Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Քիւրտեան, Ցուցակ Հարդֆորդի «Սիոն», 1975 թ., էջ 82-83

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Փոս անապատ

ա

Շնորհիւ Տեառն սկսայ եւ ողորմութեամբ նորին կատարեցի զյղձալիս յոքունց, որով փրկեցան համաւրէն ծնունդ[ք] Ադամիտ` ազատեալք ի մեղաց եւ զերծեալք ի խաւարէ կռապաշտութեամբ գալստեամբ Տեառն մեր Յիսուսի Քրիստոսի յաշխարհս, որպէս ծանեաք զՀայրն եւ զՍուրբ Հոգին լուսաւորեալ եւ նորոգեալ եւ նորափետուր զարդարեալ աւազանաւն մաքուր, յորում որդեգրիմք երկնաւոր Հաւրն առհաւատչեա առեալ պարգեւ Հոգին Սուրբ վարդապետութեամբ Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի:

Արդ չորեքվտակեան անծայրածաւալ ծովս չորեքեզերեան տիեզերս բոլոր սեռից, ենթակայացեալ բաղկացութեամբ ի մի առ ոգեալ արբուցեալ իբր զմի դրախտ: Վասն զի եւ զհեղեալ բանն ի ծոցոյ Հաւր ամենայն արարածք անոյշութեամբ լցան ըստ ճշգրիտ եւ անհաս պատմութեան, առընթեր վկայիս մերձ կացելոյ անկելոյ զլանջաւք տէրունական տեղեկացեալ եկ հասու լեալ անհաս խորին խորհրդոց մեծին Աստուծոյ, ծանուցանէ տիեզերաց զաստուածութիւնն Որդւոյ, հանդերձ իրիւք ընկերիւք աստուածաբանեալ Մաթէոս, Մարկոս, Ղուկաս, Յոհանէս: Սմա բաղձացեալ միայնացեալ Աստուածատուր անուն յորջորջի, ի մխիթարութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ յար ընդ նմա խաւսակցելոյ, եւ յետ մահու յիշատակ իւր եւ ազգատոհմի իւրոյ:

Արդ, ես ողբալիս եւ հոգով մեռեալս Գրիգոր կոչեցեալ փցուն մտաւք եւ գրչաւ, աղաչեմք զամենեսեան չլինել մեղադիր խոշորութեան գրոյս, զի թեպետ եւ \\\ բայց տառիս դառն. զի անաւրէնք յամենայն կողմանց գերեցին զաշխարհս Կիլիկեցւոց. զի թագաւոր ոչ գոյր, եւ իշխանսն անհնազանդ իւրեանց, մինչ Աստուած կամեցաւ եւ թագաւոր ետ, եւ սակաւ մի խաղաղացաւ յայս դառն ամքս: Եւ անհանգիստ, ի տեղիս տեղիս փոփոխելով, աւարտեցի զգիրս յընտիր աւրինակէ` յանապատս Փոս կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ Սրբոյ Աստուածածնին եւ այլ սքանչելագործ սըրբոց ի մէջ \\\ որ եղբարց, եւ ընտիր առաջնորդի, եւ զպէտս մարմնականս անթերի պահէր եւ յորդորէր ի գիրս, եւ զայն որ զառաջի զգիրն եւ զծաղիկն զարդարեաց, եւ զամենեսեան որ զաւգնական ենլեալ, եւ որ հակառակ լեալեն, ինքն գիտէ, զի խիսդ(յ)ոյժ ինձ հատոյց, եւ այն ի չարէն էր ամենայն: Որ առատն է ի տուրս, տացէ ամենեցուն յանպակաս պարգեւացն մասն բարեաց` յիշողացս եւ յիշեցելեացդ առ հասարակ, եւ նմա փառք յաւիտեանս եւ յապառանին, այժմ եւ միշտ, յամէն, ամէն: Եւ ի թուականս ՈՀԱ (1222), եւ կաթողիկոս Հայոց Կոստանդին, եւ թագաւոր Փիլիպպոս, յայսմ ամի հաստատեցան յաթոռս, Քրիստոս Աստուած ըստ կամաց իւրոց հաստատուն պահեսցէ…

բ

Աւետեաց բաշխող Քրիստոս առատապարգեւ, պարգեւեայ մեղսասէր անձին գրչի թողութիւն մեղաց, եւ ստացողի սորա [եւ] ամենայն մեղաւորաց, զի կարող ես յամենայնի եւ ընդ քեզ, Հաւր եւ Սուրբ Հոգւոյն փառք յաւիտեանս, ամէն, ամէն:

գ

Հետագա լրացնող` Մարգարէ

Ո՜վ սուրբ եղբայրք, որք հանդիպիք այսմ սուրբ Աւետարանիս, կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի մեղսաքաւիչ աղաւթս ձեր զՍիմէոն քահանայ վանից, որ ստացաւ զսա յարդար ընչից իւրոց յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց, եւ ամենայ ազգայտոհմից` կենդանեաց եւ ննջեցելոցն: Ընդ նոսին եւ զիս զմեղաւք լցել ոգիս զՄարգարէ, որ սակաւ մի աշխատեցա ի սայ, ի համարքն գրել, եւ թուղթս որ պակաս էր եւ կտրեք ու գրեցի, եւ Աստուած ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեցելոցս ողորմեսցի ի յարդար դատաստանին, եւ նման ճարք, ամէն:

***

ԳԻՐ ՀԱՒԱՏՈՅ ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹԵԱՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԵԱՑ ԵԿԵՂԵՑՈՅ

Երուսաղէմ 354, Պողարեան, Ցուցակ Բ, էջ 253

Գրիչ` Յոհաննէս

ա

<463> Փառք Սուրբ Երրորդութեանն յաւիտեանս, ամէն, որ յետ զաւրութիւն տկարութեանս իմոյ հասանել յաւարտումն մատենի տառիս եւ խոստովանութեան Հայաստանեաց գրոյս, զոր սուրբն Ներսէս \\\ ազգմ Հայաստանեաց զի առեալ նմա \\\ Հոգոյն Սրբոյ թելադրեալ ի շրթունս \\\ անից, յայտնապէս ցուցեալ զպատասխանատութիւն հերձուածողաց, եւ այլասեռ ազգաց, եւ այս սովորութիւն Յունաց եւ բարբարոսաց անմտից եւ տգիտաց, որք ոչ խաւսեցին զուղեղս, այք հակառակ նորին: Սովաւ ազգս մեր ափ ի բերան առնեն զայնոսիկ, որ հակառակին ճշմարտութեանն:

Եւ ես տրուպս եւ յետինս, բազմամեղս եւ անիմաստս, եւ նուաստս ի քահանայն ի գործ առեալ գրեցի զսա ի խնդրոյ սրբասնեալ քահանային Ստեփանոսի, ի վայելումն անդրանիկ որդոյ իւրոյ Յոհաննիսի դեռաբոյս սարկաւագի, եւ յիշատակ ննջեցելոց իւրոց: Արդ, որք աւկտիք ի սմանէ կամ աւրինակէք, յիշեսջիք ի Քրիստոս զսրբասնեալ քահա[նա]յն զՍտեփանոս եւ զՅոհաննէս որդին նորին: Եւ ես մեղաւք լցեալս անարժանս յիշելոյ, յերեսս անգեալ լալով աղաչեմ զսուրբ քահանայսդ եւ զսուրբ մանկունսեկեղեցւոյ որք աւկտիք ի սմանէ, յիշեսջիք զիմ անարժանութիւնս, եւ թողութիւն հայցեցէք զԱստուծոյ բազմամեղ անձին իմոյ Եւ Աստուած ձեզ եւ մեզ ողորմեսցի: ՈՀԱ (1222):

բ

<368> Ո՜վ սրբասնեալ քահան[ա]յք եւ աստուածասէր ժողովուրդք, յերեսս անկեալ աղաչեմ զձեզ, խնդրեցէք յԱստուծոյ զթողութիւն յանցանաց բազմամեղս Յոհանիսի, եւ Աստուած [ձեզ եւ մեզ] ողորմեսցի:

գ

Քրիստոս որդի Աստուծոյ, յորժամ գաս քո հայրենական փառաւքդ հատուցանել ըստ գործոց, դու ողորմեա մեղուցեալ ծառայիս քո Յոհաննիսի, եւ շնորհ[ե]ա թողութիւն բազում եւ դժնդակ յանցանաց նորա, եւ քեզ փառք յաւիտեան, ամէն:

***

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 695 (1881թ)

<186a> Երազահանս այս Խալաֆ սուլթանն Սիսիանու եւ Խորասանու եւ Յարախու տէր էր, զիւր յաշխարհին գիտնականքն ժողովեաց ի Ա տեղ եւ հրամայեաց թէ ի վեր ձգեցէք զինչ փեղամպարքն երազ են տեսեր: Եւ մեկնեցին Աստուծոյ հրամանաւն…

<188a> Զայս Երազահանս ի տաճիկ յարապ գրէ ի հայ գիր մեկնեալ Առաքել իմաստասէր աբեղայն, որ մականուն Վառ ասեն, եւ Մխիթար Կլելկանց եւ Շերանն, ի յԱնի քաղաքին դռան ի վերա բերդ եւ անունն Մաղասբերդ\\ եւ բերդին անունն Ծարքար: Ի յայն բերդին զընտանն մեծ մարդ մի տայր տաճկաց, եւ այս գիրս ի հետ յայն զընտանին եւ յայս Գ հոգիս փոխել են ՈՀԱ (1222) թվին ի հայ լեզու, ի սահմի ամսոյ Գ աւուրն, որ է աւրհնեալ անզրաւ յաւիտեանս, ամէն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Վիեննա 218, Տաշեան, Ցուցակ, էջ 558-559

Գրիչ` Նորաւգէս

Վայր` Սեբաստիա

ա

<260b> Յամի վեցհարիւրորդի [եւ] թանասներորդի եւ միերրոդի թուաբերի յաբեւթական սեռի եւ աղքանազեան տոհմի:

Գրեցաւ աւետաբեր սուրբ մատեանս ի քաղաքիս Սեբաստիոյ, ընդ հովանեաւ Սուրբ Աստուածածնի եւ նախախնամողին Աստուծոյ զամէնեսեան, որով եւ մեք խնամեալք նորին ողորմութեամբ աւարտեցաք զսա ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ…։ Արդ, որք աւքտիք ի սմանէ ընթերցմամբ կամ գաղափարաւ, յիշեսջիք զստացող գրոցս զՆորաւգէս, զսուտ եւ զտխմար գրիչ, զի ոչ եթէ հռիտոր էի գրչութեանն արհեստի, այլ եւ յաւժարութենէ մտաց եւ ի կարաւտութենէ ձեռնամուխ եղէ գրոյս: Տէր Յիսուս ի միւսանգամ գալստեան քո ողորմեա Ներսէսի սուտանուն քահանայի եւ ծնողաց իմոց Բարսեղ երիցոյ եւ մաւր իմոյ Մարիանէ, եւ եղբարց իմոց Բանարգէս էրիցոյ եւ Յովաննէսի եւ Նահայպետի եւ ընդ նոսին քեռցի իմոց Տիրանցի եւ Տալիթի եւ այլ ազգացն` կենդանեաց եւ առ Քրիստոս փոխեցելոցն եւ Դշխուին եւ Պոծառին, զի դեռաբոյս էին եւ ոչ ժամանեցին յապաշխարանս մինչ հասարակաց ննջումն եհաս ի վերայ նոցա. եւ Հայրապետ երիցոյ եւ Գրիգորոյ եւ ընդանեաց նոցա ողորմեա Տէր, զի ծնողաբար ընկալան ի յարկս իւրեանց մինչեւ յաւարտումն գրոյս: Եւ Սիմէոնի գրակապի եւ որ շատ եւ որ սակաւ աւգնական եղեւ տալով կամ խաւսաւք կամ բարիոք հայելով, ընդ միոյ հարիւրապ[ատ]իկ առցէ ի Քրիստոսէ Աստուծոյ մերոյ, ամէն, ամէն:

բ

<261b> Ով արարիչ իմ Տէր եւ յոյս Եւ լուսատու խաւարելոյս, Ճեպել ի ճար անճարելոյս, Կարեկցելով ինձ նեղելոյս Ձեռնատու լեր ծփելոյս. Ծովակենցաղ ընկլուզելոյս, Գովեալ փրկիչ յուսացելոյս:

գ

Եւ Աստուած յիշողոցն եւ յիշելոցն ողորմեսցի ի նմայ փառք յաւիտեանս, ամէն: Խոշորութիւնեւ պակասութեան գրոյս մի մեղադրէք աղաչեմ աղաչեմ:

դ

<121a> Տէր Յիսուս քո սուրբ ծնողիդ բարեխաւսութեամբս… ողորմեա Դըժխուին, եւ Պոծառին, եւ ընդ նմին եւ գծողի սորա բազմամեղի ի քո միւսանգամ գալստեանն, ամէն:

ե

<201b> …Տէր Յիսուս Քրիստոս … ողորմեա Դժխուին եւ Պոծառին տարաժամ եւ անապաշխար վախճանելոցն:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Յովսէփեան, Յիշատակարանք, էջ 819-820

Գրիչ` Յովհաննէս

Ի թուականութեանս Հայոց ՈՀԱ (1222), ի հայրապետութեան տեառն Կոստանդեայ եւ ի թագաւորութեան Փիլիպպոսի նորընծայ արքայի, որ յայսմ ամի պսակեցաւ եւ ընկալաւ զաթոռ թագաւորութեան տանս Հայոց, գրեցաւ եւ կենսագիր Աւետարանս, ձեռամբ Յովհաննիսի բազմամեղի, ի քաղաքն Սիս, ընդ հովանեաւ սուրբ տաճարիս, որ յանուն Սրբուհւոյն Մարինէի: