Հայերէն Յիշատակարաններ

***

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ ՀԱՅՈՑ ԱԳԱԹԱՆԳԵՂԱՅ

ԵՐԵՒԱՆ 1481

Գրիչ` Դաւիթ Բջնեցի

Վայր` Ակներ

ա

<366a> Իսկ յետ բազում ժամանակաց լոյս աստուածգիտութեան ի խաւար մեղաւք յաշխարհն Հայաստանեայց, զոր եւ ինքն իսկ Տէր մեր ասաց` Ոչ են կամք հաւր իմոյ, թէ կորիցէ ի փոքրկանցս յայսցանէ: Նաեւ գթացեալ փոխանակ առաքելոցն առաքէ զոմն սուրբ, զԳրիգորոս ասեմ, զբազմաչարչարն, զխստամբերողն, զխարազնազգեցն, զքրիստոսասէրն, զհամբերատարն, զիշխանակիցն Պետրոսի եւ Պաւղոսի սուրբ առաքելոցն:

Չարչարեալ տասն զանազան տանջանաւք, որ եւ զայս նամակս շարադրեաց մեծ[հանճար] քարտուղ[արն Ագա[դանգեղոս] [ի սկզբան]է մինչեւ զկատա[րումն:

Յայս իսկ \\\ թար եղեալ ի բազմաշահ մեծագին գանձուցս սուրբ եղբարց մեծ եւ հռչակաւոր անապատիս Ակներ կոչեցեալ, զի ունելով այլ գիրս դժուարընթեռնելի, զի ոչ ախորժէին ընթեռնուլ ի ժամատեղ կամ ի սեղան համարձակապէս:

Իսկ կամակից եղեալ առաջնորդք ուխտիս փոխեալ զսայ յայլ գիր, որով եւ իմ յանձն առեալ զհրամաեալս ի պատուական հարց եւ եղբարցս գրել զսա:

<366b> [Շնորհ]աւք ամենա \\\ կատարե \\\ կարողութեան \\\ ոչ եթէ գիտէի զարուեստս գրչութեան յանդգնեցաք ի գործս, այլ ըստ յուսոյ մեր, որ ի սուրբ յուխտս, եւ ըստ հրամանի պատուական եղբարցս, որպէս եւ գրեալ է, թէ Կեանք է լսողութիւն:

Եւ արդ աղաչեմ եւ մախթեմ զձեզ, ով ամենամաքուր եւ հոգիապայծառ, սուրբ դասք քահանաից եւ միայնակեցաց, որք հանդիպիք այսմ տառի կամ ընթերցմամբ կամ գաղափար առնելով, յիշել առ Քրիստոս զպատուական հայրն` զԳրիգոր մաքրակրօն քահանայ եւ զտէր Բարսեղ եւ զՎարդան վարդապետ, սքանչել վարուք փայլեալ ի մէջ եկեղեցոյ, եւ զփակակալ Սիմեւոն եւ զՀայրապետ [յ]ամենայնի սրբասէր եւ աստուածահաճոյք. ետեւ զհոգեւոր եղբայրս իմ` զՆերսէս եւ Յոհանէս յոյժ պիտանի եւ աւկտակար ի գործս բարիս, եւ զայլ ամենայն եղբայրութիւնս, որ ոչ էր կար մի ըստ միոջէ անուանել: Աղաչեմ յիշել եւ զԹորոս միակեաց եւ զԳրիգոր, որ աշխատեցան ի կոկ թղթիս, նաեւ զտնտես եւ զմարմպան եւ զհացպան եւ զփռմպան եւ զամենայն աշխատողս: Առ Քրիստոս յիշել զսուրբ ծերունիք` զՍարգիս եւ զԿարապետն աղաչեմ:

<267a> Ցուցից եւ ձեզ, սիրելիք, փոքր ի շատէ զթշուառութիւն իմոյ տկարութեանս, որ տրուպ եւ անարգ եւ անպիտան յամենայն գործս, զի չեմ ստացեալ գործ բարի, այլ զամենայն խոտոր եւ չար եւ անշահ:

Է եւ ինձ պատմել, զի գոլով իմ նահանգէն յարեւելից, յԱյրարատեան գաւառէն, ի դղեակէն Բջնոյ, եւ իմ խոցեալ չար վիրաւք հոգովս զանազան մեղաւք. ապա այնուհետեւ որպէս զչար վիրաւք հարեալ մարդ` ի խնդիր եղեալ բժշկի եւ ոչ ուրեք գտեալ, այլ միայն դէմ եդեալ գնալ ի սուրբ քաղաքն Երուսաղէմ եւ ի Հռոմ` ի պատկերն անձեռագործ [եւ Սուրբ Պետրոս] եւ Պաւղոս, նաեւ զԱստուածածնին, որ ի ծագս տիեզերաց եւ ի սուրբ առաքեալն Յակոբ:

Քան զի ոչ եթէ վասն պանծանաց գրեմ զայս, այլ վասն մեծ մեղաց իմոց, որ անհուն է եւ անչափ է:

Իսկ դարձեալ զհամբաւ բարեաց եւ սուրբ կրաւնք եւ կանոնք այսմ մենաստանիս, յոյժ ցանկացայ եւ եկեալ իմ յուսով մեծաւ եւ աշխատութեամբ յոյժ եւ տուայ[տաւանք]:

Տեսեալ զիս աւտար եւ պանդուխտ ոգեսէր եղբարցս` եւ գթացին յիս իբրեւ զծնաւղ եւ ցուցին ինձ սէր իբրեւ զտէր Յիսուս, զոր հատուսցէ Քրիստոս սոցա ըստ իմ \\\եանս <367b> տացէ հանգիստն յաւիտենից ընդ սուրբս իւր, եւ ոչ միայն զայս, այլ եւս առաւել ցուցին յիս գթութիւն:

Եւ ես ոչ ունելով զձեւ սոցա եւ զկարգ, զի ամենեքեան իբրեւ զհրեշտակս Աստուծոյ` արթուն եւ զուարթուն, եւ յաւրհնաբանութիւնս Աստուծոյ ի տուէ եւ ի գիշերի անզբաղ եւ անհանգիստ, եւ զայս տեսանելով իմ, վայ եւ եղուկ ասելով անձին իմոյ, զի թափուր գոլով ի կրաւնից սոցա եւ յառաքինութենէ:

Րամեալ զիս այնուհետեւ զմիտս ածի զգործս զայս, թերեւս լինեմ կցորդ բարեաց սոցա: Ուրեմն եւ [յ]որդորելով զիս եւ խրախուսելով սուրբ հարցդ, որ ի վերոյ գրեցաք, քան զի եւ մեր Տէրն անարգամեծար է, ընդունի զաշխատութիւնս իմ որպէս զխերեւէշ այրոյն եւ զմազ այծեաց ի սպաս տաճարին: Եւ դարձեալ մոխրամած դիմաւք եւ սրտառուչ հառաչմամբ աղաչեմ զսրբութիւնդ ձեր` անմեղադիր լինել սխալանացս եւ սիրով ուղղել, զի այս էր կարողութիւն իմ, այլ ի ստոյգ աւրինակէ գրեցի եւ ըստ չափու \\\ դարձ\\\.

բ

<15b> Ո՜վ եղբարք, թվի թէ պակաս է յայս դէմս, եւ ի յաւրինակէս է, որ չդնես մեզ վասն Աստուծոյ:

գ

<47a> Տէր Յիսուս, ողորմեսցի Վարհամ միայնակեցի, որ զիմ չուխայն կոխել երետ:

գ

<48a> Ո՜վ համագումար դասք սրբազանից, յորժամ ընթեռնոյք կամ լսէք, յիշեցէք ի Քրիստոս զ[յ]որդորիչ գործոյս զՀայրապետն, եւ զՍիմեւոն փակակալ եւ զանմաքուր գծողս. թէ արժանի առնէք յիշատակի վասն սիրոյն Քրիստոսի, զի եւ դուք յիշեսջիք յԱստուծոյ մերմէ:

ե

<83b> Վա՜յ մարմին ի վերայ քո, որ ոչ մահ եւ ոչ տանջան զքեզ չեն ի խրատել:

զ

<87b> Յանուազ բարէն եւ յանաղաւտ լուսոյն, յանծայրածաւալ մխիթարութեանցն եւ յանխնայ ողորմութեանցն, անվայրափակ գթութեանցն եւ անիմանալի քաղցրութեանցն, ի Հաւրէն մեծէ եւ յՈրդւոյն միածնէ եւ ի Սուրբ Հոգոյն հայցեցէք, ո՜վ հոգելից, եւ հաւատարիմ եղբարց, աղքատիս հոգով, բարի, խաւարելոյս մեղաւք` լոյս, տարակուսելոյս չարեւք` մխիթարութիւն, քաղցեալ գազանիս` ողորմութիւն յողորմածէն Յիսուսէ, որ եւ աւրհնեալ յաւիտեանս:

է

<108b> Ո՜վ մեծի տառապանացս, թէ ես յիսնէ ո՞ւր փախչեմ, զտեղն կու փոխեմ ու զիս ոչ:

ը

<174b> Շնորհալի եւ խոհեմ սուրբ եղբարց, անմեղադիր լերուք գործոյս:

թ

<247a> Զամենամեղս եւ զբազմաչարս, զանարժանս յոքունց` զգրիչս Դաւիթ յիշել աղաչեմ առաջի սուրբ տառիս աստուածապատում, եւ զծնողսն մեր, եւ զամենայն եղբայրութիւնս, նաեւ զՆերսէս` զհոգեւոր եղբայրս, եւ որք յիշէք, յիշել լիջիք ի Քրիստոսէ, ամէն:

ժ

<261a> Սուրբ Լուսաւորիչ, բարեխաւսեայ առ Քրիստոս վասն մեղուցեալ զաւակացս քո, զոր ծնար սուրբ աւազանաւն յանուն Սուրբ Երրորդութեանն:

ժա

<275b> Քրիստոս Աստուած, յիշեայ եւ ողորմեայ անմաքուր հոգոյ մեղուցեալ գծողս սորա եւ ամենայն եղբայրութեանս, զի դու եւս վշտացելոյս` մխիթար եւ տարակուսելոյս` ապաւէն, խաւարելոյս` լոյս, մոլորելոյս` դարձ, գլորելոյս` կանգնիչ, յուսահատելոյս` յոյս կենաց, եւ ամենայն անհնարից` հնար, եւ քեզ փառք:

ժբ

<325a> Ողորմութեամբն Աստուծոյ սկսայ ի յամսեանն դեկտեմբեր ԺԵ (15) եւ շնորհաւք Սուրբ Հոգոյն կատարեցի ի մարտ Լ (30): Որ հասուցեր զմեզ ի գիծ վերջի այսմ նամակի, Սուրբ Երրորդութիւն, քեզ փառք յերկնաւորաց եւ յերկրաւորացս եւ ի համայն եղելոցս:

ժգ

<325b> Արդ գրեցաւ գիրս ի թվին ԺԶ (1261):

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆԱՑ ԱՐԵՒԵԼՑԻՈՅ

Երեւան 2510 (1393 թ. )

Հեղինակ` Վարդան Արեւելցի

Վայր` Սանահին

Ի խնդրոյ տեառն Համազասպայ եւ վարդապետին Գրիգորի հաւաքումն մեկնութեան սրբո[ց հա]րանց Եղիշէի, Յովանու եւ զոր տեսանէք յանցն իւրսն, ի տառապեալ որդւոյ Վարդանայ:

<316a> Ամենողորմած, անոխակալ, անյիշաչար, քաղցր եւ երկայնամիտ, անսկիզբն եւ անվախճան, աներբ եւ անուրեք` աշխարհակիր եւ ամենամերձ Տէր, ամենասուրբ Երրորդութիւն ի միում բնութեան եւ ի զաւրութեան փառաւորել անարժանս գործոյ իրի եւ անուան յանդամս սուրբ եկեղեցւոյ քո, ի մեղսաներկ եւ ի ցաւալից ձեռս առեալ հաւատով զնշխարս ոսկերաց սրբոց քոց, որք մատուցին զինքեանս հաճոյական պատարագ քեզ ի հոտ անուշից, զխաւարչուտ եւ զնսեմացեալ գոյութեամբս իմում արկեալ` զլրումն Կաթողիկէ եկեղեցւոյ քո, երկիր պագանեմ քեզ ամենեքումբք, զսուրբ շրթունս նոցա դնելով ի պատուանդան ոտից քոց եւ զկենսունակ սուրբ նշան սիրոյ ի սրտի եդեալ գոհանամ զքէն քո[յ]ով հաճոյիւքն յերկին ի վեր եւ յերկիր ի խոնարհ, այլ եւ տալով բոլորից մասանց արարածոց կոտորելով զամէնիսեան ի չափ հաւատոյ մանանխոյ, զգեցուցանելով նոցա կեանս եւ լեզու, եւ այնպէս գով <316b> եմ եւ աւրհնեմ, գոհանամ եւ փառաւորեմ զզօրացեալ եւ զառատ ողորմութիւն քոյ անարժանս երկնի եւ երկրի: Որ եւ յաւելէր յայլսն քաղցրութեան եւ զայս, զի արժանի եղէ տեսանել զկատարումն խնդրոյ սուրբ եկեղեցւոյ քո ի ձեռն աւագին իւրոյ Տեառն եւ որդւոյն հարազատի, թէ համարձակելի է մեզ եւ ձեզ մեծարել ի նաւակատիս մեր գլուխտ եկեղեցւոյ, վսամարտ մեր արհիական եւ անդրանիկտ մեր եղբայր րաբունի, եւ ասեմ զասացեալն իմաստնոյ Պիսիդեայ. Ո մշակտ մորենեաց եւ վիմաց, եւ կամ աղտաղտ եւ խոխոմ գետնոյ եւ ցամաքեալ երկրի ցաւաւք եւ ժամանակաւք. որ բռնադատեալ արարիք խիւս ի խորշակահար հասկաց, սակայն զի արեգակնակոխ էր եւ յուսով կենդանի:

Եւ ար[դ] ընկալարուք զսերմանեացն ձերւոց յոլովից յանկանջս դիմաւք եւ գրով ի տեսիլ աչաց զբերս պտղոցտ, եւ տուք զերեխայրիս կալոյ եւ զհնձանի Տեառն Յիսուսի եւ Հաւր իւրոյ գթածի եւ բարեխօսին զկողովն ուղկուզից մտաւոր գոհութիւն, զի նորա է ողորմն եւ ձեր քաջութիւն յաղօթս եւ ի հաւատս, սակայն յորդառատ եւ անպակաս արտասուօք ոռոգել աղաչեմ զապալերկ եւ զանբանից կոխան անդաստանս: Ուստի ընկալարուք զսակաւ սատարդ փոքր մի դադարեցուցանել զախորժակս կարօտութեան ձերոյ, զի եւ ձերովքտ բարէգթութեամբ եւ աղերսօք մաղթանաց գտցէ եւ ասի ի Յիսուս քաղցեալն պտուղ ի Բեթանիէ յԵրուսաղէմ եկեալ աշակերտացն դասուք, յորմէ աւրհնեսցուք եւ պտղալիցք եղեալ ձեօք հանդերձ փառաւորեսցուք զնա Հարբ եւ Հոգւով յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

<317a> Ի թվիս ՉԺ (1261), եղեւ սկիզբն եւ կատարումն համառօտ վերլուծութեան արարչապատում մովսիսական մատենիս ի խնդրոյ արհիական տեառն Համազասպայ եւ վարդապետին Գրիգորի` փակակալին սուրբ ուխտին Սանահնին, սատարութեամբ անարժան ծառաիս քրիստոնէից Վարդանայ, ի սիրոյ եւ ի մեծարոյ երեսաց բռնադատեալ, քան զի ի զգաւութեանէ էաք մերում անբաւականութեանս ի նսեմութենէ մտաց եւ ի ժամանակէ եւ ի հիւանդոտ կենաց. ապա ի շատ ժամանակաց հարամղեալ ի վարդապետէն Գրիգորի ընդ[դ]իման[յ]աւք իրաւամբք, անվստահ եղեալ չիշխեաք ձեռնարկել յիրս, որ վեր էր քան զկարն մեր: Ապա զի պատկառելի երեսօքն հարկեց զմեզ տեառն Համազասպաւ` երեսաւք եւ գրով անդադար` յաղթեցաք եւ հնազանդել սկսաք` յԱստուած եւ յաղօթս նոցա վստահացեալ` ի գարնանաին յեղանակն, առաջնորդ ունելով զամոլսն հաւատոյ զԵղիշէ եւ զԵփրեմ եւ զմեծն Ոսկիաբան եւ զայլսն, որ վաստակեալ էին ի գիրքս յայս ի տեղիս տեղիս, եւ յորոց հաւաքեալ էր լուսաւոր վարդապետ Տիմոթէոս:

Սակայն դիմեցաք յոլով փորձանաց եւ տւայտանաց ներքոյ եւ արտաքոյ ի շմոր եւ յամպոխել աւուրքս մեղսաբեր, վասն որոյ կասկածեմ այլ եւ գիտեմ իսկ եթէ սակաւ պակասութիւն եւ պատճառ է եպերանաց գտանէք պատահեալքտ այսմ գործոյ մեծի, ընդ որս վարկպարազի անցաք, է զի զհարկաւորն եւ զառաւել պիտանին թողեալ լինինք ի սրբոցն բանից, եւ է զի յանդէպ տեղ եդեալ, եւ դարձեալ զոր ի մէնջ համարձակեցաք զմիտս յաւելուլ, զթւեցեալն սակաւ չլինի ի վէպ, եւ մնացեալ իցէ դարձեալ հարկաւոր բանէար անլուծանելի, այլ եւ հրամանայ <317b> տուքն սիրէին զմեզ ի շոյտն, եւ մեք ի կաս[կ]ածոտ եւ ի մուխատրա կենացս մերոց երկուցեալք, ել ի դուրս եդաք եւ համառաւտ գնացաք` փութացեալք յաւարտն, զոր տեսաք ի շնորհսն Աստուծոյ եւ յողորմն նորա յեղանակս ձմերայնի ի հնգետասանն մարգաց ամսոյ եւ ի քսան ու հինկն նոյեմբերի, ի տաւնի սուրբ հայրապետին Պետրոսի Աղեքսանդ[ր]ոյ պատրիարգին, եւ երկիր պագաք Աստուծոյ առաջի ձեր, ի շրթունս եկեղեցոյ եւ հաւատոյ, եւ նովաւ աղաչեմ զամէնիսեան ներել մեզ զ[յ]անցանս աստուածաբար գթալով ի մեզ եւ ուղղելով զթիւրութիւն մեր, եւ թէ զշնորհն Յիսուսի Աստուծոյ մերոյ զանարգամեծարն տեսանէք բախեալ ի մեզ եւ պիտանի ինչ ծնեալ յամուլ եւ յաղտեղեալ մտացս մերոց, մի անարգէր, այլ մեծութիւն, պատիւ եւ փառք Աստուծոյ, գոհութիւն եւ աւրհնութիւն յազգս եւ յազինս առաջի յԱստուծոյ յաւիտեանս յաւիտենից յաւիտեան, ամէն:

Շնորհս ունելով եւ աղօթս տալով հայցողացն բանիցս, ընդ որս եւ մեք զաղաչեմ մասնաւորել զառատ ողորմութիւն Աստուծոյ ի թողութիւն մեղաց մերոց եւ անբիծ եւ անդատապարտ կալոյ մեզ առաջի ահեղ ատենին Աստուծոյ ձեւք հանդերձ եւ ամենայն լրութեամբք քրիստոնէից, եւ շնորհաւոր ձեզ եւ բարէմո[յ]ն եւ բարէշուք եւ բարեաց բազմաց կարապետ եւ նախընթաց գրկուքս այս վաստակ եւ աշխատութիւն փոքրիկ` փցուն եւ հեղք մատանց մերոց եւ ձեռաց, երկրորդելոյ եւ դիւրընթերց մատեան որդոյ իմոյ սիրեցելոյ Մարգարէի, որում եւ վարձ բարի տացէ նմայ Յիսուս Քրիստոս Տէրն մեր յառատաձիր գանձուց իւրոց եւ եղիցի ինքն աւրհնեալ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

***

ՄԵԿՆՈՒԹԻՒՆ ՀՆԳԱՄԱՏԵՆԻ ՎԱՐԴԱՆԱՅ ԱՐԵՒԵԼՑՒՈՅ

Երեւան 2604, (1395 թ. )

<1a> Ի խնդրոյ Տեառն Համազասպայ եւ վարդապետին Գրիգորի հաւաքումն մեկնութեան սրբո[ց հա]րանց Եղիշէի, Յովհանու եւ զոր տեսանէք յանցն իւրսն, ի տառապեալ որդւոյ Վարդանա:

Հեղինակ` Վարդան վարդապետ

Վայր` Սանահին

Վարդանայ յիշատակարան

Ամենաողորմ Աստուած անոխակալ, անյիշաչար, քաղցր եւ երկայնամիտ, անսկիզբն եւ անվախճան, աներբ եւ անուրեք, աշխարհակիր եւ ամենամերձ Տէր, ամենասուրբ Երրորդութիւն` ի միում բնութեան եւ ի զաւրութեան փառաւորել: Անարժան գործոյ իրի եւ անուան, յանդամս սուրբ եկեղեցւոյ քոյ ի մեղսաներկ եւ ի ցաւալից ձեռքս առեալ հաւատով զնշխարս ոսկերաց սրբոց քոց, որք մատուցին զինքեանս հաճոյական <185a> պատարգ քեզ ի հոտ անուշից, զխաւարչուտ եւ զնսեմացեալ գոյութեամբս իմով արկեալ զլրումն Կաթողիկէ եկեղեցւոյ քոյ, երկրպագանեմ քեզ ամենեցումբք, զսուրբ շրջունս նոցա դնելով ի պատւանդան ոտից քոց. եւ զկենսունակ սուրբ նշան սիրոյ եւ սրտի եդեալ գոհանամ զքէն` քոյովք հաճոյիւքն յերկին ի վեր եւ երկիր ի խոնարհ` այլեւ բան տալով բոլորից մասանց արարածոց, կոտորելով զամէնեսեան ի չափ հատոյ մանանխոյ զգեցուցանելով նոցա կեանս եւ լեզու, եւ այնպէս գովեմք եւ աւրհնեմք, գոհանամք եւ փառաւորեմք, զզաւրացեալ եւ զառատ ողորմութիւն քո անարժանս երկնի եւ երկրի, որ է յաւելեալ յայլսն քաղցրութիւն եւ զայս: Զի արժանի եղէ տեսանել զկատարումն խնդրոյ սուրբ եկեղեցոյ քոյ ի ձեռն աւագին իւրոյ, տեառն եւ որդւոյն հարազատի: Թէ համարձակելի է մեզ եւ զձեզ մեծարել եւ ի նաւակատիս մեր, գլուխ եկեղեցոյ վասն տէրդ մեր արհիական եւ անդրանիկ մեր եղբայր րաբունի, եւ ասմք զասացեալն իմաստնոյն Պիսիդայ: Ո մշակքդ մորենեաց եւ վիմաց, եւ կամ աղտաղտ եւ խոխոմ գետնոյ եւ ցամաքեալ երկրի ցաւաւք եւ ժամանակաւք, որ բռնադատեալ արարիք խիւս ի խորշակահար հասկաց, սսակայն զի արեգակնա: կոխ էր եւ յուսով կենդանի:

Եւ արդ ընկալարուք զսերմանեաց ձերոց յոլովից` յակաջս, եւ գրելով դիմաւք ի տեսիլ աչաց, զքերս պտղոցդ եւ տուք զերախայրիս կալո եւ հնծանի Տեառն Յիսուսի եւ Հաւր գթածի իւրոյ եւ բարեխաւսին, եւ զկողովն ուղկուզից մտաւոր գոհութեամբ, զի նորա է ողորմ, եւ ձեր քաջութիւն յաղաւթս եւ ի հաւատս: Սակայն յորդառատ եւ անպակաս արտասուաւք ոռոգել աղաչեմ զապալերկ եւ զանբանից կոխան անդաստանս, ուստի ընկալարուք զսակաւ սատարդ, փոքր մի դադարեցուցանել զախորժակս կարաւտութեան ձերոյ, զի եւ ձերովքդ բարեգրութեամբ եւ աղերսիւ մաղթանաց գտցէ եւ աստի Յիսուս քաղցեալն պտուղ ի Բեթանիայէ եկեալ յԵրուսաղէմ աշակերտացն դասուք, յորմէ աւրհնեսցուք եւ պտղալիցք եղեալ ձեաւք հանդերձ փառաւորեսցուք զնա հարբ եւ հոգւով յաւիտեանս:

բ

Գրիչ` Մարգարէ

Աղաչեմ ընդ նախայիշատակեալս Վարդան վարդապետ հոգացող այսր մատենի, զոր ի ն[ախ]կնագունիցն Մեկնչաց եւ զո[ր ի շ]նորհաւքն Աստուծոյ յիւրմէ յաւե[լ], յիշման բարւոյ արժանաւորէք, եւ զմեծապատիւ արհիեպիսկոպոսն մեծահռչակ սուրբ ուխտին Հաղբատայ զտէր Յոհանէս, որ զաւրինակս էր սրբագրեալ եւ զնորա [ձե]ռասուն զեղբաւրորդին հարազատ Սարգիս քահանայ որ ի վարժս կր[թութեան բանի է պարապեալ, որ եւ շնորհեաց իսկ զաւրինակս, որոյ լիցի մա[ս]ն ողորմութեան գտանել ի Քրիստոսէ յաւուրա վերջնում:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 5661

Գրիչ` Ստեփանոս

ա

<117a> Փառք ամենասուրբ Երրորդութեանն Հաւր եւ Որդոյ եւ Հոգոյ Սրբոյ այժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից, ամէն:

Գրեցաւ լուսափայլ սուրբ պատուիրանս Տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստտոսի ի թվիս Հայոց ՉԺ (1261), հրամանաւ եւ արդեամբք բարերջանիկ սուրբ եւ ընդրեալ միայնակեցին Յոհանիսի, ի վայելս անձին իւրոյ եւ ի յիշատակ յոգոյ իւրոյ եւ ծնողաց իւրոց, եւ եղբարց եւ քեռց, կենդանեաց եւ մեռելոց։

Արդ, որք կարդայք կամ աւրինակէք զյառաջասացեալ հայր եւ ընտրեալ միայնակեացս` յաղաւթս յիշեցէք: Ընդ նմին եւ զիս զանարժան գծողըս զսուտասան կրաւնաւորս, որ ըստ անւանս ոչ ունիմ զաւրինակս` Ստեփանոս եւ ծնողսն իմ եւ զեղբայրսն, եւ որ յիշէ` յիշեալ լիցի առաջի զենլոյն Յիսուսի, եւ Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ փառք յաւիտեանս:

Ո՜վ սուրբ հայր, յիշեալ զեղկելիս զՍտեփանոս, եւ խոշորութեանս մի մեղադրեր, զի կարի ցուրտ էր աւուրքս եւ սառոյց եւս, եւ գրոց աշակեր: տութիւնս ի վերա:

բ

<71b> Զեղկելի գծողս յիշեա, ո՜վ սուրբ ընթերցող: Գրեց[աւ] թուականիս ՉԸ (1259), ընդ ձեզ եմ զամենայն աւուրս մինչեւ ի կատարած աշխարհի:

***

ԱՒԵՏԱՐԱՆ

Երեւան 378 (1212 թ. )

ա

<8b> Ե[ս Հասան Ջալալ Դաւլոյ …] չոգա յարեւելս առ արքայն Նետողաց, եւ ի կողմն հիւսիւսոյ` տոհմիւ աղխաւորն իմով անձամբս վասն խաղաղութեան եկեղեցոյ։ Ես եւ ամուսին իմ Մամքան, եւ տեառնատուր մանուկս իմ Աթաբակ չոգաք ընդ արեւելս հիւսիւսոյ, եւ ես ընդ եզր աշխարհի գնացի առ թագաւորն որ Մանգու խանն։ Եւ յամեալ զամս հինգ, դարձ ի տուն, նոյն[պէս Մամքան]ն եւ Աթաբակն դարձան, ե ի նոքա ժամանեալ ի տեղի իւրեանց, եւ ես ի Թաւրէժ յամէալ, յորում եւ աւրհասական մահ ի վերա հասեալ` փոխի [Մամքան]ն ի Քրիստոս: Եւ ես եկեալ գտի զպայծառ տուն իմ լի սգով եւ արտասուաւք անմխիթարելի, զի նա էր ամենայն զաւրաց եւ հեծելոց, նաեւ եկեղեցոյ եւ քահանաից սփոփիչ եւ մխիթարութիւն։

Արդ ի թւին <9a> ՉԺ (1261) տուի զսուրբ Աւետարանս ծաղկազարդ, յիշատակ աստուածասէր տիկնոջն Մամքանա[ի մեր Լուսաւորիչ սուրբ աթոռն Աղուանից, ի հոգեւոր տէրն Ներսէս, որ ա]յ[ժմ բարեհամբաւ լրիւ ունի զաթոռն սուրբն, եւ առաւել քան զսուրբս:

Արդ աղաչեմ զձեզ սուրբ հայրք եւ ընթերցողք, որք յիշատակս կարդայք, լի բերանով ասասջիք Քրիստոս Աստուած յորժամ գաս ի նորոգել եւ ի փոխադրել զտիեզերս, նորոգէ եւ միաւորէ զաստուածասէրն [Մամքան]ն եւ դասէ ի դասս ընտրելոց քոց, բարեխաւսութեամբ արարչագործ կամաց քոց եւ աղաչանաւք Սրբոյ Աստուածածնիդ եւ ամենայն սրբոց դասէ եւ պայծառացոյ ընդ սուրբ քո: Ընդ նմին եւ ինձ [զՋալալ Դաւլի] պարգեւէ զխաղաղութիւն հոգւոյ եւ մարմնոյ, եւ միոյ մանկանս իմոյ Իւանի Աթաբակին պարգեւէ զքո զառատ ողորմութիւնդ եւ զամենայն թշնամի սոր[ա] ընկրկեալ սատակէ եւ յամաւթ արա, ամէն, ամէն:

բ

<163b> Քրիստոս Աստուած, ողորմէ Մամքանին եւ գրէ զնա ի դպրութեան կենաց ընդ սուրբս քո` յարքայութեան քում, ամէն: