Հայերէն Յիշատակարաններ

       1334
      
       ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
      
       Երեւան 9222, գ
      
       Գրիչ ` Յունան
      
       վայր ` Գայլիձոր
      
       ... Ընդ որս եւ ես` յետինս ի յաշակերտս բանասիրաց եւ կրսերս ի յընկերակցաց Յունան գծող ապիկար, եկեալ առ ոտս մեծիս ի վարժապետաց եւ առաջինս յիմաստասիրաց Եսայիաս կոչեցեալ, որ յայսմ ժամանակի փայլէ իբրեւ զարեգակն, լուսաւորելով բանիւ իմաստից զազգս Հայկազեան, նաեւ զբոլոր տիեզերս շրջակայական. եւ եղէ ցանկացող այսմ սոփերի. եւ աշխատութեամբ երկոց մակագրեց ի զգիրս յառաջասացեալ իմաստասիրացն, ի վայելս անձին իմոյ տկարի, եւ յիշատակ հոգւոյ իմոյ հիքականի, եւ ծնողաց իմոց, եւ վարդապետաց, եւ համօր[էն ] երախտաւորաց:
      
       Բայց գրեցաւ ի թուի Հայոց ի յեւթ[ն]հարիւրորդի ութսուներորդի երրորդի (1334), ի Ձորս Վայոց, ի յանապատիս մեծափառ Գայլիձոր կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սրբոյն Ստեփանոսի Նախավկայի եւ աւգնականութեամբ մեծ վարժապետիս վերասացեալ Եսայեա, ի յիշխանութեան եւ տէրութեան համօրէն գաւառացս մեծ իշխանիս Բուրթելի, եւ որդոց նորին` Պէշգենի եւ Իւանէի, իսկ ի տեղւոյս տէրութեան` թոռանց մեծին Պռոշայ ` Ամիր Հասանայ եւ Ջումայի:
      
       Արդ, յաղերս անկեալ աղաչեմ զամենեսեան, որք աւգտիք ինչ ի սմանէ, ընթեռնլով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք առ Քրիստոս զիս` զանարժան գծողս եւ զամենայն երախտաւորքս, որք յիշեցան ի սմա, զի եւ ձեզ հասցէ մասն բարի ի բոլորեցունց աստուծոյ, որում փառք յաւիտեանս , ամէն:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Թորոս Աղբար, Բ. էջ 375 (Կէօք թէփէ գիւղի եկեղեցի)
      
       Գրիչ ` Ոսկան
      
       վայր ` Գլաձոր
      
       ... Գրեալ [եղեւ աւետարանս այս ի թվ. Հայոց ]... ՉՁԳ. (1334), ձեռամբ Ոսկան վարդապետին, ի Վայոցձոր, ի վանս Գլաձոր` սուրբ Ստեփան-
      
       նոսին, ի թագ[աւորութեան ] Հայոց Հեթմոյ ճգնաւորի եւ աստուածասիրի, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ յիշխանութեան այսմ նահանգի պարոն Բուրթէլի, եւ ի վերատեսչութեան հոգւոյ մերոյ տէր Յոհաննիսի, եւ ի դաստիարակութեան Հայոց դպրոցի Եսայի վարդապետին...:
      
       Յիշեցէք եւ զՄլքջահան ..., զՏիրաւազն, զմայրն` զԽէրն, զաւակն` զԱնանցն, զերէցտիկինն եւ զհաւրաքոյրն` զԱզգատիկինն ..., զպարոն Եսադարն, զՇոթռիկն եւ զՈւքոսն, զտիկնայքն` զՎանենի եւ զՄամքոնն...:
      
       ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ
      
       Ալիշան, Սիսական, էջ 20 (Վենետի՞կ)
      
       Գրիչ ` Աւագ
      
       վայր ` Սիւնիք
      
       Մեծ եւ ամենաերջանիկ մետրօպոլիտն եւ արհիական գլուխն այսմ [Սիւնեաց ] նահանգիս տէր Սարգիս խնդրող լեալ ... ի վայելումն անձին իւրոյ սրբազանի եւ եղբօրորդւոյ իւրոյ Յովհաննիսի` կուսակրօն քահանայի, որ բազում ժամանակս դեգերի յուսումն աստուածաշունչ հին եւ նոր կտակարանաց եւ արտաքնոցն եւս :... Այլ եւ աղաչեմ ... յիշել յամենայն սրտէ զարհիական գլուխն զտէր Ներսէս, եւ զազգայինս նորա զամենայն` զհայրն Գրիգոր եւ զեղբայրն նորա Սարգիս սարկաւագն` ի Քրիստոս: Եւ դարձեալ կրկին աղաչեմ յիշեցէք եւ աստուած-ողորմի ասացէք Ներսէս րաբունապետին:
      
       ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՉՈՐԵՔՏԱՍԱՆ ԹՂԹՈՑ ՊԱՒՂՈՍԻ ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ, ԵՓՐԵՄԻ ԵՒ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ ՈՍԿԵԲԵՐԱՆԻ
      
       Երեւան 1379
      
       Ստացող` Կիրակոս Ագրկցի
      
       վայր` Երզնկայի գաւառ
      
       ա
      
       ... Ազքանազեանըս գըրոհի
      
       Թուաբերութեանս համարի
      
       Եւթնհարիւր ընդ ութսուն եւ երրորդի (1334)
      
       Զրաւ եղեւ այսմ տառի.
      
       Ի գաւառիս Եզնկայի,
      
       Ի խանութեան Բաւսաիտի,
      
       Հայոց` Լեւոն թագաւորի:
      
       Կիրակոս, մեղաւք մեռեալս ոգի,
      
       Որ սպասաւոր գոլով բանի,
      
       Ստացաւղ եղէ այս մատենի,
      
       Ի յարգասեաց այլոց ` ձրի,
      
       Յերեսս || անկեալ միշտ ամենի
      
       Մաղթեմ զեկեալսդ մեր զկնի,
      
       Յիշել ի տէր յայսմ վայրի
      
       Զերախտաւոր այս մատենի:
      
       Եւ դուք լիջիք ի նոյն բարի,
      
       Յահեղ աւուրն աներեկի.
      
       Եւ տէր աւրհնեալ յամենայնի,
      
       Ամէն, ամէն եւ եղիցի:
      
       բ
      
       Ո՜հ հարք եւ եղբարք, վարժապետք եւ վարժողք, վարդապետք եւ աշակերտք, ուսուցիչք եւ ուսեալք, դասատուք եւ դասառուք, քննաւղք եւ քննիչք, խոհեմատուք եւ խոհեմառուք, հռետաւորք եւ հռետօղք, յորժամ հանդիպիք, բանի սպասաւորք, փողոյս տարսոնականի, անաւթոյս ընդրելի տիեզերալուր վարդապ ետի` երիսս երանեալ Պաւղոսի, որ գրեաց զթուղթս առ Գաղատացիս, շնորհաւք անուամբ Յիսուսի, յիշատակեցէք զՄեծպարոն ի բարի, որ ետ գրել զսա յաւժարական կամաւք ի լի, սիրահարուստ վարդապետի Ագրկցոյ Կիրակոսի, վարդապետաց վարդապետի, իւր եւ ծնաւղաց անջնջելի, մինչ ի գալուստն Քրիստոսի, ամէն, ամէն, եւ եղիցի:
      
       Ողբէրգական նուք պաղատանաց ի խոր սրտէ եւ աղաչանք
      
       Զմեղաւք դատապարտեալս եւ զանարհեստ գծող տառիս աղաչեմ, պաղատիմ, խնդրեմ, աղերսեմ, հառաչեմ , գոչեմ, ձայնեմ, մաղթեմ մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ի հաւրէ մերմէ եւ ի տեառնէ Յիսուսէ Քրիստոսէ, ամէն: Եւ զերկուսին աշակերտքս իմ այլ յիշեցէք ի տէր` զՅովհաննէս եւ զԳրիգորէս, ինեւ հանդերձ:
      
       Գրիչ ` Թորոս
      
       գ
      
       Զմեղաւք դատապարտեալ եւ զանարժան Թորոս յիշել ի տէր երկնահանդէս աղաւթիւք ձերովք, եւ ընդ նմին զարժանս յիշելոյ զՆորբազազն` հանգուցեալ ի տէր, զբարեսէր որդեակս նորա` զՄեծպարոն, որ ետ գրել զսա յիշատակ ի փառս անեղին յաւիտեանս, ամէն , ամէն:
      
       Միւս գրիչ ` Մանուէլ
      
       դ
      
       Զստացաւղ գրոցս` զերջանիկ եւ զանհուն րաբունապետն զԿիրակոս, եւ զեղբաւրորդի իւր զՅովաննէս վարդապետ, եւ ծնաւղսն նոցա յիշեցէք ի Քրիստոս, ամէն: Ոհ, աղաչեմ յիշել զմեղաւք մեռեալ հոգի գծողակըս զՄանուէլ, հանդերձ ամենայն զարմիւք ի տէր աստուած:
      
       ՉՈՐԵՔՏԱՍԱՆ ԹՈՒՂԹՔ ՊԱՒՂՈՍԻ ԱՌԱՔԵԼՈՅՆ
      
       Երեւան 78
      
       Գրիչ ` Սարգիս
      
       վայր ` Թաւրէժ
      
       ա
      
       ... Յամի եւթնհարեւրերորդի ութսներորդի երրորդի թուականութեանս Հայոց (1334) գրեցաւ տառս աստուածային եւ երիցս երանեալ սրբոյ առաքելոյն Պաւղոսի ... որ չորեքտասանեքումբք թղթովքս պարունակեալ համայն վարս բարեզարդութեան ծնելոց ամաց: Աստանաւր յանգ ելեալ նորոգեցաւ գիրս այս Պաւղոսի առաքելոյ ի մայրաքաղաքս Թավրէժ, որ կոչի վրէժ ընդ հայք եւ ընդ պարսիկք , ընդ
      
       հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս մաւր լուսոյ եւ սրբոյ զինաւո||րին սրբոյն Սարգսի եւ յորդւոյ նորա Մարտիրոսի:
      
       Այսմ աստուածազարդ սուրբ առաքելոյս ցանկացող եղեալ հաւատարիմ եւ բարեպաշտ քրիստոնեայն Յոհաննէս, եւ ստացաւ զսա ի հալալ եւ յարդար վաստակոց իւրոց, զսա ունելով ապաւէն իւր եւ ծնողաց իւրոց:
      
       Ի վերջում գիշերին, ի ծագել մեծի եւ աներեկ առաւաւտին, ընդ ամենայն արդարացեալսն հասանել լուսոյ փառաց որդւոյն աստուծոյ, այցելութիւն գըտանել առաջի ահաւոր բեմին եւ անաչառ դատաւորին: Ընդ նմին եւ զապիկար գրիչ զՍարգիս ս[ար]կ[աւագ ], որ կարի տաժանմամբ եւ մեծաւ տառապանաւք ըստ կարողութեան իմոյ
      
       ըստքեցի, || մանաւանդ եւ ի ջանս սաստիկ յածիլ, շրջիլ, աղերս մատուցանել սակս գաղափար առնլոյ սրբաբանութեամբ ընտրեալ, մինչեւ տենչման իմոյ ոչ զկնի գտանիլ, գտի զաւրինակս ի նմանս անհամեմատ ստուգութեան: Վասն որոյ ժտիմք պաղատանաւք, որ ընթեռնուք, կամ աւրինակէք, կամ ուս անիք, աղաւթս անմոռացս յարաժամ աւժընդակ տալ յաւգնականութիւն, յիշել ի մոռացումն յանցանաց: Զի թերեւս ողորմութիւն գտեալ յաներեկ աւուրն այց առնել փրկչին գրեսցէ ի կենացն դպրութիւն զամենեսեան առհասարակ` զյիշողսդ եւ զյիշեցեալսս, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս , ամէն:
      
       Սրբագրող ` Գրիգոր
      
       բ
      
       Առաջնոցդ երախտաւորաց եւ աշխատողացդ յիշեսջիք եւ զաշակերտ բանի զԳրիգոր մականուն մեղուցեալ, որ բազում աշխատանաւք փոքր ինչ նպաստ եղէ յուղղութիւն գրոցս` ի բանս, ի բայս, ի կէտս եւ յոլորակս, զորս թէ մանրամասնաբար եւ մտադրութեամբ ընթեռնուցուս` գտցես, եւ թողութիւն մեղա ց խնտրեսցես բազում եւ անթիւ սխալանաց իմոց. ընդ խնդրուածոց իմոց եւ ձեզ եղիցի մասն բարի յամենառատ պարգեւացն Քրիստոսի, որում փառք յաւիտեանս, ամէն. ի թուի ՉՂԴ. (1335):
      
       ՃԱՌԸՆՏԻՐ
      
       Վենետ. 232 Ցուց. հտ. Բ . էջ` 511-512
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր ` Կաֆա
      
       ա
      
       Զսրբասնեալ վարդապետն զԱւետիք խոտաճարակն , եւ հոգեւոր երկամբք ծնեալ որդիքն իւր` Միխալ միայնակեացն, զՄարկոսն, զՎարդանն, զԹադոսն, զՆերսէսն, զԹորոսն յիշեցէք ի Քրիստոս, որ վասն արքայութեանն յուսոյն եղեն կրաւնաւորք եւ ետուն զինչս իւրեանց ի տէր վարդապետն. եւ նա , Թորոս վարդապետին ձեռամբ, ետ շինել զսուրբ Երրորդութինն յաստուածապահ քաղաքն Կաֆա, եւ եդ անդ զտաւնական գիրքս յիշատակ իւրեանց եւ ամենայն աշխատաւորաց: Արդ, որք կարդայք եւ որք լսէք, յիշեցէք երախտաւորքս, որ աստ:
      
       բ
      
       Բարեխաւսութեամբ սրբոցն եւթանասունեւերկու առաքելոցս, տէր աստուած, ողորմեա ստացողի սորա Աւետիք վարդապետի, եւ ծնողաց իւրոց, եւ ինձ` ապիրատ գրչի, եւ իմոց ամենեցուն, եւ սորին աշխատողի [Գրի ] գորի, եւ լսողաց, եւ ընթերցողաց , եւ Թորոս կրաւնաւորի, եւ Մարկոս միայնակեցի, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն: Նաեւ այլ արդիւնաւորաց գրոցս` Յովհաննէս երիցու, եւ քւեր իւր Աննային, եւ Վասիլ երիցու, որ զյոլով մասն գրոյս ետ ի նիւթ սորա եւ ի գրիչն, Բահատուր բազազին, պարոն Նասրատնին, Սիմէոն չրախճուն, մանկաւագ Կազուրին, պարոն Ավրատին եւ այլ երախտաւորաց:
      
       գ
      
       Տէր մեր Յիսուս Քրիստոս ... ողորմեա ստացողի սորա Աւետիք վարդապետի, որ յորդորեաց զբազումս ի բարեգործութիւն եւ զարդարեաց զեկեղեցի սուրբ. շինեաց զեկեղեցի գմբեթ եւ յանուն սուրբ Աստուածածնին` ի Գամճակ վանքն, եւ մի եկեղեցի ` յաստուածապահ
      
       քաղաքն Կաֆա, եւ ետ գրել տաւնական երկու, զմինն ետ ի Քամճակն եւ զմիւսն` ի Կաֆային եկեղեցին` ի սուրբ Երրորդութիւնն, եւ եդ աւրհնութիւն, զի խնամով պահեսցեն եւ մի ոք ձեռնամուխ լիցի, զի սոքա, որք աւգնեցին ի գին սորա` Վասիլ երէցն, եւ Յովհաննէս երէցն, եւ Միխալն ասացին, թէ անէծք գրեցէք, որ ի մեր ազգականացն ոք ձեռնամուխ լիցի, նա չկամեցաւ վարդապետն [ասելով ], թէ աւրհնութիւն լաւ է քան զանէծք: Գրեցաւ գիրս ի Քրիստոսի մարդեղութենէն ՌԳՃԵ . (1305), ամէն:
      
       ՉՁԳ. (1334) հայոց թվին գրեալ է:
      
       ՄԱՇՏՈՑ
      
       Փիրղ. 6273, էջ 143-144 (Վան, Մանդան գիւղ)
      
       Վայր ` Արճէշ
      
       ... Շնորհիւ տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զսուրբ գիրքս հօրն Մաշտոցի ի ստոյգ եւ յընտիր օրինակէ, ի քաղաքս Արճէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի, եւ սուրբ Գրիգորի, եւ սուրբ Յակոբայ, ի հայրապետութեան տէր Զաքարիայի, եւ ի թուականութեանս Հայոց ՉՁԳ. (1334): Յիշեցէք ի Քրիստոս ... զստացողք սուրբ գրոցս զկուսակրօն եւ զճգնաւոր միայնակեաց զեղբարքն չորեսին` զՍարգիս, եւ զՍէթ, եւ զՍիմէոն, եւ զԹումայ, որք շինեցին զսուրբ եկեղեցիս` զսուրբ Առաքեալքս յարդար վաստակոց իւրեանց, ի գիւղաքաղաքն Ականց, եւ եդին անդ զգիրքս մաշտոց յիշատակ հոգւոց իւրեանց եւ ծնողաց իւրեանց` Մասրուբի եւ Արեւտիկնայ, եւ զիմ անարժանութիւնս յիշելոյ արժանի առնէք ի տէր` զամենամեղ գրիչս, եւ զմեր ծնողսն, եւ զերախտաւորն մեր եւ զուսուցիչն` զՍիմէօն քահանայ...:
      
       ԱՒԵՏԱՐԱՆ
      
       Վենետ. 164, Ցուց. հտ. Ա. էջ 698
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր ` Կիլիկիա
      
       ... Գրեցաւ սա ի Կիլիկեցւոցս աշխարհ, ի թուականութեանս Հայոց ՉՁԳ. (1334), ի հայրապետութեան տեառն Յակոբայ, եւ ի թագաւորութեանս Հայոց Լեւոնի որդւոյ Աւշնի արքայի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Նշանիս, ձեռամբ ամենաթշուառի
      
       Գրիգորի, ժանտատես գրով եւ բազմաշփոթ մտաւք: Ի խնդրոյ հոգեւոր եղբաւր մերում, պատուական եւ սրբասնեալ քահանային Պաւղոսի, որ ստացաւ զսա ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ բարի իւր, եւ ծնողաց իւրաց, եւ եղբարց:
      
       Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք պատահիք սուրբ տառիս, յիշեսջիք ի տէր զպատուելի քահանայն Պաւղոս, եւ զհայրն իւր` զԿարապետ, եւ զմայրն իւր, եւ զեղբարսն` զՄարտիրոս եւ զԳէորգ` զյառաջեալսն առ Քրիստոս, եւ զմիւս եղբայրն` զԿոստանդին, եւ զքոյրն` Աղբրաց, եւ զայր նորին` զԳրիգոր, եւ զհոգեւոր որդին իւր` զՅովանէս, եւ զհայր նորին` զԱնպէտ ոսկերիչ` զհանգուցեալն ի Քրիստոս, եւ զեղբայր իւր` զԿոստանդին , եւ զամենայն ազգայինս նոցա, որոց ողորմեսցի տէր Քրիստոս եւ շնորհեսցէ յարութիւն կենաց , ամէն...:
      
       ԺՈՂՈՎԱԾՈՒ
      
       Երեւան 3276
      
       Գրիչ ` Գրիգոր
      
       վայր` Մեծոփայ վանք
      
       ... Իսկ յետոյ մակագրեալ եղեւ իմով ձեռամբ ի դէմս քարտիսի ` Գրիգորի աբեղայի եւ սուտանուն կրօնաւորի, ի թվի Հայոց ՉՁԳ. երորդի (1334), ի լուսազարդ անապատիս Մեծոփայ վանք առձայնելոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ մօրս լուսոյ Աստուածածնի, ի յիշատակ բարի հոգեւորական օգտից Վեգենայ կուսակրօն միայնակեցին: