Հայերէն Յիշատակարաններ

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Իրան, Փերիա, Սանգիբարան գիւղ, Մ. Տ. Մ.

 

Գրիչ Մկրտիչ

Վայր` Բաղէշ

 

… [Արդ, ես`] Մկրտիչ քահանայ, ցանկացող եղէ աստուածախօս եւ աւետաբեր սուրբ աւետարանիս, գտի ստոյգ եւ ընտիր օրինակ, զոր գրեալ էր Թորոս փիլիսոփայն ի Դրազարկն յաղագս հռչակաւոր ուխտին սուրբ Առաքելոցն Տարաւնոյ … որ կոչի Ղազարու վանք: Եւ իմառեալ գրեցի զսա անարժան ձեռաւք իմովք ի մեծ թուականիս ի յեղա[նա]կան շրջագայութեան արեգական ստորիջիւք երկնաչու ճանապարհաւ յերկնից յերկիր հայելով, ըստ արարչութեանն չափեալ յԱդամայ միչեւ զայսր ՑՊԾԵ (6855), իսկ ի Հայոց թուականիս ՊՂԲ (1443), ի գաւառիս Աղձն, ի մայրաքաղաքս Բաղէշ, ընդ հովանեաւ Հինգ խորանիս, ի ժամանակիս յորում զաջն Լուսաւորչին գողացան ի Սսոյ, եւ վարդապետք միաբանեցան եւ դրին կաթողիկոս Էջմիածինն, եւ կասեն աջն Լուսաւորչին մաւտ ի մեզ է, եւ զստոյգն աստուած գիտէ: Եւ ի կայսերական բռնակալութեան ազգին նետողաց Ջհանշահ պարոնին` որդոյ Ուսուֆին, ի դժուարին եւ ի չար ժամանակի, յորում արդարութեան կողմն նուազեալ եւ անիրաւութիւն յամենայն կողմանց զաւրացեալ …:

Յիշեսջիք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զԵսային եւ զկողակիցն իւր զՏիկին-Մելիքն, եւ զհանգուցեալ զաւակսն իւր զՅովհաննէսն, եւ զՄուրատն, եւ զԲաղդատԽաթուն, եւ զՄարտիրոսն, եւ զԹուրվանդէն, եւ զծնողսն իւր զՍտեփանոս եւ զՇնոհւորն …: Գրիչ Մկրտիչ քահանայ, եւ զծնողսն մեր` զԽաչատուր քահանայ եւ զԵղիսաբեթ «զի անմխիթար է սա յորդոյ, ի քաղաքիս յայս Բաղիշոյ, զսուրբ աւետարանս ետ իւրոյ հոգոյ, ի դուռն սուրբ եկեղեցոյ … սուրբ Կիրակոսիս …:

Եւ զիս Յովհաննէս անարժան քահանայս, որ զայս ղադար յիշատակարանս գրեցի յիշեցէք:

 

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Ս. Աթոռ 74, «Էջմիածին», 1951 թ., նոյեմբեր-դեկտեմբեր, էջ 81-83

 

Գրիչ Յովանէս

Վայր` Բաղէշ

 

ա

 

Փառք … որ ետ կարողութիւն Յոհանիսի հասանել յաւարտ գրոցս, որ կոչի Յայսմաւուրք …:

Բարեպաշտ եւ մեծազգի տանուտէրս պարոն Վարդանն … ետ գրել զսա բարի յիշատակ հոգոյ իւր, եւ ծնօղացն, եւ ամենայն ազգականացն: Եւ արդ, ես` անպտուղս ի բարեաց եւ անկատարս ի կատարելոց, մեղանչականս յանմեղաց եւ անյիշելիս ի գրչաց` անարժան Յովանէսս յանձն առի գրել զսուրբ գիրքս ի դառն ժամանակիս, զոր կանք ի վշտի ի ձեռն անօր[ին]աց եւ սատանայի:

Եւ գրեցաւ սա ընդ հովանեաւ սուրբ Կիրակոսիս, ի քաղաքս Բաղէշ, ի հայրապետութեան տեառն Կիրակիսի ի յԷջմիածինն, զի զաջ Լուսաւորչին գողացան ի Սըսոյ եւ տարան յԷջմիածինն ի Վաղարշապատ եւ … հաստատեցին զաթոռ Լուսաւորչին յԷջմիածինն եւ եդին կաթողիկոս տէր Կիրակոսն` Խլոնց կոչեցեալ, այր ցանկալի, նման մեծ հայրապետացն, ձեռամբ մեծ րաբունապետին Թումա հռետորի եւ Յովանիսի մեծ րաբունապետի: Ի թվականիս Հայոց ՊՂԱ (1442), եւ մեր առաջնորդիս տէր Ստեփանոսի, եւ յամիրութեան քաղաքիս Շիխ Մահմատ ամիրզի, եւ ի շահութեան Ջհանշայ ամիրզին, որ սպանաւ եղբայր նորա ձեռամբ որդոյ իւրոյ, եւ նստաւ ի թաղթն Ջհանշայ ամիրզէն: Եւ եմուտ ի Վրացտուն, եւ շատ աւեր արար, զի էառ զբերդն Շամշուլտայ, եւ բազում սպաննումն արար. զի քահանայքն ետ ի չուան շարել եւ քարկոծ առնել, եւ զայլսն զամենեսեան ետ չարաչար գլխատել: Եւ զկանայսն եւ զտղայսն ետ գերիլ առնել ԲՌ (2000) անձն, եւ այս ամենայն վասն մեղաց մերոց եղեւ: Բայց յայս ուրախ եմք, զի ի Քրիստոս եմք ապաւինեալ, զի նոքա, որ կոտորեցան` ի տեղի անկելոցն են ժառանգել զանպատում բարիսն ի Քրիստոսէ:

Բայց յայսմ ժամանակի ահարկու նշան եղեւ, զի գլուխ միոյ լերինն, որ Նմրուտ կոչի, հրդեհեալ վառեալ ի յանդընդոց. եւ զքարինքն բարձրացուցանէր իբրեւ Ե (5) կանգուն, եւ հալէր, եւ բոցն երեւէր Բ (2) աւուր ճանապարհ: Եւ ոչ ոք գիտաց թէ այն ինչ նշան է, բայց ճշմարիտ զայս զմտաւ ածեմք, որ վասն մեղաց հրաշս ցուցանէ մեզ, զի դառնամք ի մեղաց, եւ մեք յամառեալ ի մեղս: Այլ հենց նշան մարդ չէ լուեալ եւ ոչ տեսեալ, եւ դեռ ի տեղացն ծուխն ելանէ, եւ որք տեսանեն զարհուրին, զի լեառն հերձեալ է եւ վիհ մեծ եղեալ, եւ զքարինքն յիրար եռացուցեալ ի գլուխ լերինն, եւ խրատ մեզ եւ ամենայն ազգի, որ դառնամք ի ճշմարիտ ճանապարհն Քրիստոսի աստուծոյ:

Արդ, աղաչեմ զամենեսեանս` զքահանայքդ եւ զժողովուրդքտ,   որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ օրինակելով, յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի աստուծոյ զստացող սորա զխոջայ Վարդանն \ \ \ Ամիրին, Աղութին, եւ \ \ \ եւ կենակցին իւր \ \ \ զաւակացն Վարգելին եւ Յուղիդին եւ հանգուցելոցն ի Քրիստոս` Յովանիսին եւ Բուտախին, եւ [իւրայն]ոցն առհասարակ: Եւ ինքն Քրիստոս, որ առատն է ի տուրս բարեաց, տացէ նոցա զերկնից արքայութիւն …:

Դարձեալ, աղաչեմ զամենեսեան` զքահանայքդ եւ զժողովուրդտ, յիշեսջիք առաջի Քրիստոսի զանարժան եւ զմեղաւոր ծառայս զՅովանէս գրիչս, եւ ուղիղ սրտիւ եւ լիակատար բերանով աստուածողորմի ասացէք ինձ եւ ծնօղաց իմոց` Մկրտիչ քահանային եւ Շահանդուխտին, եւ մեծ պապերուն` Խաչատուր քահանային, Յակոբ քահանային եւ քեռուն իմ Մելքէսէթ քահանային, որ տղայ հասակաւ փոխեցաւ ի Քրիստոս, զի շատ աշխատեցաւ հետ ինձ, աստուած արասցէ իւրն բարի փոխարէն յիւր երկնից արքայութիւն, ամէն. եւ ողորմի իմ մեծ մամերուն` Եղիսաբեդին եւ [Խա]թունին, եւ ամենայն արեան մեր[ձաւո]րաց իմոց, եւ մեղաւոր [Յով]անէս գրչիս, եւ կենակցին իմոյ, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն եւ Խաթունին, որ շատ մէրութիւն է առել մեզ` ի գրոց գրելս, աստուած արասցէ իւրն փոխարէն, ամէն:

Դարձեալ, ողորմի եւ Վարդանին եւ իւր ծնօղացն` Շահամիրին եւ Աղութին, եւ քեռն իւրոյ, եւ ծաղկեալ զաւակացն Ուղիդին եւ Վարզելին, եւ ամենայն ազգականացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն, ամէն:

Գրեցաւ գիրգս այս ձեռամբ Յովանիսի, ի քաղաքս յայս Բաղէշ կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ սուրբ եկեղեցեացս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի թուականիս ՊՂԲ (1443):

Արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք կարդայք զսա կամ աւրինակէք` մեղաց թողութիւն խնդրեցէք ստացողի սորա, եւ գծողիս, զի բազում աշխատութեամբ գրեցի զսա ի բազում տեղիս, ի դառն եւ ի չար ժամանակիս, որ Բ (2) տարի գրեցի զսայ ի խուցս սուրբ Կիրակոսիս եւ ի սուրբ Գէորգա ժամատունն, եւ ի մարդոյ ոչ մէկ խնձոր տեսի եւ ոչ մէկ խիար, վասն այն, զի սէրն բարձեր էր ի Հայոց ազգէս, մանաւան[դ] յիրիցականաց:

Դարձեալ, աղաչեմ զձեզ, անմեղադիր եղերուք սղալանաց եւ խոշորանաց սորա, զի կար մեր այս էր:

Դարձեալ, ողորմի Քրիստոս աստուած օրինակի շնորհողին` Ղրիմ-Խաթունին, եւ իւր ծնօղացն, եւ քահանայիցն, որ կամակից եղեն ի տալն` տէր Մարտիրոսին եւ Թադէոսին եւ Արսենին եւ Կարապետին եւ Գրիգորին, որ աստուած` մշակ առանց ամօթոյ պահեսցէ զսոսա ի դուռն սուրբ Աստուածածնի եւ Գէորգա զօրավարին …:

Ո՜վ, գիրս մնայ,

Ձեռս հող եւ փոշի դառնայ,

Այլ ողորմութիւն տեառն մնայ,

Որ յետոյ նորոգէ զհողացեալ բնութիւնս Ադմայ:

 

բ

 

… Վասն իմ զտէրն աղաչեցէք

Եւ թողութիւն ինձ հայցեցէք:

Միթե լինի [ինձ] ողորմի`

Յովանիսիս անարժանի,

Եւ փոխեսցէ զիս ի բարի,

Զի մի անփոխ մատնիմ չարի:

Ո՜վ քահանայք աստուածասէրք,

Մաքուր մտօք սրբանուէրք,

Յորժամ որ զայս գիրքս կարդէք,

Յաղօթս ձեր զմեզ յիշեցէք.

Եւ աստուածողորմի ասացէք անարժան Յովանիսիս, եւ ծնօղաց իմ Մկրտիչ քահանայի եւ Շահանդուխտին, եւ մեծ պապերուն` Խաչատուր քահանային եւ Յակոբ քահանային, եւ բարի խրատատուացն եւ ուսուցողացն իմ եւ վարպետացն: Եւ ստացողի գրոց բարեմիտ տանուտրոջն Վարդանին, եւ իւր ծնօղացն Շահամիրին եւ Աղութին, եւ քուրոչն, եւ կենակցին իւր Սառին, եւ իւրենց զաւակացն, որ հանգուցեալ են ի Քրիստոս` Յովանիսին, Բուտախին եւ այլոցն, եւ մեւս զաւակին` Ուղիդին, եւ ամենայն ազգացն, եւ խցան շինօղիս, որ աստ գրեցի: Այլ լուն խիստ զահմաթ կու տայր, զի բազում էր ի խուցս, զի այլ մարդ չկայր ի ներս, եւ ամենին փոխան` զիս կերան: Աստուած ողորմի կարդացողացդ եւ լսո[ղացդ]:

 

ՃԱՇՈՑ

Ա. Դաւրիժեցի, «Պատմութիւն», 1884, էջ 323

 

Վայր` Արծկէ

 

Եւ արդ, եղեւ սկիզբն Ճաշոցիս ի սուրբ ուխտս Մատնավանք, եւ աւարտեցաւ ի քաղաքն Արծկէ, յամի ութհարիւրերորդի իննսուներորդի եւ երկրորդ ամի (1443), ի թագաւորութեան Ջհանշահի` որդւոյ Ղարա-Իւսուֆին, ի հայրապետութեան աթոռոյ Լուսաւորչին մերոյ տեղապահի տէր Կիրակոս ընդհանուր Հայոց կաթողիկոսի: Զի մինչ ի սոյն ամս աջն Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի ի Սիս էր, եւ ամենայն ազգս Հայոց հնազանդեալ էաք աթոռոյն Կիլիկիոյ, եւ այժմ շնորհիւ նորին եւ օժանդակութեամբ հոգւոյն սրբոյ` վերստին եկն ի նոյն Վաղարշապատ Էջմիածին շողակաթի տաճարին, եւ հաստատեցաւ աթոռ հայկազեան սեռի գերապատիւ եւ հրաշափառ, զոր պահեսցէ տէր Յիսուս, ամէն:

 

ՄԱՇՏՈՑ

Երեւան 6450

 

Հեղինակ` գրիչ Իգնատիոս

Վայր` Սուխարա վանք

 

… Արդ, գրեցաւ ի թուականութեանս մեր ՊՂԲ (1443) ամին, ձեռամբ անարժան կրաւնաւորի եւ անպիտան գրչի Իգնատիոսի, ի քրովբէախումբ եւ աստուածաբնակ մենաստանիս` ի վանս Սուխարա   առձայնելոյ, որ այժմ Հեռաբարձ կոչի, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս, եւ սուրբ Ստեփաննոսիս, եւ սուրբ Սարգսի` զօրեղ վկայիս, եւ սուրբ վարդապետաց գերեզմանացս, որ աստ կան հաւաքեալ: Ի յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս հեզահոգի եւ բարեմիտ վարդապետիս Կարապետի, գրեցաւ ի յառաջին ամին հայրապետութեան նոր աթոռոյս Էջմիածնի եւ նորընծայ կաթողիկոսիս տէր  Կիրակոսի, ի խնդրոյ աստուածասէր եւ պատուական, փա\\ռաւոր, իմաստուն եւ հաւատարիմ տանուտէրս Պապն, յիշատակ իւր եւ ծնաւղաց իւրոց եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իւրոց, զհայրն իւր խաւջայ Մըսրշէն եւ զմայրն Աթամելիքն, որ հանգուցեալ են ի Քրիստոս, զՊապին որդիքն` զՄիրիջանն, եւ զկողակիցն իւր Մաղխթում, զՇէրին, եւ կողակիցն իւր Խաւնդզաւդայն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 380

 

Նորոգող Կարապետ

 

… Ի թուաբերութեանս Հայկազեան տաւմարի ՊՂԲ (1443) ամի, ի դառն եւ ի նուրբ եւ յանբարի ժամանակիս, վասն որոյ ազգս քրիստոնէից սառուցեալ տատանեալ եւ վարատեալ ի ձեռաց իսմայէլական ազգաց, ի կաթուղիկոսութեան Կիրակոսի, ի նորոգութեան Վաղարշապատու Բ (2) ամաւ յետոյ, եւ ի թագաւորութեան քրիստոնէից Վախտանգի` որդոյ Աղէկսանդրի, եւ ի ղանութեան Ջահանշահի` որդոյ Ուսուֆի, եւ իշխանութեան տեղոյս պարոն \ \ \իկին` որդոյ Ջաջուռին. Քրիստոսասէր եւ ամենայն աւրհնութեանց արժանաւորք սրբասէր կրաւնաւոր եղբայրք սուրբ ուխտիս դամբարանաց սրբոյ Սարգսի զաւրավարիս` Յովհանէս փակակալ սուրբ տաճարիս, Բարսեղ բնական հայր, եւ Մովսէս եղբայր հեզահոգի եւ սպասաւոր սոցին:

Զտաւ ածաք, որ ասէ` Երանի որ ունիցի զաւակ ի Սիովն եւ ընդանի յԵրուսաղէմ, ապաւինեցաք ի բարեխաւսութիւն սուրբ աւետարանիս, որ ունի համարձակութիւն առ Քրիստոս յոյսն ամենեցուն, եւ տվաք վերստին նորոգել եւ զարդարել զսա ի հալալ ընչից մերոց յիշատակ մեզ եւ ծնողաց մերոց, եւ ամենայն արեանառու մերձաւորաց: Դարձեալ, աղաչեմ յիշել ի տէր զիս` զկազմող սորա զԿարապետ անարժան աբեղայ …:

Ողորմեա տէր աստուած նորոգողի սոցա տէր Յովանիսի` սպասաւոր սուրբ տաճարի, եւ աշակերտին իւրոյ \ \ \ Բարսղի եւ Մովսէսի, Եւ ամենայն հաւատացեալ քրիստոնէից, եւ ինձ` բազմամեղ եւ անար ժան Կարապետի. փըրկեա զմեզ յաւիտենական եւ անշիջ հրոյն եւ դառն դժոխոց, եւ արժանի արա անմահ կենացն եւ յերկնից սուրբ արքայութեանդ, ամէն, եղիցի, եղիցի:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 582

 

ա

 

Քրիստոս աստուած ողորմեայ Կիրակոս բան[ա]սիրին, եւ իւր ծնօղացն, եւ ամենայն արեան մերձաւորացն, ամէն:

Քրիստոս աստուած, ողորմեա պարոն Մեծատան որդոյն եւ հօրն Ղազարին եւ մօրն Խբթոյն, եղբօր Յոհանէսոյն, եւ քւերցն` Մարթա-Խաթունին եւ Ճուխար-Խաթունին եւ Մարեմին եւ Քաղաքին եւ Բաղդատին, եւ ամենայն արեան մերձաւորին եւ թող մեղք նոցին` զմահացուն եւ զներելին, բարեխօսութեամբ սուրբ Աստուածածնին, ամէն:

 

բ

 

Զանյիշելի Դաւիթ եւ զեղբարսն իմ զՅովանէս եւ զՄարտիրոս եւ զքոյրսն իմ, եւ զծնողսն իմ աղաչեմ յիշել առ Քրիստոս, զի ողորմեսցի ամենեցուն, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Տէր աստուած աւրհնեսցէ զԶաքարիա դպիրն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6342

 

Գրիչ Գալուստ

Վայր` Արարատեան գաւառ, Աղջոց վանք

 

ա

 

… Արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՊՂԲ (1443), ի հայրապետութեան տեառն Գրիգորի, եւ ի թագաւորութեանն Վրաց Վաղթանկին եւ ի ղանութեանն արիւնարբու գազանին Ջահանշահին` որդո Յուսուփին, գրեցօ ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարուեստ եւ անիմաստ գրչի Գալստի սուտանուն կրօնօորի, ի դառն եւ յանբարի ժամանակի, ի գաւառս Արարադեան, ի ձորս Քեղոյ ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնիս եւ սուրբ Կաթու[ղիկ]էիս, եւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս եւ Թրի սուրբ նշանիս, եւ այլ բազմահօաք սրբոցս, որ աստ կան:

 

բ

 

Հեղինակ` գրիչ Մխիթար

 

Ես` նուաստ եւ անպիտան անյիշելի անուն Մկրտիչ աբեղայս ստացայ զսուրբ աւետարանս յիշատակ մեզ` Մկրտչին եւ տէր Կիրակոս կաթուղիկոսին, եւ տէր Աստուածատրին, եւ ծնաւղացն իմոց եւ եղբարցն եւ քուերցն, եւ ամենայն ազգականացն` կենդանեացն եւ հանգուցելոցն:

Արդ, աղաչեմ զհանդիպեալսդ ի սմա զաստուածասէր տեսողքդ, զընթերցողսդ եւ զաւրինակողքդ յիշել առաջի զենման գառինն աստուծոյ զտէր Աստուածատուրն, եւ զտէր Կիրակոսն եւ զտէր Մկրտիչն` աբեղայք եւ հարազատ եղբարք, եւ զծնաւղսն մեր եւ զամենայն ազգայինսն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն, եւ զհոգեւոր զաւակն մեր զԾերուն կուսակրաւն աբեղայն, ընդ նմին եւ զանպիտան կազմող եւ գրող սուրբ աւետարանիս` զՄխիթար եւ զԳալուստ աղաչեմ յիշման արժանի առնել ի սուրբ յաղաւթս ձեր: Այլ աղաչեմ զամենեսեան` խոշորութեան եւ սղալանաց գրոյս անմեղադիր լինել, զի այս էր կարն իմ, եւ դուք յիշեալ լիջիք յառաջի ողորմութիւնն Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ, ամէն …:

 

գ

 

Նկարիչ Ստեփանոս

 

Ո՜վ եղբարք սուրբ եւ ընթերցողք, որ հանդիպիք աստուածաբուղխ սուրբ աւետարանիս ընթեռնելով կամ աւրինակելով, հաս ի   վերայ եւ գիտութեամբ ընկալջիր եւ անմեղադիր լերուք, զի յառաջին աւրինակն խորանքս քարշել էի մի ըստ միոջէ, զամէնն հասարակ, եւ յետոյ այլոց հանդիպեցաք եւ հաւանեցաք` զցանկն ի սմա հաստատեցաք: Աղաչեմ զձեզ եւ դուք ընկալջիք եւ լիակատար սրտիւ յիշեցէք ի սուրբ յաղաւթս ձեր զՍտեփանոս նկարիչս:

 

ՃԱՇՈՑ

Ալիշան, Հայկարան, Երկնիստ գիւղ Կարնոյ

 

Գրիչ Գալուստ

Վայր` Աղջոց վանք

 

Այս է վաստակ մատանց եղկելի Գալուստի տարտամ եղեգնագըծի եւ կեղի, վայելումն յաւէտ լիցի, եւ կաթ աղօթից ձերոց ցնծղիցի ինձ ի տապանն գերեզմանի, եւ բուսուսցէ ի նորոգումն կենաց արքայութեան երկնից, ամէն:

[Ստացող Ջահար (կամ Ջանհան), կինն Դինար, ծնողքն Սարգիս եւ Տիկնաց, եղբայրն Սարգիս, Պաղիկ, քոյրն Թէլուն, Նազ-Խաթուն, եղբորորդի Ազիզբէկ, եւ քըւերորդի Մելքիսեդիկ սարկաւագ, Ազիզբէկի կենակից Էսանթէն: Գրեալ ի վանս Աղջոց, ձեռամբ Մխիթար եւ Գալուստ աբեղայից]:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Կ. Պօլիս, Անտոնեան վանք 95, Մ. Տ. Մ.

 

Հեղինակ` գրիչ Գալուստ

Վայր` Աղջոց վանք

 

Գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի թուականութեան Հայոց ՊՂԲ (1443), ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի, եւ ի թագաւորութեան Վրաց Վաղթանկին, եւ ի ղանութեան Ջահանշահին` որդոյ Յուսուփին, ի գաւառս Արարատեան, ի ձորս Քեղւոյ, ի վանքս Աղջոց:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7772

 

Գրիչ Աստուածատուր

Վայր` Խլաթ

 

… Որոյ ցանկացող եղեալ բարեմիտ եւ ողջախոհ տանուտէրն Յոհանէս եւ ամուսինն իւր Հալւայ-Խաթունն, եւ ստացան զսա յիշատակ հոգոյ իւրեանց եւ ծնաւղաց Յոհանիսին` տէր Մկրտչին եւ Ազիզ-Մելեքին, որ փոխեցեալ են ի Քրիստոս, եւ եղբարցն Յովանիսին եւ Մինասին, եւ քըւերն Շալ-Մելեքին, եւ հաւրեղբարցն Սիոն քահանային, Թումին եւ Նեքամատին, եւ դստերն Նարին-Խաթունին, եւ փեսին  Մկրտչին, եւ դեռաբոյս զաւակի \\ նոցին Մուրաչին զոր տէր աստուած ընդ երկայն աւուրս առնէ, ամէն: Այլեւ նախնեացն` Խութլուշին եւ Ջամլայ-Խաթունին, եւ ամենայն մերձաւորաց իւրոց, ամէն:

Եւ արդ, աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սուրբ աւետարանիս կարդալով կամ աւրինակելով յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ աւետարանիս զՅոհանէսն, եւ զամուսինն իւր ըզՀալւայ-Խաթունն, որ ետ զաւետարանս գրել, եւ մարմնաւոր աչօք չտեսաւ, այլ յայսմ ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զդուստրն իւրեանց զՆարին-Խաթունն, եւ զփեսէն զՄկրտիչն, եւ զորդին իւրեանց` զՄուրաչէն, որ փոխեցեալ է ի Քրիստոս, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, ամէն:

Եւ արդ, գրեցաւ սուրբ աւետարանս ի Խըլաթ քաղաքի, ընդ հովանեաւ ԺԱ (11) խորանացն, եւ սուրբ Գէորգ զօրավարին, եւ խնդրակատար Աստուածածնին, եւ սուրբ Վարդանին, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի Աստուածատրոյ սուտանուն քահանայի, յամի ՊՂԲ (1443) թըւականի, ի հայրապետութեանն տեառն Կիրակոսի Էջմիածնի կաթողիկոսի, որ մին ամաւ քան զսա \\ յառաջ հաստատեցաւ շնորհօքն աստուծոյ:

Արդ, աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք սմա կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի յաղաւթս ձեր զստացող սուրբ աւետարանիս զՅոհանէսն եւ զԽալւայ-Հաթունն, որ փոխեցաւ ի Քրիստոս, զի նա եղեւ պատճառ սուրբ աւետարանիս եւ ետ գրել: Ընդ նոսին եւ զիս յիշեցէք ի Քրիստոս` զմեղօք լցեալ գրիչս զԱստուածատուր, որ բազում աշխատութեամբ գրեցի, եւ զհարազատ եղբայրն իմ զտէր Յովանէս, եւ զծնօղսն իմ զԿարապետ քահանայն եւ զԹաղայ-Մելիքն, եւ զմեծ եղբայրն իմ զԽաչատուրն, որ երիտասարդ մահուամբ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զՎարդանէսն, եւ զդեռաբոյս զաւակսն իմ, եւ զկենակիցն իմ, եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր արքայութիւնն, ամէն:

 

Այլ ես` թափուրս ամենայնի

Աստուածատուր գրիչչս ողորմելի,

Զձեզ աղաչեմ մանկունք բարի

Զմեզ յիշեցէք յեկեղեցի,

Եւ ի ժամ սուրբ պատարագի,

Սուրբ աղօթից տէրն լսէ

Առհասարակ ողորմեսցի

Ձեզ եւ մեզ եւ ստացօղի:

Արդ, կատարեալ գործն ի բարի,

Երանի այն մարդ, որ ունի արթուն հոգի,

Թող զանցաւոր կեանքքս չսիրէ

Ոչ ժողովէ արծաթ'ւ ոսկի

Եւ արդիւնք, զինչ որ լինի.

Ամէնն անցնի, որ չերեւի,

Ով իմաստուն, որ կու գիտէ,

Քան զայս չկայ գանձ գովելի:

Ո՜վ Յովանէս, եղբայր բարի,

Դու զուգեցեր գանձ պանծալի,

Զինչ որ ակունք կայ գովելի`

Անգին ջաւխարն` զսա չարժէ:

Ամենայն ինչք, որ լինի`

Անտես մընա եւ անցանի,

Սա քեզ ճրագ ի վառ լինի`

Զհոգիդ յերկինս ուղեւորէ,

Հոգիդ զհօր ձայնն լըսէ`

Եկ դու, հանգիր, իմ սիրելի,

Քեզ պատրաստեալ եմ սուրբ տեղի,

Որ յաւիտեան ոչ անցանի:

Զի տէրն քաղցր է եւ բարի,

Որ կու լսէ իւր ծառ[այ]ի,

Եւ որ ասէ զտէրողորմին`

Աստուած իւրեանն ողորմեսցի,

Եւ ամենայն քրիստոնէի,

Որ զսա լսէ յաւժար սրտի

'Ւ ի միտ առնու եւ աւգտեսցի,

Եւ Քրիստոսի փառք յաւիտեանս, ամէն:

 

բ

 

Ստացողներ Յոհանէս եւ ՀալւայԽաթուն

 

Եւ արդ` ես Յոհանէս եւ Հալւայ-Խաթուն տըւինք զսուրբ աւետարանս Խլաթայ սուրբ եկեղեցեացն` ԺԱ (11) խորանին եւ սուրբ Գէորգ զաւրավարին, որ կենայ ի ձեռն Աստուածատուր քահանային եւ Յով[աննէ՞ս]ին. եւ մի ոք իշխեսցէ տիրել սմա, կամ ծախել, կամ գողանալ, ոչ յազգականաց իմոց եւ ոչ աւտարաց. եւ որ յանդգնի` զմասն Յուդային առցէ եւ զխաչահանւացն եւ զԿայենին, ամէն:

Եւ արդ, կրկին աղաչեմ զձեզ աստուած-ողորմի ասել Յոհանի մեծ պապուն` Նասրադնին, եւ Հալւա-Խաթունի մօրն Խաթուն-Մելեքին, եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէն:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՒԵՏԱՐԱՆԻՆ ԳՐԻԳՈՐԻ ՏԱԹԵՒԱՑՒՈՅ

ՍՑՀ, հտ. Բ 12, էջ 53-55

 

Գրիչ Սարգիս

Վայր` Եկեղեաց գաւառ

 

… Արդ, գրեցաւ հոգիաբուխ մատեանս աստուածազարդ եւ ծաղկաւէտ բուրաստանս, որ ընդունող \ \ \անային քաղցր բարբառս քաղուածոյ աւետար[ան]ին, որ ըստ Մաթէոսի, հաւաքեալ ի լուսազարդ եւ յարփիափայլ բանից աստուածաբանչացն` Գրիգորի Աստուածաբանին եւ Ոսկէբերանին եւ այլոցն, քաջ եւ մեծ հռետորին` աշխարհալուր եւ տիեզերալոյս անկարաւտ գիտնականին եւ սուրբ իմաստասիրին, տիեզերահռչակ եւ մեծահամբաւ վարդապետին զուարթուն անուն կոչեցելոյ, ի պարծանս եւ ի փառս եկեղեցոյ եւ ի վարժ մանկանց նորոյս Սիոնի, նայ եւ յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ եւ իւրոյն վարժապետի` Յովհաննու Որոտնեցոյն` մականուն Կախեալ ի սէրն Քրիստոսի, որոյ յիշատակն աւրհնութեամբ եղիցի: Զոր տէր Յիսուս փոխանակ այսմ հոգեւոր գանձոյ տացէ նմա զբազմելն ի սեղան հաւրն եւ մատը\ \ \

Եւ գրեցաւ մատեանս այս ի թուականութեան Հայոց … ՊՂԲ (1443) ամի, աւգաւստոս Ի (20)ն, ի գաւառս Եկեղեաց, ի վանք[ս Աւա՞գ, ] ընդ հովանեաւ \ \ \ինք, սուրբ \ \ \ լոյս մեծ րաբունապետիս մերոյ մեծիս Աւետեաց, զոր տէր Յիսուս հատուսցէ զորս ընդ մեզ բազում աշխատանացն, նաեւ զբազմերախտ եւ զգորովագութ հայրս իմ հոգեւոր եւ զուսուցիչս իմ` զհեզահոգի եւ զսրբասնեալ բանին սպասաւոր զտէր Խաչատուր յիշեցէք յաղաւթս ձեր, ո՜վ հետեւողքդ բանին ճշմարտութեան, որ եւ յայնմ աւրէ, որ ոչ զձախ եւ զաջ ճանաչէի` սայ յայնմհետէ սնուցիչ եղեւ ինձ ընդ դայակ, զտիւ եւ զգիշեր աշխատեալ ընդ իմ առ ի յուսուցանել զճշմարտութիւն …: Զոր տէր Յիսուս` հատուցանողն բարեաց հատուսցէ յիւր միւսանգամ գալստեանն իւր վարձս բարի աշխատողիս ընդ իս, զոր ոչ կայ \ \ \ ես վճարել փոխանակ բազում աշխատանացն, որ առ իս, ոչ բանիւ եւ ոչ արդեամբք, նաեւ զեղբայր տէր զԱստուածատուրն` զհաւատարիմն աստուծոյ եւ զբարի ծառայն, որ եւ երկոքեան սոքա քեո[ի]ք են ինձ. ընդ այսր յիշատակեցելոցս թերեւս եւ զիս` զհարեալս մեղաւք եւ զմեռեալս յոգի արժանի առնիջիք յիշման, ո՜վ գրոց աշակերտեալ մանկունք եւ սիրողք բանի, խնդրելով զթողութիւն յամենագութ փրկչէն բարի, զոր եւ ձեզ ամենեցուն ողորմեսցի: Զի թերեւս ի հայցմանց ձերոց ցաւղ ողորմութեանն աստուծոյ իջցէ ի գերեզման մեղաւք մեռեալ ոգոյս եւ սրբեսցէ զբազմաշարաւ վէրս անձին իմոյ:

Այլ եւ աղաչեմ յիշել ի տէր զբարի եւ զսրբասնեալ կրաւնաւորն եւ զհետեւողն ճշմարտութեան զտէր Խաչատուր զուսուցիչն իմ, որ բազում ուրեք ի սուրբ գիրքս գրեաց` զմարգարտաշար գիրս իւր սփռելով, մինչեւ զկէս գրոցս կարծեմ գրեալ սորա, զի մեք տկար էաք ի յարհեստ գրին, վասն այն աւգնական լինէր մեր. ընդ թէ զոսկի ընդ սեաւ դեղ \ \ \ սեաւն գեղեցկանայ: Նաեւ գիրս մեր անարհեստ եւ որ լի ամենայն արհեստիւ եւ գեղեցիկ, Քրիստոս հատուսցէ նմա փոխանակ այսմ աշխատանաց զ[հանգի]ստն մշտնջենաւոր եւ զկեանս անվախճան, ամէն:

Այլ եւ յիշ[եցէք \ \ \եր իմ եւ զսիրելիքն ի սրտէ եւ \ \ \ եղբարքն իմ ըստ հոգոյ զսրբա[սէ՞ր] հետեւողքն բանին ճշմարտութեան զտէր Ասատուրն եւ զտէր Աւետիքն, զոր տէր Յիսուս ի կամս իւր պահեսցէ միշտ եւ տացէ նոցա բան իմաստութեան առ ի հաստատութիւն կալ մնալ ինքեանց, ամէն: Զսոյն եւ ես յերս անկեալ աղաչեմ մոխրաթաւալ դիմաւք զհանդիպողքդ այս մատենի, ո՜վ գրոց աշակերտեալ մանկունք, յորժամ ընթեռնուք կամ գաղափարէք յիշեցէք զառածեալս մեղաւք զգրող այսմ տառի, որ եւ չհամարձակիմ եւ չհամարիմ արժան գրել զսեաւ անունս իմ ի սպիտակ գարտիզիս` զմեղօորս Սարգիս, նաեւ սխալանաց եւ խոշորութեան մեր, որ ի սմա ներեցէք, որ չեմ ուսեալ զքերթողութիւն ի կատար, անվարժ եւ անարհեստս ի մէջ մանկանց քերթողաց: Զոր աղաչեմ անմեղադիր լինել վերոասացելոցդ, զի կար մեր այս էր, եւ թողութիւն մեղաց մերոց խնդրել ի տեառնէ աստուծոյ …:

 

բ

 

Անմեղադիր լեր, ո՜վ սիրողդ բանին, որոյ հետեւեալ ես խաչիս, սխալանաց եւ խոշորութեան, որ ի սմա, զի կարի շտապով էր աւրինակս, աղաչեմ զիս յիշեա:

 

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԵՒ ՊԱՏԱՐԱԳԱՄԱՏՈՅՑ

Երեւան 6121

 

Գրիչ Ղազար

 

Փառք … որ զօրացոյց զմեղսամակարդ մարմինս եւ զմատունս հասանել ի զրաւ տառիս: Աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա ինչ կերպիւ եւ իցէ, յիշեսջիք աղօթիւք մասին զՅովսէփ քահանայս, եւ զծնաւղքն իւր, զհայրն իւր զ[Ի]սրայէլ, եւ զմայրն իւր զՄռջան եւ  զորդիքն իւր զԿի\\րակոս եւ զԹաջդին, զՇաքար եւ զՎարդան, յիշեսցիք յերկնաթռիչ յաղաւթս ձեր, որք հանդիպիք տեսանելով կամ աւրինակելով, լիակատար բերանով աստուածողորմի ասացէք   Յովսէփ քահանային, եւ ծնաւղաց իւր, եւ եղբարցն, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորացն, առհասարակ, ամէն, եղիցի, եղիցի:

Եւ զՂազար զանպիտան գրիչս եւ զծնօղօքն իմ, ամէն:

Թվս. ՊՂԲ (1443):

 

ՀԱՐԱՆՑ ՎԱՐՔ

«Միաբանք եւ այցելուք Երուսաղէմի», էջ 228

 

Ստացող Ղազար Ղրիմեցի

Վայր` Երուսաղէմ

 

Զվերջին ստացող սուրբ կտակիս զՂազար Ղրիմեցիս յիշեցէք, որ եդի զսա Երուսաղէմ, ի սուրբ Փրկիչն` անջինջ յիշատակ ննջեցելոցն …:

Ի թվին Հայոց ՊՂԱ (1443), մարտ ամսոյ ԻԱ (21) գրեցաւ:

 

ՃԱՇՈՑ

Փիրղ. Նօտ. 132, Նշխարք (N 4515), էջ 157, Վարագ

 

Գրիչ Յովհաննէս

 

Օրհնութիւն … որ ետ կարողութիւն Յովհաննէս սուտանուն քահանայի հասանել յաւարտ այսմ կտակի, յամի ՊՂԲ (1443) թուականի, ի խնդրոյ սրբասնեալ կրօնաւորի տէր Ղազարի: Արդ, գրեցաւ լուսազարդ տառս ի դառնացեալ եւ յերեկոյացեալ ժամանակիս, յորում ամի շարժեալ ի վերայ քրիստոնէից անհնարին վիշտ եւ տառապանք յազգաց անօրինաց եւ հարկապահանջողաց, յորմէ այց արասցէ զմեզ Քրիստոս որդին աստուծոյ: Եւ զիս զանարժան զգծողս զՅոհաննէս սուտանուն քահանայ, եւ զծնողսն իմ զՅակոբ քահանայն եւ զՍալչուկ-Խաթունն, եւ զհարազատն իմ զԳրիգոր աբեղայն, եւ զՆերսէս դպիրն [յիշեցէք]:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

«Թորոս Ախբար», Բ, էջ 349-350, Ղուլէի վանք

 

Հեղինակ` Գէորգ եպիսկոպոս Չմշկազեկցի

Վայր` Խուլավանք

 

Յիշատակ է այս սուրբ աւետարանս Չմշկազեկցի Գէորգ եպիսկոպոսիս, որ դաղդաղեալ ձեռաւք գրեցի, անարժան առաջնորդ Սուրբ Գէորգայ գերեզմանի Խուլավանից, որ զարդարել է հանգուցեալ Միքայէլ եպիսկոպոսն: Վասն երկիւղին Լավանկ-Թամուրին սուրբ գերեզմանիս միաբանքն թագուցեալ են ի Ծով դղեակ եւ վանս Խարտիշարի, եւ ս. Կարապետին, եւ Կարմիր վանուց: Եւ սիրով յորդորեալ ամենայն միաբանաց` կրկին ժողովեցին ինն միաբանս, եւ պահծառացուցաք սուրբ աթոռս. եւ երկու ագարակ գնեցաք գիւղին մերձ եւ դաշտն. մեծ ագարակն հարիւր փարայ եւ միւսն` քսան, իմ հալալ վաստակէս, եւ բացի վանքիս մերձակայ հաւղէ, որ աւծեալ քար դրաք ի ներքոյ վանացս ութն րոպէ, եւ հիւսիսային ճանապարհիւ սուտ Լոյսալի գիւղն, որ հեռի է կէս ժամ, եւ անտի հողադաշտ լեռն է յարեւմտից կուսէ, դէպ ի հարաւ` կէս ժամ, անտի յարեւմուտս` կէս ժամ, մինչեւ ի ճանապարհն Խարբերդու, եւ ճանապարհիւ ուղիղ դէպ յարեւմուտս, եւ ի գլուխ գեղին` աւծեալ քարն, հանց ջրով եւ հողով, որ բազում աշխատանաւք ստացայ …:

Պարոն Աբէլն Թաղարցի, որ կուր էր աչաւք եւ եկն ուխտ, եւ բացան աչք նորա` հարիւր եւ վատցուն ամաց. եւ բազում քաջութեամբ ստացաւ վանացս հողն, որ տիրեալ էր Լոյսալի (գիւղի) չար կարդացողն …: Ասացէք աստուածողորմի նահատակ եղբաւրս տէր Յովանին … Մէլիք-Մահտոյ Աւզբէկցւոյ, թաղեցաւ ի մատուռն սուրբ Աստուածածնայ, եւ բազում հիւանդ բժշկի: Վա՜յ ինձ, բթամտիս, որ եղբայր նորա եմ եւ այս սուրբ գերեզմանիս առաջնորդ եմ: Գրեցի այս բանս սակաւ, այլ եւ գրեալ եմ ամենայն անցք, որք ընդ իս եւ ընդ աթոռս անցին` յիշատակագրութիւն Միքաէլ արքեպիսկոպոսին եւ միւս առաջնորդաց, որք յառաջ քան զմեզ, իսկ այս բանս սակաւ գրեցին թուին Հայոց ՊՂԲ (1443):

 

ՃԱՇՈՑ

Բ. Կիւլէրէսեան, Ցուցակ Անկիւրիոյ, 159, սիւն, 791792

 

Գրիչ` Վարդան

Վայր` Անկիւրիոյ սուրբ Հոգի եկեղեցի

 

ա

 

Յայս հրաշափառ մեծի տաւնիս

Քեզ երանի, որ հանդիպիս

Լուսափթիթ բուրաստանիս,

Հոգիաբուխ մրբոյ տառիս.

Երբ լի սրտաց ծունր կրկնես,

Սիրով հոգւոյդ յատսուած հպիս,

Յայնժամ յիշեա դու զեղկելիս`

ԶՎարդան գծող գրիս,

Զմեղաւք ծածկեալս ի մէջ տղմիս:

 

Գրեցաւ սուրբ գիրս ձեռամբ Վարդան անարժան աբեղայիս, ի թուաբերութիւն ՊՂԲ. (1443), ընդ հովանեաւ սուրբ եկեղեցոյս, որ Սուրբ հոգի կոչի, յիշատակ բարիսէր քահանային Նիկաւլի, եւ կողացին իւրոյ Մարիանէի, եւ ծնաւղացն իւրեանց: Եւ տացէ տէր աստուած զյաւիտենից հանգիստն եւ զանսպառ ուրախութիւնն, ամէն:

 

բ

 

  Զքարոզ պատուիրանիդ կարդայ ի բէմն` առաջի ժողովրդեան, բարձր ձայնիւ եւ հառաչմամբ սրտիւ, եւ զիս զՎարդան գրիչս յիշեա:

 

գ

 

  Զգրող աստուածաշունչ տառիս` զՎարդան աբեղայս, եւ զծնաւղսն իմ, եւ զամենայն արեան մերձեւորս իմ յիշեսջիք ի Քրիստոս աստուած:

 

դ

 

  Երրորդ կիրակէն աշխարհամատրան է. առաւօտուն կարդա եւ զՎարդանս յիշեա:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Զմմա (Անտոնեան հաւաքածոյ) 95

 

Գրիչ` Գալուստ

Վայր` Աղջոց վանք

 

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ի թուականիս Հայոց ՊՂԲ. (1443), ի հայրապետութեան տեառն Կիրակոսի, եւ ի թագաւորութեան վրաց Վաղթանկին, եւ ի ղանութեան Ջահանշահին` որդոյ Յուսուփին, ի գաւառս Արարատեան, ի ձորս Քեղոյ, ի վանքս Աղջոց, ընդ հովանեաւ սուրբ աստուածածնիս, եւ սուրբ Կաթողիկէիս, եւ սուրբ Ստեփանոս նահատակիս, եւ սուրբ Աջոյս, եւ Թրի սուրբ Նշանիս, եւ սուրբ Խաչիս, եւ Թեւատ սուրբ Գրիգորիս, եւ այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ձեռամբ   յոգնամեղ եւ անիմաստ գրչի Գալստի` անուամբ միայն աբեղայի եւ ոչ գործով: Այլ եւ աղաչեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք այս սուրբ Աւետարանիս տեսնելով կամ կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալս ի սմա եւ աստուած զձեզ յիշէ յիւր ողորմութիւնն ամէն, եղիցի, եղիցի:

Այլ մեր` Սամուէլ մահդասի ի ամուսին իմ Փաշիկ, ստացաք զսուրբ Աւետարանս յիշատակ մեզ, եւ ծնաւղաց իմոց` հաւրն իմ Վահամշին եւ մաւրն իմ Աւսախաթունին, եւ եղբաւրն իմ Ծատուրին, եւ զաւակին իմոյ փոխեցելոյն ի Քրիստոս Մանուէլին, եւ այլ ամենայն մերձաւորաց: Եւ տուաք զսուրբ Աւետարանս ի դուռն սուրբ ուխտին Վարդիկ հաւրն, յիշատակ մեզ եւ ծնաւղացն մերոց: Եւ հաստատուն պահողք եւ խնամողք սորա պահէ Քրիստոս աստուած յամենայն փորձութենէ եւ իւր տեսչեանն առնէ արժանի:   Եթէ ոք հանել ջանա զսուրբ Աւետարանս ի դրանէ սուրբ ուխտին, կամ խլել, կամ ծախել, նայ հանէ զնա Քրիստոս աստուած յիւր տեսոյն եւ յիւր փառաց եւ յիւր ողորմութենէն, եւ յամենայն նզովեալ լիցի:

Եւ սղալանաց եւ խոշորութեան զիս անմեղադիր լերուք, զի կարն մեր այս էր. աղաչեմ մի մեղավրեր:

 

ԺԱՄԱԳԻՐՔ ԵՒ ԽՈՐՀՐԴԱՏԵՏՐ

Երեւան 2470

 

Գրիչ` Ներսէս

Վայր` Մեծոփայ վանք

 

ա

 

Արդ գրեցաւ սուրբ Խորհրդամատոյցս պատարագի ի յերկերս Քաջբերունեաց, ի սուրբ ուղխտս Մեծոփայ վանք կոչեցեալ, ընդ հովանեաւ տիրամօր Սուրբ Աստուածածնիս, եւ սուրբ Յակոբայ հայրապետիս, եւ սուրբ վարդապետաց գերեզմանացս, ի թվականիս Հայոց ՊՂԲ. (1443), ձեռամբ անարժան եւ անպիտան եւ անիմաստ գրչի Ներսէս վարդապետի, առ ոտս տիեզերալոյս եւ քաջ րաբունապետի Թովմայ վարդապետի, ի խնդրոյ սրբամիտ եւ կուսակրաւն քահանայի Մէլքիսեդի:

 

բ

 

Խնամող` Թովմայ Մեծոփեցի

 

Արդ, ես մեղապարտս ի ծնունդն եկեղեցոյ Թումայ պիտականուն վարդապետ, ի Քաջբերունեաց գաւառէ, ի սուրբ ուխտէն Մեծոփայ, ի   կարգէ աշակերտաց մեծ վարդապետացն Սարգսի եւ Վարդանայ || եւ Գրիգորի Տաթեւացոյն, սրբագրեցի զգիրս հրեշտակաց աղոթից ինն ժամու, որ կատարի ի դէմ երրորդութեաինն, ի փառս Քրիստոսի աստուածոյ մերոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 4941

 

Գրիչ` Կարապետ

 

Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս թվականիս Հայոց ՊՂԲ. (1443)…

Արդ, ի վերջին աւուրս եւ երեկոյոացեալ ժամանակիս, տեսեալ զսաորա զմեծութիւնս երջանիկ ոմն եւ աստուածային ձրիւքն բարգաւաճեալ պատ ուական եւ նազելի հաւատարիմ եւ աստուածային աւրհնութեանց արժանաւոր խոջայ Մէլքոնն, եւ ցանկացաւ այսմ աստուածային եւ փարթամ գանձիս, եւ ստացաւ զսա յիշատակ բարի հոգոյ իւրոյ, եւ ծնողաց իւրոց` պարոն Ստեփանոսին, եւ մաւրն Բուլղան-Խաթունին, եւ եղբաւրն իւր խոջայ Խուղայդատին, ողորմելի մահուամբ եւ երիտասարդ հասակաւ փոխեցաւ առ Քրիստոս եւ եղեւ սուգ անմխիթար ծնաւղին իւրոյ եւ այլ ամենայն ազգականացն:

Արդ, աղաեմ զամենեսեան, որք հանդիպիք սմա տեսողութեամբ կամ կարդալով եւ լսելով եւ կամ աւրինակ դնելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերջին ստացող սուրբ Աւետարանիս զխոջայ Մէլքոնն, եւ զծնողսն իւր զՍտեփանոս եւ զԲուլղան, եւ զհանգուցեալ եղբարն զԽու դա||դաղն, եւ զմեծ պապն զՔրիստոսատուրն, եւ զՓաշասէլէք, եւ զայլ ամենայն ազգականսն` զկենդանիսն եւ զհանգուցեալսն ի Քրիստոս…  Զձեզ աղաչեմ զամենեսեան

Որ հանդիպիք սմա տեսլամբ,

Զտէր սորա յիշել անուամբ

Յաղաւթս ձեր սուրբ մաքրական,

Զխոջայ Մէլքոնն` եյր ցանկալի,

Եւ ծնողքն իւր ընտրելի,

Որք են բարի եւ գովելի,

Եւ ողորմածք յամենայնի,

Սոքա սիրեն զեկեղեցի,

Պատիւ առնեն քահանային,

Վեհ մարգարէն մեծն Եսայի

Սոցի տացէ շատ երանի,

Թէ` Երանի որ ունիցի

Զաւակ ի նոր եկեղեցի:

Ի գալստեան աւուր մեծի,

Յորժամ աշխարհս կատարի

Սոքա լսեն զերանելի

Ձայն աւրհնութեան եւ զհրջուալի.

Հանդերձ ծնօղաւքն իւրեանց բարի,

Ազգատոհմաւքն յամենայնի:

Յիշողքդ զնոսա մի[շտ] ի բարի.

Ասել Խուդայդատին տէր ողորմի,

Փոխարինացդ որ դուք||  

Միով բանիւ անձանձրալի.

Յանճար գանձուցն ձեզ բաշխի,

Յամենառատ պարգւատուրի,

Նա եւ ինձ մեղապարտի,

Գծագրող Կարապետի,

Որ սակաւ գիրս գրեցի,

Եւ ծնողացն իմ ըստ մարմնի,

Զնոսա յիշել ի յաղաւթի,

Ասել նոցա տէր ողորմի«

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երուսաղէմ 3420

 

Գրիչ` Յոհանէս

Վայր` Յովս գիւղ

 

…Արդ, գրեցաւ եղանակաւոր տառս, որ կոչի Մանրուսմունքն ի գեղս, որ   կոչի Յովս ի դրան սուրբ Երրորդութեան Հայկազան տոհմի ՊՂԲ. (1443), ձեռամբ անարհեստ եւ փծուն Յոհանէսի ||