Հայերէն Յիշատակարաններ

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ԿԱԹՈՂԻԿԷԻՑ ԹՂԹՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 174-176, Լիմ կղզի

 

Գրիչ` Իգնատիոս

Վայր` Սուխարայ վանք

 

… Սմա ցանկացաւ այրն ոմն կուսակրօն աբեղայ եւ մաքրամիտ կրօնաւոր Կիրակոս անուն… եւ ետ գրել… Իգնատիոսի անարժան աբեղայի…:

Եւ արդ, յանգ եղեալ կատարեցաւ սա ի թուականութեանս Հայոց ՋԳ. (1454) ամին, ի հայրապետութեան տեառն տէր Գրիգորի ընդհանուրի Հայոց կաթուղիկոսի եւ տեղապահի սրբոյն Գրիգոր մեր լուսաւորչի, եւ մերոյս նահանգի տեառն  Զաքարիայի Աղթամարայ վերադիտողի, ի գաւառին Քաջբերունի, ի վանս Սուխարայ, որ այժմ Խառաբաստայ վանք վերաձայնի, ընդ հովանեաւ հոյակապ բարձրաշէն եւ պայծառաշէն գմբեդարդ եւ հրաշագեղ սուրբ տաճարիս, որ յանուն ամենասուրբ Աստուածածնին կառուցեալ կայ, յառաջնորդութիւն սուրբ ուխտիս, առ ոտս երջանիկ եւ հեզահոգի վարդապետի` ամենագով եւ հանճարեղ, իմաստուն եւ արդիւնաւոր Կարապետ րաբունապետի:

Արդ, գրեցաւ սա ի վերայ ասացեալ սուրբ ուխտն, եւ վասն վրդովման եւ տատանեալ դառն ժամանակիս, ի յահէ թշնամեաց փախեան երկիր, եւ ոմանք ամրացան յանառիկ կղզիս Լիմն կոչեցեալ, եւ շատք ցրուեցան յերկիր  Ամկու, եւ վասն ծովացեալ մեղաց մերոց անկան ի ձեռս հեծելի` թալանեցան, կողոպտեցան, շատ ոք սպանան… եւ զանբաւ կոծս եւ զսուգս եւ զաղիողորմ շիւան լալոցն ով կարէ պատմել եւ կամ ընդ գրով արկանել: Եւ որք որ մտաք ի  Լիմս` բազում սովով եւ պանդխտութեամբ տառապեցաք: եւ աստ գրեցաւ կէս գրոցս, եւ վճարեցաւ ընդ հովանեաւ սուրբ գեղեցկաշէն եւ զարդարեալ բարեձեւութեամբ եւ բարձրակոռոյց շինութեամբ եւ հրաշագործ սուրբ տաճարիս, որ յանուն սրբոյն Գէորգայ զօրեղ վկային կառուցեալ կայ…:

Յիշեցէք սրտի մտօք զվերասացեալ ստացող լուսազարդ սուրբ գրոցս` զԿիրակոս հեզահոգի աբեղայն, եւ զծնողսն եւ զեղբարսն իւր, որ ստացաւ ի հալալ եւ ի քրտնաջան վաստակոց իւրոց` բարի յիշատակ իւր եւ իւրոցն ամենայնի, եւ ընծայեաց  Վարագայ սուրբ հրաշագործ եւ աստուածընկալ սուրբ Նշանին, ի դրունս եօթնասիւն լուսոյ, որ է հրեշտակաբնակ տեղի եւ աստուածունակ անապատ, որք են անդ հաւաքեալ այժմ բազմութիւն անձանց կրօնաւորաց: Արդ, ես` Կիրակոս աբեղայս` յերես անկեալ պաղատիմ կողկողագին եւ յորդաբուղխ արտասուօք, որք հանդիպիք այսմ աստուածային բուրաստանիս յիշեցէք… ինձ եւ հարց եւ եղբարց իմոց, նաեւ հոգեւոր հարց եւ եղբարց իմոց` Յոհաննէս եպիսկոպոսին, եւ Զաքարիա վարդապետին, Յոհաննէս կրօնաւորին, հերպետ  Հայրապետին, Մելքիսէթ կրօնաւորին, Թադէոս ճգնաւորին, Ահարոնին, Կարապետին, միւս Կարապետին, Ատոմին, Դաւթին, Մկրտչին, միւս Մկրտչին, Գրիգորին, Կարապետին, մահտասի Յովաննէսին, Սուքիասին, Ստեփաննոսին, եւ միւս Ստեփաննոսին եւ Յակոբ միակեցին: Զի սոքա ամենեքեան հայրախնամ գթով եւ հո գեւոր սիրով զմեզ խրատեալ են, վարձահատոյց լիցի սոցա Քրիստոս աստուած եւ փրկէ յամենայն յորոգայթից հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ պահեսցէ զսոսա տէր աստուած բարելի եւ սուրբ կենօք յայսմ աշխարհիս, եւ յետ աստեացս ելանելոյ զտէր  Յոհաննէս եպիսկոպոսն ընդ սուրբ հայրապետացն դասեսցէ, եւ Զաքարիա վարդապետն ընդ սուրբ վարդապետաց դասակից եւ պսակակից արասցէ, եւ զհերպետն` հանդերձ միեղէն կրօնաւորօքն իւր` սուրբ տեսոյն եւ լուսոյն արժանի առնէ, ծնօղօք հանդերձ, ամէն, եղիցի եւ եղիցի:

Զանարժան գծողս Իգնատիոս աբեղայս աղաչեմ յիշել ի տէր…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6570

 

Գրիչ` Յովանէս Մանկասարենց

Վայր` Քաջբերունոյ երկիր

 

ա

 

… Ընկալաւ զսա մեծաւ ըղձմամբ պատարագօղն Քրիստոսի, սուրբ կրաւնաւորն Վարդան ի փրկութիւն հոգւոյ իւրոյ, ի յիշատակ իւրն, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Էւատշին եւ մաւրն Այխաթունին, եւ եղբօրն Ռստակիսին, եւ հաւրեղբարցն Արմանշին եւ Գրիգորին, եւ հաւրքւերն Սանդուխտին, եւ որդոյն Ղազարին` գնացելոյն առ աստուած, եւ հօրեղբաւրորդոցն` Առաքելին, Կիրակոսին եւ Խալիֆին, եւ մեծ պապերոյն` Ներսէս քահանային եւ Կիրակոսին եւ Գրիգոր քահանային, եւ երախտաւոր մարցն` Խութուշին եւ [Սա՞լ]չուկին եւ Եղիսաբեթին, եւ մօրքւերն` Ուսլունին:

Արդ, ես` անարժանս ի գիրս գրչութեան` մեղաւք զառածեալս Յովանէս միայն անուամբ քահանայ եւ ոչ ունելով համարձակութիւն հպիլ ի սուրբ Աւետարանս, բայց ապաւինեցայ ի մարդասէրն եւ ի ներաւղն աստուած եւ վասն աղաչանաց եւ սիրոյ եղբաւրս մեր Վարդան կրաւնաւորի սկսայ զսուրբ աւետաբեր Աւետարանս Քրիստոսի եւ ողորմութեամբ նորին աւարտեցի ի մեծ թուականութեանս Հայոց ՋԳ. (1454) ամին, յառաջնորդութիւն երկրիս  Քաջբերունոյ մեծ րաբունապետի եւ քաջ վարժապետի Կարապետ վարդապետի, եւ ի հայրապետութիւն մեծ ա[թո՞ռոյն] սուրբ Էջմիածնի տէր Գրիգորի, եւ ի ղանութիւն արենարբու բռնաւորին Ջհանշայի, որ գնաց բռնութեամբ եւ էառ զՇիրազ եւ զԻսպահան եւ զայլ բազում քաղաքս եւ զբերդորայս յաշխարհէն չաղաթային: Բայց մեք կամք ի յահ եւ ի փախ, զի զաւրքն Ուզուն-Հասանի հանապազ կու գերեն զմեզ եւ թալանեն: Ի յայսմ տառապանս կալով գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի քաղաքիս Արճէշ կոչեցեալ եւ ի կղզիս, որ կոչի Լիմն: Վասն որոյ աղաչեմ զծառայքդ աստուծոյ, զի աստուած-ողորմի ասէք գրչիս, եւ ծնաւ]ղացն` հօրն Մանկասարին եւ մօրն Փաշայ-Մէլէքին, եւ ուսուցչին մեր, եւ խնամ տանօղացն, ամէն:

Արդ, որք վայելէք զսուրբ Աւետարանս կարդալով կամ աւրինակելով, լիակատար սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք Վարդան մաքուր կրաւնաւորին, եւ ծնաւղաց նորին Էւատշին եւ Այխաթունին, եւ եղբարցն Ռստակիսին եւ  Պատւականին` գնացելոցն ի փառս աստուծոյ, եւ հօրքըւերն Սանդուխտին եւ Արուս-Խաթունին, եւ բարի կնոջն Շարաֆ-Խաթունին, եւ մօրքըւերն Ուսլունին, եւ դստերն Ալամշին, եւ քեռու որդոցն Կարապետին եւ Յովանիսին, եւ Շարմէլէքին, եւ  Խաչատրուն, եւ Մարթային, եւ Ստեփանոսին, եւ ամենայն երախտաւորացն եւ ուսուցչացն` հոգեւորացն եւ մարմնաւորացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն` կենդանեաց եւ հանգուցելոե, զոր գրեցաք եւ զոր մնացին, լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք, եւ Քրիստոս աստուած ձեզ տացէ զիւր առատ ողորմութիւնն, ամէն:

 

բ

Աւա՜խ դառնութեան աւուրցս եւ վա՜յ կենաց մերոց, որ յամէն օր Ժ. (10) անգամ կու մեռանիմ յահէ սպանման եւ դողալով կու գրեմ:

 

գ

ԶՄինաս զեղկելի նկարողս եւ ծնողսն իմ յիշե[ցէք աղաչեմ ի] Քրիստոս||

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6653

 

ա

Գրիչ` Յովանէս

Վայր` ի վանս Բազենից

 

… Որոյ ցանկացող եղեալ երջանիկ եւ սրբասնեալ եւ բարեմիտ տանուտէրն  Ստեփաննոս եւ ջանաց ստանալ զանառիկ փարթամութիւնս եւ   զգանձս անկողոպտելի ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց, եւս առաւել ամուսնոյ իւրոյ Ուլու-Խաթունին, եւ զաւակաց իւրոց` Յակոբին, Աբրահամուն եւ Մուրատին, եւ քւերն Բուլղանին, եւ Մուրատի կենակցին  Ասլ-Մելեքին, յիշելով զասացեալն, թէ երանի, որ ունիցի զաւակ ի Սիոն եւ ընդանեակք յԵրուսաղէմ, եւ ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց յիշատակ իւրն եւ ծնաւղացն եւ զաւակաց իւրոց վերոյ ասացելոցն: Եւ ես` յետնեալս յամենայնի եւ զառածեալս մեղաւք  Յովանէս սուտանուն գծաւղ տեսի զեռափափագ սէր եւ զջան սրբասնեալ կրաւնաւորին Սարգսի, զոր ունէր հետ սուրբ Աւետարանիս, եւ ձեռն արկեալ գրեցի զսուրբ Աւետարանս ի վանս  Բազենից, ընդ հովանեաւ ամենամաքուր սուրբ Աստուածածնին եւ սուրբ Էջմիածնիս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի, եւ ի թագաւորութեան Ջհանշայի`   որդոյ Ղարա-Ուսուֆի:  Ի թուականիս մերում ՋԳ. (1454) ամի յորում ժամանակի յոյժ ճշդիւ հարկապահանջութեամբ տառապի ազգս Հայոց ի ձեռն չար բռնակալացն թուրքաց:

Արդ, որք հանդիպիք սուրբ Աւետարանիս յիշեցէք ի Քրիստոս զստացող սուրբ Աւետարանիս զՍտեփաննոս բարեմիտ քրիստոնեայն, եւ զծնաւսըն իւր, եւ զզաւակսն իւր, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն` զկենդանիս եւ զհանգուցեալ սն եւ լի բերանով եւ ուղիղ սրտիւ աստուած-ողորմի ասացէք, եւ աստուած յիշողացդ ողորմեսցի յիւր միւսանգամ գալուստն, ամէն:

 

բ

 

ԶՄինաս մեղաւք մեռեալ ոգին` զնկարողս յիշեցէք ի բարին Քրիստոս:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6509

 

Գրիչ` Հէրապետ

Վայր` Լիմն անապատ

 

… [Ո]ւստի եւ տեսեալ զսորա անճառ փրկագործութեան խորհուրդ [հաւատարիմ եւ երկիւղած բարեպաշտ եւ աստուածասէր տանուտէրն Մկրտոն եւ Մարտիրոս], եւ ստացաւ զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց` [հաւրն Մարգարին եւ մաւրն Մինա-Խաթունին]:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի յանապատս, որ կոչի Լիմն, ընդ հովանեաւ սուրբ Գէորգեայ զաւրավարին, ի թուականիս Հայոց ՋԳ. (1454) ամին, ձեռամբ անարժան եւ յոգնամեղ փծուն գրչի սուտանուն  Հէրապետի: Այլ ըստ բազում հայցման եւ պատկառանաց [քրիստոսասէր եւ բարի Մարտիրոսին] ձեռն ի գործ արկի տխեղծ մատամբ եւ մեղաւոր անձամբ գրեցի անարժան ձեռաւք իմովք: Արդ, որք ճաշակէք յաստուածային բուրաստանէս եւ յամենալի սեղանոյս ընթերցմամբ կամ գաղափար առնելով եւ կամ հարեւ[անցի||:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 905

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Վան

 

Փառք… որ ետ զաւրութիւն տկարութեանս իմոյ հասանել ի վերջ կտակիս… զոր արարեալ է բազում աշխատութեամբ սուրբ հայրն մեր եւ լուսաւորիչն հոգւոց մերոց` երանաշնորհ վարդապետն Մաշթոց: Զոր հաւաքեալ ունի յինքեան զբոլոր բովանդակութիւն եւթն խորհրդոյ եկեղեցւոյ. զի սովաւ կատարի ամենայն կարգ քրիստոնէութեան կենաց եւ մահու ի սուրբ եկեղեցի:

Զոր տեսեալ զայսպիսի գանձս աստուածային եւ պայծառ լուսով երջանիկ եւ սրբասէր կրօնաւորն տէր Աւետիս, եւ ջերմեռանդ սիրով եւ մեծ փափագանաւք ստացաւ զսա ի հալալ վաստակոց իւրոց, յիշատակ բարի հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` հօրն Թումայի եւ մօրն  իսթերի, եւ այլ ամենայն ազգականացն: Եւ եդ ի դուռն սրբոյն Ստեփաննոսի նախավկային, որպէսզի վայելեսցեն զսա մանկունք սուրբ եկեղեցոյ եւ ուրախասցին սովաւ եւ յիշեսցեն անմոռաց յիշմամբ յերկնագնաց յաղօթս իւրեանց զյառաջ յիշեցեալ ստացող սորա զաստուածահաճոյ եւ զսրբասնեալ կրօնաւորն զտէր Աւետիս եւ զծնողքն իւր զԹումա եւ զԻսթեր, այլ եւ զհիւսն Կարապետ, եւ զքոյրն իւր զՄըրվաթ, եւ զդուստրն  Խալիմ-Հաթուն, եւ զամենայն արեան մերձաւորսն. մանաւանդ յիշել եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասել ի   ժամսոսկալի սուրբ պատարագին տէր Աւետիսին եւ ծնողաց նորին, ամէն:

Եւ գրեցաւ սա ի թվականիս Հայոց ՋԳ. (1454) ամին, ի քաղաքս որ կոչի Վան, ընդ հովանեաւ սրբոց առաքելոցս Պետրոսի եւ Պօղոսի, եւ Սահակայ հայրապետի, եւ այլ սրբութեանցս, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ ի թագաւորութեան  Ջխանշայի, որ գնացեալ բազում զօրաւք եմուտ ի Պարսկաստան. եւ մեք հանապազ փախստական:

Արդ, ի յայս դառն ժամանակիս ետ գրել զսուրբ գիրք տէր Աւետիսն…

Այլ եւ զԳորգն եւ զկենակիցն իւր զԽաթունշէն լի բերանով եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք եւ Քրիստոս աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց եւ մեղաւորս յարդարոց, անյիշելիս ի գրչաց եւ անկարգս ի կարգաւորաց բազմամեղ Կարապետ սուտանուն երէց, ըստ իմում տկար անձամբս յանձն առի եւ ամենակարող զօրութեամբն աստուծոյ աւարտեցի զբոլոր բովանդակ Մաշթոցս ի ստոյգ եւ յընտիր աւրինակէ: Վասն որոյ յերեսս անկեալ աղաչեմք զսրբութիւնդ ձեր, ո՜Վ սուրբ քահանայք եւ ժողովուրդք, իմ բազում մեղացն թողութիւն խնդրեցէք յաստուծոյ եւ ուղիղ մտաւք աստուած-ողորմի ասացէք, այլ եւ ծնողաց մերոց` Ստեփանոս քահանայի եւ Մինայի, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց: Եւ Քրիստոս աստուած, որ առատն է ի տուրս բարեաց ձեզ` յիշողացդ եւ մեզ` յիշեցելոցս, առհասարակ, ողորմեսցի. եւ նմա փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 9274

 

Գրիչ` Գրիգոր

Վայր` Աղթամար

 

… Եւ արդ, ես` յետինս ի գրչաց եւ անարժանս ի կարգաւորաց սուտանուն քահանայ Գրիգոր տեսի զսէր եւ զփափագսորա (Ատոմ քահանայի), զոր ունէր առ հոգեւորն. եւ իմով իսկ տկարութեամբս յանձն առի… եւ կատարեցի զսա մեղսամած մատամբս իմով յաստուածաբնակ կղզիս  Աղթամար, ընդ հովանեաւ ամենայաղթ սուրբ Խաչիս եւ սուրբ Նշանացս, ի հայրապետութեան տեառն Զաքարիայի. ի թուականիս Հայոց ի ԹՃ. եւ երեքն (1454)…:

Արդ, որք ճաշակէք… յիշեսջիք… զյառաջ յիշեցեալ ստացող սուրբ   աւետարանիս զԱտոմ սրբասնեալ քահանայն,  եւ զծնօղսն իւր զՍտեփանոս եւ Գոհար, եւ զեղբարքն զՍահակ, զՅովանէս, զՅակոբ եւ  զՆերսէս, եւ զհօրեղբարքն զԿիրակոս եւ զԹորոս, եւ զզաւակսն նոցա զՄարտիրոս, զԾերուն եւ զՄխիթար, եւ զկենակիցն իւր զՈւսլուն-Մէլիք, եւ զորդին իւր զԵղեւոն, եւ զքոյրն իւր զԵղիսաբեթ,  զՇամշա-Խաթուն, եւ զիւր սկեսուրն, եւ զծնօղսն նոցին, եւ զտէր Կիրակոսն, եւ զայլ ամենայն ազգականսն նորին` զկենդանիսն եւ զննջեցեալսն…:

Ընդ նոսին եւ զանպիտան Գրիգոր գծագրողս աղաչեմ յիշել յաղօթս լի բերան ողորմիիւ, եւ իմոց ծնողաց` հօր իմոյ Աղախանին, մօր իմոյ Մագդաղենին, եւ ամենայն զարմից մերոց եւ արեանառու մերձաւորաց:

Այլ եւ յիշել մաղթեմ  զԹումայ սարկաւագն, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթիս…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Փիրղ. Նօտ. 173, Բաղէշ, ս. Գէորգ եկեղեցի

 

Գրիչ` Կիրակոս

Վայր` Բաղէշ

 

… Եւ արդ, ես`… անյիշելիս ի գրչաց… Կիրակոս քահանայ… գրեցի զսա ի դառն եւ ի նեղ ժամանակիս, յիշատակ բարի Սարգսին, եւ ծնողաց նորին Պարոն-Լուսին եւ Քաֆուրին…, եւ ինձ մեղաւոր գրչիս Կիրակոս քահանայիս, եւ իմ ծնողացն` Էլէքսան քահանային եւ Եղիսաբետին, եւ կենակցին իմոյ Քնքուշ-Խաթունին:

 

Արդ, գրեցաւ սա ի քաղաքս Բաղէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Կիրակոսին, ի թուականիս Հայոց ՋԳ. (1454), ի ղանութեան Ջհանշին, եւ ի մեր պարոնութեան միր Շամսադնին, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ յեպիսկոպոսութեան տէր  Յովանիսին…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Աղբար», Բ, էջ 445, Տիգրանակերտ, ս. Կիրակոս եկեղեցի

 

Գրիչ` Ստեփաննոս

Վայր` Բաղէշ

 

Գտի ընտիր եւ ստոյգ աւրինակ, զոր գրեալ էր Թորոս փիլիսոփայն ի Դրազարկն եւ յուղարկեալ հռչակաւոր ուխտին սուրբ Առաքելոցն  Տարոնոյ, որ կոչի Ղազարու վանք. եւ իմ առեալ գրեցի զսա անարժան ձեռաւք իմովք ի մեծ թուիս ի յեղանական շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից երկիր հայելով, ըստ արարչութեանցն չափեալ յԱդամայ մինչեւ ցայսր ամք ՑՊԿԲ. (6862)… իսկ Հայոց թվականիս ՋԳ. (1454), ի քաղաքիս Բաղէշ, ընդ հովանեաւ սուրբ Սարգսի եւ սուրբ Գէորգայ եւ սուրբ Ստեփաննոսի, ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, ի հայրապետութեան Աղաթամարայ տեառն Զաքարիայ, եւ ի կայսրութեան ազգին նետողաց  Ջհանշահ ամիրին…:

 

Յիշեսջիք զստացող սորա… եւ զիս` գրիչս` զՍտեփաննոս քահանայ…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Լեյդենի համալսարան, Ֆ. Մակլեր, Ցուցակ, համար 38, էջ 95-98

 

Գրիչ` Կարապետ

Վայր` Պառուագրակ վանք

 

ա

 

… Արդ, կատարեցաւ սուրբ Աւետարանս Քրիստոսի ի թվականին Հայոց ՋԳ. (1454), ի յապրիլ ամսո Ա. (1), ի վանս որ Պառուագրակ յորջորջի, ընդ հովանեա ւ սքանչելագործ սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Կարապետի, եւ սուրբ Սարգսի մեծ զինաւորին, եւ այլ բազմահաւաք սրբոց, որ հաւաքեալ կան աստ, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարհեստ գրչի մեղապարտի Կարապետ հայրապետի եւ ամենաթշուառի եւ անիմաստի:

Արդ, ի սրտէ խոցեալս եւ մեղաւք լցեալս, ի բարեաց տարտամս եւ ի մեղաց փարթամս, մեղուցեալ հոգով Կարապետ հայրապետս եղկելիս, ոչ ինչ ունելով մխիթարութիւն յայսմ աշխարհիս, ո'չ մարմնաւոր եւ ո'չ բարի գործովք, այլ ապաւինելով յողորմութիւնն Քրիստոսի եւ յամէնառատ գթութիւնն իւր, հնարս իմացա զսուրբ Աւետարանս ինձ ի մխիթարութիւն ի կեանս եւ ի հանդերձեալն, բարեխաւս առ նոյն ինքն ի Քրիստոս ի տէրն մեր` յոյսն ամենեցուն:

Արդ… յիշեսջիք ի սուրբ եւ յարժանաւոր յաղաւթս ձեր զմեղուցեալ գծողս զԿարապետ, եւ զծնաւղսն իմ` զհայրն իմ զՍիմէոնն եւ զմայրն իմ զՄարիամն, եւ զեղբայրն իմ  զՅովաննէս կրաւնաւորն, որ տղա հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ բազում կսկիծ եթող ի կեանս: Եւս առաւել զամենայն բարեաց արժանաւորն` զհաւրեղբայրքն իմ փոխեցեալքն ի Քրիստոս` զՈնոփրիոս հայրապետն, եւ զտէր Տիրատուրն, եւ զաշխարհական եղբայրն զԱստուածատուրն, եւ զ ամենայն արեան մերձաւորս իմ եւ զերախտաւորսն մեր յիշեցէք ի բարին Քրիստոս, եւս եւ զմիաբանք սուրբ Կարապետիս զհամաւրէն եղբայրութիւնքս` զհնգետասան կրաւնաւորքս` զծերք, եւ զտղայք, եւ զսարկաւագունք, եւ զսպասաւորք, եւ զգործաւորք սուրբ անապատիս, առ հասարակ, աղաչեմ յիշել ի տէր: Ընդ նոսին եւ զեղկե[լ]ի գծողս աղաչեմ աղ]երսանաւք հայցեմ յիշման արժանի առնել զանա[ր]ժանս եւ խոշորութեանն սղա[լա] նաց անմեղադիր լինել, զի հանապազ վշտանայի ի ցաւոց եւ յիջռածոց, որ ի գլուխս եւ յերեսս, եւ ցաւագնեալ անձամբ եւ աղտեղացեալ մտօք տագնապէի միշտ, վասն որոյ վստահացա յողորմութիւնն Քրիստոսի եւ ջանացի եւ կատարեցի զսա ըստ իմում կարի, կրկնապատիկ աղաչեմ լի սրտիւ յիշել զանպիտան գծողս եւ զվերոյգրեալսն ի սմա եւ ձեզ` յիշող[ա] ցդ եւ մեզ` յիշեցելոցս առ հասարակ ողորմեսցի ողորմածն Քրիստոս եւ ինքն աւրհնեալ եղիցի յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

Փառք փրկչին եւ յիշատակ անպիտան եւ մեղուցեալ գրչիս: Տէր աստուած ողորմեա Կարապետի գրոյս գրողի եւ ծնողաց իմոց եւ զարմից եւ յիշողաց զմեզ, ամէն:

 

գ

 

Տէ՛ր աստուած, ողորմեա սորին գրողի անիմաստ Կարապետին եւ ծնաւղին իւրոյ եւ զարմին, ամէն:

 

դ

Տէ'ր աստուած, ողորմեա քո մեղաւոր ծառայիս Կարապետի գրոցս գրողի, եւ ծնողաց իմոց, եւ ամենայն զարմից, ամէն, եւ այնոցիկ որ զամէնն ասեն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կ. Պօլիս, ՀԱ, 1903, էջ 341

 

Գրիչ` Մինաս

Վայր` Տիւրիկ, Խուռնայլիւոյ վանք

 

[Գրեցաւ] ի թվականութեանս Հայոց ՋԳ. (1454) ամին, ձեռամբ… գրչի Մինաս երիցուն, ի նահանգիս Տիւրըկոյ, ի վանք Խուռնայլիւոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Լուսաւորչի եւ սուրբ Աստուածածնի… ի յառաջնորդութեան եւ ի վերադիտողութեան տէր Յովհաննիսի, եւ ի հայրապետութեան տեառն Կարապետի, եւ ի միւս հայրապետութեան Արեւելեան կողմանց` տեառն Գրիգորի:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ ԸՍՏ ՅՈՎՀԱՆՆՈՒ

Երեւան 9323

 

Գրիչ` Սիմէոն

Վայր` Երուսաղէմ

 

… Գրեցաւ սուրբ եւ լուսայիղծ յորդավտակ Աւետարանս ի թվականի Հայոց ՋԳ. (1454),  ի սուրբ քաղաքս Երուսաղէմ, ընդ հովանեաւ սուրբ Յակովբա, ձեռամբ տառապեալ եւ յոգնամեղի Սիմէոն բանի սպասաւորի, որ մականուն  Վարդապետ յորջորջի, ի խնդրոյ սրբութեամբ սնեալ եւ առաքինութեամբ վարժեալ` տեղեակ գոլով հին եւ նոր պատուիրանացն հոգեւոր եղբաւրս մերոյ Յովաննէս եպիսկոպոսին, որ մականուն Տաւիլ կոչի, որ եւ ցանկացող եղեւ այսմ հոգէբուխ կտակիս` սուրբ Յոհան գլուխ աւետարանիս, եւ խնդրեաց ի մէնջ, եւ մեք գրեցաք եւ տվաք ի նա ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ մեզ եւ ծնաւղաց մերոց…:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 2843

 

Գերությունից ազատողներ` Աւետիս եւ Մելքիսեթ

 

Եւ արդ, ի վերջին ժամանակիս գերեալ եղեւ սուրբ Աւետարանս ի յանաւրինաց. եւ մեք հարազատ եղբարքս Աւետիս կրաւնաւոր եւ Մելքիսեթ աբեղայս, թոռն պարոն Թադէոսին, ստացաք զսուրբ Աւետարանս ի հալ ալ ընչից մերոց, յիշատակ բարի հոգւոց մերոց, եւ ծնողաց մերոց` Թումայի եւ Իսթերի, եւ հաւրեղբաւրն մերոյ Առաքելի, եւ որդոյն Խաչատրոյ, եւ այլ ամենայն ազգականաց մերոց:

Աղաչեմ զձեզ, ո՜վ սուրբ հարք եւ եղբարք, որք հանդիպիք սմա կարդալով եւ լսելով, յիշեցէք յաղաւթս ձեր զիս` զԱւետիս կրօնաւորս, եւ զեղբայրն իմ  զՄելքիսեթ աբեղա, եւ զծնողքն մեր, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն, եւ ուղիղ մտաւք եւ լի բերանով աստուած-ողորմի ասացէք:

Այլ եւ զհամշիրաք եղբայրն մեր զԲարսեղ կրօնաւորն, որ առ աստուած փոխեցաւ, եւ զհոգեւոր մայրն զՄըրուաթն:

Այլ եւ զբարի շառաւիղքն պարոն Թադէոսին` զԱննան, եւ զծնաւղքն իւր` զԱսլան-Մելէքն, եւ զկենակիցն իւր` Շամշա-Խաթունն, զպարոն Իսրայէլն` զփոխեցեալն ի Քրիստոս, այլ եւ զպարոն Թումէն, եւ զծնողքն իւր`  զԽալիֆէն, եւ զամենայն արեան մերձաւորքն` զառաջինքն եւ զվերջինքս…:

Ընդ նոսին եւ զտարաժամ վախճանեալս ի Քրիստոս` զդեռաբոյս ծաղիկն` զԳօզալղօչն, եւ զմայրն իւր զՍօլթան-Խաթունն…:

Թվ. ՋԳ. (1454):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Աղբար» Ա, էջ 329-331, Մալաթիա

 

Հետ. ստացող` Կիրակոս

 

… Յիշեցէք ի Քրիստոս եւ ի սուրբ մաքուր յաղաւթս ձեր զմահդասի Կիրակոսն` տիաւք մանուկ եւ մտաւք կատարեալ, որդի մահդասի  Պեհնամին, որ երետ վերստին կրկին նորոգել եւ զարդարել զսուրբ Աւետարանս յիշատակ իւր եւ ծնողաց իւրոց` մահդասի պարոն Պեհնամին, եւ Փաշայ-Մելիքին` հանգուցելոյն ի Քրիստոս, եւ հաւրեղբաւրն պարոն Յովանիսին, եւ հարազատ որդոյն պարոն Դաւթին, եւ քուերցն իւրոց Խուանդ-Խաթունին, Կիրայ-Խաթունին, Մանայ-Խաթունին, Սառայ-Խաթունին, եւ դեռաբուս զաւակին իւրոյ Մարիամին, եւ կողակցին իւրոյ Հռիփսիմէին, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, եւ մեծ հաւրն իւրոյ պարոն Կիրակոսին, եւ մեծ մաւրն իւրոյ  Կիրայ-Խաթունին…

Եւ սա երետ զանիրաւ մանոնան, որ չէ մեր սեփական, եւ էր Աւետարանս այրեած. եւ կրկին երետ նորոգել զսուրբ Աւետարանս. նա Քրիստոս որդին աստուծոյ նորոգեսցէ զհոգիս մղտեսի  Կիրակոսին, եւ ննջեցելոցն սորայ` զկենդանեացն եւ զհանգուցելոցն, յիշատակացն եւ անյիշատակացն:

Յիշեցէք ի Քրիստոս եւ զմեծ հայրն իմ զՊատուականն, եւ զմեծ մայրն իմ զՂութլու-Մելիքն, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: Եւ մի ոք իշխեսցէ զսուրբ Աւետարանս ծախել կամ աւժտել կամ ասել թէ իմ է. ես մղտեսի Կիրակոս, որդի մղտեսի Պ եհնամին, վաղֆ արի իմ ամէն ազգիս վերայ, ով որ զայս պատուէրս չկատարէ` նա զանէծքն ի յաստուծոյ առնէ եւ ի սուրբ Աւետարանէ: Հնազանդեալքն աւրհնին յաստուծոյ եւ ի սուրբ Աւետարանէս, ամէն եւ հազար ամէն: Ի յոր տեղ որ կենայ, նա աւագ հինգշաբթին աւուրն զպատարագն մեր ննջեցել ոցն մատուցանեն. եւ խնամ տանաւղքն զաւրհնութիւն ի սուրբ Աւետարանէս առնուն:

Ի թվին Հայոց ՋԳ. (1454), նոյեմբեր ԺԱ. (11), ի փառս աստուծոյ, ամէն:

Ոչ ոք չունի իշխանութիւն կամ առնուլ, կամ ծախել, կամ գրաւել, կամ սուրբ Ստեփաննոսի դրանէն հանէ. ով որ յանդգնի` բանիւ եղիցի:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1130

 

Գրիչ` Պետրոս

 

Զստացող սորա զվարդապետն Վարդան յիշեցէք ի սրբամատոյց յաղօթս ձեր, ընդ նմին զբազմայվէր ոգի զՊետրոս զփծուն գրչակս, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն: Եւ մեք եւ դուք ի միասին փառս տացուք հօր եւ որդո եւ սուրբ հո[գո]յն ա[յ]ժմ եւ յանզրաւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Աստուած ողորմի համօրէ[ն] աշխատողացն, ամէն, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հառիճոյ վանք Մ. Տ. Մ.

 

[Ստացող Ստեփանոս քահանայ] յիշատակ իւրն եւ ծնողաց իւրոց, հօրն Աստուածատրին եւ մօրն Մամախաթունին, եւ քուերցն Խախաթունին, Մուղաք-Խաթունին եւ Շահ-Փաշին` որբ մնացելոցն ի մօրէ, եւ զկենակիցն իւր  զՀայխաթուն… յիշատակ հօրն իւրոյ Աստուածատրին, եւ ծնողաց նորին Կարապետին եւ Սաբախ-մէլիքին, եւ եղբարցն Խաչատրուն եւ Աւետիսին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Անթիլիաս 34

 

Գրիչ` Գրիգոր

 

ա

  Զանարժան հողս զԳրիգոր գծող եւ նկարողս, որ անուամբ քահանայ կոչիմ եւ զգործն ոչ ունիմ, աղաեմ յիշել ի տէր միով տէր ողորմայիւ: Գրեցաւ ի թվիս ՋԳ. (1454)

 

բ

… Նաեւ արի կինս Աննայս… ստացաւ զսուրբ Աւետարանս ի հալալ ընչից իւրոց յիշատակ իւր, եւ ծնաւղաց իւրոց, մաւրն իւրոյ Թագուհէ եւ հաւրն իւրոյ Մէլիքշին, ի վայելումն Յոհաննէս սորկաւագին: Արդ աղաչեմ զամենեսեան որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք ի սուրբ աղաւթս ձեր զԱննայն, որ ստացաւ զԱւետարանս, եւ զմայրն իւր Թագուհին, եւ զաստուածապարգեւ զաւակն իւր զՍիրունն, եւ զկենակիցն իւր զԿուլԽաթուն, եւ զեղբայրն իւր զՄէլիքշայն || եւ զիս զանարժան զգծող գրոյս…