովանէսն եւ զԳուհար-Մելիքն, եւ զպապն իւր զպարոն Ամիրշան, եւ զմամն իւր` զՄարթա-Խաթունն, եւ զմաւրքոյրն իւր զՄսրի-Մելիքն, եւ զԳալուստն, եւ  զՍտեփանոսն «\\ եւ ետ յիշատակ ի վերի Աստուածածինն …: Ոչ ոք չունի իշխանութիւն հանել զգիրքս զայս ի սուրբ Աստուածածնէն, ոչ ի մերոց եւ ոչ յաւտարաց, եւ թէ ոք յանդգնի` պատիժս կրեսցեն յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց, ամէն: Խնամով պահողքն աւրհնին յաստուծոյ եւ յամենայն սրբոց, ամէն:

Եւ զյորդորողն ի բարի եւ զկամակիցն սուրբ գրոցս զՅետիլպէկ սարկաւագն յիշեցէք ի բարի մասին, որ յորդորեաց զպարոն Ստեփանոսն, եւ նա ետ գրել, եւ եդ ի վերի Աստուածածինն յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, եւ դուք յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երուսաղէմ 296

 

Հեղինակ` գրիչ Ղազար Ղրիմեցի

Վայր` Տրապիզոն

 

Գրեց Ղազար Ղրիմեցի ի ՊՁԶ (1437) թուին, ի խնդրոյ տէր Յովանէս նորընծայ Տրապիզոնի եպիսկոպոսի:

 

ՔԱՐՈԶԳԻՐՔ

Երուսաղէմ 1210

 

Գրիչ Ստեփանոս

Վայր` Անկիւռիա

 

[Սրա գրիչն է Ստեփանոս, յԱնկիւռիա, ի թվ. ՊՁԶ (1437), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ, եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Յովսէփայ, ի խնդրոյ Նիկոլայ սարկաւագի: Յիշատակուած են նաեւ Նիկողաոս եպիսկոպոս Աքերմանի, Մարտիրոս եպիսկոպոս, տէր Սահակ կրօնաւոր, եւ տէր Թորոս աթոռակալ]:

 

ՀԱՄԱՌՕՏ ԼՈՒԾՄՈՒՆՔ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ, ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

Երեւան 1394

 

Գրիչ Աւգսէնտ

Վայր` Ղրիմ

 

ա

Զստացող սուրբ գրոցս զտէր Սարգիս րաբունապետն եւ զփցուն գրիչս Աւգսէնտ սուտանուն կրաւնաւորս յիշեցէք …:

Գրեցաւ թվ. ՊՁԶ (1437):

 

բ

Զփցուն գրիչս զԱւգսէնտ սուտանուն աբեղայս, որ զգիրքս ծաղկեցի, աղաչեմ յիշել ի տէր:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Ալիշան, Հայկարան (Կ. Պօլիս)

 

Գրիչ Աւգսէնտ

Վայր` մերձ ի Կաֆայ

 

Գրեցաւ Տօնացոյցս յաշխարհս Ղրիմ, առընթեր մեծի մայրաքաղաքիս Կաֆայ, ի թվ. Հայոց ՊՁԶ (1437), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ եւ յեպիսկոպոսութեան տէր Կարապետի, ձեռամբ անպիտան գրչի Աւգսէնտ կրաւնաւորի, ի վայելումն Յակոբ քահանայի եւ ի յիշատակ կենակցին իւրոյ Ջոհար-Մելիքին, եւ զաւակացն իւրոց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Տ. Պալեան, Ցուցակ Կեսարիոյ, էջ 26

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Խարբերդ

 

… Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց սուտանուն երէց Ստեփանոս, հրաման առեալ ի պատուիրանադիր առաքելիկան հրամանէն, որ ասէ. Յոր կոչումն կոչեցար ի նմին կացջիր: Եւ արդ իմ ոչ բերելով զայսպիսի վստահութիւն, այլ ունայն յամենայն բարեաց եւ թափուր, այլ յուսամ ի մարդասիրութիւն աստուծոյ, զի իմ բազում մեղաց թողութիւն արասցէ, եւ կենակիցն իմոյ Աննայի, եւ հաւրն իմ Գրիգորի, եւ մաւրն Շնախորի, եւ եղբաւրն իմ Յովհաննիսի եւ Յովանիսի, Յովասափի եւ Մկր[տ]չի, եւ մարքրոջն իմ Արուս-Խաթունի, եւ զաւակացն իմոց` հանգուցելոցն ի Քրիստոս Յոհաննիսի եւ Կարապետի, եւ ընդիր նորահաս մանկանն Մելիքսետի, որ ԺԷ. (17)ամեայ փոխեցաւ ի Քրիստոս եւ եթող սուք անմխիթար ծնողացս, եւ դստերացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, եւ ամենեցուն, որ երախտիք ունին ի սուրբ Աւետարանս տալով եւ կերակրելով` ռաիս Նէքամատն եւ կենակցից իւր: Արդ աղաչեմ զամենեսեան որք հանդիպիք կարդալով կամ աւրինակելով` մեղաց թողութիւն խնդրեցէք վերոյ գրելոցդ ամենի, եւ աստուած զձեր մեղք թողու` զխնդրողացդ, ամէն:

Արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թվին Հայոց ՊՁԶ. (1437). յաթոռակալութեան տեառն Կոստընդեայ, եւ յառաջնորդութեան արհի եւ երջանիկ, հեզահոգի, քաղցր եւ արի եւ ամենայն գովութեանց արժանաւորի տէր Մարտիրոսի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի եւ սուրբ Թէոդորոսի, յերկիրս որ կոչի Բերդկան, ի վանքս սուրբ Տիկնայ, եւ յիշատակարանս գրեցաւ ի քաղաքս որ կոչի Հարբերդ, ընդ հովանեաւ ամենասուրբ Աստուածածնի. եւ սուրբ Ստեփաննոսի եւ սուրբ Սարգսի զաւրավարին, ի յառաջնորդութեան թեմի Հարբերդու քաջ եւ արի արհեպիսկոպոսի տեառն Ստեփաննոսի, որ է երեւելի եւ իշխան ամենայն եպիսկոպոսաց աշխարհիս այսմիկ: Եւ արդ աղաչեմ զձեզ յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զորդի արհիեպիսկոպոսի տէր Մելքիսեթի` զտէր Յովանէս զաւագ քաղաքիս, որ է քահանայից ընդունարան, վարդապետաց ասպընջական, եպիսկոպոսաց աւթեւան, սրբոց դարան, քաղցելոց կերակրիչ, սքաւորաց մխիթարիչ, բանդելոց բազմաց աւգնական, երեւելի ի դրունս աւագաց, գերեաց ազատիչ` տալով յիրմէ եւ առնելով յայլոց. լցեալ շնորհաւք անթերի ուսմամբ, յարմատոյ քահանայի եւ եղբայր անյաղթ փիլիսոփայի, զոր յուսամք յաստուած պահել զսայ անփորձ եւ հասանել ի կարգ քահանայութեան, եւ մշակ առանց ամաւթո ի դուռն սուրբ եկեղեցւոյս, ամէն:

Ընդ նմին եւ զկազմող սուրբ Աւետարանիս` զգեղազարդ եւ զհեզահոգի կրաւնաւորս զտէր Թադէոս, որ կազմեաց զսա յիշեսջիք յաղաւթս ձեր, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութեանն, ամէն:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Անթիլիաս 74

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Տփխիս

 

… Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ աստուածոյ կատարեցի զսուրբ գիրքս, որ կոչի Գանձարան: Գրեցաւ սայ ի թվականութեանս Հայոց ՊՁԶ. (1437), եւ ի փոքր թվական ՅԾԴ. (354), եւ ի հոռոմոցն ՌՃՁԹ. (1189), թագաւորութիւն վրաց Ալէքսանդրու, ի մայրաքաղաքս Տփխիս, ի յանապատս Բեդղահեմ, ի դրան սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ սուտանուն աբեղայի Կարապետի, ըստ անուանս որ ունիմ, ի գործոցն խիստ թափուր եւ ունայն գըտանիմ: Արդ, աղաեմ զամենեսեան որք աւգտիք ի սմանէ եղանակելով կամ աւրինակելով կամ տեսութեամբ` յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զիս, եւ զծնաւղն մեր Պետրոս քահանայ եւ ըզՇնահաւոր, եւ աստուած զձեզ յիշէ:

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երուսաղէմ 2479

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Բերկրի, Արգելան անպատ

 

… Գրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ՊՁԶ. (1437), ի յերկիրս Տարբերունի, որ այժմ կոչի Բերկրի, ի սուրբ մենաստանս եւ ի հրեշտակաբնակ անապատիս Արգելան: Ընդ հովանեաւ մաւր լուսոյ սուրբ Աստուածածնիս, սուրբ Կարապետիս եւ սուրբ Յարութեան, սուրբ գերեզմանիս պարոն Յուսկայն որդւոյ, եւ սքանչելագործ սուրբ նշանիս Կարմիրակն կոչեցեալ, ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս հեզահոգի եւ տիեզերալոյս Մկրտիչ վարդապետի, ձեռամբ անիմաստ եւ փծուն գրչի Գրիգոր անարժան եւ սուտանուն կրօնաւորի: Ի խնդրոյ պատուական եւ սրբասէր կրաւնաւորին Գրիգորի, որ ստացաւ զսա յիշատակ իւր, եւ ծնօղաց իւրոց` հօրն Յովանու եւ մօրն … Էդիլ-Մէլիքին, եւ եղբօրն Թադոսին եւ Մէլիք-զադին, եւ քուերցն Շաքար-Խաթունին եւ Նարինին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոցն: Եւս աղաչեմ յիշել ի Քրիստոս աստուած զշնորհալի եւ զաստուածիմաստ վարդապետն Մկրտիչ, եւ զեղբայրն իւր զՍտեփանոս քաջ փիլիսոփային: Ընդ նոսին աղաչեմ յիշել ի տէր զհօրեղբօրորդին իմ զԱստուածատուր սրբահոգի քահանայն եւ զծնողսն իւր, ամէն…

 

ՃԱՇՈՑ

Երուսաղէմ 3153

 

Գրիչ` Յովսէփ

Վայր` Դերձկի վանք

 

ա

 

… Արդ, գրեցի ես Յովսեփ աբեղայս զայս ընդ հովանեաւ սուրբ Թէոդորոսի զինաւորի, զոր այժմ Դերձկի կոչի, եւ այլ բազմայհաւաք նշխարաց, յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս տէր Ներսէսի եպիսկոպոսի եւ Գրիգորի հայրապետի, որ ետ գրել զգիրքս ի վայելումն իւր, եւ ծնողաց իւրոց Յովաննիսին եւ Սիրմային, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց, ամէն:

Յիշեցէք եւ զվանիցս միաբանքն` զՍիմեոն աբեղայն եւ սարւագերն` զՄաթէոսն, զՍարգիսն, եւ զտնտես Յովաննէս, եւ զԿուռասոյն քահանայն, զԵղիսէն, եւ զՏիրացու երէցն: Դարձեալ կրկին աղաչեմ զամենեսեան զմանկունս սուրբ եկեղեցոյ յիշեսջիք ի մաքրափայլ աղաւթս ձեր զմե ռուղեալ գրիչս զՈվսէփ, եւ զուսուցիչն իմ զԱրիստագէս սարկուագն` զհանգուցեալն առ Քրիստոս, սուրբ էր վարուք, եւ զեղբայրն իմ Ասման անուն, եւ ցանկալի:

 

Զինչ զաղաւնի էր իւր հոգին

Ընդ ձագայխառն էր ամովին,

Ձեռք, որ չառէր տուրք աղքատի

Կամ բարձրանայ ի յաղաւթի,

Թող չորանայ նման գոսի,

Որ ի ծառէն անգեալ ջախի.

Ագահութիւն նման հրի,

Քանի ձգեն կու բորբոքի,

Թէ շատ տաս, թէ սակաւ

Յետոյ դառնայ ամէն փոշի:

 

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ, սուրբ ընթերցողք, որ իմ եղբաւրն Գրիգորին լի սրտիւ ողորմի ասես, որ խիստ մահ էր ընդ ամենայն աշխարհս, ՊՁԶ. (1437), եւ ինքն եւ Բ. (2) որդին Մուրայէն եւ Յակոբն փոխեցան առ Քրիստոս` յոյսն մեր…

Յիշեցէք զԼաւտորին քահանայքն` զալօք պատուեալ ծերունին զՅով հաննէս, եւ զբարի բնութեամբ լցեալն զԴանիէլն, եւ Փիլիպպոս քաղցրա խաւսն, եւ Սարգիս էրէցն, որ զգրոցս զաւրինակն տվին…

Ես Գրիգոր աբեղայս, որ բազում աշխատութեամբ զգիրքս գրել տվի իմ հոգոյս, եւ իմ ծնաւղոցն, եւ դրի զսայ ի յանառիկ դղեակս ի գեաւղս ի Կուռասիս, ի դուռն սուրբ Վասիլ եկեղեցոյն, որ չունի ոք իշխանութիւն ոչ յիմոցն, եւ ոչ յաւտարաց, որ հանէ զգիրքս կամ ծախէ եւ կամ գրաւէ. եւ թէ լինի, որ յաստմանէ չարին կամ հեծելով կամ գողանալով ի յայլ տեղ երթա, որ պահեն ու չդարձուցանէն վերըստին ի սուրբ ուխտս, նա Գ. (3) ժողովոյն անիծած է եւ բանայդրած, եւ ի քրիստոսնէութենէն որոշած է եւ զրկված: Պետրոս էրէց վկայ, Յոհանէս էրէց, Մաթէոս էրէց վկայ, առ իս Ամիր-Հաճաթն եւ Ամիր-Մուսէսն, մղտեսի Լիհարիտն, Ամիր-Հեթումն վկայէ: Խնամով պահողն աւրհնի ձատսուծոյ եւ յամենայն սրբոց նորի ի մէնջ, ամէն: Քրիստոս աստուած աւրհնէ զձեզ` քահանայք եւ ժողովուրդք, որ լաթով պահէք եւ ճենճոտ ձեռաւք չբռնէք:

 

բ

 

  Գրիս խոշորութեան եւ սխալանաց անմեղադիր լերուք, զի խիստ ի դառնութեան կացի հանապազ ի յահ եւ ի փախ վասն Խարայիլուկին, որ սուլդանն Մսրա իբրեւ զառուծ գոչելով ելավ բազում զաւրաւք վասն Աւթմանին, եւ ոչինչ կարաց առնել, այլ իբրեւ զջղջիկան ամաւթալից դար ձաւ եւ բազում աւերս արար, որ կ|| երկիրս յանմարդա||բնակ եկաց Բ. (2) տարի, մինչ մէկ էջ կու գրէի ես` Ե. (5) տարպա կելնէի, հայէի, իբրեւ զծառի տերեւ ի դողման կայի հանապազ: