Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ն. Ջուղա 35, Տէր-Աւետիսեան, Ցուցակ, էջ 52-54

Գրիչ` Աւրպէլ Իովանէ

Վայր` Տաթեւ

ա

Փառք Աստուծոյ Հաւր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, որ արժանի արար զիս անպիտանս նուաստ Աւրպէլ Իովանէ հասանել յայս, որ տեսա աչօք իմովք զաւարտ սուրբ Աւետարանիս:

Զոր աւրինակ աշխարհք եւ գաւառք, ծառայք եւ իշխեցեալք ի պարտականն ծառայութեանց եւ ի սահմանեալ հարկիցն սակէ վերջացեալք գոլով, եւ պակասեալ ի հատուցումն ապստամբ եւ տարտամ բարուք, եւ կամ չքաւորութիւն անձիցն հասութեամբ ի սրտմտութիւն շարժիցին զտիարսն եւ վասն այնորիկ հանումն կրիցեն ի բնակութիւն եւ յափշտակութիւն ընչից անտես ի նախախնամութենէ, եւ անպատիւ ի փառաց գոլով, եւ զայս կրկին տեսութեամբ, ցասմամբ եւ պատուհասիւ անպիտանութեամբ խստեայք, եւ կամ ուղղութեան եւ զգաստութեան խրատու սիրեցեալք իբրեւ զորդիս: Որում եւ վասն այսորիկ մեծագոյն եւ պատուական կարաւտանան ընծայից ի գոյից եւ ի տանց իւրեանց, ջանալով զստացումն եւ յայսմանէ զչքաւորութեամբն վերջացեալ գաւառաց ի գաւառս եւ յաշխարհաց յաշխարհ, ընդ ծով եւ ընդ ցամաք ընթացութեամբ հարկաւոր են գտանել: Նաեւ ի ծնունդս ձեռնարկեն եւս դիտաւորութեան զկամս տիրաց շահիլն եւ զհաշտութիւն բարձրացեալ կամաց իշխողացն, եւ զայս ոչ թարց միջնորդաց հաւատարմաց եւ պատուականաց համարձակին ինքեամբ վճարել զիրն, վասն որոյ զմեծարեալսն ի տիրանց առ ունի կիր պատկառելի երեսաւք նոցա եւ երախտագգործութեամբ յեղաշրջելոյ զտրտմութիւն տիրանց եւ պատուականութեամբ ընծայիցն յառաջինն ելանիցեն ի փառս եւ ի պատիւ:

Այսպէս եւ ամենայն մարտիկք հեստաւղք կամաց ստեղծողին ապերախտ գտան առ բարերարն եւ զրկեցան յանմահական ժառանգութենէ սովալլուկ տառապանաւք եւ յետին ախքատութեամբ ընդ խուղս ունելով զկեանս. սովով չարութեամբ ծտւրեալ ծնկեցան, ոչ ունելով գործս բարեաց ստանալ այնու զհաշտութիւն կամաց արարչին: Վասն որոյ վայելչապէս եւ արդարեւ պատշաճագոյն կարաւտացան գալստեան բանին եւ սպասեցին փրկութիւն նորա, լինել գին հաշտութիւնՀաւր, եւ ընծայ պատկառելի, սրբութեամբ մարմնոյ եւ արդարութեամբ հոգւոյ երեւեալ, աղաչելով զհայր վասն մարմնակցաց իւրոց, որ գթացեալ զաղաչանս որդւոյ եւ ի չարչարանս մարմնակցաց իւրոց, յոր գթացեալ զաղաչանս որդւոյ եւ ի չարչարանս մարմնոյ նորա, շնորհեաց ամենեցուն զյանցանս, զմիջնորմ ցանկոյն քակելով, արար քաղաղութիւն յերկինս եւ յերկրի արեամբ նորա, եւ եհան յերկինս նստոյց անաւրինութեամբ մարմնովն ընդ աջմէ ինքեան առհաւատչեալ եւ կարապետ լինելով յուսացելոց իւրոց զիր ամենայն իշխանութեանց եւ պետութեանց հանել ի պատիւ եւ ի փառս:

Յորոց եւ ես, մի ոմն ի տրուպ ծառայից Տեառն Աւրպէլ Իւանէ` Սիւնեաց եպիսկոպոս, ծնօղաց բարեպաշտաց ծնունդ` հաւր Լիպարտի եւ մաւր Նանայի, որ եւ ես ամենայն իրօք հեստող եղէ Տեառն իմոյ կամաց եւ աներկիւղ եւ յանդուգն մտաւք ձեռներեց եղէ ի բարձրագոյն եւ գեր քան զկար եւ պատիւ հոգեւոր վերատեսութեան Աստուծոյ ժողովրդեան: Կոչօղին զօրութեանն անհաւատ եղեալ եւ անկարութիւն զաւրութեան իմոյ ապագէտ փառացն սնոտեաց մեծարանօք եւ հաշտութեան ցանկութեամբ: Ձեզ շնորհացն որ յիս աստէն չարեաւք ծախելով, յիմար կուսութեամբ ծմրեալ, զտաղանդ Տեառն թագուցեալ, տարտամութեամբ նախանձոտ հոգւու եւ չար մտաւք ընդ երկար համարելով զգալուստ Տեառն, հարկանելով զծառայակիցս, ընդ արբեցողս ուտելով եւ ըմբելով ընդ կրպակաւորացն չարաց ջուր ընդ գինի խառնելով, բժիշկ մեղանչական գտեալ իմ եւ ողջացուցիչ չարեաց, եւ որ զտիչ չարեաց եղէ:

Եւ յայսմիկ տառապանաց միջի եւ ի չարութեանց պաշարմանց յու սահատեալ ի փրկութենէ, ոչ կամէր մխիթարել անձն իմ, վասնորոյ յիշեցի զԱստուած եւ ուրախ եղէ հոգի առեալ յիշատակաւք անաւրինական չարչարանաց աստուածորդւոյն, որ պատմի յաստուածային տառս յայս, գիտելով զի ոչ եղբայր եւ ոչ մարդ կարէ փրկել զիս եւ ոչգոյ փրկանք անձին իմոյ, բայց միայն մարմնով չարչարեալն Քրիստոս, եւ միջնորդութիւնն ծնօղի բանին, եւ գումարք խմբից առաքելական գնդին եւ հանգըստեան յարկս աստուածընկալ ոսկերաց նոցա, որոց անուամբ նոցա է պսակել, ի մախթանս կցորդութեան, ունելով զերջանիկ դասս միեղէն եղբայրութեան հռչակելի տանս եւ հոյակապ սուրբ ուխտիս Տաթեւոյ, զի ակն առեալ ի չարչարանս միածնի եւ ի բարեխաւսութեան առթողացն աշխարհի եւ բժշկեսցէ կենարար կրիւք զամենայն կիրս հոգւոյն եւ մարմնոյ իմոյ չարութեան եւ ողջացուսցէ զխոցուած վիրաց մեղաց: Ահա այսու հաւատով, յուսով եւ սիրով գտի եւ հնարեցա զընծայս զայս խորհրդական, սակաւ եւ զոյգն ընչից ծախիւք ստացեալ իրաւամբ ի մամոնայէ անիրաւութեան, միջնորդութեամբ լերինս Աստուծոյ հաճելոյ սրբոյ քաւարանիս եւ ամենայն ժառանգաւորաց սորա:

Աղաչեմ զպատահեալսդ ընթերցմամբ եւ աւրինակ առնելով, աննախանձ մտօք եւ առատ սրտիւ ըստ գովեալ տնտեսին, թողուլ զպարտիս ընդ ձերն Տեառն թողլոյն աղաչիցէք զմարդասէր եւ քաղցր կամս Աստուծոյ, առաջակաց ձեզ ունելով զտունս Տէրունի, հաճել ի բանաւոր պատարագս եւ ներում շնորհել ինձ: Ոչ խոտել զընծայս իմ, որպէս ի հնումն Իսրայէլին, որոյ սպառնայր տեսանօղքն` արկանել զապաւռս ողջակիզացն զերեսաւք մատուցողացն եւ զպարարակաց զենումն ընդ շանց եւ խոզից արեանց հեղլոյ ընդունել: Այլ եւ վասն մեր հոգւոյ եւ մարմնոյ դաստիարակաց եւ յաստուածայինս վարժողաց եւ ըստ մարմնոյ հարց մեր եւ հաւուց: Մեծին Սմպատայ Աւրպիլեան, եւ հարազատաց նորին ՏԱրսյիճին եւ որդւոյ նորին Ելիկումին, Իվանէ եւ որդոյ նորին Լիպարտին, պարկեշտ եւ բարեպաշտօն զուգակցաց նոցին փոխելոցի ի Քրիստոս, մարց մեր Թամթային եւ Նանային, եւս եւ մեծ քահանայապետին եւ երեւելի առաքելական առնն մետրապօլտին Սիւնեաց` հօրեղբօրն մեր տեառն Ստեփաննոսի տալ սոցա ժառանգութիւն ընդ ամենայն սուրբս եւ պարակցութիւն ուրախութիւն ի ժողովս երջանկնց հայրապետացն եւ արդարոցն հանգուցելոց ի գիրկ հանգստեան նահապետին Աբրահամու:

Իսկ դեռեւս ի մարմնի գոլով ծնաւղաց իմ հոգւոյ աստուածասէր մեծ իշխանուհւոյն սուրբ կրաւնաւորին մաւրաքեռն իմ Թաճիրին, ամենաւրհնեալ եւ գեղեցիկ աւրիորդին` մօրն իմոյ Վախախին, եւ հարազատացն իմոց Արեւելեաց կողմնակալաց` Էաչոյ եւ Բոյրթելին, Սմպատա եւ Բուղտային, Չեսարին եւ այլ հարազատացն ընտանեաց մեր եւ ազգակցաց յերկարեւ բարութեամբք եւ հոգւոյ եւ մարմնոյ ի վերայ երկրի, իրաւամբ եւ արդարութեամբք պայծառացեալք հասարակեսցեն զկեանս իւրեանց ալեւորեալ եւ լի աւուրբք եւ զկնի փոխման երկրաւոր տաժանման կենցաղոյս, անթառամ պսակաց եւ անանց հանգստեան արժանի լինել ընդ ամենայն սուրբս Քրիստոսի Յիսուսի Տէրամբ մերովք, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս:

Ի վերայ այսր ամենայնի պատուէր տամք ձեզ զկնի եկելոցդ, մեծաւ զգուշութեամբ պահել զսուրբ Աւետարանս եւ չհանել զսա ի սուրբ եկեղեցոյս Տաթեւոյ նախանձու չարութեամբ կամ գողութեամբ, ագահութեամբ եւ զինչ եւ իցէ հնարիւք: Եւ թէ ոք յանդգնի յորմէ պատուիրեցի եւ ոչ զգուշանայցէ, այլ զհակառակն խորհիցի եւ առնիցէ, անբաժ լինիցին այնոքիկ եւ փրկութենէն Քրիստոսի մինչեւ զղջասցին:

Թվին ՉԽԹ (1300) էր:

Ես նուաստ Աւրպէլ Իովանէ իմով ձեռամբս գրեցի զյիշատակարանս զծովացեալն իմաստիւք աստուածաշունչ տառիւք հընով եւ նորովք եւ արտաքին իմաստիցն տեղեկութեամբ զիմն վարժապետ, զհռչակաւորն յամենայն ազգս Հայկազնեաց զմեծ պետն Եսայի, զարժանին ամենայն բարեաց յիշատակն յիշեցէք բարեյիշատակաւ ի Տէր, ո՜վ պատահողք:

բ

Ստացող` Յովհաննէս

<29ա> Ստացուղի սուրբ Աւետարանիս արհիական եպիսկոպոսի Տեառն Յովանիսի Արեւելեան պռաւտաւնֆռատէսի, ողորմեայ Քրիստոսի Աստուած ի քում սոսկալի ատենին, ամէն:

գ

<180ա> Տէր Օրպէլ Իովանէ ստացօղ սուրբ Աւետարանիս:

***

ՄԱՇՏՈՑ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ ԿԻՍԱՍԱՐԿԱՒԱԳԻ

Երեւան 6333, Բարղամեան, Ցուցակ, Բ, էջ 10բ, 66ա

Գրիչ` Յովաննէս

Վայր` Բասղի անապատ

ա

Այս տետրակս ցանկալի,

Աստուածային գանձովն լի,

Գրեալ ձեռամբ անարժանի,

Որ Յովաննէս անուն կոչի,

Ի յանապատս Բասղի,

Որ ի լերինս Տաւրոսի,

Մերձ առ դրան Սուրբ Սիովնի

Ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի

Վարդապետին Տիրացուի

Հզաւր եւ մեծ գիտնականի,

Եպիսկոպոս Ստեփանոսի,

Հաջորդ փառացն Պետրոսի:

Տէր վայելել տացէ բարի,

Երկար ամաւք ժամանակի,

Եւ բարիոք կեալ կենդանի,

Ողորմութեամբն Քրիստոսի,

Մինչեւ ի կէտ իւր պայմանի,

Որ Աստուծոյ միայն յայտնի:

Եւ յապագայսն դասեսցի,

Ընդ որդիս լուսոյ առագաստի:

Ընդ որս եւ ես մասն եղիցի,

Անդատապարտ կալ առաջի,

Աստուածային նորա բեմին:

բ

Ստացող` Աւրպել Իովանէ

Այս տետրս տէր Ստեփանոսի եւ Տէր Աւրպէլին է: Որք զկնի պատահիք, յիշեցէք բարի յիշատակաւ զիս, զնուաստ Աւրպել Իովանէ անարժան եպիսկոպոս Սիւնեաց եւ զհաւրեղբայրն իմ զՏէր Ստեփաննոս:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2817

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Կարին

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն, որ սկիզբն է եւ կատարած ամենայնի եւ յամենայնի աւրինեալն յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն: Արդ, գրեցաւ գանձարանս այս փարթամացուցիչ հոգւոց եւ մարմնոց սովաւ <200բ> վարժելոց, ի թուականիս Հայոց ՉԽԹ (1300), \\ ի քաղաքիս Կա[ր]նոյ, որ կոչի Թեոդապաւլիս, ընդ հովանեաւ Սրբոյն [Ս]արգ[սի], Սրբոյն Սահա[կայ] եւ Սուրբ Աստուածածնիս, ի թագաւորութեան արեւելեան աթոռոյն Խազան խանին, բա[րե]պաշտ եւ խնամարկու ազգիս քրիստոնէից, որ եւ ի ժամանակիս յայսմիկ զխորտանեալ եւ զբորբոխումն ազգաց իսմայէլակա[նա]ց շիջոց, տաճիկ անուանելով, եւ յարաժամ մտանէր ի դիւաբնակն, եւ ժողովեալ անթիւ բազմութ[իւնս], գնացեալ յաշխարհն Հրեաստան եւ առել բազում քաղաքաց եւ խաղաղութեամբ դարձեալ յարեւելս:

Իսկ յայսմ ամի վերստին ժողովեալ զզաւրս [ի]ւր եւ դնմեալ կամելով յաշխարհն Եգիպտոսի, եթէ Տէր կամեսցի, որոյ Տէր Աստուած շնորհեսցէ նմա երկայն ժամանակ: Եւ ի հայրապետութեան տեառն Գր[իգ]որիսի, եւ ի թագ[աւ]որութեան Հայոց Հե[թ]մոյ, [զի] վասն բազում բա[րու]թեան Միայնակեց անուանեն, որոյ Տէր Աստուած շնորհեսցէ զնոսայ եկեղեցոյ իւրում սորոյ ընդ երկայն աւուրս ուղիղ վերակացութեամբ, <201ա> եւ մերոյ սրբասնեալ տէր Բարսղի:

Գրեցաւ տառս աստուածապատում եդեմաբու[խ ք]առա[վ]տակ հոսմամ[բ չ]որք\\ումն, քառանկիւն, քառանիւթ, եւ[ս] տի[եզե]րաբողբոջ հովիտսն, խո[ն]արհատեսակ, եւ շուշանափայլ, քրքմա[զա]րդեալ անուշահոտութեամբ կենաւք ի կեանսն, ձեռամբ Ստեփանոսի յոյժ [մե]ղուցեալ եւ անարհեստ գծողի եւ անարժան ի կարգս կոչեցելոյ, ի նեղ ժամանակի, զի սաստկացաւ հարկապահաջութիւն ի վերա երկրիս, եւ եղեւս սովս սաստիկ, ընդ ամենայն \\\ արարչին ի վերայ մեր ի \\\ պատուհա[ս]\\\ոց կոր\\\: Արդ աւրհնեալ է փառք Տեառն ի տեղւոջ որբութեան իւրոյ:

Արդ, ստացաւ զսուրբ տառս աստուածապատում պատուական ծերունին Յոհան եւ տիկին Սոգիկն յարդար վաստակոց իւրեանց, զաւակ ի Սիրովն լինել եւ ընդանի յԵրուսաղէմն վերինն, յիշատակ իւրեանց եւ <301բ> ծնաւղաց իւրեանց եւ զաւակացն, կենդանեաց եւ հանգուցելոցն` Հերիքտիկնայ եւ Վարդետիկնայ, Բալհաւին \\\Ներսեսին\\\Հանկանն, Մայրտիկնայ, եւ Լույստիկնայ, Մարգրիտին, եւ Վարդկանն, Պալհաւին, եւ Սթլկանն, Խընձորոսկէ, Նորոգիսին, եւ Արեւտիկնա, Տաւնատ[իկ]նայ, Տունգերոյն, եւ Շաւտարեւին, արջկուն, Մարեմտիկնայ:

Քրիստոս Աստուած բարեխաւսութեամբ սրբոցս աւետարանչացս Մաթէոսի, Մարկոսի, Ղուկասի, Յոհաննու [ող]որմայ ամենայն հաւա[տա]ցելոց` կենդանեաց եւ [հա]նգուցելոց, եւ որ աստ [վեր]ագրեցաք, գրեսցէ զն[ոսա] ի գիր կենդանութեան, ամէն: Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, ո՜վ պատուական քահանայք, եւ հռետոր գծագիրք, յորժամ կարդայք կամ գաղափարէք, յիշեսջիք ի մշտապաշտաւն յաղաւթս ձեր զերախտաւորք սորա, եւ զիս զբազմամեղ ծրողս զՍտեփաննոս, եւ զձեզ Տէր յիշեսցէ, որ է աւրհնեալ յաւիտեանս, ամէն

***

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երեւան 4320

Գրիչ` Մաթէոս

Վայր` Սուրբ Գէորգա գիւղ

Փառք համապատիւ Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս յաւիտեանից, ամէն:

<200բ> Աստանաւր եղեւ կատարումն Տետրակիս ի գաւառիս Եկեղեցի, գեղս որ կոչի Սուրբ Գէորք, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնիս, ձեռամբ մեղապարտ քահանաի Մաթէոսի, ի խնդրո պատուական քահանայի \\\ Արդ, գրեցաւ սա ի թագաւորութիւն Հեթմոյ, զոր Միակեց կոչեն, ի հայրապետութիւնն տեառն Գրիգորի, ի թիւս ՉԽԹ (1300), զոր յա[յ]սմ ամի եղեւ սով սաստիկ ընդ ամենայն աշխարհս, եւ առաւ Դամասկոս ի Խազան խանաւն: Արդ, աղաչեմ զընթերցողսդ չլինել մեղ <201ա> ադիր խոշորութեան եւ սղալանաց գրոյս, այլ յիշել զմեղուցեալ գծողս յաղաւթսս ձեր, եւ որ զմեզ յիշէ բարոյ բանիւ, եւ ինք յիշեսցի յողորմած բարերար Փրկչէն, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9645 Մարտիրոսեան, Ցուցակ Մշոյ, էջ 100

Գրիչ` Յակոբ

Վայր` Վարագ

ա

<201ա> Փառք փառաւորեալ, միաբուն, համակերտող, մշտաշարժ եւ անշարժ, յաւէտախաղաց եւ բիւրաճաճանչ լուսոյ Սուրբ երրորդութեանն այժըմ, եւ անդր քան զկա, կայանի մտաց պայմանի, անմարմնոց եւ երկրականաց յաւիտենից յաւիտեանս, ամէն:

Յամի Չ-երորդի Խ-երորդի, Թ-երորդի թուաբերութեան Հայկազնեանս սեռի (1300), գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի Վերին մենաստանին, ընդ հովանեաւ հոյակապ եւ գերահռչակ, տիեզերալոյս եւ աստուածունակ Սուրբ Նշանիս Վարագայ, յառաջնորդութեան տեառն Պետրոսի գերապատուեալ եպիսկոպոսի եւ երկրոդ վերակացուի` յոգնահանճար կրաւնաւորի Կարապետի: Եւ արդ, աղաչեմ զընթերցողսդ եւ զհանդիպողքդ այսմ աստուածային մատենի, յիշել յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զստացաւղ սուրբ Աւետարանիս, եւ զծնողսն իւր, եւ զամնեայն ազգայինս, զՍահակն եւ զՇնոհորն եւ զայլ մասնաւոր աւգնողքն ի գին սորա: Ընդ նմին եւ զտառագծող սորա, զծնաւղս իւր եւ եղբարս, եւ զՅովանէս կրաւնաւոր, որ զքարտս կոկեաց, եւ զտնտես Յոհանէս, զՅակոբ եւ զՄխիթար միակեցունք, եւ Աստուած յիշողացդ եւ յիշելոցս ողորմեսցի, ամէն:

<201բ> Արդ աւարտեցաւ սուրբ Աւետարանս յայսմ ամի, յորում յաղթող եւ մեծի ի թագաւորս յազգէն Նետողաց Ղազան ղան, որդի Արդունի, որդոյ Աբաղի, որդոյ Հուլաունի բարէպաշտի, որդոյ Չընգըզ ղանի, յորում փի՜ռ տարածեաց մակագաւիթ կանոնաւ յարեւելեան կողմանց եւ ի լերանց հիւսիւսոյ, խրոխտ եւ բուռն զաւրութեամբ, խիստ եւ հատու հակառակութեամբ` խաղացեալ անթիւ, բազմութեամբ, անհամար քաջամարտիկ սպառազէն արի մարդկամբ, յոքնահանճար իմաստութեամբ` էջ յերկիրն հարաւոյ Եգիպտացոց, ներքոյ գետոյս մեծի Եփրատայ մինչեւ զծովն արեւմտից, ի վերայ զարմին Իսմայէլի գարշելի մոլեկանին Մահմետի, եւ առ յաւարի զբազում քաղաքս եւ զամուր աւանս բերդից, եւ եւ արար արեա[ն] ճապախիքս անթիւ անգելոց դիդապաստ ի վաշտի ոսկերաց պղծոց զազրագործ անաւրինելոց, յորում եղեւ խնդութեան աւետիք հանրական եկեղեցեաց համաւրէն քրիստոսնէից, եւ սուգ անվերանալի ազգին Մահմետի, յորում վայ եւ եղուկ կարդան զանձինս եւ զորդիս իւրեանց:

Եւ արդ յայսմ անդորութեան միջոցի, որում ընդունեցան թշնամիք եկեղեցոյ, ձեռն ի գործ արկեալ ամենապիղծ քահանային տէր Յակոբին, որ առ հասարակ գան ի տունն յայս… աղօթս մատուցանեն Աստուծոյ ի սուրբ յաթոռոյն ի Սուրբ Խաչէն Աղթամարա եւ ի սուրբ աջերոյն եւ աւրհնութիւն ի տեառն Ստեփաննոս կաթողիկոսին եւ յիւր սուրբ աջերոյն եւ յամենայն սրբոց:

բ

<62ա> Զստացող սուրբ Աւետարանիս եւ զծնողսն իւր, եւ զՅովաննէս կրաւնաւոր, որ զքարտս կոկեաց յիշեալ Քրիստոս ԱՍտուած ողորմութեամբ քո, եւ թող զյանցանս ամենեցուն, զկարդացողացն եւ զլսողացն, ամէն, եւ քեզ փառք ընդ Հաւր եւ Սուրբ Հոգոյդ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեան:

Ի թվին ՉԽԹ (1300) գրեցաւ:

գ

<97ա> Փառք Սուրբ Երրորդութեանն յամենայն արարածոց իւրոց եւ յաւիտեան: Զստացող սուրբ Աւետարանիս, եւ զծնողս իւր, եւ զեղբարս, եւ զՅովաննէս կրաւնաւոր, որ զքարտս կոկեաց յիշեալ Քրիստոս Աստուած քո ողորմութեամբդ, եւ որ կարդան եւ զմեզ յիշէն բարէմտութեամբ, եւ քեզ փառք յաւիտեանս, ամէն:

դ

<97բ> Զստացող սուրբ Աւետարանիս զԽաչիկ քահանայ եւ զծնողսն իւր եւ զամենայն ազգայինսն իւր յիշեսջիք ի Քրիստոս աղաչեմ, եւ Աստուած զյիշողսդ յիշէ, ամէն, ամէն, եղիցի, եղիցի:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՍԱՂՄՈՍԱՑ ՆԵՐՍԻՍԻ ԼԱՄԲՐՈՆԱՑՒՈՅ

Երեւան 6558

Գրիչ` Վարդան Կիլիկեցի

Վայր` Գլաձոր

ա

<349բ> Զստացաւղ աստուածային գանձիս զԵսայի վարժապետ յիշեսջիք յաղաւթս եւ Աստուած զձեզ:

բ

<416> Զամպս գերագոյն հրաշիւք լուսատու ցաւղ զվարժապետս իմ Եսայի ստացաւղ աստուածային իմաստիս, ո~վ ընթերցողք, յիշեցէք յաղաւթս ձեր եւ զՎարդան նուաստ գրիչ եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

գ

<509ա> Զաստուածիմաստ եւ զտիեզերալոյս սուրբ [րա]բունապետն Եսայի` զստացող զաստուածաշունչ մատենիս, եւ զծնողսն իւր յիշել աղաչեմ ի Տէր, ո՜վ բարէմիտ ընթերցողք:

դ

<583բ> Ո՜վ Տէր իմ Յիսուս, աղաչեմ զընկղմեալս վերածել ընդ վերագրեալ ոգոյս:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՐԳԱՐԷՈՒԹԵԱՆՆ ԵԶԵԿԻԷԼԻ

Երեւան 5906

Գրիչ` Գրիգոր

ա

<203ա> Յամի Չ-երորդի Խ-երորդի Թ-երորդի (1300) թուականի Հայոց: Զմեղապարտ Գրիգորի յիշեսջիք ի Քրիստոս:

բ

Երկրորդ գրիչ

<411բ> Զարժանա[ւոր եւ զ]արդիւնակատար վարդա[պե]տն Ներսէս յիշե յողորմութիւնն Աստուծոյ, ոպատուականք, որք հանդիպիք այսմ տառի, ընդ սմին եւ զեղկելիգրիչս, եւ խոշորութիւն գրոյդ թողութիւն, եւ ձեզ յիշողացդ եւ մեզ աշխատողացս բարի վարձս, եւ ննջեցելոցն հանգիստ եւ ողորմութիւն Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, որ է աւրհնեալ յաւիտեան, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5476 (1296 թ)

Ծաղկող` Զաքար

Վայր` Տփխեց

<126ա> Զաքարիա նկարիչ ուտանուն քահանա Տփխեց յիշեայ աղաչեմ վասն ԱՍտուծոյ: Ի թվին ՉԽԹ (1300): Շտապեցաք ի բազում վշտաց եւ ի տրտմութեանց, Տէրտէր աւագերից(ու) որդի:

***

ՏԱՒՆԱՑՈՅՑ

Երուսաղեմ 1946, Պողարեան, Ցուցակ Զ, էջ 500

Հեղինակ` Գէորգ [Սկեւռացի]

<784ա> Բազմամեղս գէորգ, մաշեալ ժամանակի ծնունդ, ՉԽԹ (1300) թուականիս գրեցի զՏաւնացոյցս կանոնական գլխովքս, որ սահմանեն զտաւն ծննդեան եւ զյայտնութեան Տեառն, յորում աւուր եւ դիպեսցի տաւնել, եւ ըստ նմին եւ զքառասնաւրեայն նորին: Իսկ զյիշատակս սըրբոցն` զչորեքշաբաթուն ի հինգշաբթի անցուցանել, եւ զուրբաթսն ի շաբաթ, զներկայ աւուրն ոչ խափանել, այլ եւ զանցեալ աւուրն ընդ նմին տաւնել, եւ զքառասնորդաց պահոցն` զհինգ աւուրց տաւսն` ի շաբաթ եւ ի կիւրակէ տաւնել:

Գիտեմ զի գոն եւ այլ կանոնական հրամանք` որ յաւր կատարմանն հրամայեն զյիշատակ սրբոցն: Այլ քանզի ոմանք ի պատճառս տաւնիցն` զտիրաւանդ եւ զառաքելադիր կանոնս պահոցն լուծանեին, զոր եւ ի մեր աւուրս` յայտնի եւ յամարձակ տեսաք լուծեալ, ստուգեալ գիտացաք` թէ վասն այսր պատճառի հարկեցան հարքն սուրբք, յաւուրցս յայսցանէ` յառաջիկայսն փոխել զսրբոց տաւնս:

Վարդապետ այսր հնարից ունելով զԱստուած, որ ի պատճառս հրամանի ուտելոյնի ծառոց դրախտին` եւ յաւելորդն եւս յարձակեալ զյանցաւորն մարդ` արտաքս հեռացոյց ի ծառոյն կենաց, զի մի եւ նովաւ եւս չարագոյն գայթագղեսցի. եւս եւ զվասն ուտելոյն զընդ մահուամբ գրաւեալն մարդ` թեպէտ եւ այսպէս կարող էր պահել զնա անդէն կենդանի, սակայն այլ ազգ հնարեցաւ զանմահանալ նորին Աստուծոյ մարդանալով եւ մեռանելով: Այսպէս եւ հարքն սուրբք, վասն վերասացեալ լուծմանն, զտաւնս վկայիցն ի պահոցն աւուրց` յարձակ աւուրսն փոխեցին, ոչ հեռի, այլ միով աւուրբ, եւ յաղուհացսն` հնգիւք եւ ի խոնարհ: Զի զաւուրս պահոցն` սգոյ եւ տրտմութեան հոգասցուք, խոկալով, զի ի հանդիսէ քաջութեան սրբոցն` մեղկութեամբ վերջացեալքս` մանաւանդ պէտս ունիմք` գոնէ յաւուրս յայսոսիկ` զհին եւ զնոր մեղուցեալս եւ արտասուաւք քաւեալս` աւրինակս զղջման յիշել, զԴաւիթ, զՄանասէ. զպոռնիկսն, զմաքսաւորն, զանառիկն, եւ զաւազակն, զի եւ ի մերն թախծել մգով`, տաւն ուրախութեան լիցի սրբոց եւ հրեշտակաց, եւ այնպէս սգովն քաւեաք` եկեսցուք ի տաւնելն:

Զսոյն ի հնումն Աստուած կամեցաւ առ Մովսիսի, զի որորց վասն անսուրբ գոլոյ յոգի մարդոյ` ոչ կարեին առնել զզատիկն յառաջնում ամսեանն, հրամայեաց զի զգուշացեալք, եւ սրբեալք արասցեն յերկրորդն:

Նա եւ ի սմին իսկ Տաւնացուցի, վասն պատճառի իրիք` սրբոց ոմանց յիշատակքն ի կատարմանն աւրէ` յայլ աւուրս փոխեցան: Ի հին Տաւնացոյցն` խառնեալ է զհոռոմ եւ զհայ ամսոցն տաւնսն, եւ գովելի է. այլ աստ` վասն յատուկ լինելոյ զանցնիւրսն, ուրոյն ուրոյն եդի, եւ վասն այսր հարկի` եւ զխառնախորանս ամսոցդ առընթեր, զի զխառնուրդս տաւնիցն ամսովքն ծանեայց, եւս եւ վասն այլ պիտոյից որ ի դոսին կրի, որ կամիցի` կալցի, եւ որ ոչ` խառնեալն կազմէ:

***

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Երուսաղէմ 368, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 276-277

Գրիչ` Ստեփանոս Գոյներերիցանց

ա

Փառք ամենասուրբ Երրորդութեան յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Ես մեղաւոր հողս Ստեփանոս ցանկացայ աստուածաշունչ գրոց ստանալ` եւ կատարեաց Աստուած զփափաքն իմ, եւ գրեցի որպէս հանդիպեցաւ, երեք գիրք ի տուփ մի, եւ այլ շատ, եւ այլ սակաւ, եւ հանդիպեցաւ այս գիրքս վերջոյ բան զամենայնսն: Եւ զի էի ես կարի յոյժ տկարացեալ յաչաց, եւ տագնապ մեծ ի մահմետականացն, եւ էր գիրքս յոյժ նուրբ` կամեցայ ի նոր պատմութեանցս զայսչափ ի հետ գրել. կէս գրոցս հին պատմութիւն, եւ կէս գրոցս նոր: Աղաչեմ ներել սղալանացս եւ խոշոր ձաբռտանացս, զիյոյժ վշտաւք եւ տառապանաւք գրեցի: Աղաչեմ ներել եւ թողութիւն խնդրել յանցանաց իմոց ի Քրիստոսէ եւ ինք ձեզ թողցէ։

Գրեցաւ ի թու[իս] ՉԽԹ (1300), ի դառն ժամանակիս, քանզի զԼամբրունին քաղաքն եւ զայլ շրջաբնակս այրեցին մահմետականքն, եւ մեր մազապուրծ հազիւ տազ կարացաւ զերծանել` Աստուծոյ աւգնութեամբն, եւ այժմ կամ յերերման եւ ի սասանման, զոր Տէր Յիսուս ելո արասցէ բարէխաւսութեամբ սուրբ վկայիցն իւրոց, զի վասն ծովացեալ մեղացն իմոց այս ամենայն գործեցաւ: Թողութիւն արարէք, եւ Աստուած զձեզ, ամէն:

բ

Աղաչեմ զհանդիպաւղսդ, զի ողորմութիւն խնդրէք ի Քրիստոսէ մեղաւոր գծողիս` բարեխաւսութեամբ սրբոց հայրապետացն Գրիգորի եւ Ներսիսի, որ եւ դուք հանդիպեսջիք ողորմութեան: Ցանկացայ պատմութեանցս ստանալոյ, եւ եմ տկարացեալ յոյժ ի լուսոյ, եւ ահ մահմետականացն յոյժ տագնապէ զմեզ, վասն որոյ առաւել ցնցըղտեցի, աղաչեմ ներել մեզ` եւ Տէր ձեզ:

գ

Զբազմամեղ եւ զմացառոտ գծաւղս յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

դ

Զկարաւտս ողորմութեան` զամենամեղ փցուն ձաբըռատաւղս յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ նոյն ինքն զձեզ յիշեսցէ, ամէն:

ե

Զկարաւտս ողորմութեան զփցուն գրաւղ եւ ստացող տառիս յիշեսջիք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

զ

Զամեենամեղ եւ զբազմաթշուառս գրիչ` Ստեփանոս գրիչ` յիշեսջիք ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ` ամէն:

***

ՏՕՆԱՑՈՅՑ

Երուսաղէմ 2505, Պողարեան, Ցուցակ Ը, էջ 182

Գրիչ` Ստեփանոս Գոյներիցանց

Ես նուաստ գրիչս Ստեփանոս մականուն Գոյներիցանց, ութ եւ տասն ամ կացի առ ոտս վարդապետին մեծին Գէորգեայ Լամբրոնացւոյ, եւ կարի հարուստ լուեալ եմ ի նմանէ, ունիմ եւ իւր ձեռացն գիր վասն կիրակէս, որ մեր Լուսաւորիչն սուրբն յայս կիրակէիս եկեղեցոյ տօն է կարգեալ, Հ. ԳՁ, Այսծր պայծառ, իւր սարաւք, եւ այս շարականս իւր իսկ արարեալ է, յորժամ եկն Ըռստակէս որդի իւր ժողովոյն Նիկիոյ, վասն որոյ եւ յիշէ` Կեցոյ ծառաի քո:

***

ԽՐԱՏ ՎԱՍՆ ԱՐՈՒԵՍՏ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԳԷՈՐԳԵԱՅ ՍԿԵՒՌԱՑՒՈՅ

Երեւան 2371 Հեղինակ` Գէորգ Սկեւռացի

<132բ> Անպարապ անձամբ ձեռնարկեցի գրել զսա այրս թշուառ եւ ծաղկաքաղ արարեալ զմասն ինչ ի գրելոցն յԱռիստակիսէ հռետոր գրչէ, եդի աստ է` ինչ` զոր լուծեալ ի նմանէ, եւ է` ինչ եդելոցս աստ տակաւին տարակուսիւ երկայնութենէն զանց արարի շ եւ էր` զոր վասն անհաւաստի գոլոյն թողի, եւ զերրորդն` լռեմ:

***

ԽՐԱՏ ԳՐՉՈՒԹԵԱՆ ԳԷՈՐԳԵԱՅ ՍԿԵՒՌԱՑՒՈՅ

Երուսաղէմ 1311, Պողարեան, Ցուցակ Դ, էջ 558

Գրիչ` Ստեփանոս Գոյներիցանց

<798> Խրատ գրչութեան, զոր արարեալ էր զսա յառաջագոյն Գէորգեայ վարդապետին, ի խնդրոյ ումեմն, զորոյ զպակասն ի սմանէ յետոյ իմ ի վարդապետէն խնդրեալ: եւ նա կատարեաց զխնդրուածս իմ, եդեալ յառաջ զՌըստակիսի արարեալն, եւ զթերին ի նմանէ կատարեաց ինք, ինձ նուաստիս Ստեփանոսի Գոյներիցանց: որոց ողորմեսցի Տէր արարողին եւ խնդրողին:

***

ՀԻՆ ԿՏԱԿԱՐԱՆ

Երուսաղէմ 369, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 278

Գրիչ` Կոստանդին

<2> Պանծալի վարդապետ, զնուաստ աշակերտս ձեր Կոստանդին յիշ[ե]ա ի մաքրափայլ յաղաւթս քո, եւ խոշորութեան գրոցս անմեղադիր լեր:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1 (1632-1633 թ. )

Գրիչ` Գոյներ իրիցու որդի

<105a>

Միշտ եղէ ես սնավաստակ,

Զէտ խելագար, յիմար մշակ,

Ցանեմ ցորեան այլոց յստակ,

Եւ ինձ որոմն հրոյ ճարակ:

ԶՏեառն հրամանն սոսկալիք,

Պարտ է ունել զամէնն ի միտ[ք]

Թէ մի դատիք, որ չդատիցիք,

Պօմանս ահեղ քստմնելիք:

'Ի իմ գիտելով զայս արհաւիրք,

Կամաւ նիւթեմ ես ինձ չարիք,

Ստեփանոս տարտամ ի գործս սրբութեան,

Գոյներ իրիցու որդի դաժան:

Տատանեալ կամ երերման,

Իբր զԿայէն եղբայրսպան

Եւ յաւելի քան զնորայն,

Սպանի զհոգիս իմ յաւիտեան:

Փափաքեմ ես սրբութեան,

Փոխան գործեմ ես անարժան,

Աւաղ հազար-հազար բերան,

Էի նման արեգական:

Եւ այժմ սեւ եմաննման,

Նեղ է վայրս գանգտման,

Երկար վայրի ցանկամ

Շատ Ճառի եւ Պատմութեան:

Որ եմ մտօք անսրբութեան,

Այլ պղծագգործ պոռնկութեան,

Գիրս ստացա վանս վարժման,

Այլ կամք չկալայ ունկնդրութեան:

Ունիմ ճաճաք ես սրբութեան,

Եւ յոյժ ցանկամ համեստութեան,

Յար ի մեղանք կամ ի դողման,

'Ի եմ զեդ տոռնած ես շան նման,

Նոյն կամ յօտար հոգոց յանկման,

Մեղքն ամրացաւ յիս բնական,

Եւ այլ չգիտեմ այսմ սպեղան,

Քան զապաշաւն եւ զմեղայն:

Եւ վերա երեսասցս կամ յանկման,

Հանդիպողացդ յանդիման,

Րաբունք, տուք մասն ինձ բարութեան,

Լերուք ընդ իմ առ Տէրն հայցման,

Եւ Տէրն տայ ձեզ փոխարէն

Իւր միւս անգամ սուրբ գալստեան: Ամէն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 2607

Գրիչ` Թորոս

Վայր` Փերճեր

ա

Յիշատակարան:

Շնորհաւք եւ առատ գթութեամբ մարդասիրին Աստուծոյ եւ Որդոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ, այն որ վասն կամելոյ զկեանս ամենեցուն ընդարձակեալ աճեցոյց զաւրինակս եւ զճանապարհս փրկութեան ըստ այլեւայլ բարոյից հասակաց եւ արուեստից մարդկան. այլ եւ այլ ձեւս <213b> եւ արուեստս փրկականս, բարձրագոյնս եւ խոնարհագոյն, նրբաշաւիղս եւ անդորրընթացս, յոլովաջանս եւ թեթեւախոնջս, նախապատիւս եւ երկրորդականս, զի ըստ կարի կամ յաւժարութեան այսմ այլում հեհեւելով ոք, մի յուսահատ եղեալ ի դժուարութենէն, վերջոտնեալ անհաղորդ մնասցէ փրկական ճանապարտի իմիք, այլ ըստ չափոյ զաւրութեան կամ յաւժարութեան ընդ մի կամ ընդ յոլովս ի ճանապարհաց հետեւեալ ժամանեսցէ փրկութեան:

Յայս ամենառատ գթութիւնս Աստուծոյ հայեցեալ ես մեղուցեալ օառայս Աստուծոյ Թորոս սոսկ անուամբ քահանայ ի կրաւնաւորական ձեւի, քան զի տեսեալ զիս ի բարձրագոյն առաքինութեանս շաւղաց կասեցեալ զարտուղի գնացիւք, մանաւանդ յաղթեալ ի ծանրութենէ հողեղէն յարկիս, եւ ոչ ունելով այլ ինչ տեսսակ բարեաց, զմտակ ածի զի գոնէ այնու աւրինակաւ շահեցայց դոյզն ինչ մասն փրկական զտխմարութեան եւ զտկարութեան վհատութիւնս ի բաց եդեալ, ձեռնամուխ եղէ ի գրութիւն Մեկնութեան Աղաւթնոյս եւ Պատարագին, զոր մեկնեալ էին սուրբ հարքն մեր` մեծն Խոսրով եւ տէր Ներսէս, եւ այլ սուրբ հարքն, մեծաւ աշխատութեամբ գլխաւորեալ յանկ հանի շնորհաւքն Աստուծոյ, ի յիշատակ բարւոյ ինձ եւ իմոյ օնողացն ի Քրիստոս գնացելոց, եւ եղբարց իմոց եւ քեռ, եւ զարմից, որոց կենդանեացս եւ ննջեցելոցն մերոց աղաւթիւք վայելողացդ լիցի ի շնորհացն Աստուծոյ, գրել ի կենացն Աստուծոյ մատեանսն: Եւ զայս մեծաւ թախանձանաւք խնդրեմ ի վայելողացդ ի սոյն ի զմեզ բարւոյ յիշման արժանի արասցէ, զի եւ ինքն յիշեսցի յողորմածէն Աստուծոյ, ամէն:

Կատարեցաւ գիրս ի մեծ թուիս ՉԽԹ (1300), ի բազմաթշուառ ժամանակի, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի եւ ի թագաւորութեանն Հայոց Հեթմոյ, աղաչեմ զամենեսեան` յիշեցէք զվերոյգրեալքս եւ զամենայն հաւատացեալս ի Քրիստոս, եւ որք յիշէք, յիշեալ լիջիք ի Քրիստոսէ: Յիշեցէք եւ զԿոստանդին քահանա, որ յղորդելն աւգնեց ինձ:

բ

<27a> Զհաւքն իմ, որ զնիւթս պատրաստեցին, եւ զողորմելի գերիս ծնաւ[ղ]աւք մերով[ք] եւ զարմիւք յիշեցէք, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

գ

<35b> Զմամբքն իմ եւ զողորմելի գերիս` ծնողաւք մերովք եւ զարմիւք յիշեցէք ի բարին քրիստոս, Եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

դ

<73a> Զսնուցիչն իմ Հատաւրի եւ զերկու Վասիլ եւ զողորմելի գերիս` ծնողաւք մերովք եւ զարմիւք յիշեցէք ի Քրիստոս, եւ Աստուած զձեզ յիշէ

ե

<91b> Զուսուցիչքն իմ զԲարսեղ եւ զԹորոս, եւ զողորմելի գերիս, ծնողաւք մերովք եւ զարմիւք յիշեցէք ի բարին Քրիստոս«

զ

<127b> Զերկու Վասիլ եւ զսնուցիչն իմ Հատաւրի կրաւնաւոր եւ զողորմելի գերիս թորոս ծնողաւք մերովք եւ զարմիւք յիշեցէք ի Քրիստոս:

է

<139b> Զեղբայրն իմ զՆերսէս քահանա, որ այժմ վախճանեցաւ, եւ զողորմելի գերիս ծնողաւք մերովք, եւ եղբարբք, եւ քեռ յիշեցէք ի բարին Քրիստոս եւ նմա փառք:

ը

<176b> Տէր Յիսուս Քրիստոս Աստուած, գթայ եւ ողորմութիւն շնորհեա Գէորգեա վարդապետի, որ զՔարոզնիս եւ զԱղաւթնիս ղորդել ի Մեկընչէն մեծին Խոսրովա, եւ ողոր[մեա] գերոյ Թորոսի եւ ծնողաց եւ եղբարց եւ զարմից եւ այնոցիկ, որ յիշէն զմեզ:

թ

<354b> Զողորմելի գերիս Թորոս եւ զԹումաս եւ զԿոստանդին, ծնողաւք եւ եղբարբք եւ քեռք եւ ամենայն զարմիւք յիշեցէք ի Տէր, եւ Աստուած զձեզ յիշէ:

ժ

Գրիչ` Թովմա

<395> Զսրբասէր քահանայն զԹորոս ստացաւղ սուրբ տառիս եւ ըզծնաւղսն իւր հանդերձ եղբարբն եւ քերբ յիշեցէք ի բարին, Քրիստոս: Ընդ նոսին եւ զանիմաստ գրողս Թումաս եւ զծնաւղսն իմ աղաչեմ յիշել ի Տէր, եւ ԱՍտուած զձեզ յիշէ, եւ նմա փառք յաւիտեան:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Սիւրմէեան, Ցուցակ Հալէպի, Ա, էջ 84

<591b> Զմեղաւոր կազմաւղ սորա զՎասիլ, որ երբեմն սարկաւգ, յիշեսջիք ի Քրիստոս: ՉԽԹ (13ՕՕ):