Հայերէն Յիշատակարաններ

ՅԱՅՍՄԱՒՈՒՐՔ

Հ. Յ. Քոսեան, Ցուցակ Կարնոյ գիւղերու, 8, ՀԱ, 1963, սիւն. 210212 նաեւ Հ. Ոսկեան, Տարօն-Տուրուբերանի վանքերը, էջ 184135

 

Գրիչ` Մովսէս

Վայր` Արծկէ

 

Աւարտեցու սուրբ տառս, որ կոչի Հայսմաւուրք… ձեռամբ յոգնամեղ գրչացս` Յակոբի եւ Մովսեսի, ի խնդրոյ կուսակրօն եւ սրբասնեալ կրաւնաւրին Մկրտչի, որ ետ գրալ զսա ի հալալ արդեանց իւրոց յիշատակ բարի, եւ բարեխօս հոգւոյ եւ ծնաւղաց իւրոց… Եւ ստացաւ զանառիկ մեծութիւնս եւ զանկաղոպտելի գանձս… ի վայելումն հարազատ աղբարց իորոց, պաշտօնէից եւ սպասաւորաց սուրբ Կարապետին, ի յիշատակութիւն բարի հոգւոյ, եւ ծնողաց իւրոց Աստուծատրուն եւ Խաթուն-Մէլիքին, եւ ծնողափոխան բազմերախտ քեռոյն իւր` տէր Կիրակոսին, եւ ամեւայն արեան մերձաւորոց իւրոց։ Եւ չի ետ չսա ընծայ եւ նըւէր եւ անջինջ յիշատակ ի վանս Գլակայ ի դուռն սուրբ Կարապետին, վասն որոյ յերես անկեայ աղաչեմ զժառանկողք սուրբ կտակիս, զհամակամ կրոնաւորքդ յիշել յերկնաբացիկ յաղաւթս ձեր… զտէր Մկրտիչն եւ զիւրքն ամենայն: Այլ եւ յիշել ի տէր զԿարապետ եւ զՅովանէս աբեղայքն, որք ըստ կարեաց իւրեանց աւժանդակ եղեն տէր Մկրտչին սակաւ իրօք, եւ աշխատեցան ընդ գրոցս:

Եւ մեր տեսեալ զեռափափաք սէր սոցա հտ սուրբ գրոցս եւ ձեռն արկեալ գրեցաք զսա ողորմութեամբ սուրբ Կարապետին, ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, որ կոչի  Ծերենց, ի քաղաքն Արծկէ, ընդ հովանեաւ սուրբ Սքանչելագործին եւ պատերազմի սուրբ նշանին եւ այլ սրբութեանցս, ի թուականութեան Հայոց Զ. եւ ի ԻԹ. (1480ամին, որում էր տանուտէր ձուկն:

Որ եւ ի սույն ամին եղեւ մեծ պատերազմն ի յՈւրհայ քաղաք: Վասն զի Պաղ անուն զաւրաւարն Մսրա սուլթանին եկեալ բազում զօրօք ի վ[ե]րա Ուրհայոց, եւ աւերեալ զերկիրն քաղաքովն եւ նստեալ ի վերայ բերդին բլոյց բովանդակ եւ ի յառ եբեր: Իսկ Աղուբ փատշահն, որդի Հասան փադշահին, որ նստէր ի շահաստանն Թաւրէզ, որ կալեալ էր զթախթն յետ հօր իւրոյ դեռ եւս Գ. (3) տարի: Եւ զի սա տղայ գոլով հասակաւ եւ անհմուտ պատերազմի, եւ զւ անմարթ եւս է թագաւորաց ընդ իշխանս կուել, վասն որոյ առաքեաց զքաջ զօրավարն իւր զՂօչ Բայանդուռն բազում զօրօք եւ պատերազմեցաւ ընդ Պաղին աւրինօք, ճակատ առ ճակատ, եւ յաղթեալ նմա կոտորեաց ըզզօրսն նոր[ա] եւ փախստական արար, եւ բռնեալ կըտրեաց զպաշն Պաղին, եւ արար շապաղ իւրեան հեծելին, եւ յուղարկեաց արմաղան Հոռոմոց սօլթանին: Եւ այս եղեւ ի խնամոցն աստուծոյ եւ ի զօրութենէ սուրբ Կարապետւն, ձեռնտւութեամբ բազմահաւաք սրբոց աշխարհիս Հայոց:

Իսկ աւարտեցաւ գիրքս ի կրկնեալ ամին, որ աճեաց թվական ՋԷ, (1481), որոյ էր տանուտէր Խոյն: Որ եւ ի սոյն ամի հայրապետն սուրբ ուխտիս Գլակայ տէր Մկրտիչ, իւր համաշունչ եւ միախոհ եղբարբքն, ձեռնարկեցին ի սալել գկումբէթ սուրբ Կարապետին, զսուրբ Ստեփանոսին եւ զՅարութենին, աւժանդակութեամբ երջանիկ դիտապետին` Ստեփանոս եպիսկոպոսին, որ մականուամբ Շղոնց ասի, զոր տէր աստուած խաղաղութեամբ ի կատարումն ածցէ ամէն:

Արդ, աղաչեմ զժառանկորդք սուրբ կտակիս յիշել … ստացող սուրբ գրոցս զմեծ տէր Մկրտիչն … զգծող առաջին հատորի սորա զտէր Յակոբն եւ զծնօղսն իւր զՅովաննէս քահանայ… այլ եւ միով աստուած ողորմիւ եւ զիս` զանարժան Մովսէսս յիշել` զգծող վերջին հատորիս, եւ զծնողսն իմ զԴանիէլ քահանայ եւ զՀայխաթունն, եւ զհորեղբարսն իմ` զԿիրակոս կրօնաւորն, որ աշխատեցաւ ի կոկել թղթին, եւ զԾերունի եւ զՍիմէոն, եւ բոլորով սրտիւ զթողութիւն մեղեց խնդրելոցս ի սմա…

 

ՇԱՐԱԿՆՈՑ

Երուսաղէմ 1614 (հմմտ. ՀԱ, 1960, էջ 191-192)

 

Գրիչ` Ստեփանոս եպիսկոպոս

Վայր` …Խարբերթ, Աբդլմսեհի վանք

 

ա

 

… Գրեցաւ եղանակաւոր տառս ի թուականիս ՋԼ (1481) ի վանքս սուրբ Կարապետոյ եւ Ապտըլմսեհին քաջ նահատակի եւ այլ բազմահաւաք սրբո մարտիրոսաց որ աստ կան. սոցա կարողութեամբ աւարտեցաւ շարականցս ի հայրապետութեան տեառն Սարգսի եւ տեառն Յոհանիսի. եւ աթոռակալութիւն սուրբ Էջմիածնին էր Աւետիք վարդապետին Հասնքէֆացւոյ, եւ առաջնորդութիւն գերահռչակ ուխտիս քաջ րաբունապետին Գրիգորի, որ փայլէ քան զարեգակն ի մէջ երկրի, եւ պարնութիւն Դավրէժ թախտին էր Եաղուպ-բակին` որդի Հասան պարնին, թոռ Ալիբակին, արար իշխանութուն մինչեւ ի ծովն Հնդկաին:

Արդ, գրեցաւ ձեռամբ բազմամեղ եւ փըծուն գրչի Ստեփանոս եպիսկոպոսի ի վայելումն անձին իմոյ եւ յիշատակ հոգւոյ իմոյ եւ ծնողաց իմոց: Եւ հիշեցէք զտէր Բանարգես հաւրեղբայրորդի Գրիգոր վարդապետին, որ բազում սէր եւ ընդելութիւն արար ի հետ մեր եւ կաշխատէր ի սպասաւորութիւն միաբանիցս… ընդ նմին յիշեցէք զհոգեւր եղբարքս մեր զտէր Աւետիք վարդապետն երաժշտականի, որ ուսուց զձայնաւորքն ընդունելի, եւ զտէր Յովսէփ քաջ փիլիսոփայն, որ բազում աշխատեցաւ ի յետ մեզ յուսւցանելն զդժարախազ շարակունքս, եւ զտէր Վրդանէսն, որ զմեզ որդորէր ի ժամու տեղիս, եւ զտէր Աւետիքն, որ ընկեր մեզ ի հետ դասի, եւ աշխատեցաք շատ ատեն մի:

Դարձեալ յիշեցէք զտեր Յակոբ աւաքերէց ի Չմա գիւղաքաղաքի, որ արար մէզ շատ լաւութիւն` հայրութիւն եւ ծնողութիւն, զի գնաց աշխատութեամբ ի յերկիրն Բալուայ` աղաւթատեղն Մեսրոպայ` ի գիւղն, որ կոչի Թըռխէ, զի անդ կայր աւրինակ քաջ քարտուղարին Գրիգորի, որ մականուն Խուլ կոչի, զի էր ձեռացագիրն իւր, գրեալ էր հոգեբարձու եւ եբեր թէ կամա, թէ յակամա, զի դըժար կու տաին զհանց աւրինակն, եւ յորժամ բերաւ` գրեցաք ուրախութեամբ: Աստուած լուսաւորէ զիւր ծնողաց հոգին, ամէն: Եւ յիշեցէք զտէր աւրինակին` Մատթէռս երէցն… Թ. (9) շաբաթ գրեցաւ:

Եւ յիշեցէք զՄելիքսեթ քահանայն եւ զվարպէտ Սամուէլն, որ աշխատել են ի հետ մեզ, եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

բ

 

Իսկ գրութիւն եղեւ ամին

Ձեռամբ փծուն արհեստ գրչին`

Ստեփանոս եպիսկոպոսին,

Որ գաւառական Արարադին,

Ի պարնութիւն Աղուպ-բակին,

Որդի գոլով Հասան-բակին,

Թոռն Աւթմանի մեծ արքային.

Նըստաւ ի թախտն ի Ջահանշին:

Թվականին Հայոց ՋԷ. (1481) գրեցաւ ի յերկիրս Խարբերթոյ, ի վանքս սուրբ Կարապետոյ եւ Ապտլմսեհոյ:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5333

 

Առաջի աստուծոյ եւ յաջողութեամբ սուրբ Խաչիս ի հայրապետութեան տեառն Ստեփանոսի, եւ ի ղանութեանն Աղուպ-բէկին. ի թուականիս Հայոց ՋԷ. (1481), ես` Լալա Միրանշէս, աստուծոյ կարողութեամբն եւ սուրբ Խաչիս գնացի ի փաթշահի դուռն. եւ յիսնէ շատ խարճ տարի եւ զթամղէն, որ ստանն էր ի յետ կտրեցի եւ տեղացս էրի, Աղթամարայ տանուտէրացս` մեծի եւ փոքու, եւ Ոստանայ թամղաչոց կամաւորութեամբն. եւ ի յԱղթամարայ մալն գրի, եւ զձիթահացներու հարճն սուրբ Խաչին եւ այլ եկեղեցանցն ձիթագին տու[ին]ք դամղին փոխ[ան], եւ ոխֆ արարինք սուրբ Խաչին:

Որ եւ փրկիչն տիեզերաց` Քրիստոս աստուած մեր, փրկեսցէ զԼալա Միրա[ն]շէն եւ զիւր դեռաբույս ծաղիկ որդին  զՄիրզաբեկն յամենայն փորձութենէ հոգոյ եւ մարմնոյ, ի ձեռաց անաւրինաց եւ ի մարդադէմ   գազանաց, եւ պահեսցէ խաղաղական || կենօք յերկար ամօք եւ բազում ժամանակօք, մինչեւ ի խորին ծերութիւն, ամէն. եւ յետ աստեացս ելանելոյ սրբոցն Սարգսի եւ այլ զինու[որ]ացն խորանակից եւ պսակակից առնէ, հանդերձ ծնօղաւք եւ նախնաւքն, ամէն:

Այլ եւ աւրհնեսցէ տէր աստուած մեր զԱղթամարայ տանուտրէքն, որ   կամակից եւ յորդորիչք եղեն այս բարի բանիս: Տէր աստուած տացէ վարձս վաստակոց նոցա զերկնից արքայութիւնն եւ զանբաւ բարությունն, ամէն:

Եւ եթէ ի յետ այլ ժամանակաց սա եւ լիս էնի ի դիւան կամ ի յԱղթամար եւ կամ ի յայլ անաւրինաց հակառակի այս բարի բանիս, նա զանէծքն զաւձին եւ զԿայենին ժառանգեսցէ եւ զմասն զՅուդային եւ զայլ խաչահանւացն առցէ` ինքն եւ կամակիցքն իւր, հանդերձ ծնօղօքն եւ ազգականօքն, եւ ի հետ Արիոսի պատժի եւ պատուհասի, ամէն:

 

ՃԱՌԸՆՏԻՐ

Նոր Ջուղա 544, ՄՏՄ եւ ՍՏԱ

 

Գրիչ` Ազարիա

Վայր Վան

 

Արդ, գրեցաւ սուրբ գիրքս ի թուականիս Հայոց ՋԼ. (1481), ի կաթողիկոսութեան տեառն Սարգսի եւ յառաջնորդութեան սուրբ ուխտիս Գէորգայ տէր Յոհանէս եպիսկոպոսի Գունդուզի, ի թագաւորութեան սուլթան Աղուպին, ի յիշխանութեան աշխարհիս մած եւ հրոխտ պարոնին Էման-բէկին, որ տէր Կարապէտս հազինադար է, վասն այսորիկ ի սորին յաւուրքս շինեց զկումբէթս սուրբ տաճարին, զոր եւ անաւրէնքն որպէս կրճտէին զատամունս իւրեանց ի սա ոչ մերձեալս, զոր տէր աստուած զսա ընդ երկայն աւուրս պահեսցէ, ամէն:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Ե. Լալայեան. Ցուցակ Վասպուրականի 200, սիւն. 487489, Մոկսի Աբրահամենց թաղի ս. Յարութեան եկ. 6

 

Գրիչ՝ Խաչատուր

Վայր` Կտուց կղզի

 

… Արդ, այսմ աստուածեղէն եւ երկնապարգեւ գանձիս եւ լուսափայլ մարգարտիս ցակացաւղ եղեալ սրբասէր եւ բարեմիտ կրաւնաւորն Վարդան աբեղայն … [որ] ստացաւ զսա ի հալալ արդեանցն վայելումն անձին եւ յիշատակ հոգւոյ իւրոյ, եւ ծնաւղաց իւրոց` հաւրն Յովաննէսին, եւ մաւրն Եղիսաբէթին, եւ հաւրեղբաւրն Թումա աբեղաին, եւ քեռոյն Աստուածատուր կրաւնաւորին, որ զեկեղեցին շինեաց, եւ քւերցն Սիրամարգին եւ Ազըզին եւ Մըռջանին, եւ զաւակացն Սիրունին եւ Առաքելին եւ Խաչատրուն եւ Շախաբին, եւ հաւրեղբաւրն Խերապետին, եւ քւեր նորին Մարթային, եւ զաւակին Ջանաբեկին, եւ հոգեւոր քւեր Եղիսին, եւ ամենայն արեան մերձաւորոց իւրոց` կենդանեաց եւ հանգուցելոց, ամէն:

…Ընդ նոսին եւ զբազմամեղ գրիչս զԽաչատուր. եւ զծնաւղսն իմ` զհայրն իմ զՅովաննէս եւ չմայրն իմ զԱսլ-Մելիք, եւ զհարազատ հոգւոյ իմոյ զՍտեփաննոս կրաւնաւորն, որ զթուղթս լաւ կոկեաց, զոր եւ տացէ տէր աստուած զըվարձս փոխարինին յարքայութեան երկնից, ամէն:

… Եւ վասն սղալանաց եւ արհեստից եւ խոշորոթեան գրիս անմեղադիր լինել աղաչեմ, զի տէղս անհանգիստ էր, շոգ, դանաքն կու մածէր եւ չէր ճապղէր: Գրեցաւ զաւրութեամբ եւ յաջողութեամբ սուրբ հոգոյն սուրբ Աւետարանս ի աստուածաբնակ, ի հրեշտակաճեմ եւ ի ներքսագոյն կղզիս, որ կոչի Կտուց, ընդ հովանեաւ լուսազարդ սուրբ Կարապետիս, եւ լուսաւորչաշէն սուրբ Խաչիս, եւ սուրբ Ստեփաննոսիս, եւ սուրբ Աստուածածնիս, եւ այլ սրբոցս աստ հաւաքեալ, ձեռամբ փծուն եւ անարհեստ գրչի Խաչատրու, ի խնդրոյ սրբասէր եւ մաքրամիտ աբեղային Վարդանայ, որ զեկեղեցոյ գլուխն ս[ու]աղեաց եւ զարտն ի Շատուան երար ոխֆ եկեղեցոյն, թվականիս մերում ՋԼ. (1481), զոր տէր աստուծ վայելել տացէ:

Եւ ընթերցաւղք սուրբ Աւետարանիս լաւ եւ սուրբ պահեցէք եւ մոմն ի մէջն մի բռնէք, եւ Քրիստոս աստուած գձեզ խաղաղական կենօք պահեսցէ յայսմ կեն[ց]աղս եւ յետ աստեացս ելանելոյ դասակից եւ պսակակից արասցէ ամենայն ընտրելոց սրբոց: ԶՎարդան աբեղայն, եւ զվերոյգրեալքս ի սմա, եւ զլսաւղ բանիս, որ զաստուած-ողորմին ասէ` զողորմութիւն ի յաստուծոյ առցէ, ամէն…

 

ԾԱՂԻԿ ԿՈՉԵՑԵԱԼ ԲԺՇԿԱՐԱՆ ՍՏԵՓԱՆՈՍ ԲԺՇԿԻ` ՈՐԴՈՅ ԱՀԱՐՈՆ ԲԺՇԿԱՊԵՏԻ

«Բիւզանդիոն» օրաթերթ, Կ, Պոլիս, 1966 թ., յունիս 518 (#2963)

 

Ստացող` Ճառահպաշի պարոն Ռամատան

Վայր` Կոստանդնուպոլիս

 

… Տեսայ ես անպիտան ծառայ աստուծոյ ի թուականութեան ՋԼ. (1481), ապրիլ ամսոյն Զ. (6)ն ի աւետման սրբուհւոյ Աստուածածնի, ի մայրաքաղաքս ի Կոստանդինուպօլիս, եւ գտաք շատ Աղրապատինք, որ գրած էր հայոց լեզվով զայս յառաջաբանութիւն, եւ մեք գրեցաք, զի ով որ ի յայս յարուեստըս հետեւի` նայ իւր շինած դեղերն պակասութիւն չի գտվի:

Եւ զիս` զանարժան ծառայս ճառահպաշի համ պօստանճիպաշի յիշեցէք ի տէր, եւ աստուած յիշի զձեզ ի վերին Երուսաղէմ:

Կատարեցաւ Բժշկարանս կամօք պարոն Ռամատան ճառահպաշիին:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Նոր Ջուղա 526, ՄՏՄ

 

Յիշատակագիր` Յովաննես աբեղայ

Վայր` Ձագավանք

 

… Փափագաւղ եղեն աստուածային սուրբ Աւետարանիս աստուածասէրն Յովաննես եւ ամուսին իւր Դաւլատ-Խաթունն, եւ ստացան զսայ ի հալալ յ[ը]նչից եւ ի յարդար վաստակոց` յիշատակ հոգւոյ իւրեանց, եւ ծնօղացն` հաւրն եւ մաւրն, եւ զաւակացն` Մկրտչին, եւ այլ ամենայն արեանառու մերձաւորաց, ամէն: Արդ, ես` Դաւլատ ստացայ զԱւետարանս հալալ յարդեանց իմոց եւ տվի Ձագավանից, յիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմոյ, ի դուռն հրաշափառ կաթուղիկէին Գէորգայ, եւ գետադարձ սուրբ նշանիս, եւ լուսատու սուրբ Սարգիս, ի այլ բազմահաւաք սրբոցս, որ աստ կան հաւաքեալ: Ի թվականիս Հայոց (1481), ի հայրապետութեան տեառն տէր Յոհանէս կաթողիկոսի, ի յաթոռ սուրբ Էջմիածնի Վաղարշապատու …

Այլ ես Դաւլատս, որ ստացայ զսուրբ Աւետարանս զայս ձիշատակ ինձ եւ ծնաւղաց իմ` հաւրն Սարգմին եւ մաւրն Դիլշատին, եւ զաւակացն Վահրամշին, եւ դստերացն Թուխտարին եւ Թամսկանն, եւ այրին իմոյ յետոյ` Մկրտչին, եւ զաւակի նորին, եւ դստերն Բէկիխաթունին, եւ այլ ամենայն արեան մերձաւորոց. այլ եւ եղբարցն իմ` Ամիրգուլին, Վարձիգուլին, եւ զաւակաց նորին` Սարգսին եւ Աթանաս դպրին, եւ քեռոյն իմ Սամուէլ մահդասւին` բարեհոգի եւ հաւատարիմ քրիստոնէին, ամէն:

Այլ ես Գալուստս` հաւատարիմ կինս` դարձեալ յետոյ տվի Աւետարանս զայս Ձագա եկեղեցուն, ի դուռն սրբոյ Դաւթի քաջ նահատակին. յիշատակ հոգոց մեր, ննջեցելոց մերոց…: Եւ միով բանիւ աստուած-ողորմի ասացէք յիշատակարանի գրողի Յովաննես անուամբ միայն աբեղայի. եւ ոչ ունիմ գործս բարի, եւ ով ոք ասէ ողորմի, նայ աստուած իւրն ողորմի եւ յաւուրն ատենի…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Իրան, Փերիա գաւառ, Նամակերտ գիւղ, ԱՏՄ եւՍՏԱ

 

Գրիչ` Ստեփանոս

Վայր` Հայրիվանք

 

ա

Քրիստոս աստուած ողորմի ստացողի Աւետարանիս տէր Մեսրոբին եւ ծնողացն` Ներսէս, եւ ազգացն Վարդանին, եւ Կիրակոսին, Իշանին, Մեսրոբին եւ Գոհարին, Մելիքսեթին, Միսխաթունին, Ալամին եւ Խաթունշին…

Գրեցաւ սա ի սուրբ ուխտս Հայրիվանս, ձեռամբ յոգնամեղ եւ անարուեստ գրչի Ստեփանոսի, ի թվին Հայոց ԹՃԼ. (1481)…

 

բ

 

… Զոր եւ տեսեալ զորայն անճառ փրկագործութեան խորհուրդ սըրբասէր եւ մաքուր քահանային Մեսրոբ, եւ նորաբաղբոջ որդին իւր Մէլիքսէք քահանայն, եւ զծաղկեալ զաւակսն իւր զՆերսէս եւ զԿարապետ, եւ զհայրն իմ զՆերսէս քահանայն, եւ զմայրն իմ զԻկտիշ, եւ զամուսինն իմ զԳոհար, եւ զհարսն իմ մինսխեթուն, եւ զխուերն իմ զԽալաֆն, եւ զՀալիմն, եւ զԱլմամն, եւ զԽաթու[ն]շէն, զԹուխիկն, եւ զզփեսայն իւր զԱնտոն, եւ զնախնիքն իմ Վարդան քահանայն, զԿիրակոս քահանայն, եւ զհանգուցեալ զաւակսն իմ զՎրթանէսնպ զԸռըստակէսն, զԳրիգորէսն, եւ զդուստրն իմ զԳուլստան, եւ զՇնովհորն, որ այսմ աւուր հանգեաւ ի Քրիստոս…

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 6699

 

Գրիչ` Զաքարայ

Վայր` Հերմոնի վանք

 

ա

 

… Գրեցաւ սուրբ Աւետարանս ձեռամբ Սարգիս դիդապետի, որ նստեալ է ի յաթոռն սուրբ Լուսաւորչին ի Վաղարշապատ քաղաքի` ի սուրբ Էջմիածնի, նմանեալ սըրբոյն Գրիգորի, համբերելով չարչարանաց կենդանի վկայ Քրիստոսի: Ի թվականիս Հայոց ՋԼ. (1481) || եղեւ զրաւ սորա ի վանս Հարմոնի ի յերկիրս Վայիձոր յորջորջեալ. առաջնորդ սուրբ ուխտիս Սարգիս քաչ եւ արի վարդապետի եւ այլ միաբանիցս, որ անդ կան ժողովեալ. յիշեցէք յաղօթս եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

Արդ, ցանկացաւղն եղեալ սուրբ Աւետարանիս տէր Մաթէոս քահանայն սրբամիտ եւ ճգնազգեաց, որ բազում առաքենութեամբ վարի ի վերայ աշխարի վասն յուսոյ արքայութեան եւ սւրոյն Քրիստոսի, ըստացաւ զսայ յիշատակա իւրն, եւ ծընօղաց իւրոց Շահիկին եւ Բաղտատին, եւ իւր կենակըցին Եղիսաբեթին, եւ դստերն Վառվառին` ի Քրիստոս հանգուցելոցն, որ տարաժամ փոխեցան ի յաշխարհէ աստուած-ողորմի նոց[ց], ամէն: Ի վայելումն անձին իւրոյ եւ իւր որդոյն տէր Թումին` նորաբողբոչ քահանայի եւ աստուածային շնորհաւք իլի, զոր աստուած վայելել տացէ, ամէն, եւ կենակցին Թումա քահանային` Թաճ-Մելիքին` նմանեալ սըրբոյն Շուշանա եւ Գայիանէ, եւ որդոյ սոցա` Ազարիայի, զոր աստուած ընդ երկայն աւուրս արասցէ զսա:

Այլ, յիշեցէք զՍարգիս աղէն, եւ զիւ[ր] որդիքն, եւ զՎարդանէսն ի Քրիստոս փոխեցեալ` զտէր Մաթէոսի եղբայրքն, եւ զհարսներն` զՇահմելիքն եւ զՈւսիանէն:

Կրկին անգամ աղաչեմ զհանդիպողքդ յիշեսջիք յաղաւթս ձեր զտէր Ղազարն զնորայկընունք քահանայա, եւ զՍարգիսն, եւ զԱմիրխան, եւ զմայր սոցա զԴունիայն, ե[ւ] զԽունար-Խաթուն տատն, զոր լսել տացէ զերանաւետ ձայնն, ամէն:

  Այլ երեսս անկալ աղաչեմք զհանդիպաւ[ղ]ք սուրբ Աւետարանիս, որք հանդիպիք սմայ կարդալով կամ աւրինակելով եւ կամ գաղափարելով, յիշեցէք ի մաքրափայլ յաղաւթս ձեր զվերոյգրեալքս ի սմա` զտէր Մաթէոսն եւ զտէր Թումայն, եւ զամենայն [արեան]առու մերձաւոր սոցա ի բազկատարած յաղաւքս ձեր առաջեւ բեմին Քրիստոսի: Դուք յիշաւղքդ եւ սոցա յիշեցեալ ձշեալ լինիք առաջեւ արդար դատաւորին Քրիստոսի աստուծոյ մերո, ամէն, ամէն եւ զեղիցի, եղիցի:

 

ն. լ. զ. ւ. ը. փ. ն. բ. ձ. բ. ց. ժ. ս եւ աստուած զձեզ յիշէ, ամէն:

 

բ

 

  ԶԵսայի նկարող սուրբ Աւետարանիս յիշեա:

 

ԳԱՆՁԱՐԱՆ

Երեւան 10146

 

Գրիչ` Խաչատուր

Վայր` Ճիխէլ գիւղ

 

  … Գրեցաւ Գանձարանս Ձեռամբ Խաչատուր իրիցու` փցուն եւ ախմար գրչի, ի գիւղս որ կոչի Ճիխէլ, ընդ հովանաւ Ծիրանաւոր Աստուածածնիս, հրամանաւ եւ ծախիւք սրբասէր եւ գերալուր անձին Անտոն կրաւնաւորի, որ հայ վանաց Ջոլղու Աստուածածնին: Ի վայելումն անձին իւրոյ եւ յիշատակ իւր եւ ծնօղաց իւրոց: Ով զմեզ յիշէ` աստուած զինքն ի բարին յիշէ եւ նմայ փառք յաւիտանս, ամէն:

Գրեցաւ ի թվ. Հայոց ՋԼ. 1481):

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 7745

 

Գրիչ` Զաքարա

Վայր` Արճէշ

 

  … Արդ եւս` յետինս ի կարգաւորաց եւ անիմաստս ի գիրս գրչութեան Զաքարա անուամբ միացն կոչեցեալ կարգաւոր եւ գործով ունայն եւ թափուր, ոչ ունելով իշխանութիւն մերձենալ ի սուրբ Աւետարանս, այլ յուսալու յողորմութիւնն աստուծոյ, եւ շնորհօք սուրբ հոգոյն սկսայ եւ ներողութեամբն Յիսուսի աւարտեցի զսուրբ Աւետարանս թվին ՋԼ. (1481). ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնի տաճարիս յԱրճէս քաղաքի, վասն որոյ յերես անկեալ աղաչիմ զձեզ աստուած-ողորմի ասել ինձ, եւ ծնօղաց իմոց` հօրն Ատոմին եւ մաւրն Խոնանին, եւ ամենայն երախտաւորաց իմոց, ամէն:

 

ԱՂՕԹԱԳԻՐՔ

Երեւան 8621

 

Գրիչ` Մկրտիչ

Վայր` Սայլաւ անապատ

 

… արդ, գրեցաւ սա ի վանսն որ կոչի Սայլաւ անապատ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուծածնիս եւ սուրբ Կարապետիս, եւ սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչիս, || ի թվականիս Հայոց ՋԷ. (1481), ձեռամբ մեղսամած եւ անարհեստ գրչի Մկրտիչ աբեղայի, որ զանունս ունիմ եւ ոչ գործս, այլ յոյժ վիրաւորեալ եմ ի սատանայէ:

Արդ, ո՜վ դասք քահանայից եւ երամբ կուսակրաւն վեհից, յորժամ հանդիպիք սուրբ եւ աստուածախօս մատենիս կարդալով կամ աւրինակելով յիշեցէք ի սրբանուէր || յաղոթս ձեր զստացող սորա:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Հ. Ոսկեան, Վասպուրականի-Վանի վանքերը, 1940 թ. էջ 264

 

Վայր` Սայլաւ անապատ

 

Գրեցաւ … ի վանս որ կոչի Սայլաւ անապատ, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուծածնի եւ սուրբ Կարապետի եւ սուրբ Գրիգորի Լուսաւորչի, ի թվականիս Հայոց ՋԼ. (1481)»:

 

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Գ. Սրուանձտեանց «Թորոս Աղբար» Բ., էջ 444-445, Տիգրանակերտ, ս. Կիրակոս եկեղեցի

 

Գրիչ` Արիստակէս

Վայր` Խոյալու վանք

 

Գրեալ ի թվ. Հայոց ՋԼ (1481), յաստուածունակ եւ ի հռչակաւոր վանքս Խոյալու, ի դուռս սուրբ Գէորգայ, յառաջնորդութեան Գրիգոր րաբունապետի, որ զիւ եւ զգիշեր ի խորս աստուծային տառից դեգերելով վասն մեր` առնելով եւ ուսուցանելով զամենեան… [ձեռամբ] անարուեստ գրչի Արիստակէս պիտակ անուն աբեղայի…

 

ՄԱՇՏՈՑ ՁԵՌՆԱԴՐՈՒԹԵԱՆ

Երեւան 9671

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Աւագ վանք

 

ա

 

  Զստացաւղ գրոցս զտէր Յոհաննէս եպիսկոպոսն, եւ զիւրսն, եւ զմեղաւք մեռեալ ոգիս` զԱռաքել գրիչս յիշեցէք ի Քրիստոս:

 

բ

 

… Արդ, գրեցաւ եկեղեցաւրհնէքս, աւազանաւրհնել, դուռն դնելոյ, պղծել տաճարին, հանդերձի եւ սպասք աւրհնելոյ ի թվ. ՋԼ. (1481), ձեռամբ մեղսամակարդ եւ անարժան Առաքել աբեղի, ի Աւաք վանք, ի դուռն սուրբ Առաքելոցն, ի վայելումն տէր Յոհաննէս եպիսկոպոսին: Աղաչեմ զձեզ, որք հանդիպիք կամ կարդալով կամ աւրինակելով, յիշեսջիք ի սուրբ յաղաւթս ձեր, եւ աստուած ձեզ ողորմի. ամէն:

 

գ

 

… Գրեցաւ ձեռնադրութիւնս սպասաւորաց եկեղեցոյ ի թվ. ՋԼ. (1481), ձեռամբ մեղսամակարդ եւ անարժան ոգոյ` յետնոյս ի կարգէ կրաւնաւորաց` նըւաստ անձին Առաքելի, ի Աւաք վանք, ընդ հուանեաւ սուրբ Աստուածածին եւ սուրբ Կարապետին եւ սուրբ Առաքելոցն եւ Յոհաննէս վարդապետի, ի վայելումն տէր Յոհաննէս եպիսկոպոսին: Գրեցի ես` Առաքել սուտանուն աբեղայս, յիշատակ տէր Յոհաննէս եպիսկոպոսին, ինձ եւ ծնաւղաց իմոյ: Աղաչեմ զձեզ որք հանդիպիք կամ կարդալով||

 

ՇԱՐԱԿԱՆՈՑ

Զմմառ, Անտոնեան հաւաքածոյ 153

 

Գրիչ` Առաքել

Վայր` Աւաք վանք

 

  … Արդ, գրեաւ Շարականոցս ի լաւ եւ յընտիր աւրինակէ, թվ. ՋԼ. (1481), ի սուրբ անապատս, որ կոչի Աւաք վանք, ընդ հովանեաւ սուրբ Աստուածածնին, եւ սուրբ || Կարապետին, եւ սուրբ Առաքելոցս, առ ոտս Յոհաննէս րաբունապետին, յառաջնորդութիուն տէր Յոհաննէս եպիսկոպոսին, ձեռամբ անարհեստ գրչի Առաքել աբեղի… 

 

ՃԱՇՈՑ

«Լոյս», 1906, էջ 144, Թավլուանի ս. Թորոս

 

Գրիչ` Յովաննէս Նաղաշ

Վայր` Կեսարիոյ գաւառ, ի վանս Գրիգորի Նիւսացւոյ

 

Արդ, գրեցաւ Տարեգիրքս ի թուականիս… ՋԼ. (1481), ձեռամբ տէր Յոհանէս Նաղաշին եւ աշակերտին իւրոյ Ստեփաննոս մեղաւք թաղձեալ ոգւոյն, ի գաւառս Կեսարիոյ, ի սուրբ ուխտս` որ է աթոռ սրբոյն Գրիգորի Նիւսացւոյ, ընդ հովանեաւ սուրբ Գրիգորի Նիւսացւոյն, եւ սուրբ Թէոդորոսի զինաւորին, եւ սուրբ Յակոբայ հայրապետին, եւ սուրբ Ստեփաննոսի նախավկային եւ Մեռկերոսի զինաւորին, եւ այլ բազում սուրբ նշխարացս եւ մասանցս, որ աստ կան հաւաքեալ, ի հայրապետութեան տէր Ստեփաննոսի, եւ յեպիսկոպոսութեան այսմ նահանգի տէր Կիրակոսի [եւ] տէր Անդրէասի:

Արդ, ի յասմ… ժամանակիս փափաք եղեալ ամենայնի աւրհհնութեան արժանաւոր պարոն եէլպաշի Էմին-պէկն, եւ իւր մայրն Հռիփսիմէն այսմ հոգիաբուղխ եւ լուսազարդ եւ ծաղկաւէտ բուրաստանիս, եւ ետուն գրել զսա ի հալալ արդեանցն իւրեանց` յիշատակ անջնջելի յամերամս ժամանակաց հաւրն իւրոյ պարոն Թո[րո]սին, եւ մայր իւրոյ խաթուն Հռիփսիմէ, եւ եղբաւր իւրոյ Ըռաստակէսին եւ Մաթէոսին, եւ փոքր եղբաւրն Էտիլ-պէկին, որ յայսմ ամի վախճանեցաւ ի Քրիստոս եւ սուգ մեծ եթող իւր ծնաւղացն եւ իւր ընտանեացն, եւ քըւերն Ճաւհարին, եւ կողակցացն իւրոյ Պաղտատին եւ Սաւճային եւ Վարդեհատին, եւ զւակաց իւրոց երիցկնոջն, եւ Խուանդին, եւ Ըռըստակէսին, եւ Շնուոր-Պարոնին, եւ Մաթէոսին եւ այլոց, որ ի Քրիստոս են հանգուցեալ` Խովանդին, աստուած ողորմւ իւր հոգւոյն, ամէն:

 

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՔԵՐԱԿԱՆԻՆ ՅՈՎԱՆՆԻՍԻ ԵՐԶՆԿԱՑԻՈՑ

Յ. Քիւրդեանի հաւաքածոյ 17

 

Գրիչ` Խութլուպէկ

 

Թվին ՋԼ. (1481) Դեկտ. ԺԷ. (17) օրին:

 

Պարան Թօլաք պարծանք ազգիս,

Որ դուն յունիս անուն բարի,

Խելօք խիկար հեզահոգի,

Մէջ յաշխարհի ես գովելի:

Պարոն Զախնոյն է քո որդի,

Որ ժառանգէ ըզհայրէնի.

Զալակ նորա յոյժ բազմասցի

  Որպէս յաւազ յեզր ի ծովի,

Կամ որպէս յաստղք, որ ոչ թուի,

Որ ամենայն ազգաց գովի.

Ես Խաթլուպէկս եմ անարժան…

 

ՄԱՆՐՈՒՍՄՈՒՆՔ

Երեւան 6107

 

Հետ. ստացող` Գրիգոր

 

  Արդ աղաչեմ զմանկունքդ սուրբ եկեղեցոյ, որք հանդիպիք զարմանալի տետրակիս յիշեցէք ի Քրիստոս զանարժան կրաւնաւորս Գրիգոր, որ ստացայ զսուրբ գիրքս յիշատակ իմոյ, եւ մարմնաւոր ծնաւղաց իմոց Ներսէսին եւ Թանկխաթունին, եւ ամենայն արեան մերձաւորաց իմոց, եւ եղբօրն իմոյ Աբրահամին. եւ ամենայն երախտաւորաց իմոց` հոգեւորաց եւ մարմնաւորաց, ամէն: Եւ լի բերանու աստուած-ողորմի ասացէք եւ աստուած ձեզ ողորմեսցի, ամէնպ: Թվ. ՋԼ. (1481):

  Այլ եւ զմեզ պապն իմ զտէր Դաւիթ եւ զԹումայ քահանայն, որ տղա հասակաւ փոխեցաւ ի Քրիստոս, եւ զմայրն իւր զԱւագ յիշեցէք ի Քրիստոս:

Դարձեալ աղաչեմ յիշել ի տէր աստուած զհեզահոգի, զգեղեցկատիպ եւ զհրեշտակայնման զԱւետիս աբեղայն զՄոկացին, որ եբեր զտետրս ի Կաֆայէն` ի վերին աշխարհս Հայոց. մասն բարեաց եղիցի նմայ ի տեառնէ աստուծոյ, ամէն:

 

ԺՈՂՈՎԱԾՈՅ

Երեւան 1548

 

Ի թւ[ւն] Հայոց ՋԷ. (1481) մայիս ի Դ. (4) մեռօ սուլթան Մուհամմատն: